Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Një i mërguar i përkushtuar…

by

Kopi Kyçyku

Ndaj kombit e atmëmëdheut, emrin e ka Adem Malellari, pogradecar me rrënjë, i biri i Vaitit, burrë “njëzet karat”, i  papërtuar e fjalëkursyer. I lidhur si Anteu me Tokën, të cilën e punoi me zell të rrallë duke u kujdesur për të e për bimët si prindi për fëmijën.  Kjo dashuri  për dheun e të parëve e bëri që në provokacionet e gushtit 1949 të monarkofashistëve grekë, duke qënë  oficer rezervist, e mbrojti  çdo pëllëmbë të saj me trimëri të rrallë, duke dalë nga llogorja, për t’u ndeshur ballëpërballë me rrezikun. Asgjë për t’u habitur përderisa trimëria, si shumë virtyte të tjera, si dallëndyshja kishte ngritur çerdhen e vet në strehën e shtëpisë së Malellarëve, duke u trashëguar brez pas brezi. Vaiti e pat marrë “stafetën” nga babai i tij, Demua, pjesëtar aktiv në çetat patriotike, që iu kundërvunë çdo armiku të jashtëm.  
Ademi, kryetar i Degës së “Vatrës” në Nju Xhersi, ashtu si Shpëtimi, vëllai, biznesmen i suksesshëm, është i lidhur si mishi me thoin me  qytetin e lindjes, Pogradecin, dhe i njeh bashkëqytetarët me veprimtaritë e gjithanshme që zhvillon Panfederata  “Vatra”, me kryetar zotin Elmi Berisha. Këtë herë, në kontaktet me kryetarin e Bashkisë Ilir Xhakolli, me kryetarin e këshillit bashkiak Sotiraq Mangëri e me kryetarin e Organizatës së Veteranëve të Rrethit të Pogradecit Bedri Mokreri, shkëmbeu mendime të vlefshme për vendosjen e lidhjeve me dobi të ndërsjellë me Degën e “Vatrës” në Nju Xhersi.
Si mik i hershëm e i ngushtë i Lasgush Poradecit, Ademi bluan në kokë konkretizimin sa më shpejt të  idesë fisnike të vendosjes në Amerikë të një busti të kryelirikut të kombit. Këtë dëshirë Ademit ia pat ngulitur në kokë dajua i tij, Besimi, të cilin e ngazëllente çdo bisedë me Lasgush Poradecin. “Lasgushi meriton nga një përmendore kudo në botë” shprehej Besimi. Nuk ka pikë dyshimi që, si çdo gjë që ve në plan, apo amanet, Ademi e çon deri në fund, pa zhurmë e pa bujë.
Cilësitë pozitive të Ademit kanë rënë në sy jo vetëm në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, por edhe jashtë kufijve të tyre. Këtë të vërtetë po e ilustroj vetëm me një shëmbull. Autoritetet e shtetit të Liberisë kanë vendosur që një shkolle në kryeqytetin e atij vendi t’ia venë emrin e Ademit.
Ky burrë, me të cilin mburremi në radhë të parë ne pogradecarët ka një familje dinjitoze. Bashkë me të shoqen, Luljetën, kanë rritur dhe mëkuar me dashurinë për Shqipërinë, dy vajza, Aureldën, edukatore kopshti dhe Lorenën, shefe finance.
Në mbyllje të këtyre rreshtave vlen të përmendet fakti që nga familja Manellari është edhe Hamdiu, kampion në mundje.  

Kirurgu shqiptaro-amerikan, Rifat Latifi, shkencëtari që synon ndërrimin e faqes së Kirurgjisë në Kosovë

by

INTERVISTE DHENE GAZETES TELEGRAF NE KOSOVE-PER GAZETAREN LUMTURIJE BEKAJ

DERGOI PER BOTIM NE GAZETEN DIELLI DR.RIFAT LATIFI

Ndërtimi, funksionalizimi, përgatitja dhe ngritja e kuadrove shkencore, dhe administrative të Kolegjit të Kirurgëve të Kosovës, është synimi kryesor i kryetarit themelues të këtij Kolegji, Rifat Latifit, kirurg i njohur në Shtetet e bashkuara të Amerikës, dhe i cili në komunitetin shqiptar si dhe komunitetin e Telemjekësisë në mbarë botën, njihet si një nga autoritetet botërore në Telemjekësi.

Me krijimin e Kolegjit të Kirurgëve të Kosovës, të parin në Ballkan,  Latifi në një intervistë për Telegrafin tha se “me këtë mund të ndërrojmë faqen e Kirurgjisë së Kosovës, dhe të mjekësisë përgjithësisht, ngase Kirurgjia është “Mbretëresha e Mjekësisë”.

Sa i përket pandemisë COVID-19, dhe varianteve të ndryshme të virusit, Latifi thotë se varianti Delta paraqet një sfidë serioze për kontrollin e pandemisë COVID-19 në SHBA, dhe në mbarë botën. Por, siç tha ai vaksinat janë e vetmja rrugë përpara që do të ruajë infrastrukturën e kujdesit shëndetësor dhe ekonominë, dhe përfundimisht do të përmbajnë dhe kontrollojnë pandeminë.

Rifat Latifi ka folur edhe për menaxhimin e pandemisë në Kosovë.

“Nëse nuk ke mjete materiale, nëse nuk ke infrastrukturë adekuate, atëherë mund të bëhet vetëm me ato mjete që ke në dorë. Gjithë popullsia duhet kuptuar bindshëm se kjo është shumë serioze, se duhet të vaksinohen, dhe duhet tu përmbahen rregullave në fuqi”, tha ndër të tjera ai në intervistën për Telegrafin.

Duke folur për Kongresin PAN Shqiptaro-Amerikan ku është edhe anëtar i bordit, dr. Latifi thekoi se ky Kongres është një tentim i riaktivizimit të rindërtimit të lobit Shqiptaro-Amerikan, dhe për këtë komuniteti shqiptaro-amerikan duhet të punoj shumë, që të arrijmë edhe një çerek të asaj, që Liga Shqiptare dhe lobi shqiptar ka bërë në të kaluarën.

Por kush është dr. Rifat Latifi?! Ai është profesor dhe Kryeshef i Kirurgjisë në Kolegjin Mjekësor të New Yorkut (New York Medical College), Shkolla e Mjekësisë, Drejtor i Departamentit të Kirurgjisë, dhe Shef i Kirurgjisë së Përgjithshme në Qendrën Mjekësore Westchester në Valhalla, New York. Më parë ai ishte në Universitetin e Virgjines në Virginia, në Universitetin e Arizonës, Tucson dhe Doha të Katarit. Ai është anëtar i Kolegjit Amerikan të Kirurgëve dhe Kolegjit Ndërkombëtar të Kirurgëve, dhe Kryetar themelues i Kolegjit të Kirurgëve të Kosovës, që nga dhjetori i vitit 2018. Gjatë dy mandateve, ai ka qenë edhe kryetar i Kolegjit të Kirurgeve të Shtetit të Arizonës.

Dr Latifi është një mishërim i kirurgut akademik: klinicist dhe mentor i shume kirurgëve të rinj në SHBA, në Kosovë, Shqipëri dhe shumë vende të botës. Ai është autor dhe bashkautor i mbi 350 punimeve shkencore dhe kapituj librash, dhe ka shkruar/redaktuar 20 libra në lëmi të ndryshme në fushën e Kirurgjisë, dhe Telemjekësisë, Nutricionit të të sëmurëve e fusha tjera. Përveç kësaj,  ai shërben në bordet redaktuese të shumë revistave ndërkombëtare kirurgjikale, dhe është redaktues për revistën Hernia dhe European Journal of Trauma and Emergency Surgery. Së fundmi, ai është kryeredaktor i Revistës së Kirurgjisë të Kosovës, që botohet në gjuhën anglishte.

Ai është anëtar i një numri të madh organizatash të shumta kirurgjikale shtetërore (në Amerikë), kombëtare dhe ndërkombëtare, përfshirë këtu edhe Shoqatën Amerikane të Kirurgjisë, shoqata më prestigjioze kirurgjikale në botë.

Në këtë intervistë, dr. Latifi bëri të ditur edhe mbajtjen e Kongresit të Parë Klinik të Kolegjit të Kirurgëve të Kosovës, në mënyrë  hibride (për shkak të eskalimit të gjendjes së Covid-19) me 23-26 shtator.

Telegrafi: Cilat janë interesat Klinike dhe Hulumtimeve Shkencore të Dr. Latifit?nga TaboolaRekomanduarMund t’ju interesojnëDon’t play this game if you are under 40 years oldRaid Shadow LegendsNew Senior Apartments in Waltham (Take A Look At The Prices)Senior Living | Search AdsThe genius shopping trick every Prime Member should knowCapital One Shopping

Dr. Rifat Latifi: Kam interesa të ndryshme dhe të gjëra klinike dhe kërkimore, në shkencën e kirurgjisë, por më së shumti kam interes në kirurgjinë komplekse rioperative, traumat komplekse dhe kirurgji të përgjithshme, kujdes kritik kirurgjik dhe reamacionit, vendimmarrje kirurgjikale dhe kirurgji gjeriatrike, telemjekësi dhe ushqimin e të sëmurëve kirurgjik dhe pacientëve të sëmurë rëndë. Interesi im kryesor klinik dhe kërkimor për 10 vitet e fundit, megjithatë, është rindërtimi i murit të barkut për herni komplekse, sidomos në pacientët me cirrozë dhe pas traumave e katastrofave kirurgjike intraabdominale. Jam autor i dy botimeve të Kirurgjisë komplekse të murit të barkut dhe studiues i thellë i procesit se si kirurget marrin vendime  të komplikuara edhe atëherë, kur nuk ka shumë kohë të merret vendimi. Tash po punoj në edicionin e 2 –të, të librit mbi ‘Vendimi Kirurgjik’. https://www.amazon.com/s?k=Rifat+Latifi&ref=nb_sb_noss

Telegrafi: Çfarë punon dhe për çfarë njihet dr. Latifi?

Dr. Rifat Latifi: Së pari jam kirurg i thjesht, modest, pa mendjemadhësi. Po ashtu, jam drejtor në Departamentin e Kirurgjisë në Westchester Medical Center Health Network, profesor dhe kryeshef i Departamentit të Kirurgjisë në New York Medical College, në Valhalla, NY,  një nga Fakultetet më të vjetra të Mjekësisë në SHBA (krijuar me 1861), që nga viti 2016 kur u transferova nga Universiteti i Arizonës, Tucson, Arizona. Departamentin e Kirurgjisë, që unë udhëheq, është në rrjetin e dhjetë spitaleve. Me gjithë këto, unë dhe jam kirurg aktiv me praktikë shumë të ngarkuar, bëjë operacione të hapura, laparaskopike dhe së fundi edhe kirurgji robotike.

Kam lindur në Kllodernicë të Drenicës, kam përfunduar fakultetin e Mjekësisë në Universitetin e Prishtinës, dhe gjatë studimeve kam qenë gazetar aktiv. Pas shkuarjes në SHBA, është marrë me hulumtime shkencore për disa vite, e pastaj ka filluar specializimin në Klinikën e njohur të Klevelandit, në Ohajo. Kam përfunduar specializimin në Kirurgjinë e Përgjithshme në  Universitetit  e Yale-s dhe specializimin e  dytë në traumë dhe Kujdesin Intensiv Kirurgjik në Spitalin Lincoln, Kolegji Mjekësor i New Yorkut, në Bronx. Në komunitetin shqiptar si dhe komunitetin e Telemjekësisë në mbarë botën, ai njihet si një nga autoritetet botërore në Telemjekësi dhe Teleshndetësi.

Për më tepër, jam i përkushtuar me pasion në Kirurgjinë Globale dhe Telemjekësisë Ndërkombëtare, si platforma për rindërtimin e sistemeve të kujdesit shëndetësor në botën në zhvillim dhe vendet pas konfliktit. Jam autor i tre programe kombëtare të Telemjekësisë në  botë: Kosovë, Shqipëri, dhe Cabo Verde (Afrikë), për të cilat ka marrë çmimin nga Kolegji Amerikan i Kirurgëve/Pfizer International Surgical Volunteerism në vitin 2015. Për më tepër, kam krijuar programin e parë të Teletraumës dhe Teleprezencës në Arizona, e cila u shërbente banorëve përgjatë kufirit SHBA-Meksikë. Për këto dhe për programin e Telemjekësisë në Kosovë, kam marrë se “Çmimin e Arritjes së Shekullit 21 për Shëndetin” nga Programi Computerworld dhe “Çmimi Ndërkombëtar për Promovimin e Shëndetit” nga Komisioni i Akreditimit të Shqyrtimit të Shfrytëzimit (URAC).

Në vitin 2017, jam nderua me “Mjekët e Dalluar” të Qarkut Westchester në New York, “Çmimi nuk ka tokë shumë larg” nga Westchester Business Journal në Westchester, New York dhe Top Doctors në 2020. Përveç kësaj, kam edhe “Certifikata e Mirënjohjes”, nga Shtabi i NATO -s, Brukseli për Përkushtim dhe Punë të Shkëlqyer për Sistemin Shumëkombësh te Telemjekësisë ku kam qenë klinicist pyetësor. Që nga viti 2006, kam marrë pjesë si kirurg vullnetar në Filipine, dhe shërbej në Komitetin e Kolegjit te Kirurgeve Amerikan për Angazhimin Global. Aktualisht, shërbej si zëvendës President dhe delegat i shtetit të New Yorkut në Kolegjin Ndërkombëtar të Kirurgëve, Kapitulli i SHBA.

Telegrafi: Ishte kjo rrugë e vështirë?

Dr. Rifat Latifi: Rruga ishte shumë e vështirë, por do ta bëja edhe njëqind herë, po të duhej, ngase vetëm me punë dhe përkushtim të madh njeriu arrin atë që e dëshiron dhe e arsyeton të jesh gjallë. Personalisht, unë kam pasur fat shumë të madh gjatë gjithë jetës, që nga familja, fshati dhe vendi ku kam lindur, e deri në shtegtimet rreth e rreth botës.

Telegrafi: Por, çka ju preokupon sot, dhe çfarë synimi keni për të ardhmen?

Dr. Rifat Latifi: Ndërtimi dhe funksionalizimi, përgatitja dhe ngritja e kuadrove shkencore, dhe administrative të Kolegjit të Kirurgeve të Kosovës, që do t’ia kthej autoritetin dhe besimin Kirurgëve, besimin që një herë e patën, do të jenë preokupimi kryesor për dhjetë vitet e ardhshme të mija. Nëse unë e kam pasur fatin me 14 udhëheqësit e Shoqatave Kirurgjike të Kosovës, ta krijojmë Kolegjin e Kirurgëve, të parin në Ballkan, dhe në Evropën Lindore, dhe ata të më besojnë të jam në krye të këtij grupi të jashtëzakonshëm të Kirurgëve të Kosovës, atëherë unë do bëjë gjithë atë që mundem, por edhe te pamundshmen, në mënyrë që t’ia ndërrojmë faqen Kirurgjisë së Kosovës, ngase Kirurgjia është “Mbretëresha e Mjekësisë”.

Kirurgjia është dhe duhet të jetë prioritet kombëtar i çdo populli, i çdo shteti, është prioritet njerëzor. Një e treta e vdekjeve në botë, ngjajnë për shkak të mungesës ose kualitetit të dobët kirurgjik ose të pamundësisë që të behet fare operacioni. Nuk mund të ketë një spital modern pa kirurgji moderne; nuk mund të ketë një sistem modern shëndetësor pa kirurgji moderne dhe të avancuar. Nuk mund të ketë një departament modern të kirurgjisë, pa kirurgë individualë të  përgatitur për të udhëhequr modernizimin e këtij procesi, që përfundimisht krijon sistemin shëndetësor. Së fundmi, nuk ka mjekësi të avancuar, pa siguri të pacientit dhe pa shërbime klinike kirurgjikale me cilësi të lartë, që e bëjnë një departament modern të kirurgjisë dhe një spital modern.

Këto janë prioritet e Kolegjit të Kirurgëve të Kosovës, dhe këto janë çështje që më mbajnë zgjuar natën, por me forcë, punë e vullnet nuk do të ndalemi në këtë proces.

Me rëndësi është, ne të vendosim themelet e Kolegjit të Kosovës, themele të forta administrative, ligjore, akademike dhe t’ia kthejmë  autoritetin kirurgut të Kosovës, dhe përkrahim ata si një nga vlerat e rëndësishme dhe pasuri kombëtare, për ngritjen e të cilëve shoqëria dhe shteti i Kosovës ka dhënë shumë. Kur kanë vdekur profesor Sami Haxhibeqiri,  profesor Gazmend Shaqiri, e të tjerë, Kosova është dashur të shpallë ditë zie. Të gjithë kirurgëve, ju duhet dhjetëra vite të përgatiten, që të jenë të suksesshëm dhe të bëjnë atë, që shumica nuk mund as ta marrin me mend, andaj duhet të trajtohen dhe të sillen si të tillë.

Telegrafi: Si mund te arrihet ky vizion?

Dr. Rifat Latifi: Unë gjithmonë e shoh anën pozitive dhe shoh mundësi të reja, andaj ndonëse kjo është një gjendje e palakmueshme dhe në fakt shumë e keqe, megjithatë, paraqet një mundësi të madhe  kolektive të zhvillimit dhe implementimit të strategjisë 100 vjeçare shkencore në kirurgji. Ne kemi nevojë të madhe për këtë strategji, për të cilën duhet përkushtim shtetëror, gjithë publik, dhe individual. Por, ne kirurgët nuk duhet të presim se diçka e jashtëzakonshme do të na bie ose nga qielli, ose nga ndonjë organizatë ndërkombëtare bamirëse ose fitimprurëse, ose do të vije nga vet Parlamenti i Kosovës.

Ne duhet të kemi idetë tona, guximin tonë, vendosmërinë tonë dhe përkushtimin individual e kolektiv, që të ndërrojmë këtë gjendje, sipas eksperiencës Amerikane dhe vendeve tjera.

Ne duhet të krijojmë programe afatgjate, jo njëvjeçare, jo katër vjeçare, jo për një mandat të një apo një partie tjetër politike në fuqi, por programe 100 vjeçare kombëtare. Këto programe duhet të jenë të strukturuara dhe afatgjate, por nuk do se ato programe  duhet shkruar në një gurë, por të gatshme të modelohen dhe gdhenden sipas zhvillimeve shkencore. Vetëm avancimet shkencore, duhet të jenë fener i rrugës tonë shkencore, e jo të ndërrohen drejtimet dhe shkatërrohen arritjet, sa herë që ndërrohen qeveritë, sa here që ndërrohen ministrat, sa here që ndërrohen koalicionet politike. Këto programe duhet të udhëhiqen dhe krijohen nga strategjitë shkencore, atyre që ia donë të mirën Kosovës, dhe që kanë aftësitë profesionale të shohin përtej kaptinave kohore të shkurta. Shkenca dhe mjekësia, duhet të bëhen prioritet kryesor i secilës qeveri dhe shtetit të Kosovës. Ne duhet të investojmë në përgatitjet e kuadrove që do të na udhëheqin strategjinë 100 vjeçare. Për zhvillimin shkencor të kirurgjisë, ne vet kirurgët duhet ta bëjmë punën tonë, por si pjesë  dhe partner serioz integrues  dhe transparent i zhvillimit të përgjithshëm të Kosovës.

Telegrafi: Cilat janë detyrat momentale dhe afatgjate të Kolegjit të Kirurgëve të Kosovës?

Dr. Rifat Latifi: Kolegji i Kirurgëve të Kosovës (KKK), është ombrellë e shoqatave të Kirurgëve të Kosovës dhe organizatë e të gjithë kirurgëve jashtë Kosovës. Programet afatgjate janë këto:

  1. Të krijojmë infrastrukturën e qëndrueshme të lidershipit, mbështetjen profesionale dhe mjedisin hapësinor, teknologjik dhe administrativ optimal për të drejtuar aktivitetet e KKK.
  2. Të botojmë Revistën Kirurgjisë së Kosovës ( Kosova Journal of Surgery) si revistë zyrtare e Kolegjit të Kirurgëve të Kosovës, një revistë që në 5-7 vjet të citohet në PubMed, SCOPUS dhe motorë të tjerë kërkues; dhe Buletinin e KKK duke filluar nga viti i ardhshëm.
  3. Të krijojmë procesin vetanak të vlerësimit të studimeve dhe kërkimeve shkencore dhe kapaciteteve editoriale, përmes programeve të strukturuara edukative.
  4. Të ndërtojmë një Qendër Klinike të Kërkimeve Shkencore në Kosovë me ambiente dhe kapacitete akademike njerëzore shumë disiplinor.
  5. Ta bëjmë Kolegjin, ashtu sikurse Kolegji Amerikan, instrument për akreditimin e kualitetit të shërbimeve kirurgjike në të gjitha spitalet për disiplina të ndryshme kirurgjikale si trauma, onkologjia, kirurgjia vaskulare dhe programe të tjera të ardhshme, sikurse transplantimi dhe të tjera për Ministrinë e Shëndetësisë.
  6. Të vendosim programet dhe kapacitetet e evokimit për të përfaqësuar KKK-në, në agjencitë qeveritare, dhe në marrëdhëniet dhe bashkëpunimin ndërkombëtar.
  7. Të krijojmë programe edukative për të mbështetur pacientët dhe familjet me sëmundje kirurgjikale për të ngritur vetëdijen shëndetësore.
  8. Të krijojmë shërbimet e ngritjes së cilësisë dhe Programet e Kualitetit dhe Sigurisë së Pacientëve në të gjitha disiplinat kirurgjikale, në mënyrë që të përmirësohet cilësia e kujdesit, bazuar në kualitetin e shërbimeve të propozuara dhe akredituara nga Kolegji Amerikan i Kirurgëve, dhe për të përmirësuar programet dhe sigurinë e pacientit;
  9. Departamentet e ndryshme të Kirurgjisë të mbahen përgjegjës për përgatitjen e kirurgëve dhe mësimin e vazhdueshëm të tyre, si dhe ri-vlerësimi i aftësive dhe eksperiencës kirurgjike pas diplomimit të kirurgëve.
  10. Të organizojmë dhe fuqizojmë punën e Kolegjit, përmes rreth komisioneve shkencore dhe autoritative, që do të jenë përgjegjës për punën e kirurgëve, por edhe akreditimin e spitaleve për shërbime të caktuara kirurgjike.

Telegrafi: Përpos punës profesionale, jeni edhe anëtar i bordit të Kongresit PAN Shqiptaro-Amerikan. Formimi i këtij Kongresi, a mund të quhet riaktivizim i lobit shqiptaro-amerikan? 

Dr. Rifat Latifi: Gjithsesi, është një tentim i riaktivizimit të rindërtimit të lobit Shqiptaro-Amerikan. Neve, na duhet shumë punë që të arrijmë edhe një çerek të asaj, që Liga Shqiptare dhe lobi shqiptar ka bërë në të kaluarën. Fatkeqësisht, në 20 vitet e fundit, në vend që të forcohet dhe masivizohet ky lob, është shkatërruar, ngase është politizuar nga Prishtina dhe është përçarë në grupe të vogla. Kur ka mbaruar lufta fizike në Kosovë, ne komuniteti shqiptar me ndihmën e udhëheqësve të Kosovës, është dashur të fillojmë luftën e re, luftën për ndërtimin e ligjit dhe themeleve të shtetit të ri, luftën për kuadrot e reja, dhe luftën për të mbajtur afër ata që i patëm dhe për të zgjeruar rrjetin e miqve tanë Amerikan.

Lobi dhe udhëheqësit, dhe po ashtu gjithë pjesëmarrësit e lobit, janë harruar nga Kosova, dhe kështu është shkatërruar një pasuri dhe forcë e jashtëzakonshme e Kosovës në Amerikë. Tash, duhet edhe një herë të fillojmë këtë luftë të re, se Kosova nuk është jashtë krize, liria nuk është e plotë, zhvillimi është gjysmë dhe në proces, ndërsa truri intelektual i Kosovës, po e lënë Kosovën për Gjermani e vende tjera.

Telegrafi: Bota që një kohë të gjatë po përballet me pandeminë Coronavirus apo COVID-19. Ka disa lloje të vaksinave që janë në përdorim, por prapë virusi ka depërtuar në përmasa të mëdha tek njerëzit. Është bërë sa duhet në këtë drejtim, dhe si e shihni situatën jo vetëm në SHBA, por globalisht?

Dr. Rifat Latifi: Sipas revistës shumë autoritative në SHBA, JAMA (Journal of Medical Association) varianti Delta, i identifikuar për herë të parë në Indi në dhjetor 2020, u përhap me shpejtësi në gjithë vendin  kryesisht tek ata të pavaksinuar dhe shkaktoi një numër masiv të rasteve, shtrime në spital dhe vdekje. Në Angli, varianti Delta, gjithashtu u përhap me shpejtësi pavarësisht mbulimit të lartë të vaksinimit, megjithëse pati një rritje shumë më të ngadaltë të shtrimeve në spital dhe vdekjeve. Disa ekspertë të shëndetit publik, kanë spekuluar se kjo përhapje e shpejtë u shpjegua të paktën pjesërisht me vendimin e vendit për të vonuar dozat e dyta të vaksinës.

Në SHBA, varianti Delta u identifikua për herë të parë në Mars 2021. Që atëherë, Delta është bërë varianti mbizotërues në SHBA dhe ka shkaktuar një valë të gjerë infeksionesh të reja, veçanërisht në vendet ku normat e vaksinimit të komunitetit janë të ulëta. Në fakt, përhapja e Delta është kryesisht një pasqyrim i mbulimit të pabarabartë të vaksinimit në SHBA, me një numër shumë më të madh të rasteve, shtrimeve në spital dhe vdekjeve midis shteteve me norma të ulëta vaksinimi dhe masa të kufizuara të zbutjes së shëndetit publik.

Varianti Delta është shumë i transmetueshëm, vlerësohet të jetë rreth 60% më i transmetueshëm se varianti Alpha, dhe CDC ka sugjeruar shkallën e lartë të riprodhimit.

Telegrafi: Si e vlerësoni menaxhimin e kësaj situate nga institucionet e Kosovës?

Dr. Rifat Latifi: Institucionet mjekësore të Kosovës, kanë bërë atë që kanë mundur në kohën kur kanë mundur. Është lehtë për neve qe jemi jashtë të kritikojmë një ose një vend tjetër, por nëse nuk ke mjete materiale, nëse nuk ke infrastrukturë adekuate, atëherë mund të bëhet vetëm atë që mund të bëhet, me ato mjete që ke në dorë. Gjithë popullsia duhet kuptuar bindshëm se kjo është shumë serioze, se duhet të vaksinohen, dhe duhet tu përmbahen rregullave në fuqi.

Telegrafi: Sa janë të mbrojtur njerëzit nga marrja e vaksinave, sa mund të jetë kohëzgjatja e saj, dhe a ka vend për dyshime për efekte anësore të shëndetit?

Dr. Rifat Latifi: Varianti Delta paraqet një sfidë serioze për kontrollin e pandemisë COVID-19 në SHBA, dhe në mbarë botën. Përgjigja efektive ndaj këtij varianti të frikshëm do të kërkojë një përgjigje të bazuar në prova që, për fat të keq, nuk ka qenë rasti për shumë shtete të botes. Vaksinat janë e vetmja rrugë përpara që do të ruajë infrastrukturën e kujdesit shëndetësor dhe ekonominë, dhe përfundimisht do të përmbajnë dhe kontrollojnë pandeminë.

Rritja e përfshirjes të marrin vaksinat në mesin e popullatave që hezitojnë t’i marrë vaksinat, do të kërkojë pjesëmarrje të plotë dhe angazhim të plotë nga të gjithë, përfshirë zyrtarët qeveritarë, mjekët, praktikuesit e shëndetit publik dhe anëtarët e komunitetit. Zyrtarët e zgjedhur dhe politik-bërësit e tjerë, mund të bëjnë pjesën e tyre tani duke i dhënë mbështetje të fortë strategjive të vaksinimit dhe zbutjes së shëndetit publik. Ne nuk e dimë,  se sa zgjatë imuniteti pas vaksinës, dhe është shumë e mundur që vaksina duhet të përsëritet, sikurse edhe vaksina e gripit që ne e marrim për çdo vjet.

Telegrafi: Prof. dr. Latifi, cili është mesazhi juaj për të rinj të cilët synojnë rrugën e suksesit?

Dr. Rifat Latifi: : Duhet punuar 26 orë në ditë, duke ia marrë dy orë ditës që vjen, dhe mos humb as një sekondë duke mos bërë asgjë. /Telegrafi/Lumturije Bekaj/

BAMIRËSIT SHQIPTARË TË NEW YORKUT

by

Nga Sokol Paja /

Komuniteti shqiptar në New York ka shumëçka për tu krenuar por një ndër cilësitë më të veçanta të shpirt shqiptar, vlerave të kombit tonë dhe bujarisë shqiptare ka qenë shërbimi dhe ndihma ndaj njerëzve në nevojë përgjatë pandemisë Covid-19. Rreth 100 shqiptarë, dhurues e vullnetarë shërbejnë çdo ditë në projektin e bamirësisë të udhëhequr nga Aleksandër Nilaj dhe Shoqata Shqiptaro Amerikane “Albanian American Open Hand Association Inc (AAOHA).

Është një ndjenjë krenarie dhe mirënjohjeje kur shqiptarët ndihmojnë popujt e tjerë. Pas rënies së komunizmit, Shqipëria dhe shqiptarët kaluan disa herë moment të vështira humanitare dhe iu drejtuan shteteve e popujve të botës për ndihmë ndërsa sot shqiptarët ndihmojnë popujt e botës në shenjë mirënjohjeje e respekti për ndihmën e dikurshme. Ky është nderimi më i lartë dhe mirënjohja më e përshpirtshme ndaj popujve e shteteve që dikur kanë ndihmuar Shqipërinë dhe shqiptarët. Ky shërbim bamirësie në këto momente të vështira globalisht merr një vlerë të dyfishtë. Ushqime, pako, veshmbathje, materiale shkollore, ndërtime dhe rindërtime të shtëpive, pagesa qerash, grumbullime fondesh për fatkeqësi njerëzore e natyrore, mjete lëvizëse për individë me aftësi ndryshe, shpërndaje ushqimesh në shtëpi e shumë shërbime të tjera, shqiptarët bamirës dhurojnë e ofrojnë shërbim falas përditë për këdo që ka nevojë në lagjet kryesore të Nju Jorkut.

NJË KRENARI SHQIPTARE QË TË MBUSH ZEMRËN ME GËZIM E MADHËSHTI

Shqiptarë të thjeshtë, biznesmenë, intelektualë, punonjës administrate, zyrtarë, gazetarë, ekonomistë, politikanë, profesionistë të të gjitha fushave jo vetëm që shërbejnë me devotshmëri e pasion por nuk kanë kursyer asgjë nga pasuria e familjes së tyre për tu shpërndarë patriotëve dhe veçanarisht popujve e kombësive të tjera që jetojnë në Nju Jork e më gjërë. Një krenari shqiptare që të mbush zemrën plot me gëzim e madhështi. Parimi i skuadrës së vullnetarëve bamirës të udhëhequr vëllazërisht nga Aleksandër Nilaj është: “Aty, ku njerëzit kanë nevojë, askujt të mos i mungojë diçka dhe askush të mos ndjehet i vetëm”. Shqiptarë të të gjitha moshave e profesioneve në lagjet kryesore të Nju Jorkut veçanarisht në Bronx, shërbejnë me devotshmëri, gatishmëri dhe përshpirtshmëri të pa shembullt. Ekipi shqiptar i vullnetarëve bamirës që shërbejnë në Bronx kanë dërguar ndihma të kosniderueshme për njerëzit në nevojë jo vetëm në Shqipëri, Kosovë, Mal të Zi e viset shqiptare por edhe në Afrikë, Meksikë, Republikën Domenikane etj. Në një rrëfim për gazetën Dielli, organ i Federatës Panshqiptare të Amerikës VATRA, dhënë Editorit Sokol Paja, Aleksandër Nilaj kryetari i Shoqatës Shqiptaro Amerikane “Albanian American Open Hand Association Inc (AAOHA)” tregon se gjatë vitit 2020, kohës kur bota u paralizua nga pandemia globale, Nilaj dhe ekipi i tij i vullnetarëve dhurues e shpërndarës kanë shpërndare 500.000 kuti me ushqime të gatshme ( çdo kuti mban ushqime për 1 familje 8 anëtarëshe ) si dhe 227.000 arka ushqimore të ndryshme për njerëzit në nevojë.

BAMIRËSI NGA USA NË KOSOVË, SHQIPËRI, AZI DHE AMERIKËN LATINE

Më herët kjo shoqatë në vitin 2012 ka filluar si organizimet me shpërndarje ndihmash në ushqime, veshmbathje, materiale shkollore si mateiale handycups në Bronx. Në vitin 2014 Shoqata Shqiptaro Amerikane “Albanian American Open Hand Association Inc (AAOHA)” ka dërguar ndihma e veshmbathje në Bosnje në rastin e përmbytjeve, 2.600 pako ndihma të përfituarra nga të gjithë të përmbyturit. Në vitin 2015 Shoqata Shqiptaro Amerikane “Albanian American Open Hand Association Inc (AAOHA)” ka dërguar ndihma në Shqipëri me rastin e përmbytjeve si veshmbathje dhe materiale të vogla shtëpiake me rreth 3,000 thasë dhe pako me materiale. Aktivitetet e bamirësisë së shoqatës së drejtuar nga z.Aleksandër Nilaj përgjatë viteve 2012 – 2019 kanë qenë të përjavshme, ndërsa gjatë dy viteve të fundit të pandemisë në vitet 2020-2021, aktivitetet e bamirësisë kanë qenë të përditshme. Përpara se të vijmë në ditët e sotme, në vitin 2015 Shoqata Shqiptaro Amerikane “Albanian American Open Hand Association Inc (AAOHA)” ka dërguar në Nepal ndihma me ujë të pijshëm në rastin e tërmetit, duke dërguar kontinerë me arka uji.

KOSOVA FOKUSI I BAMIRËSISË

Në vitin 2016 Shoqata Shqiptaro Amerikane “Albanian American Open Hand Association Inc (AAOHA)” ka kontribuar në Kosovë për ndërtimin e shtëpisë së re të veteranit të luftës së UCK-së Komandant Veli Morina dhe ka siguruar ndihma për pagesën e qerasë së Violeta Hysenaj. Në vitin 2017 shoqata e bamirësisë e drejtuar nga z.Aleksandër Nilaj ka dërguar ndihma ushqimore për banorët në Kelmend me rastin e Krishtlindjve, ka shtruar dhe organizuar  darkë humunitare për ngritje fondesh për ndërtimin e Kishës në Predelec-Kelmend ku i pranishëm ka qenë edhe Famullitari i Kelmendit Frat Gjon Kalaj. Përgjatë vitit 2018 Shoqata Shqiptaro Amerikane “Albanian American Open Hand Association Inc (AAOHA)” ka punuar për mbledhje fondesh për rindërtimin e shtëpisë së familjes së Nik Fran Nilaj të cilit iu dogj nga zjarri në Shqipëri. Po këtë vit ka dërguar ndihma për familjet në fshatin Gril në Shqipëri, ka dërguar ndihma për rrethin e Shkodres në rastin e përmbytjeve me 750 pako veshmbathje dhe ka dërguar ndihma ushqimore për disa familje në Kelmend të Malësisë së Madhe.

VENDLINDJA PËRHERË NË ZEMËR

Në vitin 2019 Shoqata Shqiptaro Amerikane “Albanian American Open Hand Association Inc (AAOHA)” ka dhënë një ndihmë simbolike për Faik Sefa i cili për vite me radhë kujdeset për mirëmbajtjen e shtatores së Shën Nënë Terezës në Kosovë. Kjo shoqatë bamirësie ka dhënë  ndihma për ndërtimin e 2 shtëpive në Kelmend, Kristjan Volaj dhe Llesh Biku, ka shpërndarë  ndihma për disa familje të prekura nga termeti në Shqipëri në Thumanë, ka ndihmuar Pjeter Vaten me riparimin e shtëpisë në Kelmend- Shqipëri, ka dërguar ndihma ushqimore për disa familjeve në Kelmend në prag te Krishlindjeve, ka dhënë ndihma ushqimore dhe karroca për personat me aftësi të veçanta, dërguar kishës në Grudë të Re, ka bërë grumbullim fondesh për familjen e Nikolin Cekës në Kelmend etj. Shoqata Shqiptaro Amerikane “Albanian American Open Hand Association Inc (AAOHA)” gjatë viteve 2017-2018, 2018-2019, 2019-2020 dhe 2020-2021 ka dërguar ndihma ushqimore dhe veshmbathje në Republikën Domenikane dhe në Meksikë dhe Xhamaika si dhe këto ditët e fundit ka dërguar disa mjete lëvizëse për persona me aftësi të veçanta në Shqipëri.

VULLNETARËT E ANGAZHUAR DHE PIKAT E SHPËRNDARJES SË NDIHMAVE

Pikat dhe kategoritë ku bamirësit vullnetarë shqiptarë të udhëhequr nga Aleksandër Nilaj shërbejnë dhe shpërndajnë janë: Manhattan, Bronx, Pick-Scale, New Rochelle, white Plains, Mount Vernon, Queens, Brooklyn, Connecticut, Yonkers, East Chester, Westchester County, Montefiore Hospital, Jacoby Hospital, First Response, Churches, Different organizations, Shelters, Fire Department, Homeless etj. Disa kontribues dhe përkrahës të Shoqata Shqiptaro Amerikane “Albanian American Open Hand Association Inc (AAOHA)” janë: Tush e Tina Musaj të cilët paguajnë gjysmën e qerasë dhe kanë dhuruar furgonin e shumë të tjera, Melissa Subin, Hary Bajraktari, Pajtim Vuktilaj, Sony Vataj, Exit Realty, i Ndjeri Ghek Rusha, Violeta Prengaj, Viktor Popaj ish Kryetar Komunës Kastrat dhe Hot, Ardian Golemi Alb USA Inc, Zef dhe Maria Dushi, Imam. Tahir Kukaj, Imam. Edin Gjoni, Don, Nikolin Yzeiraj, Mimoza Dajçi Hope and Peace, Burim Filda, Alba shipin, Vini Gjonaj, Bajram Dreshaj, Drenusha Dreshaj, Esad Gjonbalaj, Zef Balaj, Dritan Haxhia, Arben Dedaj, Agim Riza Loci shtëpia e drejtësisë dhe Pajtimit-Kombëtar, Lisa bujaj, Hakim Kastrati, Rexhep Myftari Darda media, Dila Koçaj, Zef Lleshi, Aferdita Bakadhi, Fran Marku, Anjeza Kondura, Shpresa Maloku, Paulin Preldakaj, Besnik Dacaj, Gjon Vuktilaj, Ahmat Vela, Kanto Sokaj. Mirënjohje e veçantë shkon për Federatën Panshqiptare të Amerikës VATRA për mbështetjen e çmuar që jep për çdo organizatë, shoqatë e çdo patriot në diasporë. Kordinatori i Shoqatës Shqiptaro Amerikane “Albanian American Open Hand Association Inc (AAOHA)” për Trevat Shqiptare z. Luigj Gegaj.

MIRËNJOHËS PËR MBËSHTETJEN E MEDIAVE

Mediat që kanë pasqyruar aktivitete të shoqatës tregon z.Nilaj kanë qenë mediat më prestigjioze të New Yorkut, Shqipëri, Kosovë, Mal të Zi, Maqedoni e deri në trevat shqipfolëse. Z.Nilaj përmend disa prej tyre si: Gazeta ‟Dielli” e Vatrës, New York Post, New York time, Bronx time report, Bronx net, Norwood news, Bronx chronicle, Bronx net 12, New York news outlet etj. Shoqata Shqiptaro Amerikane “Albanian American Open Hand Association Inc (AAOHA)” ka pasur përkrahje nga organizata dhe politikanë prestigjiozë që e kanë lavdëruar punën humanitare si: Congresman Richie Torres, Councilman Mark Gjonaj, Assemblywoman Nathalie Fernandez, Bronx borough president Ruben Diaz, Joseph McManus, Liberty democratic Association, Hope and peace, Pelham Parkway neighborhood association, Icna relieve, Bake back America, Subin Association, Grow NYC, City harvest, Bronx rotary club, Bronx JCC, Empire Blue Cross blue shield, Health first, Emblem health Blerta Gjakova, NYPD 49 present, Bronx Park east association, Kenny Augusto Deputy Chief of Staff to Senator Jamaal T. Bailey.

VULLNETARËT SHQIPTARË QË VEPROJNË NË TË GJITHA LAGJET E NJU JORKUT

Vullnetarët shqiptarë që veprojnë në të gjitha lagjet e Nju Jorkut janë rreth 100 persona që organizohen në grupe të ndryshme të cilët në shumë raste asistohen dhe vullnetarë të kombësive të tjera në Nju Jork. Z. Aleksander Nilaj dhe Kastriot Murataj, organizatorët kryesorë të shpërndarjeve të paketave e ushqimeve për njerëzit në nevojë. Oscar Ray Ruiz është supervisor dhe asistohet nga Meer M. Deen, Shazia Deen, Miguel Kuilan të cilët kanë në skuadrën e tyre rreth 20 vullnetarë shqiptarë në Bronx për shpërndarje ushqimesh. Z. Kastriot Murataj organizator për 12 vullnetare për delivery në zonat Pick Scale, New Rachele. East Chester. Westchester County. Në zonën e Upper Manhattan janë vullnetarët Hair Lame, Andrea Sigal, Dila Koçaj, Gramoz Dalipi, Joë e Adelina White, etj. 10 vullnetarë shqiptarë në Holland Avenue kryesohen nga Hysni Lika. Ardjan Mezini shpërndan së bashku me 15 vullnetarë në Pelham Parkway South. Dritan Haxhia së bashku me 4 vullnetarë shpërndan në Arthur Avenue. Miriam Quin me 8 vullnetarë në Norwood. Vjoleta Yzeiraj së bashku me 4 vullnetarë shqiptarë bëjnë delivery në shtëpitë e të pamundurve. Ndërsa 30 familje me nevoja të veçanta çdo javë asistohen nga Dea Çano, Arlind Alidema dhe Anjeza Kondura. Personat e mësipërm bëjnë organizim për regjistrimet e 6,500 familjeve në nevojë të pajisur me karta të organizatës për shpërndarjen e ushqimeve, 3 herë në javë në zonat Pelham Parkway North dhe South në Bronx. Z.Viktor Popaj së bashku me 6 vullnetarë shqiptarë kryesisht organizojnë shpërndarjen në zonën St Lucy’s Church dhe Morris Park. Z.Mark Pjetrushi kryen shpërndarjen në zonën e Gunhill Road ndërsa Jon Batista me 10 vullnetarë shqiptarë shpërndajnë në zonën Throggs Neck. Paulin Preldakaj së bashku me Eric Schwartz dhe 7 vullnetarë kryesisht shqiptarë shpërndajnë në zonën e Grand Concourse, kurse Pal Radi e Momodou Keita, Agni Gomez e 12 vullnetarë të tjerë shqiptarë shpërndajnë pako dhe ushqime në zonën e South Bronx. Angazhimi i shqiptarëve të Nju Jorkut në këtë projekt shërbimi, vullnetarizmi e bamirësie është një nismë që bën krenar çdo shqiptar në diasporë e jo vetëm dhe tregon më së miri vlerat tona si komb, identitetin tonë dhe mbi të gjitha shpirtin bujar shqiptar.

FATOS KONGOLI MES REALIZMIT DHE MODERNIZMIT

by

Profesor Arben Prendi, shkrimtar dhe studiues, Doktor i Shkencave Letrare, Drejtues i Departamentit të Letërsisë në Universitetin e Shkodrës “Luigj Gurakuqi” sjell për publikun në kuadër të serisë mbi autorët bashkëkohorë, të quajtur ‟Contemporana”, monografinë mbi prozën e Fatos Kongolit. Në një rrëfim për gazetën Dielli, Organ i Federatës Panshqiptare të Amerikës VATRA, dhënë Editorit Sokol Paja, shprehet se romanet e Kongolit mund të thuhet se janë romane të personazheve për arsye se dominon personazhi kryesor i cili ka cilësi të personazhit “antihero”, antipod i heroit të romanit realist apo të romanit të realizmit socialist. Përmes monologut personazhet e portretizojnë veten.

FATOS KONGOLI DHE PERSONAZHET “ANTIHERONJ”

Fatos Kongoli (1944), është prej atyre shkrimtarëve shqiptarë që nga vëllimi Tregime (1978), romani Ne të tre (1985) dhe Karuseli (1990), pas viteve 1990 nga një shkrimtar periferik në letërsinë e realizmit socialist, ia del të krijojë një vepër letrare, që do ta sjellë në qendër të vëmendjes së opinionit letrar dhe kritikës në këto njëzet vite. Sigurisht kjo ka lidhje me vetë ecurinë e procesit krijues të shkrimtarit, si dhe me kushtet e reja të lirisë së krijimit pas rënies së pengesave ideologjike, me rënien e regjimit komunist. F. Kongoli së bashku me Z. Çelën, V. Koreshin e ndonjë tjetër nga brezi i romancierëve të viteve ‘80 dëshmuan se ishte e mundshme të kapërcehej gjendja e krizës së romanit shqiptar pas rënies së realizmit socialist. Pas viteve 1990 ka botuar romanet: I humburi (1992), Kufoma (1994), Dragoi i Fildishtë (1999), Ëndrra e Damokleut (2001), siç i quan autori, romanet e ciklit Burgjet e kujtesës; për të vijuar me romanet: Lëkura e qenit (2003), Te porta e Shën Pjetrit (2005), Jetë në një kuti shkrepësesh (2007), Bolero në vilën e pleqve (2009) Sidorela (2011), romane ku mbizotëron tema e tranzicionit të shoqërisë shqiptare dhe shkrimtari na del si “dëshmitar” i epokës së tij. Romanet e Kongolit mund të thuhet se janë romane të personazheve për arsye se dominon personazhi kryesor i cili ka cilësi të personazhit “antihero”, antipod i heroit të romanit realist apo të romanit të realizmit socialist. Tipi i këtillë i personazhit është i ri në romanin tonë bashkëkohor. Ai është shpesh njeriu anonim, i humbur, i dhunuar, i survejuar, ose edhe i vetëpersekutuar, që jeton në skajet e shoqërisë, në regjimin komunist për shkak të sistemit që e përjashton dhe e persekuton; në periudhën e tranzicionit për shkak të rrethanave por edhe për shkak të cilësive të tij, si njeri me “probleme” psikiko-emocionale që burojnë nga përvoja traumatike e përplasjeve me realitetin. Ai është njeriu viktimë e sistemit politik dhe e rrethanës sociale por edhe e rastësisë dhe absurdit që buron nga rrethanat sociale dhe vetë ekzistenca. Përmes monologut personazhet e portretizojnë veten. Megjithë personazhet interesante që nëpërmjet monologut e shpalosin botën e tyre komplekse, ekziston rreziku i skematizmit në këto tipa personazhesh, të cilët cilësohen nga veçori të njëjta apo të përafërta dhe vijnë të gjithë nga kategoria e personazheve në krizë identiteti, të humbur, anonimë, viktima, inferiorë, të pafuqishëm, shpesh indiferentë, të dyzuar, të dhënë pas pijes dhe aventurave seksuale, me probleme të ngjashme me neurozat psikiatrike, që rrojnë pa motiv ose me motive të vakëta për ekzistencë. Këto personazhe, janë personazhe në krizë e cila buron nga rrethana sociale-politike e diktaturës komuniste, rrethana anarkike dhe kaotike e shoqërisë së tranzicionit, dhe deri diku edhe nga “ankthi ekzistencial” i qenieve që e ndiejnë veten “të dënuar me vdekje”. Ata janë tipa pa ambicie, të flashkët, që zgjedhin indiferencën dhe pasivitetin, në thelb janë të neveritur nga ekzistenca, për shkak të përvojës traumatike që kalojnë apo kanë kaluar. Gjithashtu janë individë me botë të brishtë shpirtërore, të pafuqishëm ndaj dhunës dhe përballimit të absurdit të ekzistencës.

MONOLOGU DHE ALTERNIMI I VETAVE

Në romanet e Kongolit alternimi i vetave rrëfimore është teknikë sistematike. Në disa romane si: Kufoma, Ëndrra e Damokleut, Dragoi i fildishtë, Lëkura e qenit, Te porta e shën Pjetrit, Jetënë kuti shkrepësesh; kemi alternim të rrëfimit në vetën e tretë me rrëfimin në vetën e parë por më i preferuar është rrëfimi në vetën e parë, që realizohet nga personazhi kryesor i cili është edhe protagonist, rrëfim që shndërrohet në një monolog të brendshëm, në të cilin ndërthuren disa tipa të monologut si: “monologu i cituar, dekronologjizmi asociativ, kujtesa e rrëfyer dhe monologu i kujtesës” në romanet I humburi, Lëkura e qenit, Bolero në vilën e pleqve. Edhe në romanet ku rrëfimi në vetë të tretë alternohet me rrëfimin në vetë të parë, dallohet preferenca për rrëfimin në vetë të parë dhe veçanërisht për monologun e brendshëm i cili e shfaq botën e personazheve pa censurë, në mënyrë të sinqertë. Në këtë monolog personazhi veprues është njëkohësisht përjetues dhe pësues, por edhe përshkrues i veprimit të subjektit. Ky monolog mbështetet në përvojën e monologut të romanit modern. Rrëfimi në tërësi në romanet e Kongolit mbështetet në përdorimin e retrospektivës, e cila është mjet i rëndësishëm edhe në konceptimin e hapësirës dhe kohës së veprimit të subjektit.

TIPARE DHE MOTIVE QË PËRSËRITEN

Përgjatë strukturës narrative, kompozicionale dhe semantike të romaneve të Kongolit mund të vërehen disa tipare, veçori dhe motive të përsëritshme si: Tipi i personazhit të vetmuar, pa ideologji, fatkeq, i humbur, inferior, i palumtur, viktimë e rrethanave absurde, viktimë e veseve; viktimë e preferuar për sistemin politik, moral e social, i dyzuar për shkak të tyre; pa iniciativë, i pafuqishëm për të kundërshtuar realitetin, me probleme të thella emocionale e psikike deri në kufijtë e çmendurisë, për shkak të përvojave traumatike. Tipa të tillë janë: Thesari (Ihumburi), Festimi (Kufoma), Genci (Dragoi i fildishtë), Kristi (Lëkura e qenit), Ergysi (Ëndrra e Damokleut), Platoni (Te porta e shën Pjetrit), Bledi (Jetënë kuti shkrepësesh), Parashqevia (Bolero në vilën e pleqve); -Përvoja traumatike që personazhet kryesorë apo dytësorë kalojnë në të tashmen ose kaluarën e tyre, pengjet dhe ndjenja e fajësisë, ëndrrat që shohin personazhet si “përkthim” i krizës së tyre etj.; – Lidhje, dashuri të penguara ndërmjet personazheve. Lidhja e penguar e Thesarit me Sonjën, Vilmën te: I humburi; e Festimit me Sarën te Kufoma. Lidhja e penguar me Sui Lin: Dragoi i fildishtë. Lidhja e ndërprerë Ergysi-Linda: Ëndrra e Damokleut. Lidhja e ndaluar e Kristit me Dolores dhe Lorin te Lëkura e qenit. Lidhja e ndërprerë e Platonit me Roksanën: Te porta e shën Pjetrit. Lidhjet e ndërprera të Bledit me vajzat: Veronikën dhe Dinën: Jetë në kuti shkrepësesh.

MES REALIZMIT DHE MODERNIZMIT

Në këto romane Kongoli i respekton procedimet e romanit realist, duke bërë ndërhyrjet e rastit atje ku nuk cënohet qartësia dhe thjeshtësia e strukturës narrative apo e strukturave kompozicionale e semantike. Siç shprehet autori edhe në disa intervista, ai e ndjek me vëmendje lexuesin e tij dhe tregohet i kujdesshëm me të, që mund ta kuptojmë edhe si vëmendje ndaj një lexuesi, që i kultivuar më së shumti me përvojën e leximit dhe komunikimit me romanin e realizmit socialist dhe realist, i pranon me vështirësi thyerjet e forta dhe kapërcimet. Pra, Kongoli është një romancier që nuk e zhgënjen pritjen e lexuesit të tij. Kështu në përgjithësi romanet e tij, shquhen për subjektin, fabulën dramatike, për “historinë” siç shprehet autori, e cila organizohet sipas modelit të subjektit të romanit realist, duke bërë disa modifikime që nuk e dëmtojnë rrjedhën tërësore të tij, sepse rrjedha tërësore e këtyre subjekteve realizohet gjithmonë në formën e një veprimi që nis në një pikë të caktuar dhe mbyllet në formë elipse përsëri në këtë pikë.

VEPRIMI I SUBJEKTIT PËRPARON NGA PIKA E NISJES DERI NË FUND

Në romanet e tjerë veprimi i subjektit përparon nga pika e nisjes deri në fund pavarësisht ndonjë ndërprerjeje apo retrospetive, duke u zhvilluar deri në pikën e mbylljes. Te I humburi veprimi i subjektit fillon nga fundi: a) me rrëfimin e Thesarit nga e tashmja për mikun e tij Dorian Kamberi i cili në vitin 1991 bashkë me turmën e egërsuar ikën me anije familjarisht drejt Italisë; veprim që pason b) me një retrospektivë të thellë në të kaluarën për t’u mbyllur në të njëjtën pikë nga nisi në mars të vitit 1991. Te Kufoma veprimi nis: a) në një atmosferë ku Festimi përjeton praninë e një kutërbimi gjirizesh kudo, për t’u zhvilluar b) në perspektivë dhe në retrospektivë ku “zbulohet” shkaku i këtij kutërbimi dhe përfundon me pohimin se ai vetë, Festimi, ishte shndërruar në një kufomë në mes të të gjallëve. Te Ëndrrae Damokleut ruhet edhe skeleti i kompozicionit realist, përmes prologut dhe epilogut ku në prolog përshkruhet në fillim: a) veprimi që duhet të ndodhë në fund të subjektit dhe në epilog: b) veprimi kthehet përsëri te epilogu, përmes zërit të Balzakut, që bën publik rrëfimin e Ergysit, të cilin ky e ka lënë të shkruar, në formën e dorëshkrimit. Te Dragoi i fildishtë veprimi nis: a) me një letër që Gencit, i vjen nga Franca për të marrë pjesë në një takim të gazetarëve ballkanas, i cili shërben si pretekst për t’u kthyer b) në retro në kujtimet e tij të së kaluarës, dhe mbyllet përsëri me ardhjen e një letre dhe një fotografie nga një kolege me të cilën është njohur në këtë takim. Te Lëkura e qenit veprimi nis: a) me praninë e Hadit, perëndisë së vdekjes, që shënon vdekjen e një epoke dhe zhvillohet me vdekjen e gruas së Kristit, vdekjen e tij shpirtërore, dështimin, dhe mbyllet b) me takimin e tij me Lorin përballë vilës së Hadit. Te Bolero në vilën e pleqve veprimi nis: a) në spitalin ku Parashqevia është infermiere, lëviz në perspektivë dhe në retrospektivë, për të përfunduar b) në kthimin e Parashqevisë si infermiere përsëri në spital, pas vdekjes së pleqve të vilës. Te Jetë në kuti shkrepësesh veprimi nis: a) në apartamentin e Bledi Terziut, ku një vajzë rome troket në derën e tij, për të dalë prej andej e vdekur, për të ecur në perspektivë dhe në retrospektivë, dhe për t’u mbyllur b) me një zhvillim të ri, kur Bledi arrestohet në apartamentin e tij. Në respektim të procedimeve të romanit realist autori ruan pozicionin e personazhit kryesor më të rëndësishëm në vepër, rreth të cilit sillen personazhet e tjerë dytësorë. Por ky personazh nuk është më personazhi i romanit thjesht realist, ai është më kompleks dhe i ndryshëm prej tij.

NDËRTHURJA E TEMAVE

Nga ana tematike në këto romane ndërthuren temat e jetës së shoqërisë shqiptare nën regjimin komunist me temën e tranzicionit të pas viteve 1990. Në romanet që bëjnë pjesë në ciklin që autori e emërton “Burgjet e kujtesës” tema nga jeta nën regjimin komunist është dominuese, megjithëse rrëfimi bëhet nga pozita e së tashmes, dhe një pjesë e mirë e reflektimeve të personazheve janë pjesë e reflektimeve me frymë kritike dhe pa censurë të së tashmes. Në grupin e dytë të romaneve si Bolero në vilën e pleqve, Te portae shën Pjetrit, Jetë në kuti shkrepësesh, Lëkura e qenit, temë dominuese është tema e tranzicionit, megjithë praninë e temës së parë. Këto tema shtjellohen në mënyrë realiste, duke u dhënë këtyre romaneve tiparet e romanit social, ku rrëfehet dhe artistikisht mbahet qëndrim kritik ndaj dy periudhave më të fundit në jetën dhe historinë e individit dhe popullit shqiptar: periudhës së regjimit komunist dhe periudhës së tranzicionit, që përjetohen nga personazhet si periudha traumatike gjatë të cilave njeriu dyzohet, humb identitetin e tij, humbet kuptimin për ekzistencën, zhytet në vuajtje dhe dhimbje etj. Krahasimisht me temat dhe ndërthurjen e tyre, narratori në këto romane e koncepton hapësirën dhe kohën në përputhje me to, duke iu përmbajtur një konceptimi realist të tyre që shënohet nga të dhënat faktike, përmes datave, viteve, veçorive dhe dukurive karakteristike për një periudhë apo për një tjetër. Narratori është i qartë në ndërtimin e kornizës hapësinore dhe kohore ku ndodh veprimi i personazheve, pavarësisht nga “iluzioni” që tenton të krijojë përmes monologut të kujtesës së “dëmtuar” të një personazhi të traumatizuar, i cili shprehet vazhdimisht se ka “një rrëmujë” në kujtesë.

ABSURDI QË PRODHON KONTEKSTI

Në të gjitha romanet e Kongolit ndjehet prania e absurdit, në formën e pushtetit absurd të rastësisë, të fatit të shkruar. Megjithatë mendoj se rrethana absurde buron nga kushtet sociale-politike në të cilat veprojnë personazhet dhe jo si rrethanë filozofike apo rrethanë e “pastër” e pashpjegueshme apo e shpjegueshme duke thirrur në ndihmë nocione filozofike apo kritike si në rrethanën absurde të romaneve të Kamysë apo Kafkës. Nga rrethana e të jetuarit nën diktaturë, e cila e prodhon rrethanën absurde me shumicë dhe rrethana e të jetuarit në një shoqëri në tranzicion. Trauma e personazheve vjen nga përballja e tyre me këto rrethana që janë ndërtuar në “përngjasim” me rrethanat e realiteteve hipotetike. Nëse do të zhbënim rrethanën sociale-politike, të diktaturës dhe tranzicionit, rrethana absurde në të cilën ekzistojnë këto personazhe do të zhdukej.

KUSH ËSHTË PROFESOR ARBEN PRENDI?

Arben PRENDI (1971) shkrimtar dhe studiues, mban titullin Doktor i Shkencave Letrare dhe punon si profesor në Universitetin e Shkodrës “Luigj Gurakuqi” ku drejton edhe Departamentin e Letërsisë. Ka botuar librat me poezi: Të shtunën ndize një qiri (1996), Vashat nguten me u ba gra (1998), Qirinj të ndezun për të gjallët (2001), Vepra poetike (2018) si dhe studimet letrare: ‟Tekste në kontekste” (2011), “Letërsia shqipe bashkëkohore” (2015), “Probleme, autorë dhe vepra letrare nga letërsia shqipe bashkëkohore” (2017). Në formatin libellum, shtëpia botuese Bard Books në Prishtinë është duke botuar serinë e studimeve për shkrimtarët bashkëkohorë në emërtimin ‟Contemporana”.

JU RRËFEJ NJERIUN E MIRË, DALIP GRECA!

by

Nga Mëhill VELAJ */

Unë kam nevojë për njeriun, në tërësinë e tij, – shkruan shkrimtari i madh francez, Romen Rolan, shkrimtari që ka shkruar vepra për njeriun e vërtetë, njeriun e madh të punës, të përkushtimit dhe himnit madhështor të sakrificës, dinjitetit dhe shpirtit njerëzor. 

E parë në këndvështrimin ideor dhe social, forca e qëndresës dhe përvojave jetësore nën efektet emocionale dhe veçoritë dalluese të njerëzores, të qytetarisë dhe krenarisë që secili prej nesh ndjen kur jeta dhe fati të rezervon të njihesh nga afër me njerëz të mirë thellësisht humanë, sikundër është miku im Dalip Greca, – Publicist i njohur dhe ish-Kryeredaktor i Gazetës DIELLI, gazetës historike më tepër se një shekullore dhe kontribuesi veteran tashmë i Federatës “Vatra” në Amerikë.  

Pas në kohë…

Nuk kisha veçse dy vjet që kisha mbërritur në Amerikë, i detyruar nga lufta që pat nisur në Kosovë. Si për çdo emigrant, edhe për mua dhe familjen time, çdo gjë ishte e panjohur që nga; gjuha, tradita, dhe kultura e këtij vendi. Amerika është vendi ku operojnë raca dhe kultura të ndryshme në procesin e vazhdueshëm të integrimit e mbijetësës të jetës social –ekonomike dhe diskursit politik të kohës.  

Kur dolëm për herë të parë bashkë me babën tem,  jo vetëm dëshironim të soditnim New Jork-un- një nga metropolet me emër në botë, që është edhe stacioni i parë i emigrantëve shqiptarë, veçmas i të sapoardhurve që vijnë nga Europa në Amerikë, porse dëshironim të takonim edhe sa më shumë shqiptarë. Me thënë të drejtën ndjenim mall të njihnim sa më tepër bashkëatdhetarë të krahinave të Kosovës e Shqipërisë, ndjenim mall të flisnim shqip në këtë tokë të huaj. 

Babë Simoni dhe unë ecnim të hutuar dhe të heshtur në zonën e Pelham Parkway-it, në Bronx, apo siç e quajnë  shqiptarët e sotëm “Little Albania”, një nga komunitetet më popullore shqiptare të Amerikës. Baba jem binte në sy për veshjen e tij karakteristike tradicionale të malësorëve të Kosovës; tirqet me gajtana, brezin dhe jelekun, veçmas me atë plisin e bardhë si ajo bora ende e pashkrirë majë kreshtës e të Korabit madhështor. Rreth e përqark zonës së Pelham Parkway soditnim bukuritë natyrore, gjelbërimin, pemët, zogjtë që fluturonin, ketrat, të cilët me atë shpejtësinë marramendëse ushqehen dhe ikin vrullshëm nëpër lëndinë, harbojnë në degët e pemëve, njerës të racave të ndryshme që ecnin normalisht pranë nesh dhe vështronin tim atë,  madje nuk ngurronin ta shprehnin mahnitjen mbresëlënëse ndaj vëshjes tradicionale së tij, na përshëndësnin, paçka se ne nuk e kuptonim gjuhën e tyre, por baba jem ngrinte dorën dhe i përshëndeste shqiptarçe. Diku më tutje, përfund trotuarit të Parkut, syri më kapi një burrë në moshë relativisht të re, disi imcak me trastën hedhur supit dhe një kamera fotografik në dorë. Nuk e di porse me vete e kuptova që ai ishte shqiptar! Kjo ishte përshtypja e veçantë që më la sapo e pashë atë njeri.  Nisa t’i flisja shqiptarçe, të vetmen gjuhë të nanës që flisja:

-Na jemi Babë e Bir, prej Kosove! 

Kur i thashë se jemi “prej Kosove” sytë e burrit përballë nesh u gjallëruan dhe u bënë më të qeshur dhe entuziastë. Zgjati dorën dhe e toku me Babën, duke buzëqeshur më thotë:

-Jam Dalip Greca, Gazetar! 

-Pasha zotin, nuk paskam gabuar, thirrja e gjakut të shqipes na bashkon në këtë “botë të vogël”! –ia ktheva unë dhe tokëm duart. Fluturoja nga gëzimi për atë takim të papritur dhe tejet i përzëmërt me një shqiptar. Dhe ftesës mikpritëse të mikut të ri gazetar, për t’u ulur te kafe “Star”, nuk e refuzuam. Ishte një nder dhe respekt i veçantë për ne të uleshim, bisedonim dhe pinim një kafe shqiptarçe, veçmas për Babë Simonin. Si të gjthë shqiptarët që jetonin në anën tjetër të tokës mëmë, në Kosovë, Babë Simoni ishte tejet kurioz të dinte rreth gjendjes social -ekonomike dhe politike në të dyja sistemet në monizëm e demokraci në Shqipëri dhe i bënte pyetje të njëpasnjëshme Dalipit. Ai nuk lodhej, por i përgjigjej me kënaqësi çdo pyetje të Babë Simonit, madje edhe atyre pyetjeve delikate, që mund të ishin jashtë përfytyrimit të tij, porse Dalip Greca ishte mjaft i pergatitur nga përvoja e një gazetari profesionist, njohës i mirë i lëvizjes demokratike në të dyjat kahjet e atdheut, Ballkan e vendet e Lindjes,  dhe i shtypit shqiptar në të gjitha sferat e rëndësishme të situatës social -politike në Kosovë, Shqipëri dhe në Diasporën Amerikane. Qysh prej asaj dite Publicisti dhe Kryeredaktori i Gazetës Dielli, u bë mik i familjes sime, në hidhërime e gëzime, por ajo që është më e rëndësishmja, ishte mbështetja dhe bashkëpunimi ynë i frytshëm dhe tejet i suksesëshëme me Gazetën Dielli, të cilën ai e drejtoi për 12 vjet me rradhë. 

Ndër Vite dhe në Kohë…

Gazetaria është profesion dhe mision që kërkojnë virtytin e të ndershmit dhe së vërtetës. Gazetari po nuk rrezikoi me profesionin e tij, nuk mund të jetë gazetar. Për më tepër, gazetari nuk ka as armë as fishekë, por ai ka artin e guximit dhe të kurajos, artin e të shkruarit dhe të shprehurit që bashkërendon ngjarjet në kohë, gazetari është gjithmonë në kërkim dhe promovim të vlerave, që kur i lexon të befasojnë dhe impresionojnë për kredibilitetin e tyre të çmuar, për vlerat kombëtare, qytetare dhe atdhetare; për të mos u lënë në harresë! Diaspora shqiptaro-amerikane ka plot shembuj të shkëlqyer të gazetarëve të guximit dhe përkushtimit, mendimit të maturuar dhe mençurisë, mendjes së shëndoshë dhe krahëve të fortë. 

Në mesin e komunitetit të editorëve të hershëm që kanë drejtuar Gazetën Dielli të shqiptarëve të Amerikës, tashmë historia do të shkruajë edhe emrin e Publicistit të njohur, Dalip Greca, -një gazetar profesionist, unik, i matuar, i mençur dhe transmetuese e përhapjes së humanizmit, çuarjes e përjetësimit të veprës së Nolit e Konicës, editori, analisti, historiani, shkruesi dhe mbledhësi i fakteve, misionar i pazëvendësueshëm që ngulmon drejt së vërtetës, sado e thellë të jetë ajo në raport me vitet dhe midis dy epokave. 

Për 12 vjet rresht universi profesional i penës publicistike të Dalip Grecës manifestoi talent, energji, vullnet dhe ndjenja thellësisht humane, ai nuk rresht së shkruari, reportazhe, intervistoi personalitete e njerës të thjeshtë hulumtoi për shqiptarët e vjetër e të rinj, rilindi jo vetëm Gazetën Dielli por rilindi, ngriti dhe pasuroi edhe Bibliotekën e Federatës Pan Shqiptare  “Vatra”. Dalip Greca, solli të gjalla ëndrrat, shpresat, kontributin, idetë e vatranëve të vjetër e të rinj, idetë e shqiptarëve të Kosovës e Çamërisë që jetojnë e punojnë në Diasporën Amerikane.   

Fryma intelektuale, atdhetarizmi dhe patriotizmi që karakterizon penën publicistike, veprën dhe kontributin e publicistit të njohur dhe ish-Kryerdaktorit të Gazetës Dielli, Dalip Greca,- janë trashëgimia dhe vlerë e çmuar e historisë e krenarisë kombëtarë, identitetit shqiptar, vlerave kombëtare dhe çështjes kombëtare shqiptare, me ndikim të thellë në formimin e brezave të ardhshëm. 

Dalip Greca, i vendosur dhe i vëmendshëm, vet-kërkues dhe i vetdijshëm për ç’ka shkruan e projekton në atë ideal që ai beson, ringjalli gazetën më të vjetër të shqiptarëve të Amerikës- Dielli dhe si editor i saj, gazeta pati lavdi, sukses dhe ndryshime thelbësore në formë e funksion, gjithmonë duke ruajtur frymën e Nolit e Konicës. Dalip Greca u lind në “kryeqendrën” e Myzeqesë, Lushnjë, -qytei historik që njihet për një nga ngjarjet më të mëdha të historisë së kombit tonë, – Kongresi i Lushnjës, që u mbaj prej 21-31 Janar të vitit 1920, në të cilin u miratua një Akt i Kushtetues për Pavarësinë e Plotë të Shqipërisë. Ngjarjet historike të vendlindjes dhe studimet për gjuhë letërsi, pasioni për të shkruar do e kapnin “prej dore” djaloshin lushnjar që e tërhoqën drejt profesionit të vështirë, të guximshëm, fort mbresëlënës, kurajoz e të rrezikshëm të gazetarit. Punoi si redaktor në disa gazeta lokale të qytetit të Lushnjës,  “Shkëndija, “Ora e Fjalës”, dhe ka drejtuar gazetën, “Republika” kryeredaktor i saj. Në vitin ’99 Dalip Greca me familjen emigroi në SHBA- ës, dhe që prej asaj kohe do të jetë i pranishëm në shtypin shqiptar dhe atë shqiptaro- amerikan, fillimisht redaktor-përgjegjës për seksionin shqip në gazetën shqiptaro-amerikane Illyria, por edhe bashkëpunëtor në mediat e shkruara dhe vizive shqiptare dhe shqiptaro-amerikane sikundër gazetar i jashtëm i Albanian Culture TV me qendër në New York. 

Pena publicistike e Grecës është mjaft e njohur me editoriale, reportazhe, opinione e kolumnat në shtypin shqiptar në Shqipëri, Kosovë, Prishtinë e Tiranë, në gazetën e Vatrës -Dielli, ku paraqet Amerikën në dy plane, -Vendi i Lirisë dhe i demokracisë i mbështetur në ligje të palëkundshme dhe vendi i mijëra emigrantëve shqiptarë. Në vitin 2009-ë me nismën e Shoqatës Pan Shqiptare “Vatra”, një grup intelektualësh dhe dashamirës, të cilët  hodhën idenë e ringjalljes së Gazetës Dielli, gazetës historike e tradicionale, produkt i Era-Noli dhe Konica! Mbas 10 vite të editimit të edicionit shqip te Gazeta Illyria, në vitin 2009-ë, Publicist i njohur Dalip Greca merr drejtimin e Gazetës Dielli si Kryerdaktor i saj. Me vendosmëri e përkushtim, dhe me mbështetjen e fuqishme të Federatës Vatra rilindi gazetën historike Dielli! 

Dalip Greca ndryshoi krejt realitetit e Gazetës Dielli; stabilizoi botimin e përmuajshm të gazetës në print; publikimin e saj të përditshëm online; punoi pa u lodhur ditën e natën për mbledhjen dhe pergatitjen e koleksioneve të gazetës për një periudhë 42 vjeçare; gjithashtu ngriti, pasuroi dhe sistemoi me botimet të vjetra e të reja Bibliotekën e Shoqatës Vatra.  

Publicisti i njohur dhe Kryeredaktori i Gazetës Dielli ka qenë dashamirës dhe mik i devotshëm i shkrimtarëve shqiptaro-amerikanë. Me trastën supit dhe kamerën e gazetarit, Dalipi ishte i kudogjendur, ai  ka luajtur një rol të jashtëzakonshëm me penën e tij profesionale të gazetarit në promovim e librave të autorëve shqiptaro-amerikanë. Madje Federata Vatra dhe Kryerdeaktori i Diell-it Dalip Greca kanë organizuar dhe mirëpritur me qindara promovime të librave të anëtarëve të Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë, por edhe të shkrimtarëve të njohur të letrave shqipe dhe botës shqiptare.

Nën drejtimin e Dalip Grecës, Gazeta Dielli ka botuar në vazhdimësi poezi, esse, reportazhe, intervista, tregime, kolumna, opinione, tregime, etj, të shkrimtarëve shqiptaro-amerikanë, ku mes tyre edhe shkrimet e mija modeste. 

I shpreh falenderimet dhe mirënjohjen e thellë, vlerësimin tim për mbështetjen dhe bashkëpunimin dinjitoz me Gazetën Dielli dhe njeriun e mirë, Kryeredaktorin dhe Publicistin e njohur, Dalip Greca! 

Në emrin tim personal e të familjes sime i uroj:

Pensionim të mbarë, Bekimet e Zotit, plot Shëndet,  Jetë të gjatë,  Mbarësi dhe Lumturi përherë! 

Zoti Bekoftë Ty, Dalip dhe Familjen Greca! 

Zoti Bekoftë Vatrën & Diellin, shqiptarët dhe Amerikën.

*Mëhill VELAJ

Kryetar i SHSHSHA

Stamford CT USA

July 2021