ESSE – Page 276 – Dielli

Mbledhës e gjahtarë

November 19, 2018 by dgreca

1-Astrit-Lulushi-286x300

Mbledhës e gjahtarë/

Nga Astrit Lulushi-Washington/

Nëse njeriu ka diçka për të luftuar, ka diçka për të jetuar. Dhe kjo varet se cili është qëllimi. Qëllimi përfundimtar për çdo njeri është të jetojë i qetë. Të gjithë kështu mendojnë, por fillimisht ka qenë ndryshe; qëllimi i errësoi sytë, njeriu harroi veten dhe synimi i vetëm u bë posti. Problemi qëndron si me rastin e gjahtarit dhe mbledhësit: Nëse një person është nisur për në shtëpi dhe gjatë rrugës i del një kafshë e egër ai e sheh si pengesë dhe e vret. Ky është mbledhësi, i cili ka një qëllim final, të mbërrijë në shtëpi. Gjahtari është ndryshe. Ai shkon në pyll për të vrarë, dhe shkon…asgjëkundi. Pyetja që njeriu duhet t’i bëjë vetes është -Jam gjahtar apo mbledhës?
Çdo thuajse 100 vjet njeriu ripërtërihet. Që prej fillimit, miliarda njerëz jane vrarë duke luftuar. Sot njerëzimi kujton kryesisht të vrarët në luftrat e fundit. T’i pyesësh a ishte luftë e drejtë, njerëzit hutohen të përgjigjen – Të marrin anën e partisë apo të kombit – dhe nëse mendojnë pak, kujtojnë flakët e një lufte shfarosëse civile që partia me ushtarët e saj e shtriu deri në kohë paqeje.
Por kohët ndryshojnë, ashtu edhe opinionet. Partizanët e nacionalistët, njëra palë i përket partisë dhe tjetra kombit. Sot ato shihen ndryshe, me dallimin se të parët ende nuk duan t’i lirojnë postet. Mendoni turpin që u rëndon, dhe ata gjithësesi nuk duan ta kuptojnë. Ata që janë të dehur me pushtet nuk mund ta braktisin atë vullnetarisht. Dhe s’ka si të ndodhë në një shoqëri, ku midis marrjes së një posti dhe rrëmbimit të një çante nuk ka ndonjë dallim.

Individ e turmë

November 15, 2018 by dgreca

Nga Astrit Lulushi/*

Nëse gjithë njerëzimi minus një është i një mendimi, thotë Stuart Mill, bota nuk do të interesohej fare për heshtjen e një personi. Një shoqëri vërtet civile do të kuptonte rëndësinë e të drejtave të secilit dhe do t’ia siguronte këto të drejta. Por për momentin bota është e mbërthyer me rregullat e turpshme të turmës, rregullat e shumicës e cila shtyhet larg nga e vërteta. Gjithashtu, nëse do të kishte një shoqëri që e kuptonte rëndësinë e të drejtave të secilit individ, atëherë nuk do të kishim nevojë të ruanim të drejtat tona – sjellim këtu fjalët e John Lennon -Imagjino se nuk ka parajsë

Është e lehtë nëse e provon
Nuk ka ferr poshtë nesh
Mbi ne vetëm qiell.
Kjo bën vetëm të duket se bota ka më shumë liri sesa aftësi për të folur përballë turmës që flet me një zë. Çfarë të drejtash ka turma, që individi nuk i ka? Në një demokraci mendimi i shumicës mbizotëron, dhe individi ka të drejtë të bashkohet me individë të tjerë në çështje publike e politike. Mendimi i tij do të dëgjohet, por nuk do të mbizotërojë. Pra, individi nuk ka ato të drejta që shumica nuk ia jep. Ky është edhe thelbi i lirisë dhe përgjegjësisë që vjen me të. Arsyeja që shumë luftojnë e vdesin është Liria – pohimi se të drejtat nuk vijnë nga leja e të tjerëve, se të drejtat janë një aftësi e ardhur që në lindje dhe askujt nuk mund t’i privohet, përveçse si dënim për një krim, vendim që merret nga një juri e përbërë nga njerës si ai – nëse një person thotë se nuk është fajtor, atëherë nuk është. Por ky nuk është rregulli i turmës e cila vepron bazuar në mendime arbitrare.

*Ilustrimi: Karikature nga Medi Belortaja

Endrra e Platonit

November 10, 2018 by dgreca

Endrra e Platonit/
Volteri (1694-1778)

Platoni ishte ëndërrimtar i madh, dhe shumë të tjerë u bënë të tillë që nga koha e tij. Ai ëndërronte se qenia njerëzore fillimisht kishte qenë e dyfishtë; dhe se, si ndëshkim për paudhësitë, u nda në mashkull dhe femër. Platoni u përpoq për të provuar se nuk mund të ketë më shumë se pesë botë të përsosura, sepse ka vetëm pesë trupa të rregullt matematikorë. Republika e tij ishte një nga ëndrrat kryesore. Ai ëndërronte, gjithashtu, se zgjimi lind nga gjumi dhe gjumi nga zgjimi; dhe se një person i cili përpiqet të shikojë një eklips, si një kovë uji, me siguri do të verbohet. Ëndrrat ishin në atë kohë me reputacion të madh. Dhe kjo ishte një nga ëndrrat e tij jo më pak interesante — Ai mendonte se Demiurgos i madh, gjeometër i shkëlqyer, që kishte popullarizuar pafundësinë e hapësirës me botë të panumërta, vendosi të bënte gjykimin e njohurive të personave që kishin qenë dëshmitarë të veprave të tij. Ai i dha secilit prej tyre një pjesë të vogël të çështes për ta zgjidhur, pothuajse në të njëjtën mënyrë si Phidias dhe Zeuxis do t’u jepnin të pranishmëve nga një statujë për të gdhendur ose një pikturë për të pikturuar, nëse mund të lejohemi t’i krahasojmë gjërat e mëdha me të voglat.

(Shqipëroi Astrit Lulushi)

Si do t’i quante Fatos Arapi

November 6, 2018 by dgreca

…. Disa ditë më parë vdiq poeti i shquar Fatos Arapi…..Vetëm kur vdiq e kujtuan dhe e qanë postmortum me lotë krokodili, ndërsa sa ishte gjallë, duartrokitën si poetë, shitësit e kastravecëve në tregun e kolkozeve dhe kooperativave bujqësore pa asnjë lloj kanalizimi të ujrave të zeza./

Nga Elida Buçpapaj/

Fekalet janë “mbeturinat ushqimore trupore”.

Akronim i këtij triptiku fjalësh vetëm në gjuhën shqipe krijon slangun vulgar që populli e përdor rëndom si sinonim pa e ditur ndofta as prejardhjen dhe pa u lodhur kurrë të zbulojë etimologjinë.

Populli nuk thotë “ti je një mbeturinë ushqimore trupore”, por për të fituar kohë dhe për të qenë sa më ekspresiv i bie shkurt!

A mund t’iu dedikosh opinione mbeturinave ushqimore trupore, pisllikut, ndyrësisë?

Kur lind nevoja, po!
Detyrimisht po!

Për të mirën e higjenës sociale!

Sepse pa kanalizime, atëhere populli përmbytet prej tyre dhe bëhet prè e sëmundjeve që i rrezikojnë ekzistencën!

Pastërtia e njeriut nis nga higjena personale, larja e duarve, e dhëmbëve dhe shkon deri tek higjena apo pastërtia e figurës, që njihet si integritet.

E kështu shkohet deri tek higjena kolektive.

Për higjenën kolektive, edukatën, shkollimin, kulturimin, artin, kulturën në një sistem demokratik kujdeset shteti dhe instrumentat e sistemit, për të ngritur, ruajtur dhe zhvilluar vlerat kulturore që shprehin identitetin kombëtar.

Në trevat shqiptare dhe diasporë ndodh e kundërta: linçohen vlerat kulturore dhe lançohen antivlerat, që nuk kanë asnjë lidhje me kulturën, por që kanë mundësi financiare për të mbushur defiçitet, inkompetencat, mungesën e talentit, zgavrat bosh të intelektit apo të karakterit.

Është fjala për abuzim të mirëfilltë, që duket sikur legjitimohet nga varrosja e kritikës dhe e gjykimit profesional.

Një poet apo krijues në Shqipëri a Kosovë ka një jetë të varfër, një rrogë minimale që nuk mund të paguajë asgjë, as librat, ndërsa një punëtor shqiptar në Perëndim paguhet sa 20 fishi i poetit dhe nga këto pozita i shkrep të blejë e të bëhet gjithçka, duke përfituar se në tregun shqiptar gëlon informaliteti, tregu i zi dhe kur shteti vetë është i inonduar nga plehrat dhe pisllëku.

Në këtë situatë kritike për të shpëtuar kombin duhen të ngrihen të gjithë, pa dallim duke startuar nga alfa, që është higjena kolektive mendore dhe shpirtërore! Me atë që ushqehet shpirti i shoqërisë!

Vetëm atëhere shoqëria shqiptare bëhet koshiente për të dalluar domosdoshmëritë, të pastrën nga e ndyra, vetëm atëhere kombi e kthen pastërtinë në një ingredient të jetës dhe e kërkon si standart nga pastërtia e duarve të veta, tek bashkëqytetari, arti, kultura që ushqehet e deri politika që e drejton shtetin.

Politikanët janë pisllëku më i madh ndër trevat shqiptare, Shqipërinë londineze, Kosovë, Maqedoni, por dramatike është se pisllëku ka përfshirë kulturën!

Kur pisllëku përfshin kulturën jemi afër katastrofës!

Kur kultura rrezikohet nga inonandatat çidentifikuese, kombi përjeton dramën e tij më të madhe dhe rreziku kombëtar është tek dera!

Seicili prej nesh duhet të pyesë, kush jam unë?

Sikur pyesin italianët për shembull, që krenohen se janë trashëgimtarë të Leonardo Da Vinçit, Petrarkës, Dantes e vijojnë më tutje duke u identifikuar me Fellinin, Umberto Ekon e me rradhë; e kështu të gjitha kombet, nga kanë dalë pastaj shtetet.

Vetëm shqiptarët krenohen kur bëjnë foto me politikanë dhe këtë e tregojnë si vlerë të tyre, të mundësisë për të blerë e fituar gjithçka pa meritokraci.

Kjo është antivlera më tipike e shoqërisë shqiptare sot!

Që ka krijuar varfëri ekstreme kulturore! Kur e ushqen shpirtin me bërllok dhe thua “sa bukur”, edhe kur e ndjen nga era e keqe se është gjiriz!

Nuk janë të rrezikshme ushtritë e huaja sa është i rrezikshëm helmimi i kombit nga mallra që shiten si ushqim shpirtëror nga “nutricionistë” sharllatanë, “Doktor Adhamudhë” modernë, si personazhi i veprës satirike “Pas vdekjes” të Andron Zako Çajupit, të cilët e dinë më mirë se askush se çfarë do të thotë helm i ndërgjegjes dhe psikës kulturore!

Prandaj është koha për zgjim kombëtar!

Disa ditë më parë vdiq poeti i shquar Fatos Arapi.

Vetëm kur vdiq e kujtuan dhe e qanë postmortum me lotë krokodili, ndërsa sa ishte gjallë, duartrokitën si poetë, shitësit e kastravecëve në tregun e kolkozeve dhe kooperativave bujqësore pa asnjë lloj kanalizimi të ujrave të zeza.

Spekulantët e tillë, që janë në gjendje të dallojnë mutin e bletës nga fekalet, Fatos Arapi në zemrim e sipër, për vitet e tij të mbyllura i vetmuar në dhomën e tij, do t’i quante thjesht me slangun popullor, sikur quhet ekskrementi apo mbeturinat ushqimore trupo

Dialog i munguar me etërit

November 6, 2018 by dgreca

Po sikur gjyshi im të ishte gjallë?!/

Nga Marjana BULKU/

Është kjo ndjesia që më përshkon sa herë që shkel në Vatër, sa herë që shoh ato foto historike që për ne që jetonim matanë telash me gjemba ishin të ndaluara, të vdekura, tradhëtarë , agjentë ,,,e çfarë nuk ishin.

Më duket sikur gjyshi im është gjallë…

Është ky dyshimi që më përshkon sa herë shkel në vatër ku takon ata që izolimit i ikën por kurrë atdheut. Duket sikur sejcili prej tyre ka mall , ka brengë , ka diçka të pathënë që koha , ikja , arratisja ia preu në mes.

Aty ora ka mbetur diku në vitin 195… .

Është ky perceptimi im kur shoh jo luksin por librat, orenditë , gjithçka të mirmbajtur nga duar gjyshësh .

Kur dëgjoj Gjonin, Zefin Gjekën…fytyra e gjyshit të arratisur , bëhet një me ta. E njejta histori zhgënjimi me vendin e amës që bijtë ia braktisin një nga një prehërin e ngrohtë, i njëjti zemërim me kohën që pjell vetëm pushtete të padrejta që vret të drejtët, të diturit, ëndërrimtarët

Kur çelet ajo portë qoftë edhe për të thithur ajrin e jetës apo pritur njerëz unë ndjej se nuk hyj kurrë vetëm. Me mua është historia e pashkruar e një të ikuri të cilin familja e quante të vdekur, madje as varrin nuk ia di , sepse ky është fati i kombeve pa zot, si ai i robërve endacakë ku portat e kthimit janë të mbyllura që në ikje.

Aty gjithçka shndërrohet në histori…

E shkruar ose jo , e pranuar apo e kundërta , teksa hyn e del prej Vatrës diçka ke marrë me vete domosdoshmërisht.

Është një vend ku bashkohen breza, histori dhe një popull që për fat të keq u mësua të jetojë i ndarë , edhe pse prej një gjuhë, një kulturë por pre flamujsh të ndryshëm, melankolish.

Aty ti mund të bisedosh me etërit…me ata të mohuarit , të sulmuarit, akuzuarit që për ne të përtej gjembave ishin të ndaluar.

Vonë, e di , është shumë vonë për të kuptuar pse mama kur isha fëmijë gjithmonë më thoshte se babai i saj kish vdekur, dhe unë ende vazhdoj të ëndërroj se historinë e tij do nis ta shkruaj sapo tja zbuloj varrin , atje në vendin ku jetoi për 30 vjet .

Kur ulem në Vatër ndjej dialogun e munguar me etërit, këtë shtyllë të fortë që bashkon, trashëgon emër ,histori e pasuri.

E çfarë trashëguam ne?!

Pyes veten … Në familjen me baballarë të dënuar, internuar, arratisur, pushkatuar, historitë arratisen në drejtime të paditura dhe e vërteta mjegullohet duke i lënë brezat brenda një tradhëtie pa autor, brenda një kaosi me shumë autor ku autorët janë në një duel të heshtur që vret pafajsinë.

Po ne paskemi trashëguar mjaft … Më thonë muret plot me foto e histori që flasin, heshtin, vallëzojnë me fatet .

Ky prag,,, ah ky akt dialogu i munguar me etërit .