Nga Visar Zhiti/

Përcjellje vargjeve të Jeton Kelmendit.

Të lutem botë, duaje më shumë paqen, mos u dorëzo.
Lufta të ndan, të lëndon, të shkatërron pa mëshirë.
Heronjtë e vërtetë nuk mbajnë armë lartë,
Ata mbajnë fjalën, shpresën, e ndalin të keqen.
Janë ata që mbjellin qetësinë, jo zjarrin që vret.

Janë vargje që duken dhe si credo të poezisë që hap librin e ri të Jeton Kelmendit. Është një zë, një lutje, një ftesë për bisedë, e kërkuar e poetit nga Kosova me botën dhe duam përgjigjen në të tanishmen… Nga bota? Por edhe nga vetja. Duhet një përpjekje për të kuptuar barrierat mes shpirtit dhe realitetit, ku poezia jo vetëm duhet të flasë, po dhe të dëgjojë. Prandaj dhe kthejmë fletën për te pare më tej në libër.

   *    *    *

Jeton Kelmendi mbart një dëshirë shtegtare, që nis poezinë e tij përpara dhe shkon pas saj ose kur ia arrin të shkojë ai më parë, merr poezinë e tij nga pas.

Di të bëjë miq nga ata që e dëshirojnë poezinë dhe njohjen që ajo të jep dhe, aq sa heshturazi, papritur gjendet në festivale të ndryshme në vende të ndryshme, në antologji, që kanë nëntituj të bujshëm: poezi nga bota, përkthehet, madje në mjaft gjuhë siç na e dëshmon, ndërsjelltas duke përkthyer dhe ai po ata, janë arritje të tij, është aftësi e tij dhe ne gëzohemi kur e marrim vesh, sepse është një copëz e Kosovës sot, që kërkon vetveten, larg vetes, rrugëve të botës…   

*    *    *

Poezia e re e Kosovës, – do desha të thosha, – zgjeron jo vetëm mushkritë e hapësirave të saj dhe do të kërkonte të frynte si erë në Ballkan, pse jo dhe në Europë, do të donte të mbërrinte deri në Azi, edhe në Amerikë, kudo ku mundej, – këtu s’e kam fjalën për suksese efemere qosheve të panjohura, për festat vanitoze të poezisë, reklamat e botimeve të bëra vetë, për rrjedhojë dhe të çmimeve dhe qokave, çertifikatave dhe diplomave, të bëra vetë dhe ato, lëvdadave të paguara, etj, etj. 

Do të desha atë pike gjaku të poezisë, që dhemb, pikon nga një plagë, çel, nxjerr petale ashtu si në vazon e saj dhe në vazo të tjera. 

Përhapja, qoftë dhe vetanake, diskrete ndër kolegët që e shkruajnë poezinë apo në lexuesit e pakët në përgjithësi apo dhe e mbetur në heshtje në katedra që ende s’janë… arrin të ngazëllejë apo do që të jetë shkak i një ngazëllimi dhe prêt vlerësimin, qoftë dhe të këtij akti…

Do desha të thosha a e dëshiroj, që poezia e Kosovës po e shton frymën e saj edhe shqetësimet, edhe format, edhe lirinë, zhgënjimet dhe shpresat, edhe duke humbur, por di të qendrojë, sepse e ka ditur qendresën dhe të jetë në kërkim si çdo poezi. Gjithmonë kur është poezi… 

Gjithsesi ato janë fjalë shqipe, copëza të ajrit nga peizazhi shqiptar. 

Emra të shquar kanë përçuar furinë apo ndërprerjen, këputjen dhe dhimbjen që ato shkaktojnë, duke nxitur kërshërinë e të tjerëve. 

*   *   *

Jeton Kelmendi gjakon përhapjen e poezisë së tij, prandaj dhe thotë se fjala bëhet urë.

Në librin e tij më të ri, në krahësim me librat e tij të mëparshëm, ndjejmë lëvizjen e shtuar, ai ngarend në kohë dhe në sa më shumë vende, i jep rëndësi njohjes dhe ura kështu kërkon bregun tjetër që s’duket në ditën që ende s’ka ardhur.

Pikërisht kjo ka shtuar përsiatjen, kërkimet brenda vetes dhe jashtë saj, që s’janë të njëjtë.

Monologu ka qartësi gjuhe dhe mendimi duke mbetur pjesë e atij hermetizmi që ishim mësuar ta gjenim në poezinë që dilte nga Kosova ndryshe. 

Koha është një ishull i humbur,
një vend ku nuk shkojnë të gjithë.

Koha truallëzohet humbshëm ku nuk shkel këmba e kujdo, pra mbetesh jasht:e kohës edhe pa e ditur, edhe kur ankohesh. 

Dhe vjen qortimi, tani më i drejtpërdrejtë, jo alegorik ndaj të huajit si zakonisht, sidomos kur është pushtues, por dhe kur nuk i përmbush pritshmëritë tona, edhe si mbështetës apo mik, por qortimi ndaj vetes si shenjë përgjegjshmërie dhe emanacipimi.  

Nëse të kam Atdhe,
pse nuk ndjej dorën tënde mbi supe?
Ati kujdeset për bijtë e vet…

Qortohet shteti i ri i Kosovës apo dhe Shqipëria? Apo të dyja bashkë? Se bashkë janë atdheu i poezisë shqipe, gjuhë dhe jetë e shqiptarëve, të ndarë në shtete në Ballkan dhe te përhapur nëpër botë. 

Dhe është e pritshme t’i kërkosh botës mirëkuptim, mbështetje dhe dashuri, sepse së pari i je kthyer vetes, ia ke kërkuar asaj dhe po ashtu do që ta japësh .

Dhe ndërkaq mbërrijmë te poezia nga ku nisëm, ajo që hapte librin, “Një lutje për botën, paqe”. Kjo është në fund të fundit dhe poezia. 

Unë, që kam parë hijen e vdekjes dhe shijen e luftës,
E di çfarë do të thotë humbja, e di ç’është frika.
Por edhe paqja ka një aromë që askush s’e harron.
Të lutem, bëhu botë me zemër të butë e të qetë,
Amin për një të nesërme me dritë, jo errësirë.

Kërkimi i dritës si shfaqje e një pjekurie poetike, nga njëra anë kërkim brenda vetes, pra duhet ta bësh atë dhe nga ana tjetër një hapje ndaj botës, që duhet ta kuptosh dhe të bashkëveprosh.

Si një përfundim:

Poezia e Jeton Kelmendit në këtë libër të ri është një dëshmi e zhvillimit të tij si poet dhe e kërkimit të mëtejshëm mes historisë dhe të ardhmes, mes dhimbjes dhe shpresës. 

Poezia, edhe kjo e tij, nuk do që të kufizohet në konturet e një shteti, të një kombi apo të një kohe. Përkundrazi, lakmon hapjen dhe njohjen në kohën kur shpesh dominon fragmentarizimi i kulturave dhe izolimi shpirtëror. 

Arti ka fuqinë për të lidhur të gjithë ata që dëgjojnë, ndiejnë dhe kuptojnë. Ai nuk kërkon vetëm të shprehë vetveten, por të kapërcejë vetveten për të krijuar një hapësirë ku zërat e ndryshëm të botës mund të gjejnë një gjuhë të përbashkët.

Në këtë aspekt, poezia mbetet një akt guximi dhe besimi në fuqinë e fjalës dhe të ndjenjës. Ajo shërben si kujtesë se, pavarësisht tronditjeve dhe ndarjeve që përjeton njeriu, ekziston gjithmonë ura ku mund të arrihet te shpresa dhe pajtimi. 

Thirrja për paqe dhe mirëkuptim përbën një testament poetik që rezonon me të gjithë ata që kërkojnë një botë me më shumë zemër dhe dritë.

Patjetër dhe me poezi. Le ta titullojmë këtë libër “Sonte jam një përqafim”. Në pritje të një mëngjesi…

Prof. Dr. Fikret Ramadani/

Vështrim për librin me poezi të Bedri Zberajt ,,Vetëm me vetminë” – shqip-greqisht” botuar nga ShB “Armagedoni”, 2024 – Prishtinë.

Në pikëpamje e vështrime filozofike, shpesh mund të ndodhë të ndeshim mendimin se uni konkretizohet si i tillë në vetmi. Sepse vetëm atëherë vetja ka përballë vetën. Në të tilla refleksione na çon titulli i përmbledhjes së fundit me poezi ,,Vetëm me vetminë”, që mban autorësinë e Bedri Zyberajt. Ky konkludim që tingëllon fort i guximshëm në lexim të parë, qartësohet e kuptohet në brendësi të vargjeve të poetit pedant të gjuhës e të vargut.
Kryesisht, dashuria, jeta, vuajtja, lufta, shpresa e ndonjëherë edhe notat e pesimizmit përbëjnë bazën e motiveve të tërësisë së poezive të veprës së Bedriut, që natyrshëm janë motive universale, ndonëse nuk mund të kalojnë pa prekur dimensionet me ekzistencialet të shpirtit të homo poeticus-it. Këto koncepte, dinë të bëhen mjaft komplekse, sidomos në honet psikike kur poeti ngre pendën në studion e punës si tentativë për t’i dhënë kuptim kompleksitetit të ekzistencës së njeriut dhe mundësive për të gjetur kuptimin e një bote të ndërlikuar, shpeshherë edhe jo të sigurt për luftëtarin që dikur ëndërronte lirinë nën llagëm e në llogore.
E para ishte fjala, thotë hyjnorja, kurse Bedriu me të parën, se ndryshe s’ka si, vendos dashurinë, konkretisht përmbledhjen e hap me poezinë Nëna. Ashtu sikurse vepronte në Prologun e Faustit romantiku gjerman Gëte, i cili me ngulm theksonte se ideja e krijimit dhe e rendit njerëzor është e lidhur me Dashurinë. Edhe poeti Zyberaj, dashurinë e koncepton si forcë fillestare ontologjike, dhe më tej se kaq, edhe si forcë për të vazhduar jetën. Padyshim, Nëna e mban gjallë poetin, jo vetëm në këtë kaos ekzistencial, por edhe në mendimet shpesh pesimiste të më shumë se dy dekadave më herët. Ajo: Ngrohet me shqetësimet tona që kurrë nuk i pushuan…. Vetëm me vetminë i qan hallet – shkruan autori. Pra, ajo (Nëna), dëshirën dhe dashurinë e gjen diku tjetër, pikërisht nga instikti hyjnor për fëmijët, që edhe kur i zbardhen flokët, vazhdon të ripërtërihet e shenjta. Duke mbajtur primatin e të parës në këtë vepër, kjo poezi është shkruar me varg të lirë, gjë që mundëson një shpërthim ndjenjash për ,,armiken”. Prandaj, përveç të tjerash, Nëna mund të llogaritet në mesin e vjershave më të mira të kësaj tufe.
I përmbushur edhe me poetikën modernintetit, poeti provon të luajë me imagjinatën e lexuesit. Diçka si në ëndërr, është poezia më përfaqësuese e kësaj natyre. Me dëshpërimin dhe uzdajën, me diellin dhe ftohtin, me dimrin dhe vapën, autori ia del ta vendosë në hamendësime lexuesin, duke kërkuar qëndrim e imagjinatë aktive, siç kërkonte T. Eliot-i nën zhvillimin e frymës së imazhizmit. Pra, në këtë poetikë, dimri është ngrohje për dikë dhe vapa ftohje për dikë tjetër, e aq më shumë kur besimi ka ngelur në balona. Në mesin e çapitjeve poetike të njohura në letërsinë shqipe, vjen edhe poezia Fati im, që nëse na lejohej ta quanim ndryshme, do ta kishim emëruar: Fat për të qenë. Për të qëndruar në jetën e përtej jetëve, që duket se është e njëjtë, ka qenë e njëjtë dhe e vetmja gjë që ndryshon është emri i personazheve.
Formësimi modern i autorit nuk ia del ta largojë nga motivi i lashtë për qëndresë e liri, që njëkohësisht bashkë me subjektivizimin e pesimizmit, siç do të thoshte poeti, të kohës pakohë, përbëjnë tërësinë tematike të aurës poetike të poetit Zyberaj, që natyrshëm besojmë se do të zë vend në tryezën e letrave shqipe.
Do theksuar se në këtë përmbledhje janë përfshirë krijime të më shumë se dy dekadave, e në raste të caktuara, janë ribotuar edhe poezi që gjenden në librat e mëhershëm të autorit. Me shumë mundësi, kjo nuk vjen si nevojë nga ana e autorit për të theksuar me ngulm tërësinë e vokacionit të tij poetik, por si mundësi që këto vargje njëkohësisht të lexohen edhe nga lexuesit në gjuhën greke, pasi libri, është shtypur në dy gjuhë: shqip dhe greqisht. Në aspektin strukturor, faqet e librit janë të plotësuara njëtrajtshëm në të dyja gjuhët. Për variantin në gjuhën greke është përkujdesur përkthyesi Iliaz Bobaj. Emër i njohur në këtë fushë, dhe jo vetëm. Duke njohur aktivitetin dhe punën e Bobajt në fushën e përkthimit, besojmë se ndjesinë e vargut në shqip e ka bartur suksesshëm edhe në greqisht.
Kjo vepër, shtypur në dy gjuhë nga botuesi Armagedoni, mbetet një shembull i mirë i një letërsie të vlerësuar që në start.

Ergys Mërtiri/

Kur mora në dorë librin e Ermal Hasimes “E shkuar e pakryer” nisa ta lexoj me idenë se do gjeja thjesht rrëfime mbi ngjarje interesante nga një e kaluar e cila na prek të gjithëve. Por, leximi më zbuloi talentin e fshehur të një shkrimtari të vërtetë i cili di të rrëfejë bukur e madje edhe ta trondisë lexuesin, përveç se edhe të pasurojë mendimin dhe shijen e tij. Ai të fton në reflektime të thella mbi fatin njerëzor, mbi jetën, lirinë, të drejtën, mbi politikën, mbi shoqërinë shqiptare, mbi të kaluarën dhe të ardhmen e këtij vendi dhe këtë e bën në një mënyrë tepër njerëzore me thjeshtësinë e njeriut që urtësinë e ka nën lëkurë.

Romani i tij është një histori e dhimbshme e familjes së tij, e rrëfyer me ndjeshmëri të hollë dhe shumë aftësi përgjithësuese. E ardhur nga Kosova, si shumë të tjera, familja kalon një kalvar persekutimi, dëshpërimisht të ngjashëm me atë të serb. Përveç persekutimit, si shumë të tjerë, asaj i duhet të përballet me mallin për pjesën tjetër të familjes të mbetur jashtë kufinjve, me të cilën personazhi kryesor, Ana, arrin të takohet vetëm pas 40 vitesh, pasi ka humbur krejtësisht kujtesën për shkak të sëmundjes së Alzhermerit.

Metafora këtu është goditëse. Kujtesa e shkatërruar e Anës, është jo vetëm sëmundja (si dhe ilaçi) e saj (harresa shfaqet tragjikisht si e vetmja mundësi për të shpëtuar prej vuatjes), por është në fakt një sëmundje e mbarë shoqërisë shqiptare, e paaftë të njohë dhe vlerësojë të shkuarën e vet, çfarë, për rrjedhojë, e bën të paaftë të ndërtojë të ardhmen.

Përtej të gjithave, romani ofron gjithashtu edhe material antropologjik mbi jetën e përditshme në komunizëm, atë jashtë persekutimi, të cilën e kemi kaluar të gjithë. Aty rijetohen rradhat e qumështit, vajgurit, bukës etj, kanoçet e televizorëve dhe antenat me varakë nëpër kabëll për të kapur kanalet italiane, ripërtypen çamçakizët cigare që mbaheshin me javë nëpër gota uji për tu ripërdorur pas buke dhe pas gjumi, risillet në kujtesë ruajtja dhe shpërndarja e farës së kosit për amvisat, telefonatat tek komshinjtë apo edhe frigoriferët Obodinë që ruanin mishin e gjithë lagjes.

Romani ka një tipologji të veçantë që, më shumë se ngjarje konkrete, rrëfen kohën dhe jetën e një brezi të tërë. Për nga struktura, por edhe mënyra e rrëfimit, ngjan shumë me romanin “Lehtësia e padurueshme e qenies” e Milan Kunderës. Hasimja ka rrëfyer Shqipërinë e 45 viteve nëpërmjet halleve, vuajtjeve, sakrificave, por edhe gëzimeve e arritjeve të vogla të përditshme të njerëzve të familjes së vet. Ky roman është një kontribut, në letërsinë e varfër shqitpare, por edhe në kujtesën tonë kolektive mbi përfytyrimin e së shkuarës. Ministria e Arsimit duhet ta përfshijë patjetër në listën e literaturës së sugjeruar për shkollat, si një mjet për t’iu ndihmuar të rinjve të bëhen më të kthjellët e të vetëdijshëm mbi të kaluarën dhe rrjedhimisht edhe qytetarë më të mirë për këtë vend.

Faruk Myrtaj/

Isabel Wilkerson – The Man in the Crowd / NJERIU NE TURME

Ekziston një fotografi e famshme bardh e zi nga epoka e Rajhut të Tretë. E fiksuar në Hamburg, Gjermani, 1936, e punëtorëve të kantierit detar, njëqind ose më shumë, duke vështruar në të njëjtin drejtim, në dritë të diellit. Nderojnë në unison, krahët e djathtë ngrirë e shtrirë, besnikëri ndaj Fuhrer. Nga afër, duket një burrë në të djathtë, ndryshe nga të tjerët. Fytyra e tij është e paqme, por ai nuk po thërret si të tjerët. Teknikat moderne të fotografisë e veçojnë me një rreth të kuq, personin, ose një shigjetë tregon atë. Eshtë i rrethuar ngado me bashkëqytetarë të kapur nën magjinë naziste. Ai i ka krahët të palosur në gjoks, ndërsa pëllëmbët e ngurta të shtrira t të tjerëve qëndrojnë vetëm pak centimetra larg tij.

Vetëm ai refuzon të përshëndesë si ata. Ai është i vetmi njeri që qëndron kundër baticës. Nga këndvështrimi ynë, është personi i vetëm, në atë skenë, në anën e drejt të historisë. Të gjithë rreth tij, tragjikisht, fatalisht, kategorikisht të gabuar. Në atë moment, veç ai mund ta shihte…Emri i tij besohet të ketë qenë August Landmesser.
Në atë kohë, ai s’mund ta dinte rrugën vrastare në të cilën do çonte ajo histeri rreth tij. Por ai ndërkohë kishte parë mjaftueshëm për ta refuzuar. Ai ishte anëtarësuar edhe vet në Partinë Naziste, vite më parë. Megjithatë, e shihte nga afër se nazistët po ushqenin gënjeshtra për hebrenjtë, të dëbuarit që, qysh në fillim të Rajhut kishin provuar terror, dhimbje dhe shpërndarje. Ai e dinte që ata ishin gjithçka por jo “inferior”, ishin qytetarë gjermanë, njerëz si kushdo tjetër. Ai vet ishte një Arian, i dashuruar me një zonjushë hebre, por ligjet e miratuar së fundi, e kishin bërë marrëdhënien e tyre të paligjshme. Ishin ndaluar të martoheshin ose të kishin marrëdhënie seksuale, secila prej tyre quhej “turp racor”.

Përvoja personale dhe lidhja e afërt me kastën e atyre q “hidhnin fajin tek të tjerët” e lejuan të shihte gënjeshtrat dhe stereotipet e përqafuara aq lehtë nga elementë të gatshëm – shumica, fatkeqësisht – shtresë mbizotëruese. Megjithëse vetë Arian, të qenit i hapur ndaj humanizmit dhe njerëzve afër tij e bëri pjesë të mirëqenies dhe fateve të tyre lidhur me të tijin. Ai mundi të shihte atë që bashkatdhetarët e tij zgjodhën të mos e shihnin. Në një regjim totalitar si Rajhu i Tretë, është akt trimëror të qëndrosh vendosur kundër një oqeani të tërë. Më pastaj, të gjithë do të dëshironim të besonim se kemi qenë ai. Do mund të ndjehemi se, po të ishim qytetarë arianë nën Rajhun e Tretë, dhe të kishim parë ç’ndodhte në të, do duhej të ishim ngritur mbi të, si ai, nëse tek ne do të ishte ai person që i rezistonte autoritarizmit dhe brutalitetit përballë histerisë masive.

Do duhej të kishim ndjekur rrugën më të vështirë, për të qëndruar kundër padrejtësisë dhe spastrimeve. Por, nëse njerëzit s’ janë të gatshëm të kapërcejnë frikërat e tyre, por durojnë sikletet dhe fyerjet, vuajnë përbuzjen e të afërmve, bashkëpunëtorëve dhe miqve në pamundësi, përballur me përjashtime dhe dëbime, do të ishte numerikisht e pamundur, njerëzisht e pamundur, të ndjeheshim në atë njeri. Kush do duhej të ishte ai në çdo epokë?
Çfarë do duhej të ishe ai tani, në epokën sot?
Ps.
CASTE – ORIGINE OF OUR DISCONTENTS
Random House/New Jork
Oprah’s Book Club- 2020

Agron PREBIBAJ/

Shqipëria tashmë në UNESCO tre herë, e nisur me Polifoninë Labe me plotë tinguj e ndjenjë, pasuam me Xhubletën veshje e vajzës e gruas malësore, e pasuar po me tinguj ritmikë muzikorë me “Kcimin i Tropojës”, çfarë do të thotë se po marrim, vlerësimimin për ato që na përkasin ne si komb. Dr. Rovena Vata si koordinatore për vlerat e “Kcimit të Tropojës”, citon: “Ai është k’cim me vlera artistike, pra “Kcimi i Tropojës” nuk është valle, por është para vallës, pra Kcim. E veçanta e këtij Kcimi është fakti se kcehet e shoqëruar me elemente paramuzikor, si gurë apo rrasa etj.

“Kcimi i Tropojës” është gjithëpërfshirës, në harmoni, shpreh gëzim, komunikim, solidaritet, qytetari, estetikë”! Por Mjeshtri i Madh z.Skender Haklaj, përsonaliteti me shkëlqim i cili parakalon secilin artist, profesor të botës së kulturës e artit shqiptarë që nuk është mjaftuar me arritjet si korograf e profesionist i valles apo “kcimit të Tropojës”, asaj shqiptare, por vrapoi me dashuri, përkushtim e vetëbindje profosionale në përmbi 12 vite drejt UNESCO, për vallen e bukur energjiko-ritmike-qiellore, vitale shqiptare, atë të Tropojës, derisa arriti ta kurorëzojë zyrtarisht si vallen shqiptare e cila përcjell gëzim, harmoni e bashkim shpirtëror, tashmë pasuri e njerëzimit.

Ne kemi mjeshtra të mëdhej në muzikë, kulturë, art etj, por nuk kemi njerëz që vrapojnë me nerv shqiptari-njerëzor e profesional për të bërë të vetën atë çfarë e kemi tonën, nuk kemi as mbështetje instucionale nga Ministria e Kulturës, ndaj kjo e veçon individin me karekterin e fortë e këmbëngulës me argumenta shkencorë, ndaj secilit profesor, mjeshter e akademik që hesht e nuk guxon të lobojë nëpërmjet vrapimit shpirtëror të një artisti që adhuron mëshirshëm për kombin. Kombet të medhej bëhen më mendimtarë, kalorës lirie (çlirimtarë), artistë e shkënctarë, nobelistë e shënjëtore, ndaj dhe këta ja kanë për detyrë kombit ta nxehin edhe dellin e atdhedashurisë në betejën e paqtë të gjithçkaje për ta bërë nderkombtarisht të tyre atë çfarë ju përket kombit të tyre.

Por mesa duket keta burra intelektualë të të gjitha fushave nuk e nxehin gjakun as nervin, pasi presin se organizatat botërore, do vijnë e na thonë: “na tregoni ju Shqiptarë, sa burra e gra të mirë jeni, çfarë keni bërë, etj”?

Ndërsa këtë hap kalorësi e mori individualisht, Mjeshtri i Madh Skender Haklaj, duke marrë mbeshtetjen e Dr.Rovena Vata – kryesuese në plotësimin e dosjes për UNESCO, pjesa shkencore, plotësimi i formularit, vëndosja e kontaktit me komunitetin në të gjitha qytetet e Shqipërisë, përgatitjen e letrave të mbështetjes nga shoqatat mbarëshqiptare në botë.

Dr.Rovena Vata kishte rolin koordinues, konsulent, ekspert dhe kërkim shkencor, e cila do finalizohej me zyrtarizimin e “Kcimi i Tropojës” pasuri e njerëzimit.

Ndërsa Mjeshtri i Madh Kole Susaj e ka vlersuar Mjeshtrin Skender Haklaj; “Kalorësin Akademik të kombit”, një personalitet i rrallë shqiptar!