Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

KRYETARI I VATRËS ELMI BERISHA NË MBËSHTETJE TË KANDIDATIT PËR KONGRES COLIN SCHMITT

by

Kryetari i Federatës Panshqiptare të Amerikës VATRA z.Elmi Berisha ka kënaqësinë të ftojë miq, dashamirës, komunitetin shqiptar dhe familjen e madhe vatrane që të mbështesin kandidatin për Kongres Colin Schmitt i cili kandidon në Zonën 18-të New Jorkut. Takimi i shumëpritur do të mbahet ditën e hënë më datë 21 qershor 2021 nga ora 6-8 pm në adresën 2567 E Main St, Wappingers Falls, New York 12590. Mbështetja për kandidatin Colin Schmitt është një shenjë vlerësimi dhe respekti që kandidati për Kongres Schmitt ka ndaj komunitetit Shqiptaro-Amerikan. Për konfirmim pjesëmarrjeje në këtë takim jeni të lutur të konfirmoni në numrin: 8455904807 dhe në adresën e email: elmiberisha70@gmail.com. Le të bëhemi të gjithë bashkë për një mbështetje masive për z. Schmitt. Kur shqiptarët bëhen bashkë, gjithmonë bëjnë punë të mira dhe korrin suksese të mëdha.

ILIR IKONOMI RETIRES FROM VOA – TIPS HAT TO TRUTH TELLING IN JOURNALISM

by

by Rafaela Prifti/

The lasting impact of the Albanian-American journalist with a-three-decade-career at VOA, author of books on history and Albania’s national figures and a special contributor to Dielli, Ilir Ikonomi

After nearly a thirty-years-professional-career at the Albanian Language Service of Voice of America, Ilir Ikonomi announced his retirement from the anchor’s chair of Ditari broadcast on Friday. He joined the Washington DC-based media organization funded by the U.S. Congress in 1992 and has reported or covered important events in the United States, Albania, Kosova, Northern Macedonia and other locations for the Albanian speaking community. Last Friday, at the end of the show, Ikonomi announced that he is retiring from VOA and will go on to pursue other projects. 

The Albanian-American journalist said he felt privileged to have been part of a respectable media establishment known for standing up for the truth. He expressed gratitude to the audience for being part of the journey with him, and, as any seasoned journalist would, Ilir took them back to a once-in-a-lifetime-event he covered in 1999. It was the NATO troops deployed in Kosova following the airstrikes and bombing campaign against Serbian forces. “On June 12, 1999 I entered Kosova with the NATO troops and reported via a satellite telephone for Voice of America,” he proudly recalled on his last show. He paid homage to “truth-telling”, which he says sits at the very foundation of the Voice of America, ever since its founding 80 years ago. Ilir Ikonomi remarked: “Reporting the truth is no easy task. It requires courage and hard work. I believe that the VOA journalists, who do their work free from government interference, are deserving of that attribute.” The Albanian-American journalist said he considers it an honor to have been part of this effort.

History and Literary Contribution

At 66, Ilir Ikonomi is a well-respected author of several books focusing on Albania’s history and national figures. Ikonomi’s work, “Pavarësia – Udhëtimi i paharruar i Ismail Qemalit” (Independence – The Unforgettable Journey of Ismail Qemali) was published in 2012. A year earlier, he debuted with “Faik Konica: Jeta në Uashington” (Faik Konitza: Life in Washington), a biography in the Albanian language, critically acclaimed for its depth with regard to the life of Albania’s prominent writer and diplomat. In May 2014, Ikonomi published “Pushtimi,” (The Invasion) that centers on the 1939 occupation of Albania by fascist Italy, as narrated by the U.S. Envoy in Tirana at the time, Hugh G. Grant. Two years later, the author released “Essad Pasha Toptani: The Man, the War, the Power”, which won praise as an impartial biography of the one of the most controversial figures of Albania’s history. 

Personal Experience

I have worked with Ilir at Voice of America and on several State Department Interpreting assignments. For me, the impact of our teamwork along with my respect for his professionalism and humility endures far beyond the years we worked together. In April 2018, as the English Editor of Dielli I was preparing a tribute dedicated to the passing of Agim Karagjozi, Vatra’s President for nearly two decades. I reached out to Ilir, asking him to share his memories and he willingly provided a segment of his 2002 video interview with Karagjozi. It showed at one point the Chairman smoking and Ilir interrupting him to remark that appearing with a cigarette in hand would send the wrong message to the young people. “Without any hesitation, Mr. Karagjozi puts out the cigarette with a guilty smile. “Why didn’t you say that earlier?” he asked. “Mr. Karagjozi’s humanity was admirable, it was perhaps one of his most precious qualities,” Ilir noted in an email.

Faik Konica’s 1930 Original Article titled Albania unearthed by Ilir Ikonomi appears in Dielli in 2018

In March 2018, Dielli was marking the birth anniversary of Faik Konica. Naturally, I reached out to the author of a historic monograph on Konica. Again, Ilir responded promptly by sending a story he had uncovered in an old collection preserved by the The Mayflower, the famous Washington D.C. hotel where Konica spent most of his years in the capital as King Zog’s envoy. The Mayflower was then “the second-best address in Washington D.C. after the White House” and records show that Konica had rented a suite there. Here is an excerpt from Ikonomi’s story written with such elegance and style that in my opinion, would have pleased Konica. “Konica’s suite which also served as the Legation of Albania, was located on the second floor of the building, facing Desales Street and had the plaque Albanian Republic on the door. Sadly, over the years, this part of the hotel has been completely transformed and the original suite does not exist anymore. Just like Konica, a number of Senators, administration officials and other celebrities had made The Mayflower their primary residence, for it was the meeting place of the rich and famous. The hotel was aptly nicknamed the Grande Dame of Washington.” Ikonomi writes about his excitement when he found out the existence of a monthly magazine with notes on celebrity guests and other hotel visitors. He said: “The historian of The Mayflower guided me through the many issues of The Washingtonian and there I was able to find quite a few things: In the February 1929 issue of the magazine, a writer named Margaret B. Downing had a few notes about the Albanian minister. At that time, Konica had just returned from a trip to Albania, during which King Zog had promised to promote him to prime minister, as I later learned with great surprise. For reasons hard to explain, Konica never went back to fill the post.” Ikonomi went on to say: “In the September 1930 issue, I discovered a long article written in English by Faik Konica, which was subsequently translated into Albanian by Gjon Mili, an Albanian-American photographer best known for his work published in Life magazine. The Albanian translation was printed in Dielli of October 14, 1930. As it happened the Albanian translation is widely known, whereas the English original was considered lost. I believe the English text in The Washingtonian is precisely the original I had been looking for.” So, one of the best-known pieces written by Konica in 1930 in English, was finally discovered thanks to Ilir Ikonomi. Dielli was able to reprint it exactly eighty-eight years later after Mili’s translation.

Ilir Ikonomi’s Presentation at Dielli 110th Anniversary – the Only Known Recording of Konica’s Voice

On April 6th 2019 at the morning panel of Dielli’s 110th anniversary event in New York, Ilir Ikonomi was scheduled to be the fourth presenter. He was unable to attend the conference, yet he made available for the event -and later donated to Vatra- an NBC Radio interview with Faik Konica dated April 8, 1939, almost 90 years ago to the day of the commemoration. The interview was conducted by Hilmar Baukhage, a veteran State Department reporter and NBC’s Washington commentator. This is believed to be the only known recording in existence of Konica’s voice. Reporter Baukhage asks about Italy’s seizure of Albania and introduces Faik Konica as the Minister of Albania in Washington. In the interview, Konica condemns the Italian aggression stating that after 20 years of friendly relations Italy attacked Albania “for no apparent reason at all”. Only a small portion of the interview had been previously made available by the Library of Congress. The voice of one of Vatra forefathers is a precious gift for which Ilir Ikonomi deserves credit and has our gratitude.

Congratulations to Ilir on a splendid career! Much success in his future endeavors. 

In ending, my thoughts go back to his comments about Agim Karagjozi. Ilir Ikonomi recognizes and appreciates humility in others because he too is known for his modesty. Although the veteran journalist and author has helped Dielli shine a little brighter by enriching its records and archives, I doubt he will feel at ease about my putting the spotlight on him.   

HAMIT LUMI, MENAXHERI I DIELLIT

by

HAMIT LUMI, MENAXHERI I DIELLIT, ZYRTAR DHE KRITIK I VATRËS, PËRKRAHËS I KONICËS DHE I ZOGUT, POR JO I NOLIT…/

Me rastin e 92 vjetorit të vdekjes- Prill 1929-2021/

NGA DALIP GRECA- Dielli ne print –Prill 2021/

        Gjatë një interviste për gazetën Dielli të gushtit 2013, e pata pyetur intelektualen me banim në Toronto,ish kryetare e Shoqatës së Bashkësisë Shqiptaro Kanadeze në Toronto Aida Lumi Bejte: Çfarë e lidh Aidën me Vatrën?
Përgjigja e Aidës: Më lidh emri i tim ati, Hamit Lumi. Gyshi im i mënçur, ndjesë pastë, Kadri Lumi, në kujtim dhe në nder të xhaxhait të tij, patriotit Hamit (Çela) Lumi, ia vuri këtë emër babait tim.Hamit (Çela) Lumi,(i vjetri), u lind në Vermik të Vlorës në vitin 1869, dhe më pas u diplomua në Janinë, pasi u kap dhe u burgos nga perandoria Osmane për shkak se jepte mësim shqip në fshatra të Vlorës, në qytet, madje dhe në burg (me abetaret që ia sillte miku i tij Hasan Prishtina), më 1911 u largua për në Boston…

    Që nga ajo kohë që intervistova Aidën kam shfletuar e gjurmuar për të sjellë Hamit Lumin e plotë, jo të njëanshëm, siç kanë bërë disa autorë, që nga dashuria për figurën e tij atdhetare, kanë anashkaluar faktet historike dhe dokumentet e kohës. Kanë shkruar se ishte idhtar i Nolit e kundërshtar i Zogut, ndërkohë që e vërteta ishte ndryshe. Hamit Lumi vdiq si kundërshtar i Nolit, mik i Konicës dhe idhtar i Kristo Dakos, përkrahës i Zogut. Natyrisht këto qëndrime nuk ia ulin vlerat atdhetare dhe intelektuale. Ai ishte si “Lumi” i Vlorës, i rrëmbyer-por i drejtë, karakter labi, i papërkulur, u guximshëm, burrëror, replikues i ashpër, Kombin e vet e deshi me shpirt, luftoi për cështjen kombëtare derisa mbylli sytë.

                                   ***

            Me 6 Prill 2019 me rastin e festimeve të 110 vjetorit të gazetës Dielli, Hamit Lumi, për kontributet e tij, u nderua pas vdekjes si vatran e menaxher i gazetës Dielli.U lind në Vermik të Vlorës në vitin 1869, dhe kishte studiuar në Janinë. Studiuesi Seri Tusha ka shkruar në gazetën Telegrafi 16 nëntor 2018 se shumë djem vërmikas kishin mësuar të shkruanin dhe të lexonin gjuhën shqipe nga abetaret që kishin ardhur në Vërmik nga Hamit Çela,“Lumi”.Aktiviteti i tij kombtar ra në sy të autoriteteve turke, të çilët e arrestuan dhe e burgosën, akuza kërkoi 101 vite burg, gjykata e dënoi me 20 vite. Gjyqin ia bëri gjykatorja e Beratit. U lirua kur erdhën në fuqi xhon turqit.Kishte lidhje të forta me personalitetet e Rilindjes Kombëtare në Bukuresht e Misir.

        Le të ndjekim gjurmët e jetës së tij: Emri i publicistit Hamit Lumi nuk është i panjohur për lexuesit, veçanërisht për ata vlonjat. Vlora e ka emrin e tij në muzeun e historisë, si luftëtar i lirisë, sjellës i abetareve nga jashtë, mësues në shkollat e fshatrave të Vlorës, Skraparit dhe Beratit. Një rruge në Vlorë i është venë emri i tij, po ashtu edhe shkolla e fshatit të lindjes në Vermik të Vlorës mbanë emrin e Hamit Lumit.Në Fjalorin Enciklopedik Shqiptar të botuar më 1985, gjendet emri i tij. Ai është formatuar si një atdhetar, publicist i periudhës së Rilindjes Kombëtare dhe Pavarësisë së Shqipërisë. Në publicistikë, përveç emrit ka përdorur edhe pseudonimet”Lumi”, “Vlora”, “Cingla” “Labi”, “Lopata”etj.

Ishte pjesë e Klubit ”Labëria” më 1908, ndërkohë që i përndjekur nga xhon turqit për aktivitetin patriotik, kalon Atlantikun, dhe vendoset në Boston në SHBA. Fillimisht e gjejmë në radhët e shoqatës Besa-Besë më 1911. Me krijimin e Federatës Panshqiptare të Amerikës”VATRA” u bë pjesë aktive e saj. 

          Në Kuvendin e vitit 1913, që filloi me 4 korrik dhe përfundoi me 6 Korrik, Hamit Lumi u zgjodh Menaxher i gazetës”Dielli”, ndërkohë që Kryetar i Vatrës dhe Editor i Diellit ishte zgjedhur Kristo Dako. Ndër të zgjedhurit e atij Kuvendi ishin edhe: Loni Kristo-Sekretar i Vatrës; Kontrollorë :Nikoll Dishnica, Thanas Idrizi, Xhafer Ymer Pojani dhe Mihal Kreshpani. Kur Kristo Dako u largua nga drejtimi i Vatrës dhe e la përkohësisht Amerikën, Hamit Lumi dha dorëheqjen, por në Vatër vazhdoi të ishte aktiv, ndërkohë që emri i tij nuk mungonte në faqet e Diellit. Bashkëpunimin me Diellin nisin që në tetor 1912, ku ai shkruan për mbrojtjen e tokave shqiptare në jug dhe veri të vendit:”…ato janë toka shqiptare dhe në emër të Zotit urojmë që përsëshpejti në to të ngrihet flamuri i Shqipërisë.”

 Në Diellin e 18 Korrikut 1913, botohet shkrimi i Hamit Lumit ”Qytetërimi i Shekullit Njëzet”, ku ai mban qëndrim kritik ndaj Europës së “qytetëruar” e cila ka harruar shërbimet e shqiptarëve ndaj qytetërimit Europian.Lumi shkruan: “Në shek e 14-të, një komb barbar(ai turk) i hyri me shpatë Ballkanit dhe rrezikoi Evropën…”Lumi evokon trimëritë e arbërorëve me heroin Kombëtar Gjergj Kastrioti Skënderbeu, që për 25 vjet mbrojtën jo vetëm Arbërinë por dhe tërë Evropën. Hamit Lumi zemrohet me Evropën “e qytetëruar” që ua harroi shqiptarëve këtë shërbim të çmuar dhe si vlerësim, e coptoi Arbërinë.”Sikur të kish qielli shtyllë do ta gremisnim mbi Evropën e “qytetëruar”, e cila ka veshur petkat e qytetërimit, por zemrën e ka prej ujku”-akuzon Lumi dhe vijon: Me shkeullin e XX qytetërimi evropian grabiti gjithë kombet e vegjël, derdhi dhe po derdh gjak të pafajshëm…Kritikat e tij janë të drejtëpërdrejta. Ndërsa në Diellin e 23 Korrikut 1914, Lumi boton shkrimin” Fuqitë e Mëdha nuk e ndihmojnë Shqipërinë”. Ai kritikon fuqitë e mëdha që nuk e mbrojën Shqipërinë;përkundrazi mbjellin përçarje mes shqiptarëve dhe nuk e ndihmojnë kombin e vjetër nga pushtuesit fqinj,;-janë të gatshëm për ta copëzuar.Madje dhe ushtritë ndërkombtare që ishin në Shkodër, në vend që të mbrojnë shqiptarët, mbrojnë të huajt dhe sajojnë kurthe e intriga kundër shqiptarëve, denoncon ai.

 Përvecse në Dielli, Lumi shkruan edhe në gazeta të tjera të kohës. 

Gazeta “Liri e Shqipërisë” në numrin e saj me 17 qershor 1913, botonte”Letër Nga Bostoni” të nënshkruar prej Hamit Lumit, ku ai kërkonte me forcë:”Të shpëtojmë vëllezërit tanë kosovarë nga thonjtë e serbëve”, duke denoncuar shovinizmin serb.

ZYRTAR I VATRËS

Në Kuvendin e vitit 1916, që u mbajt nga 2 -4 Korrik, Hamit Lumi është sërish delegat.Ai u zgjodh ndër zyrtarët e rinj të Vatrës. Kuvendi votoi Komisionin e ri që do të drejtonte Vatrën për vitet 1916-1917. Zyrtar për atë vit u zgjodhën: Kryetar-Kol Tromara, arkëtar-Koli Pançe, sekretar-Loni Kristo. Komisioni përbëhej nga: Kristo Dako, At Fan. S. Noli, Hamit Lumi dhe Sadik Lekdushi. Redaktor i Diellit, Bahri Omari, zëvendës/ redaktor Andon Frashëri, menaxher i Diellit- Muke Permeti.Por ai Komision drejtues nuk e pati jetën e gjatë. Një tjetër kuvend e pasoi, por grindjet mbetën në Vatër.Komisioni u zëvendsua.

Gjatë viteve 1916-17, Vatra bëri punë të mëdha për Kombin, por edhe pati grindje të thella, që i kushtuan humbje energjie e luftë me vetëveten. 

PRISHJA ME VATRËN PËR SHKAK TË ISMAIL QEMALIT 

Në 3 qershor 1917 nisi fushata jetike e Vatrës për ruajtjen e pavarsisv së humbur të Shqipërisë me moton: “Për Shpëtimin e Shqipërisë” nën refrenin e poezisë së Nolit”Mbahu Nëno/ Mos Ki frikë/Se ke djemtë në Amerikë…”Por 3 muaj më pas, kur fushata ishte në kulm,Vatra u godit rëndë nga përçarja;fushata nuk u ndërpre. Me 27 gusht 1917 lindi “Partia Politike”, e cila emëroi Ismail Qemalin delegate të saj zyrtar për në Evropë,ndërkohë që Vatra kishte emëruar që më 1916 Mehmet Konicën. Hamit Lumi, si shumë nga lebërit, ishte për Ismail Qemalin, ndërsa Vatra së bashku me disa prej miqëve të Shqipërisë, veçanërisht ata të Londrës(përfshi edhe Edith Durham) mendonin se Ismail Qemali ishte figurë e konsumuar.Fillimisht me Partinë Politike ishte vetëm grupi i Worcester-it, por duke luajtur me figurën e Atit të Pavarësisë, ajo i mori Vatrës shumë anëtarë, vecanërisht lebër- vlonjatë, tepelenas dhe çamër.Hamit Lumi së bashku me Sadik Lekdushin, të dy ish zyrtarë të Vatrës si dhe me Kristo Dakon, përbënin zemra e Partisë, pavarësisht se kryetare ish e zonja e Dakos, Sevasti Qirazi. Partia Politike botoi të përjavshmen“Albania” nën drejtimin e Dhimtër Balës, që kritikonte ashpër Vatrën,Fan S. Noli, Kryetarin Kolë Tromara, Mehmet Konicën-si delegat i Vatrës në Londër, Diellin dhe editorin e saj Bahri Omari, por edhe ky i fundit, kusurin nuk u linte kundërshtarëve, përfshi dhe Ismal Qemalin. Ndër të parat pena kritike që u shfaqën në faqet e Albania-s ishte ajo Hamit Lumit. Në fakt ky i kishte nisë sulmet më herët,që më 1916 në gazetën ”Mbrojtja Shqiptare”, që dilte në St. Louis, kur me 2 Nëntor 1916, nën pseudonimin “Cingla”, boton shkrimin”Ngjarjet në Konferencën e Nolit në Boston” me nëntitull: Episodi me Hamit Lumin me 29 tetor- Aty përshkruhet konflikti mes Nolit dhe Lumit, që degjeneroi në dhunë…Kryetari i degës së Vatrës, ku Noli kishte shkuar për të mbajtë një ligjëratë, nuk e la Lumin t’i bënte pyetje Nolit; përkundrazi e nxori forcërisht nga mbledhja.Lumi mbrohet dhe denoncon përmes shkrimit të tij tek”Mbrojtja Shqiptare”. Është po kjo gazetë që boton në numrin e 4 nëntorit 1916, artikullin e Hamit Lumit ”Shqiptarizma s’është monopol”, ku ai qesëndis Tromarën, Nolin dhe Vatrën për të ashtuquajturin kongres që do të bënin shqiptarët e West-it, gjoja për të prishur Vatrën. Artikulli përfundon me vargjet:

Lere Egoizmën

Lere Madhështinë,

Merr shqiptarizmën

Në do Shqipërinë….

        Janë të shumtë artikujt që botohen në Albania me emrin e tij. Në numrin e 17 tetorit 1918 Lumi replikon me Diellin dhe Vatrën:” Më thoni se jam fanatik, pastaj më thoni se jam pijanik, po a është e mundur që njeriu të jetë dhe fanatik dhe pijanik?”…

          Hamit Lumi bashkëpunon ngushtësisht me Kristo Dakon dhe Sadik Lekdushin, së bashku mbrojnë lëvizjen e tyre të shkëputjes nga Vatra dhe krijimin e Partisë Politike për qëllime patriotike. Me 9 Dhjetor 1916 ata kishin paralajmëruar tek “Mbrojtja Kombëtare”: ”Do të kritikohemi,ndoshta edhe me fjalë më të poshtra, e më të ashpra nga ato që janë përdorur gjer më sot kundër nesh, por ne nuk do t’i vemë re. Ne do të kërkojmë të drejtën dhe nderin e Vatrës, duke qenë të bindur se në fund e drejta do të triumfojë.”

         Në gazetën”Albania” të 14 marsit 1918 Lumi replikonte me kryetarin e Vatrës, Tromarën, që e kishte kundërshtuar kandidaturën e Ismail Qemalit në një gazetë amerikane:”Nuk do të jeshim pikëlluar kaq, sikur , sido që bëjmë mes nesh, prapë për Shqipërinë punojmë.Por kur i nxjerrim të palarat në botë të huaj, ahere është një gabim dashja a padashje.”

           Hamit Lumi iu përgjigjet kundërshtarëve edhe në gazetën “Koha” të Mihal Gramenos, që ishte kundërshtare e Diellit. Në numrin e 6 qershorit 1918 të saj, ai shkruan:” Me ato fjali e fraza që më godet mua, godit e zë në gojë edhe Gramenon, edhe Adamsin edhe Çekrezin…”

Lumi në shkrimet e tij nuk kursen askënd, madje akuzon edhe për prekje të arkës së Vatrës, kritikon me emra konkretë.

Në numrin e 29 shtatorit 1918 tek Albania ai shkruan:” Kurse K.Isaku(jo nipi i Abrahamit), një spiun e gënjeshtar, siç e ka quajtur dhe vetë Dielli, duke qenë shok i ngushtë i grindavecëve, si e pa se nuk ka vend në Partinë Politike, pas nevojës për spiun,u bashkua me shoqërinë apo klikën e Rasputinit, ku ka nevojë të madhe për spiunë…ndjesë pastë dhe xhaxha Kosta nga rrethi i kombëtarëve…”

           Lumi nuk pajtohet me veset e bashkatdhetarëve, prandaj e ngjyen penen në helmin e satirës :”Del një Toçi në Romë, që mesa duket për pasuri shet shtëpi e Shqipëri…Ç’na thotë Toçka me shokë në Romë?-Po s’qesh unë i parë/të vijë Italia,/Doemos kam qar/në ardhtë dhe Greqia….” (Albania 28 nëntor 1918)…

Duket se Hamit Lumi e ka shqetësuar krahun tjetër, prandaj Dielli, replikon me të në numrin e 117-të, ku boton shkrimin me titull ”Përgjigje e nevojshmë”…

      Lumi kundërpërgjigjet duke mos kursyer as kryetarin e Vatrës, në numrin e Albania të 14 marsit 1918.Me 19 Maj 1918 ai shkruan në Albania” Kam për detyrë tu bëj thirrje gjithë bashkëfetarëve të mi, të mos e lënë shoqërinë(Vatrën) të bjerë viktimë, të shkatërrohet, si foshnja mes hidhërimit. Do të jetë turp e mëkat për ne.”

       Gjurmët e tij në Partinë Politike gjenden në kuvendin e 1 janarit 1920, ku ai është në qendër të kuvendit.

Por më pas duket se Partia politike po kalonte çaste të vështira. Këtë sinjal e jep gazeta Dielli në numrin e 29 prillit 1920, ku përmendet thirrja e Hamit Lumit për ndihma financiare. Në një shkrim të botuar me 18 gusht 1920 Hamit Lumi përkrah qeverinë e Sulejman Delvinës. Ai shkruan ”Rroftë  Qeveria e Sotme Kombëtare, dhe poshtë ata të cilët mendojnë që Shqipëria të jetë nën mandate të huaj.”

Hamit Lumi kishte vendosë lidhje edhe me gazetën”E Vërteta” me të cilën jo vetëm bashkëpunonte, por edhe e shpërndante ndër miqtë e tij në SHBA. Për këtë shkruan gazeta “E vërteta” në numrin e saj të 3 Shtatorit 1920. Gazeta e falenderonte në numrin pasardhës” I faleminderit bashkëluftëtarit dhe të shtrenjtit atdhetar Hamit Lumi.”…

RIKTHIMI NË VATËR, RISHFAQJA NË FAQET E DIELLIT

Partia Pollitike e zbehu veprimtarinë e saj pas Konferencës së Paqes. Për pak kohë Hamit Lumi ra në qetësi i mënjanuar, por Faik Konica e riaktivizoi në Vatër, veçanërish në gazetën Dielli. Duket se Lumi luftën e kishte me Nolin. Në Diellin e 25 Marsit 1925 lexojmë një artikull të Lumit kundër koncensioneve të shoqërive vajgurore “Anglo-Persiane” dhe “Standard Oil Company”….që iu dhanë ndërkombëtarëve me koncesion “Si nga pikpamja politike dhe ekonomike, koncensioni është një humbje për Shqipërinë”-shkruante Lumi. Në një protestë që bënë shqipatrët e Amerikës me 12 prill 1925 kundër koncensioneve, spikati edhe qëndrimi i Hamit Lumit. Kur Faik Konica, Ministër i Zogut në Washington, nisi betejën për mbrojtjen e qeverisë së Zogut, nga sulmet e opozitës të udhëhequr nga Noli i mërguar dhe përkrahësve të tij në Amerikë, Lumi ishte qartazi në anën e Konicës.

       LOT TË THATA E FJALË TË SHKURTRA

Hamit Lumi e kishte të idhët penën. Shumë shkrime që mbajnë firmën e tij dallohen për stilin polemik, alla Konicë, sarkastik. Ai ishte përherë në anën e Faik Konicës, përballë Nolit, në vitet e mbrapshta, kur miqtë ishin kthyer në armiq, sulmonin njeri-tjetrin pa pushim duke i mbajtur armët përherë të mbushura.Po sjellim si model artikullin”Doktorët tanë të vërtetën thonë, apo gënjejnë”?-ku kritikohen ashpër dy personalitet të njohur të kohës, miqtë e Nolit, Dr. Mihal Turtulli dhe Dr. Omer Nishani. Citoj:” Herë pas here kemi kënduar artikuj të doktorëve tanë-artikuj po artikuj të zjarrtë, ku dalin mbrojtës të popullit shqiptar se u shtyp nga tirania, u rop dhe vdiq nga varfëria! Dr. Turtulli dhe Dr.Nishani thërrasin dhe derdhin lot si breshëri për të shpëtuar atë popull fatzi nga mjerimet, duke thënë se populli nuk kupton i gjori, po ne që e kuptojmë duhet të bëjmë çdo sakrificë dhe ta shpëtojmë!Lumi ironizon: Këto janë deklaratat që bëjnë doktorët tanë që kërkojnë liri dhe barazi për popullin…

  Dhe menjëherë nis gjykimi i artikullshkruesit: Tani, unë nga ana ime, si popull, dhe sipas disa letrave që kemi marrë dhe pas të thënave të njerëzve që vijnë nga Shqipëria, them se lotët që derdhin doktorët janë lot të thata,e fjalë të shkurtra..U themi Turtullve dhe Nishaneve: Ju gënjeni që thoni se bëni çdo sakrificë për neve(popullin)… që edhe pikën e gjakut tuaj e derdhni për ne! Po neve, nga ana jonë, ju themi: Ju faleminderit, por mos u mundoni për atë që nuk e bëni dot… dhe t’na shëroni nga një keqe që ne nuk e kemi.Po të doni dhe të tregoni se bëni therori të vërtetë për popullin si doktorë që jeni, përse nuk vini të përkujdeseni për shëndetin e popullit se u shua nga sëmundjet, na hëngrën ethet, oftika, lengjyeri…Kemi nevojë për doktorë që t’na duan me të vërtetë ashtu si thoni, doktorë që të punojnë vullnetarisht për shëndetin tonë…

Pyetja e Lumit: Derisa doktorët tanë qenkan kaq të pasur sa të luftojnë me të hollat e tyre në vende të huaja, duke lënë të hollat në kombe të huaja, për politikë të gabuar, përse nuk lenë mundimet, të vijnë në vendin e tyre, t’i shërbejnë popullit dhe të hollat t’i shpenzojnë në vendin e tyre?

        Mbyllja: Po nëse doktorët tanë nuk na e bëjnë këtë të mirë-ahere, u lutemi të kenë mirësinë të mos na bëjnë keq!U ngopëm, ua pimë kripën 14 vjet dinakërive të doktorëve, bejlerëve, pashallërve, qirieve dhe arhondeve, myftinjëve dhe dhespotëve. Për hatër të dëshirës së tyre për kolltukë na mbyti zia dhe gjaku midis vëllazërisë, na mundën sëmundjet dhe mjerimi….Vetëm ju jeni të ditur, mor të bekuar? Vetëm juve ju vjen keq për popullin? Po neve(popullit) për veten tonë, fare s’na vjen keq? Doktorë, hiqni dorë nga politika dhe merruni me mjeshtrinë e zanatit tuaj!

Artikulli ka përfund një këshillë: “Në keni kokë të fortë, ahere mos lini shkëmb pa thyer- I bini shkëmbit me kokë!(Citimi u mora nga Dielli 9 nëntor 1926).

PRO APO KUNDËR  ZOGUT?

 Hamit Lumi është përshkruar në të shkuarën si patriot, kundër bejlerëve, anti Zogist, antimperialist, kundër të pasurve në mbrojtje të varfërve,konform shablloneve të kohës. Në fakt nuk qëndron ashtu e vërteta, Hamit Lumi gjatë të gjithë jetës së tij kërkonte mbrojtjen e sovranitetit të Shqipërisë, luftonte për të renë, progresiven, lirine,demokracinë, nuk e besonte të majtën, as Nolin.Mjaftonte shembulli i Rusisë.

Në  artikullin“Kombëtarë apo Rasputinianë”? publikuar në faqet 3 dhe 4 të Diellit të 26 nëntorit 1926, Lumi godet ashpër Nolin dhe mbron Zogun.Kritikën ia adreson drejtuesit të gazetës shqiptare në Konstancë:”Në lëveren e Konstancës lexuam disa sharje kundër guvernës shqiptare. Xoxeja, e quan tradhëtor të madh Ahmet Zogun dhe të tjerët tradhëtorë të vegjël, dhe kërkon një guvernë kombëtare. Domethënë, pas kuptimit të Xoxes, i gjithë populli shqiptar me gjithë guvernën e tyre janë tradhëtorë,- vetëm 45 veta(ekipi qeverisës i Nolit,që  dë shtuan (Qershor-Dhjetor 1924), qenkan patriotë!Në anën tjetër shikojmë se më të madhin e patriotëve, Xoxe quan Nolin. Domethënë po qe Noli në krye të guvernës, aherë quhet guvernë Kombëtare… Në çast, shkruan Lumi- më erdhi në ment Rasputini i Rusisë. Të gjithë qorrat (nga ment, jo nga sytë) bashkë edhe me vetë Carin, e kishin hedhë shpresën e shpëtimit të popullit rus tek Rasputini, aq sa shumë deklaronin se ky ishte Krishti vetë, që pritej të vinte.Çdo të ligë që bënte ‘i dërguari” Rasputin, s’kish guxim njeri të thosh të vërtetën kundër të mallkuarit. Një herë guxoi i vëllai i Carit t’i thosh një fjalë të vërtetë për shenjtin shejtan, po aq zemërim mori, sa që atë natë Cari e dërgoi të vëllain syrgjin në Kaukaz…Mirëpo nuk shkoi shumë kohë që t’i dilnin gënjeshtrat në shesh dhe mori pagën që meritonte… ka dhe tani njerëz që shprehen se do të vijë prapë Rasputini që të shpëtojë Rusinë nga tirania që e ka zenë , se ai ishte i vetmi shpëtimtar.

Pas këtij parashtrimi, Lumi shkruan: Kështu na gjeti dhe ne me Xoxen e me disa të errët…I vetmi shpëtimtar është Noli…Ay e prish botën, ay e ndreq për një minut…Domethënë kur vrejtet Noli, vrejtet dhe natyra, kur qeshet Noli, qeshet dhe natyra.Në pak fjalë Noli ka kyçet e botës në dorë. Prandaj për hatër të fanatikëve le të thërrasim:Osana, Osana!Në anën tjetër ne u themi se e kemi njohur shejtin(shejtan) Rasputin me kohë dhe nuk kuptuam qëllimin e tij….

    Duket se Hamit Lumi ka marrë për mision nga Konica që të mbrojë qeverinë shqiptare nga sulmet e kundërshtarëve. Në intervistën e publikuar në Dielli me 23 nëntor 1926, tregon haptazi se sa idhtar i Ahmet Zogut ishte. Intervista e tij e titulluar”Gëzim për shqiptarët, Dhe ngushëllim për ”idealistët”, haptazi mbron qeverisjen e Zogut dhe fshikullohen ”idealistët” e Nolit. Pyetjet dhe përgjigjet synojnë të tregojnë se nën drejtimin e Zogut është arritur qetësia, rendi dhe rregulli. Personazhi i intervistuar nga Hamit Lumi është një shqiptar i vjetër nga Vertopi i Beratit.Stefan Qirici kishte lënë Bostonin për 6-7 vjet dhe ishte kthyer në Vertop. Në vjeshtën e 1926-tës ishte kthyer sërish në Boston. Hamit Lumi kishte njohje të vjetra me të dhe shkoi ta takonte dhe të bisedonte për punët dhe gjendjen në Shqipëri. Një rrugë e dy punë: çmallej, por dhe siguronte një intervistë për Diellin.Intervista nis me pyetjen e Hamit Lumit:- Zot, si është në Shqipëri gjendja, ka qetësi?

Përgjigjet Qirici:-Qetësi shumë e madhe sa nuk besoj se e kanë dhe shtetet europiane më të qytetëruara.

Pyet Lumi:-Njerëzia, a shkojnë me armë në pazar si në kohët e para”?

Përgjigjet Qirici:- Jo nuk të shikon syri dyfek dhe kobure, jo vetëm në pazar, po as në vendet më të shkreta të Shqipërisë. ..dua t’ju them se ka liri të plotë, por nuk të le njeri të prishësh lirinë e tjetrit. Sot tirani e madhe është për ata që dilnin qafave dhe grykave t’u marrin pasurinë të pambrojturve.

Pyet Lumi: Po populli, a është i mërzitur kundër këtij regjimi dhe a ka përshpërimë për kryengritje?

Përgjigja e Qiricit:Popullit as i shkon fare në mendje për përshpërimë kundër regjimit; po si mendoni ju-ai i shkretë popull do të dëshironte të linte punën e tij, të linte arën pa punuar, bagëtinë pa bari, dyqnin të kyçur, derës t’i verë ferrën, dhe të vejë të ngarkohet me hekura dhe të vritet vëlla me vëlla dhe përse? Për atë që ay e ka!Jo, ua thashë edhe më parë, popullit i erdhi nga perëndia të gëzojë lirinë dhe qetësinë, dhe ay popull që e kish për lëvdatë lirinë, nuk kishte arsye të ngrihej kundër regjimit.

Më pas vjen një pyetje e gjatë e Lumit që po e përmbledhim:Dmth zoti Stefan, populli e ka lirinë e plotë, tirania qenka për ata që dashkan të rrojnë në kurris të tjetrit,apo jo?

Përgjigjet Stefan Qirici:Ujqërit që duan mjegull janë në tirani të madhe se nuk ka më mjegull për ta…

Këtu mbaron intervista dhe vjen konkuzioni i Lumit:Të vetquajturit idealistë trumbetojnë se populli vuan në tirani.Nuk dimë nga i marrin këto lajme. Nqs nuk i fabrikojnë vetë, për t’u rjepur kurrizin ca të padjallëzuarëve… Idealistëve do t’u themi qofshin të ngushëlluar për kryengritjen që prisnin….nuk ka kryengritje!

A DI PERENDIA SHQIP?

Hamit Lumi duket se është në taborrin e Faik Konicës për pastërtinë e gjuhës shqipe. Ai godet ashpër ata që përdorin pa vend fjalët e huaja në vend të fjalëve shqipe duke u justifikuar se gjoja shqipja është e varfër dhe nuk i ka të gjitha fjalët në fjalorin e saj.Mjafton t’i hedhim një sy vëzhgimit të tij ”I gjori shqiptar dhe libërbërsit”, ku Lumi akuzon shpërdoruesit e gjuhës shqipe. Citoj nga shkrimi” I gjori shqipo hoqi të zitë e ullirit nga disa njerës të ditur(?) të cilët i hoqën nga një shpatë të shëndoshë duke ja prerë kryet me gjithë shpatulla. Po tani i heqin shpatë edhe gjuhës shqipe. Secili merr penën të shkruaj libra ose gazeta në gjuhën shqipe, po meqenëse nuk e dinë gjuhën mirë, se ca as janë lindur e as janë rritur në Shqipëri.-dhe disa as që kanë çarë kryet të merren me gjuhën, dhe për këtë kanë të drejtë-por nuk kanë të drejtë t’i presin kokën shqipes, duke thënë se nuk ka fjalë shqipe për këtë e për atë, dhe përdorin ca fjalë që as vetë nuk i kuptojnë se ç’thonë. …Këtë herë, do të shënojmë vetëm një frazë të gazetarit me famë(shih ironinë), Xoxes:”Do ta zmadhojmë gazetën tonë”. Lumi pyet: Çfarë shqipeje për së prapthi do të thotë ky i bekuar? Nuk i vjen mirë ta thotë do ta madhojmë(ta bëjmë të madhe)-si thotë gjuha shqipe, por do ta zmadhojmë…Kape shkrimtar, politikan me famë(?!) të paça uratën, kape, se më dolle ndë anë!…

            Hamit Lumi ishte i rreptë në kritikat e tij për mospërkthimin e librave fetarë në gjuhën shqipe. Si mysliman i devotshëm ai kritikon drejtuesit e komunitetit musliman që nuk u drejtohen besimtarëve në gjuhën shqipe dhe nuk përkthejnë librat e shenjtë në gjuhën shqipe.Që ta kuptosh fenë, duhet të lexosh, po si të lexosh kur nuk ke libra në gjuhën tënde, shtron pyetjen retorike Lumi. Përse shqiptarët duhet të përjashtohen prej shteteve e kombeve të botës, që i kanë në gjuhët e tyre librat fetarë?

Ai shkruan në artikullin e tij të së premtes të 5 nëntorit 1926 në Dielli me titull”Arapë të zes apo të nxirë me të zi tigani”:- Përse librat duhet të jenë vetëm arabisht? Neve të zestë pa bojë nuk kemi lexuar se s’kemi libra fetarë në gjuhën tonë, veç arabisht. Mirëpo ne arabë s’jemi, kështu që edhe dituri në fe nuk kemi.Dmth kemi fe sa për emër. Pse vallë ky mëkat…Duket sheshit se të diturit tanë janë aq pas nga dituria, sa mendojnë se është mëkat që të përkthehet Kurani në shqip!

Ai arsyeton: Po të jetë se Perëndia ka bërë urdhër që njerëzia t’i lutet vetëm në arabisht, atëherë duhet ta ndreqim neve gabimin, duke u nxirë me të zi tigani duke u bërë arapë (arabë)…Kishim thënë dikur se kur të bëhej Shqipëria më vete, librat do t’i bënim shqip, por Shqipëria ka 14 vjet që është bërë(1912-1926), ne Akoma me këngën e Mukes, arabisht!…

Artikullishkruesi shpërthen:Turp i madh dhe faq’ e zezë nga gjithë bota që myslimanët shqiptarë, prej një Kombi nga më të vjetrit në botë, dhe me një gjuhë nga më të bukurat, ta tregojnë veten sikur vijnë nga shkretëtirat e Arabisë! Është për të ulëritur, që edhe turqit, që kanë qenë mëma e padijes, që i thonë fanatizëm, edhe ata e hodhën poshtë padijen, dhe i vunë mënjëanë ujqërit e tërbuar(softet) të Stambollit dhe ju vunë diturisë hapur që ti japin popullit dritë, ta mbushin me frymën e shenjtë dhe të vëllazërisë dhe të rrojnë si vëllezër me gjithë njerëzinë…Po faltoret, që janë aq të pasura, përse i duan parat, pronat, ullinjtë, arat, çairet, dyqanet, përse nuk i përdorin për të botuar shqip librat e shenjtë?…Mos mendojnë Myrtevelinjtë tanë se Perëndia nuk di shqip?…

VDEKJA, NGUSHËLLIMI I FAIK KONICËS

Hamit Lumi vdiq me 8 Prill 1929 në Long Island Hospital, duke lënë në pikëllim të thellë gruan Maxhi, djemtë Pirro e Skënder, dhe vajzën Afërdita si dhe gjithë miqtë… Faik Konica e vajtoi mikun e tij. Bashkë me ngushëllimet ai i dërgoi së shoqes Maxhi edhe një ndihmë prej 150 dollarësh, që për atë kohë nuk ishte e vogël.

Gazeta Dielli e dha lajmin e vdekjes në numrin e 9 prillit 1929 në faqen 2: “Vdiq në Long Island Hospital të Hënën në mëngjes, 8 prill, i njohuri atdhetar dhe anëtar i Vatrës Hamit Lumi. I ndjeri kishte ca kohë që vuante nga një zemra e dobët, nga e cila nuk e mori dot veten, duke lënë pas të shoqen dhe 3 fëmijët e vegjël. Ministri i Shqipërisë, z. Faik Konica, i dhuroi fëmijëve të tij 150 dollarë nga ana e Mbretit…”

Me 7 Maj 1929 gazeta Dielli boton telegrame ngushëllimi. Njërin e dërgon dega nr.1 e Vatrës të Bostonit,ku ishte anëtar Hamiti, firmosur nga sekretari i degës z. Louis Kosta. Në të shkruhet:”Dega jonë ngushëllon zonjën Lumi për humbjen e shtrenjtë të burrit të saj Hamit Lumi. Zoti t’i japë durim dhe t’i shtjer‘ balsam në zemrën e saj të zhuritur, dhe të ndjerin, Zoti e vendostë në Parajsë!.”

     Dielli boton dhe ngushëllime të individëve dhe shoqatave.

“Vëllezëria Orgocka” ngushëllonte përmes Diellit” Miken tonë, zonjën Maxhi Hamit Lumi, e ngushëllojmë nga zemra për humbjen e bashkëshortit të saj, Hamit.Zoti t’i japë durim dhe t’i shtjerë balsam në zemrën e zhuritur.Të ndjerin, Zoti e vendostë në Parajsë”!-Vëllezëria-Orgocka.

         Zonja e Hamit Lumit, Maxhi, publikoi në Gazetën”Dielli” këtë falenderim:Ju faleminderit të gjithë zonjave dhe zotërinjëve që muarën pjesë në varrimin e burrit tim.Gjithashtu falenderoj edhe zonjat e zotërinjtë që patën nderin dhe më ngushëlluan për vdekjen e burrit tim, si me anë vizitash, ashtu edhe me anë të shtypit.Ua shpërblefsha të gjithëve me gëzime!”

 Zonja Maxhi H. Lumi.

Edhe Labëria e qau, por sipas zakonit të  saj, e qau me këngë Hamit Lumin. Citojmë nga libri i Agim Shehut,”Gjaku i Borës”, botim i vitit 1996:

HAMIT LUMI, GJËMIM DETI

Shqiponja dhe Pëllumbi

Kur leve, të rrinë te djepi.

Hamit Lumi, i bukur shumi,

Lumi me buçimë deti.

Një herë e leu Vermiku

djalin,që la emër prapa.-

Atje ku ka vatrën miku,-

Djep i maleve të larta.

Bir i maleve me famë,

Kurrë s’u ndave nga të tutë.

Me sulltanë e me tiranë

Një jetë të tërë me  luftë .

Balli i feksi si palla’

Zemra për Kombin i shkriu

Tek shkoi, i ndriti fjala,

Kudo syri i shkrepëtiu.

Fshat i bukur, toka nënë,

Labëria-besë burri,

Mallin po ta shtron në këngë,

Dhe ta hap me valë Flamuri….


BURIMET:

  1. Gazeta Dielli 1912-1929
  2. Gazeta “ALBANIA” 1918-1920
  3. Për Mbrojtjen e Shqipërisë – 1916
  4. Gazeta “Koha” e Mihal Gramenos 1918.
  5. E Vërteta-1913
  6. “Historia e Vatrës” nga Refat Xh. Gurrazezi
  7. “Gjaku i Borës” -Agim Shehu, 1996
  8. Dr. Zeko Braho- Revista “Studime historike”, 1980, 3, f. 190-192.
  9. Prof. Dr. Rami Memushaj “Histori e Kurveleshit” Tiranë, Toena, 2004

10-Gazeta Telegrafi, 16 tetor 2018

SHQIPËRIA E SHQIPTARËVE, AS E KUSARËVE AS E TRADHËTARËVE

by

NGA AGIM REXHAJ*/

25 prilli është ditë dhe datë historike për Shqipërinë dhe të ardhmen e kombit tonë. Këto zgjedhje janë shumë të rëndësishme pasi ndajnë Shqipërinë nga një qeveri vasalësh e tradhëtarësh, një qeveri antishqiptare dhe antikombëtare. Edi Rama është një rrezik i madh për Shqipërinë, për Kosovën, për dy shtetet tona dhe për vetë kombin tonë. Edi Rama ka meritën e vetme se u ul në prehërin e Vuçiçit, Erdoganit e Mitsotakis. Edi Rama planifikoi ndarjen e Kosovës për interesa serbe. Edi Rama i vuri vulën e tradhtisë veprimtarisë së tij në krye të qeverisë. 

Ai   strehoi kriminelë në parlament, e ktheu Shqipërinë në shtet monist, i ndau shqiptarët duke i vënë traun Rrugës së Kombit,  pushtoi e shkatërroi institucionet shqiptare. Edi Rama përzuri nga Shqipëria 500 mijë shqiptarë. Ai i varfëroi e i skllavëroi njerëzit e thjeshtë e të ndershëm. Largimi i Edi Ramës është domosdoshmëri, është e vetmja mundësi për një të ardhme plot shpresë e begati për Shqipërinë e shqiptarët. Largimi i Edi Ramës është një imperative dhe një ditë shprese se edhe Shqipëria do të bëhet. Me 25 prill Shqipëria shkëputet një herë e mirë nga grabitqarët, oligarkët, zullumqarët, kusarët, zyzarët, tradhëtarët që ia kanë pirë gjakun Shqipërisë për 8 vjet dhe e kanë kthyer atdheun tonë në një vend të pajetueshëm. Edi Rama prodhoi: Krim dhe korrupsion, dhunë e kontrabandë, mafje e propagandë, makutëri dhe babëzi, trafiqe e horrlliqe, lavira dhe qafira, mashtrim dhe degradim. Kjo është panorama qeverisëse që i çmenduri i Surrelit u ofroi shqiptarëve për 8 vjet. Largimi i Ramës dhe sektit të tij kriminal rilindas, është shërbimi më i devotshëm që i bën secili prej nesh Atdheut tonë të shtrenjtë. Shqipëria ka prekur fundin si pasojë e qeverisjes së keqe. Në Shqipëri është vrarë shpresa se këtu mund të jetohet dhe se ky vend do të bëhet. Rama dhe sekti i tij rilindas i babëzisë kanë mbjellur kudo trishtim, varfëri e zhgënjim.

Largimi i Ramës është jetik. Shporrja e horrave të Ramës është akt patriotik.

U bëj thirrej tërë shqiptarëve të votojnë për Aleancën për Ndryshim për Shqipërinë, për Partinë Demokratike, si e vetmja forcë që garanton zhvillimin e Shqipërisë dhe integrimin e saj në Bashkimin Evropian!

Fitorja e Aleancës për Ndryshim dhe e  Partisë Demokratike, është fitore për të gjithë shqiptarët kudo që janë, në Shqipëri, Kosovë, Maqedoni, Mal të Zi, Serbinë Jugore dhe në Greqi si dhe në emigracion, kudo që të jenë.

Iu uroj votuesve shqiptarë:

Votimë të mbara e të qeta, 

Shqipërisë:Ndryshim për të mirën e tërë popullit shqiptar kudo që ndodhet! 

*President Nderi i Vatres

Dështimi i një tranzicioni

by

“Pa demokratë nuk ka demokraci”–F. Fukuyama/

“Më të zinj se komunistët janë vetëm komunistët antikomunistë”- V. Havel/

NGA ANTON ÇEFA*/

Gjendja e krijuar në atdhe, në të gjitha ngjyrimet e saj, mungesa e zgjidhjes së detyrave më të rëndësishme që kërkonte tranzicioni nga “demokracia e tipit më të lartë”, ajo e bunkerëve, në një rend të vërtetë demokratik, që do të mishërohej në vlerat më të larta e më autentike të drejtësisë shoqërore, shërimi i plagëve shpirtërore që pati shkaktuar diktatura, përmirësimi i gjendjes ekonomike, sigurimi i të drejtave të individit, integrimi në Evropë, etj., dëshmojnë për dështimin e plotë e të turpshëm të tranzicionit të pretenduem.

            Sot e kësaj dite, Shqipëria vazhdon ende të luajë e të tallet me veten e saj, të mohojë vlerat e saj, të zhytet thellë e më thellë në llumin e saj, të sorollatet nga qorrsokaqet e vjetra, që i la trashëgim diktatura, në vorbullat më frikësuese të kriminalitetit, prostitucionit, vrasjes, dhunës, vjedhjes- panoramë e një shoqërie në rrokullisje. Të gjitha këto si pasojë e një loje të ndyrë politike, shoqëruar me një demagogji neveritëse, që e paraqet veten si përpjekja më fisnike për realizimin e idealeve kombëtare.

            Liria që u fitua me shembjen e diktaturës u shndërrua dhe u përjetua si një anarki e vërtetë, si liri për të shkatërruar, djegur, çoroditur, qoftë fill mbas përmbysjes së diktaturës, qoftë në vitin 1997.

            Periudha e tranzicionit, për të krijuar kushtet e një rilindjeje shpirtërore e ekonomike, duhet të zgjidhte, në hullinë e transformimit të institucioneve shtetërore, krijimin e një rendi të ri të drejtësisë – në pajtim me parimin e ndarjes së pushtetve, – por sikurse edhe përbërësit e tjerë shtetërorë, ai u çorodit, duke u bërë vegël e verbër e politikës, krimit, prostitucionit.

Askujt nuk iu var në qafë përgjegjësia historike për ato që ndodhën gjatë dekadave të regjimit komunist. Nuk u zgjidh, por u minua që në krye të kresë, nevoja më imperative e periudhës së tranzicionit, ajo e pajtimit kombëtar. Nuk u evidentuan krimet, nuk iu vu gishti kriminelëve, nuk kërkoi kush falje, nuk u zhdëmtuan as moralisht, as ekonomikisht e as politikisht të dëmtuarit. Kriminelët u lanë të lirë dhe, tashmë, shumica e tyre janë shndërruar në bosë të tregut kapitalist. Si pasojë, armiqësia dhe përçarja, që kultivoi me aq zell komunizmi, jo vetëm nuk u shdukën; por në sajë të politikës së ndjekur, polarizimi i popullit shkoi edhe më tej.

Pajtimi do të binte me vete bashkimin dhe mobilizimin e të gjitha forcave intelektuale, fizike e shpirtërore – premisë e domosdoshme për rilindjen shpirtërore të popullit tonë dhe progresin ekonomik, politik e kulturor.

            Nuk u zgjidh me ndershmëri çështja e pronës. Shenjtëria e saj, që është një nga gurët më rëndësorë të themelit demokratik, u demonizua dhe u bë burim i një vargu krimesh. Pronarëve të vërtetë, që u ishte marrë prona me ligj e pa ligj,-iu dhanë çelësat e kashtës, siç thotë populli, tamam ashtu siç kishte porositur “ideologu reformator i transformimeve demokratike”, R. Alia.

            Zgjedhjet-themeli tjetër i demokracisë-të cilat duhej të zgjidhnin njëherë e mirë çështjen e pushtetit politik, duke siguruar “qeverisjen e popullit, prej popullit, për popullin”, u shndërruan në një farsë të vërtetë fyese, poshtëruese, nëpërkëmbëse për popullin; prandaj ai përherë e më shumë po i përgjigjet me një abstenim shpërfillës, rrjedhojë e një gjendjeje shpirtërore të pashpresë. Sot Shqipëria qeveriset nga institucione e individë që nuk e kanë mandatin e popullit dhe që veprojnë kundër interesave të tij dhe kundër interesave kombëtare.

            Pesha e rëndë e viteve të diktaturës, duke shkaktuar një tronditje të fortë shpirtërore të popullit, sendërtoi dëshirën, nevojën, detyrimin dhe përpjekjet për t’u larguar nga atdheu. Papunësia, mjerimi ekonomik, mungesa e kushteve më elementare të jetesës, pazotësia për vendosjen e rendit, dhunimi i të drejtave e lirive të njeriut, lulëzimi i krimnit, prostitucionit dhe faktorë të tjerë të kësaj natyre bënë që emigracióni të rritet gjithnjë e më shumë, duke marrë përmasa të frikshme. I vetmi shpëtim i shqiptarëve mbeti largimi nga atdheu, në kërkim të lirisë, të demokracisë dhe sidomos të një krodhe buke.

            Edhe në politikën e jashtme të shtetit shqiptar të merr sytë “shkëlqimi demokratik”i të majtëve tonë të rinovuar. Përmbysja e diktaturës u bë me moton “E duam Shqipërinë si Europa!”, “Të shkojmë drejt Europës!” Dhe u nisem e po shkojmë në Europë. Gjithsesi, “po integrohemi”; por jo me dinjitetin e një populli të lashtë, me krenarinë e një shpirti të brumosur me vlerat e dikurshme morale, me nderin, urtinë e burrërinë që na ka karakterizuar dikur.

            Marrëdhëniet me fqinjin e jugut, janë karakterizuar nga përulja, nënshtrimi, servilizmi e dukuri të tjera të kësaj natyre. Polítika antishqiptare greke po fiton gjithnjë e më tepër terrene të reja, duke marrë pjesë edhe sot e kësaj dite në lojën tonë politike të karrigave.

Komunistët antikomunistë, të cilëve u ngatërrohen nëpër hullitë e trurit e të shpirtit mësimet e pavdekshme të marksizëm-leninzmit dhe, sidomos, ato të udhëheqësit të tyre shpirtëror, Enver Hoxhës, të mobilizuar për të vënë në jetë porositë ramiziane “për ndërtimin demokratik të vendit”, nuk kanë ushqyer kurrë, në asnjë kohë, ideale  demokratike. Ata janë përpjekur dhe përpiqen, të zhytur deri në segmentet më të flliqura të krimit e të prostitucionit, të korrupsionit e të mafies, të minojnë ndërtimin e institucioneve demoktratike dhe çdo ecje përpara të vendit. Edhe ata elementë të paktë në krahun e majtë, që ëndërronin të transformonin partinë e tyre në një të majtë europiane, perëndimore, pothuajse janë neutralizuar.

            E djathta, që duhej të dominonte mbi jetën politike për të realizuar një transformin rrënjësor të vendit drejt demokracisë, u tregua e paaftë dhe u sabotua. Ajo pati në vitet e para dhe ka ende një shtresë intelektualësh patriotë e demokratë, që u orvatën sinqerisht për ndërtimin e institucioneve demokratike, të një Shqipërie demokratike perëndimore. Fatkeqësisht, edhe kjo shtresë, që përbënte shpresën e së ardhmes, nuk u tregua në lartësinë e trashëgimisë së idealit kombëtar rilindas, të cilit i takonte; por u luhat, e pazonja të mbajë një qëndrim konsekuent në zgjidhjen e detyrave që kërkonte koha dhe, më e keqja, u përça e u shpërnda në sa e sa parti, duke humbur aftësinë për një veprimtari konstruktive të mendueme mirë e me përspektivë, për të zgjidhur në mënyrë sa më optimale kërkesat e kohës.

            Kjo shtresë intelektualësh, trashëgimtare nga gjaku dhe idealet e politikës së ndershme atdhetare e demokratike, nuk qe e zonja të bashkohet për të formuar një bllok të djathtë monolit, të aftë për të shkulur rrënjët e komunizmit nga trualli i atdheut. Gjithsesi, kjo shtresë e shpërndarë andej-këndej, por sidomos e strehuar në Partinë Demokratike, si dhe intelektualët patriotë, që kanë qëndruar jashtë partive, do të përbënin të vetmin segment politik shpresëdhënës për shpëtimin e Shqipërisë.(DIELLI- Viti 2003)

*Dielli-Editorial-arkiv-E ribotojme per shkak te aktualitetit, 14 vjet pasi u shkrua nga editori i asaj kohe-Anton Çefa)