ESSE – Page 130 – Dielli

Mistika dhe Fizika

March 29, 2023 by s p

Astrit Lulushi/

Gjithçka që ekziston është vetëdije; vetëdija është e vetmja e vërtetë. Energjia është thjesht e objektivizuar në vetëdije. Ky është një kuptim kyç. Gjithçka tjetër është thjesht rezultat i vetëdijes.
Megjithatë për të qenë i vetëdijshëm duhet të jesh i vetëdijshëm për diçka; duhet të perceptosh diçka tjetër përveç vetvetes, ndryshe nga vetja jote. Vetja është aspekti subjektiv i ndërgjegjes. Ajo për të cilën ju jemi të vetëdijshëm është objekt i ndërgjegjësimit tuaj. Megjithatë edhe subjekti edhe objekti janë shumë të njëjta, ato perceptohen vetëm si të ndara brenda ndërgjegjes. Pra, në një kuptim praktik, ju mund të mendoni për energjinë si manifestim i një shtrese të caktuar të vetëdijes që ne e quajmë realitet fizik. Megjithatë, kjo nuk është vetëdije por është ndërgjegje e shndërruar në objekt. E gjithë qenia dhe e gjithë ekzistenca është vetëdije; nivelet më të larta të vetëdijes, energjia e padukshme nga e cila lindin e gjithë materia dhe ndërveprimet, dhe e gjithë materia e dukshme rreth nesh.
Besimet rreth natyrës së jetës dhe botës krijojnë modele të përsëritura të mendimit dhe imazheve të qëndrueshme në syrin e brendshëm të mendjes; ato modele të sakta të mendimit; krijojnë të gjitha përvojat që hasni në jetë. Kjo shpjegon pse çdo person percepton prova të pafundme që pikëpamjet e tij për jetën dhe botën janë të sakta. Besimet e tyre krijojnë jetën e tyre; megjithatë imagjinojnë se jeta krijon besimet e tyre. Duhet të jesh një me stuhinë, sepse të ndihesh i ndarë do të thotë ta bësh veten të pafuqishëm. Nuk mund të ndikoni në diçka nga e cila besoni se jeni krejtësisht të ndarë.
Qëllimi i mendimeve dhe imazheve tuaja do të shfaqet në stuhi. Mund ta largoni stuhinë, ta ktheni në diçka tjetër, çfarëdo që dëshironi. Jini një me stuhinë dhe ajo do të jetë një me ju.
Megjithëse shkencëtarët e shekullit të kaluar mund t’i kishin përshëndetur këto ide si absurde, elita e sotme zor se do t’i përmendte; shumica do të kundërshtonin vetëm përdorimin e një termi të tillë. Në modelin standard (të shpërthimit të madh), universi filloi si një gjendje infinite ku e gjithë hapësira ishte e njëjta hapësirë, e gjithë koha ishte e njëjta kohë, të gjitha gjërat ishin e njëjta gjë, e gjithë energjia ishte e njëjta energji dhe, e gjithë vetëdija ishte e njëjta ndërgjegje. Ne tani e dimë se, në një mënyrë krejt të pamundur për shqisat tona të zakonshme, të kufizuara njerëzore për t’u perceptuar, por lehtësisht të dallueshme nga teknikat e avancuara të vëzhgimit, Universi është pikërisht i tillë. Në këtë këndvështrim, hapësirë-koha dhe përmbajtja e saj e nxjerrin karakterin e tyre jo nga atributet e ekzistencës aktuale, por nga cilësitë e qenësishme të vetëdijes sonë dhe mjeteve të perceptimit. Një e vërtetë e thellë shkencore qëndron në shprehjen poetike se ngritja e një gishti të vetëm shqetëson yllin më të largët. Mund të mos ketë një shpjegim fizik “normal” dhe është e kotë të spekulosh – bufat janë të njohur me fishkëllima të tilla në errësirë. Fizika kuantike ofron një version modern të spiritualitetit të lashtë. Në një univers të krijuar nga energjia, gjithçka është e ngatërruar, gjithçka është një. Mistiku dhe fizikani arrijnë në të njëjtin përfundim; njëri duke u nisur nga sfera e brendshme, tjetri nga bota e jashtme. Harmonia midis pikëpamjeve të tyre konfirmon urtësinë e lashtë se realiteti i jashtëm është identik me realitetin brenda nesh.
Photo: Cosmos Magazine

JA PËRSE PUTINI NA KËRCËNON TË GJITHËVE NE

March 27, 2023 by s p

Nga DANILO TAINO/

Një Vënd fashist tek dyert do t’ishte një tragjedi e një kërcënim vdekësor për Evropën e për shoqëritë evropiane. Debati italian, gjithënjë e më i ndezur, mbi armët që shërbejnë për të mbrojtur Ukrainën do të duhej të bënte llogari me pasojat që do të kishte qoftë edhe vetëm një gjysmë-fitoreje e Moskës. Sepse e vërteta e trishtuar është që Putini e ka kthyer Rusinë në një Vënd që tashmë ka praktikisht të gjitha karakteristikat që e bëjnë një Komb fashist. Drejtuesi i Kremlinit ka vetëm një mundësi që të mos humbasë: që t’a lejojmë ne. Për këtë është e rëndësishme të dihet se çfarë pasojash dramatike do të kishte një sukses, qoftë edhe i pjesëshëm i agresionit të tij.

Një përcaktim shkencor i fashizmit nuk ekziston. Por të gjithë mund të bijen në ujdi mbi disa karakteristika që kanë regjimet e atij lloji. Nuk kanë zgjedhje të lira. Përndjekja e kundërshtarëve dhe shtypja e së drejtës së kritikës janë rregulli. Shteti është i policisë. Të gjithë institucionet janë të kontrolluar nga pushteti politik. Ekziston kulti i udhëheqësit. Propagandohet miti i së shkuarës së lavdishme të Kombit. Përdoret ideja e familjes tradicionale për të mënjanuar të ndryshmin. Por më pas bijtë e këtyre familjeve hidhen në luftë me këpucë kartoni, si mish për top. Ngrihet lart kulti i vdekjes. Organizohen mësymje pushtimi kundrejt Vëndeve të tjera. Shpiken simbole për të shtirë tmerre, si kryqi i thyer apo gërma Z. Gjindet një armik, i nevojshëm për të ligjësuar çdo veprim të regjimit: ata kundër nesh. Janë karakteristika që i përshtaten përsosmërisht Rusisë së Putinit. Me një shtesë: është ai vetë që shpik një armik nazist, në mënyrë që të tregohet trashëgimtar i lavdive të Bashkimit Sovjetik. Por nuk janë fjalët e propagandës që ndryshojnë realitetin: sot Vladimir Vladimiroviçi drejton një regjim fashist. Jo rastësisht është i paditur për krime lufte nga Gjykata Ndërkombëtare e Hagës.

Nëse në ndonjë farë mënyre do të kishte ndonjë fitim në Ukrainë, për demokracitë e gjithë botës, veçanërisht për ato evropiane, do të hapeshin vite, ndoshta dhjetëvjeçarë errësire. Çdo lëvizje jo liberale do të ndihej e fuqizuar. Duke mbajtur parasysh atë që ka ndodhur në Ukrainë, pjesë ndoshta jo të parëndësishme të opinioneve publike do t’ishin të gatëshme të mos kundërshtonin kërcënimet që sigurisht Moska do të kishte bërë, e siguruar nga politika e saj agresive: “më mirë të nënështruar se të vdekur” do të ishte një frazë që vrapon. Liria e tregut do të dorëzohej për t’u zëvendësuar nga një drejtueshmëri mbytëse e Shtetit. Disa Vënde, gjeografikisht më afër Rusisë – e për këtë sot kundër saj – do të kërcënoheshin drejtpërsëdrejti në pak kohë: tre Shtetet balltikë, Polonia, Sllovakia, Republika Çeke, me gjasë Finlanda. Jo mësymje, që ndoshta nuk do të ishin as të nevojshme më për Kremlinin, por trysni ekonomike, fushata të rënda çinformimi e sabotimi.

Dhe në Vënde të tjera evropiane, financime forcave kundër-demokratike, fushata propagandash deri në nxitje për destabilizim. Ndoshta veçanërisht fushata për të thyer qëndrueshmërinë e NATO-s e për të lënë Evropën të prekëshme siç nuk ka qënë prej dhjetëvjeçarësh. Truaj mbi të cilët Putini sigurisht do të gjente mbështetjen e fuqishme të Kinës së Xi Jinpingut. BE vështirësisht do t’i qëndronte diçkaje të tillë. Shtatë dhjetëvjeçarë integrimi e rritjeje demokratike, përveç ekonomike, do të rrezikoheshin të merrnin fund. Do të shtoheshin grindjet mes evropianëve. Më shumë se një Vënd do të gjëndej i vetëm e i veçuar. Si do t’a përballonte një trysni të këtij lloji kuadri politik i dobët e shpesh i çatrafilluar italian? A do t’i qëndronte kërcënimeve e miklimeve të Moskës e Pekinit? Shkopit e karotës që do të bëheshin rregulla e marrëdhënieve ndërkombëtare?.

Kuadri me ngjyra të zeza i ravijëzuar mund të quhet i tepruar. Jo gjithshka do të sendërtohej në mënyrën e përshkruar. Por është e sigurtë që një Vënd fashist fitues e n’atë pikë i fuqishëm në dyert e Evropës do të nxiste një krizë qenësore të demokracive evropiane e të insitucioneve që kanë krijuar. Do të shkatërronte modele jete të shoqërive të tëra. E do të kishte përmbysur kuadrin politik në një numër jo të vogël Vëndesh: sigurisht në Itali, me gjasë në vetë Francën e në Gjermaninë gjithmonë të tërhequr nga Rusia; Vëndet e ish bllokut sovjetik do të dridheshin.

Por veçanërisht Putini ka treguar gjithë paqëndrueshmërinë e dobësinë e tij dhe skenari i natës së errët do të sendërtohej vetëm nëse ne do t’i a lejonim. Armët për ukrainasit që vdesin edhe për ne janë armë për të ndaluar fashizmin e Putinit e për të mos lejuar që të përhapet. I duhet thënë italianëve.

“Corriere della Sera” 24 mars 2023 Përktheu Eugjen Merlika

KUR PRISHESHIN TEMPUJT, ME SHOKUN E KLASËS VISARIN…

March 25, 2023 by s p

Nga Flamur Shabani/

Ishte viti i mbrapshtë 1967, atëherë kur regjimi diktatorial i kohës përmbysi gjithçka: dhunoi të drejtën e popullit për besimin në fe dhe shkatërroi me zjarr e hekur objektet e adhurimit të idhujve të tyre. U dogjën në mënyrë demonstrative kishat e xhamitë, duke u dhënë në dorë turmave të indoktrinuara pishtarin e zjarrvënësit.Ne ishim fëmijë të pafajshëm, nxënës…Viti 1967 ne na gjeti ende të vegjël dhe nuk na lejohej të gjykonim se ç’bënin të rriturit mbi këto ngjarje madhore, që do të trondisnin plotësisht besimin shekullor të popullit.Përflitej prej kohësh në mjediset familjare, mbasi propaganda zyrtare nëpërmjet radios dhe organeve të shtypit kishte bërë punën e vet. Njerëzit ishin të trembur.Fjalimi i Enver Hoxhës i 6 Shkurtit 1967, me titull “Revolucioni i mëtejshëm i partisë dhe pushtetit”, fjalim ky me të cilin ai filloi luftën kundër “ideologjisë fetare” e “zakoneve prapanike” solli më pas deri te shpallja me ligj të Shqipërisë si vendi i parë dhe i vetëm ateist në historinë botërore. Lufta kundër fesë filloi nga Shkodra, atje ku kisha katolike kishte rrënjë të thella, të lidhura me Vatikanin. Ne dinim vetëm poetin Ndre Mjeda, poet prift dhe Migjenin revolucionar, blasfemist. Dëgjonim të shahej Atë Gjergj Fishta. Dhe s’e dinim që Kleri, sidomos ai katolik, kishin mbrojtur gjuhën dhe identitetin kombëtar dhe kishin dhënë martirë, jo vetëm të besimit, por dhe të patriotizmit… Kisha ortodokse ishte autoqefale shqiptare. Myslimanizmi ishte plot me dijetarë. A s’ishte dhe poeti ynë kombëtar, Naim Frashëri, bektashian dhe panteist?Më tej, Partia ngriti në këmbë rininë, të klasës punëtore e fshatare dhe universitare dhe iu vërsulën tempujve të fesë: i gjithë vendi për të persekutuar klerin në përgjithësi dhe atë katolik në veçanti. U shkatërruan tempujt, u ndalua liria e besimit fetar, duke vendosur kështu themelet e një ferri të vërtetë. Ateherë ne ishim në Lushnjën e vogël. E donim dhe na donte. Ne nxënësit e shkollave të qytetit na thirrën pasdite, se do të shkonim për prishjen e kishës dhe xhamisë. Të gjithë ishim kuriozë çfarë do të ndodhte.Kujtoj se disa ditë më parë, 4-5 shokë të klasës, me propozim të Visarit, kështu flitej atëhere me fjalë zyrtare: propozim, revolucionar, detyra, partia, fletë-rrufetë etj, nejse, shkojmë në Kishën ortodokse, donim ta vizitonim si për një lamtumirë. U futëm ta vizitonim, të druajtur, e ndienim misterin. Unë nuk kisha hyrë kurrë në kishë, megjithëse e kisha pranë saj shtëpinë. Mua më dukej se kishte një hije të rëndë ky vend lutjeje.Kur u afruam te porta e madhe kryesore, njoftuam shërbyesin e kishës. Na lejoi. Hymë në sallën kryesore dhe mbetëm të habitur nga figurat e shenjtorëve të pikturuara në korniza druri dhe në mur. Ja dhe altari, i gdhendur i gjithë në dru, vepër mahnitëse arti. Vetë papu na udhëhoqi nëpër harqet që duhet të kalonim, na këndoi dhe na lejoi të vizitonim çdo kënd të saj.Kur mbaruam, dolëm përjashta dhe e ndienim veten disi më të lehtësuar, njëkohësisht dhe të ngarkuar në shpirt.Kjo vizitë më përfytyrohej, kur u rreshtuam në oborrin e shkollës dhe, në rresht për dy, u nisëm drejt kishës. Drejtori i shkollës na kishte urdhëruar të merrnim shkrepëse me vete për të ndezur zjarr.Midis nesh kishte edhe djem të hedhur, më të shkathët që nuk qëndronin në rresht, po nxitonin përpara për të mbërritur sa më parë. Zjarrvënës të zellshëm… Kisha para portës kishte një shesh të pjerrët të shtruar me gurë. Djemtë më të rritur u futën brenda, zhvatën portretet e shenjtorëve nga muret, thyen forcërisht pjesët e gdhendura bukur e me art në dru dhe i hodhën jashtë në oborr. Aty prisnim ne të tjerët, me shkrepëse në dorë dhe me ndonjë shishe vajguri, qe s’e di nga u gjet, të gatshëm për zjarr. Grumbujt e hedhurinave, nën brambullitjen e gjuhëve të flakëve, dalëngadalë po zvogëloheshin. Ne ngroheshim në zjarrin e ndezur, se ende dimër ishte. Drita e kuqe përndizte fytyrat tona dhe hapësirën që na rrethonte.Figurat e shenjtorëve po digjeshin me një djegie të ngadaltë. Ne dallonim pjesë të portretit të tyre sipas përzhitjes që kishin pësuar.Pranë meje ndodhej Visari. Ç’po bënte ashtu? Ai çuditërisht, fiku me këmbë një figurë shenjtori, që sapo kishte filluar të digjej. Jo vetëm kaq, por dhe e fshehu nën pallto. Nuk e kuptova pse e mori, por e ndihmova edhe unë, duke i zgjatur një kryq që kishte shpëtuar para këmbëve të mia. Pas rreth dy orësh u shpërndamë secili në shtëpinë e vet. Ndienim nxirjen…Lart te xhamia ishte bërë nami . Pluhur i gjallë, britma dhe vandalizëm, hidheshin postiqe e libra të shenjtë… të tjerë kishin shkuar para nesh.Gjithë mbrëmjen mendoja.Pse kishte ndodhur kjo? Ne ç’mund të bënim tjetër? Pse i kishte marrë Visari objektet e kultit: portretin dhe kryqin? Nuk besoj se i donte për t’ia çuar nënës së tij për të ndezur zjarrin në sobë, jo. A i ka ende? Ia gjetën gjatë kontrollit në shtëpi, kur e arrestuan?Kjo m’u kujtua pas shumë vitesh, dhe kur Visari filloi punë si i dërguar i Shqipërisë në Selinë e Shenjtë të Vatikanit.Ai dhe në romanin e tij të fundit tregon nga këto, por unë i shoh nga këndvështrim tjetër, nga jashtë tij.Ja, një rast tjetër mjaft domethënës, që lidhet me Visarin e ai s’e ka shkruar…Ndërkaq kishat dhe xhamitë dhe tyrbet u shkallmuan, duke i kthyer në institucione kulturore, në depo drithi e magazina ushtarake. Klerikët u zhveshën, i çuan fermave apo burgjeve.Disi më vonë u vu kazma mbi manastiret. I tillë ishte në Lushnjë manastiri i famshëm i Ardenicës, ku thuhej se kishte vënë kurorë dhe Skënderbeu me princeshën Donika Kastrioti. Aty shërbente si dhespot Irine Banushi, vëllai i artistit të njohur, aktorit Tano Banushi. Dhespoti i manastirit ishte njeri me mjaft kulturë, njohës i mirë i disa gjuhëve të huaja.Kur vajtëm për vizitë në Ardenicë pas disa muajve, manastiri ishte i braktisur dhe si i mbyllur. Dyert ishin të thyera, dërrasat e korridoreve të hedhura, fëmijët e fshatit kishin kryer jashtëqitjen dhe kishte gjurmë mureve. Nuk lamë derë pa hyrë e arkë pa kontrolluar. Në një dhomë të vogël gjetëm një baule të mbushur plot me libra të shpërdoruar, të grisur e të bërë fletë-fletë, madje edhe të ndotur ngaqë ishin përdorur për pastrimin.Visari u afrua te baulja, e cila nuk kishte kapak. E mbaj mend të heshtur dhe të zbehtë. Dhe filloi të kërkonte nëpër libra, të cilat në pjesën dërrmuese ishin në gjuhën sllave dhe pak në italisht. Visari zgjodhi dy-tre libra dhe guxoi e i mori me vete.Dhe kështu e përfytyroj ende: që zgjat dorën dhe do të shpëtojë një libër të tjetrit…VISARI duket se eshte i dhēnë pas katolicizmit, ai shkon në mesha në kishë, po i respekton të gjitha fetë e tjera. Besoj se është ndikimi i kulturës familjare. Babai i Visarit ka pasur njohje me personalitete të kohës, midis të cilëve të besimit fetar, siç është rasti me poetin tonë të madh Gjergj Fishta, kështu kemi lexuar.Afrimi i tij me fenë mua më duket si kërkesë për më shumë qiell, se toka vetëm të lodh, sidomos balta e saj.

Latinishtja sot

March 24, 2023 by s p

Astrit Lulushi/

Mund të jetë latinisht, por lingua franca e Botës është ende e gjallë si pjesë e gjuhës moderne. Përkthimi fjalë për fjalë nuk është mënyra se si përdoret.Kur hyni në një marrëveshje “quid pro quo” me dikë, ju po premtoni të bëni diçka për të, nëse ai bën diçka në këmbim – është shkëmbim – diçka për diçka. Por kjo shrehje u krijua në shekullin e 16-të si term mjekësor për të ndërruar një trajtim me një tjetër.Bona FideShprehje shpresëdhënëse që përkthehet “mirëbesim” në latinisht. Sot përdoret për të përshkruar këdo ose çdo gjë që është legjitime ose ka kredenciale të forta. Në fakt, fjala është ripunuar në një emër zhargon – duke sugjeruar që dikush ka “bonafide”, kur vjen me rekomandime të forta (nepotizëm). Persona Non GrataQoftë ish-bashkëshorti, apo një personazh i famshëm i turpëruar, dikur etiketoheshin si persona non grata, ata thjesht nuk ishin të mirëpritur. Është një nga termat latinisht, që vjen nga ajo që quhet latinishtja e re. U përdor për herë të parë rreth vitit 1877.Carpe DiemE preferuar prej kohësh për tatuazhet dhe motot e pikturuara, kjo frazë e shkurtër konsiderohet e ngjashme me “kap ditën”. Ajo vjen nga poeti romak Horaci për të shprehur idenë se njeriu duhet ta shijojë jetën, ndërsa mundet:”Këpute ditën sot, duke besuar sa më pak të jetë e mundur se nesër do të kesh një ditë tjetër më të mirë”.Status QuoStatus quo përdoret shpesh si një zëvendësim për “i njëjti i vjetër. Në latinisht, shprehja origjinale status quo, përkthehet “gjendja në të cilën” – një kuptim edhe më i shkurtër i një fraze më të gjatë që do të thotë “në gjendjen në të cilën gjërat ishin para luftës”. Me fjale te tjera? Ndoshta status quo – për disa njerëz ose vende që nuk duan të ndryshojnë – nuk është një gjë e keqe.Et ceteraFraza latine fjalë për fjalë përkthehet në “dhe pjesa tjetër”, dhe shkurtesa “etj”. ende përdoret për të nënkuptuar se ka më shumë artikuj të ngjashëm të përfshirë në listë. Ajo u përdor për herë të parë në Mesjetë dhe ka mbetur një nga përdorimet më të vazhdueshme të latinishtes.Ad HocKur i bëni gjërat jashtë prangave, sipas dëshirës ose pa një plan formal, kjo është ad hoc. Në latinisht, fjalë për fjalë do të thotë “për këtë” ose “në lidhje me këtë”. Ndërsa i paplanifikuar, përdorimi i duhur ad hoc do të japë disa tregues drejt temës ose qëllimit. “Ne po e bëjmë këtë takim ad hoc mbi procedurat e sigurisë përpara se të kemi një aksident tjetër.”De FactoNë latinisht, kjo frazë përkthehet në “në fakt”. Përdoret pak më ndryshe në gjuhën moderne – për të sugjeruar kuptimet ose synimet e paracaktuara, të supozuara ose të qarta, nëse nuk shprehen në mënyrë eksplicite. Për ta përdorur atë në një fjali, mund të thuhet, “në fakt gjendja është si më parë”.Vice VersaKjo shprehje latine e fillimit të shekullit të 17-të do të thotë “pozicion i kthyer nga ana”. Gjuha e sotme e përdor atë për të treguar dy gjëra që janë plotësisht të këmbyeshme, të tilla si, “Unë mund të punoj për ju këtë fundjavë, dhe ju fundjavën tjetër”.Photo: dialogueuk.com

Tokë, yje dhe qiell

March 23, 2023 by s p

Astrit Lulushi/

“Herët a vonë, shumica e njerëzve arrijnë të kuptojnë se edhe ajo që ata nuk mund ta besojnë mund të jetë e vërtetë.” — Platoni. Historitë e kulturave indigjene në mbarë botën tregojnë se paraardhësit e tyre erdhën nga yjet. Vendasit, në çdo vend, tregojnë se paraardhësit e tyre ishin “Njerëz të Qiellit” dhe “Qenie të Yjeve”. Tekstet egjiptiane flasin për “sjellësit e dijes” që vijnë nga Sahu dhe Sopdi (Orioni dhe Sirius). Ndërtuesit e Teotihuacanës në Meksikë i përshkruajnë perënditë e tyre si të zbritur nga qiejt (Hyjnorë, Yje dhe Illyrë) Legjendat e Puma Punkut në Bolivi portretizojnë paraardhësit e tyre si të ardhur nga yjet. Sumerianet, Majat, Inkanet, Zhang Zhungët para-tibetianë dhe shumë kultura të tjera, të gjithë shprehin të njëjtën histori në mënyra të ndryshme në gjuhë të ndryshme – paraardhësit e tyre erdhën nga yjet, qielli, duke sjellë të përparuara diturinë dhe dhuntinë e qytetërimit. Shumë prej këtyre kulturave ishin shumë të ndara si gjeografikisht ashtu edhe kronologjikisht, megjithatë historitë e krijimit të tyre janë jashtëzakonisht të ngjashme dhe, në shumë raste, në thelb identike.Çfarë mund ta shpjegojë këtë? Pyetje të tilla nuk janë bërë kurrë në literaturën e disponueshme botërore. Lexuesi i këtij shekulli (XXI) ndeshet me dilema të tilla, por ndryshe nga paraardhësit, sot po i bënë sfidë mendimit të mykur të shkencës shêrbëtore të politikës.Mendja njerëzore nuk është në gjendje ta kuptojë universin. “Ne jemi si një fëmijë i vogël që hyn në një bibliotekë të madhe,“, thotë Einsteini, “ku muret janë të mbuluara deri në tavan me libra në shumë gjuhë të ndryshme. Fëmija e di se dikush duhet t’i ketë shkruar këto libra. Nuk dihet kush dhe si. Nuk i kupton gjuhët në të cilat janë shkruar. Por fëmija shënon një plan të caktuar në renditjen e librave, një rend misterioz që nuk e kupton, por e percepton zbehtë”.Universi është kaq i madh sa që edhe pse mund të flasim dhe të shkruajmë numrin, ai mbetet një koncept; intelektet tona nuk mund ta kuptojnë.Drita udhëton 300,000 kilometra në sekondë, gjë që duket mjaft e shpejtë. Nëse udhëtoni me shpejtësinë e dritës, mund të rrethoni ekuatorin e tokës 7.5 herë në vetëm një sekondë. Një vit dritë është distanca që kalon drita në një vit, rreth 9.5 trilion kilometra. Duke vënë re se shpejtësia e dritës është kaq e shpejtë, ju vendosni të udhëtoni me shpejtësinë e dritës deri në skajin e universit të vëzhgueshëm, vetëm për të parë se atje nuk është fundi i universit. Kjo është një ide e mirë, por për të arritur destinacionin tuaj, edhe me shpejtësinë e dritës, udhëtimi do të marrë më shumë se 46 miliardë vjet.Të dhënat nga Teleskopi Hubble kanë zbuluar se ka qindra miliarda galaktika në universin e vëzhgueshëm. Në fillim të vitit 2020, një njoftim i jashtëzakonshëm erdhi nga studiuesit që shqyrtonin të dhënat nga sondazhi i Fushës së Thellë eXtreme. Ekspertët përfunduan një analizë dhe ajo që ata gjetën është dërrmuese. Në vend të 200 miliardë galaktikave të vlerësuara më parë në universin e vëzhgueshëm, ka të ngjarë të ketë më shumë se dhjetë trilion galaktika. Për ta vendosur këtë në një lloj këndvështrimi, nëse mbani një kokërr të vetme rëre në gjatësinë e krahut kundër qiellit të natës, pjesa e vogël e qiellit që fsheh ajo përmban më shumë se 100,000 galaktika – jo 100,000 yje, 100,000 galaktika. Këto galaktika variojnë në madhësi nga galaktikat xhuxh me “vetëm” disa miliardë yje deri te galaktikat gjigante me 100 trilion yje. “Kozmosi është gjithçka që është ose ka qenë ose do të jetë ndonjëherë. Soditjet tona më të dobëta për Kozmosin na trazojnë—ka një ndjesi shpimi gjilpërash në shtyllën kurrizore, një kapje në zë, një ndjesi e dobët, si një kujtim i largët, i rënies nga një lartësi. Ne e dimë se po i afrohemi mistereve më të mëdha”, thotë Carl Sagan. Pafundësia e pakuptueshme e universit frymëzon. Në fund të fundit, ne përgjithësisht mendojmë për çdo jetë jashtëtokësore po aq ekzistuese sa ne, në një planet që rrotullohet rreth një ylli në një distancë ku jeta siç e njohim ne mund të lulëzojë.Që nga mesi i vitit 2017, Observatori Hapësinor Kepler kishte identifikuar ekzistencën e rreth 4496 yjeve kandidatë për ekzoplanete dhe 3750 ekzoplanete të konfirmuara, domethënë planete që ekzistojnë jashtë sistemit tonë diellor, që rrotullohen rreth yjeve të tjerë në galaktikën e Rrugës së Qumështit.Shumë shkencëtarë thonë se jeta është mjaft e zakonshme në univers.Por është misterioze për t’u pranuar, dhe, ‘populli qeveris’ është hipokrizi. Është kulmi i arrogancës të besosh se jemi vetëm. “Universi po bashkohet me lloje të ndryshme të formave të jetës”, thotë Michio Kaku, dhe dyshon nëse raca njerëzore është forma më inteligjente e jetës.Shkrimtari i famshëm britanik Arthur C. Clarke formuloi tre fjalë të urta të lidhura me parashikimin, të njohura si tre ligjet e Klarkut, i treti prej të cilëve formulohet si më poshtë: “Çdo teknologji mjaft e avancuar nuk dallohet nga magjia”.Është njësoj sikur të thuash se çdo teknologji e dallueshme nga magjia është e pamjaftueshme për të avancuar.