Dr. Iris Halili/

Margaret Wheatley: “Lidershipi është më shumë një seri sjelljesh sesa një rol heroik.”

Jo rrallë kur kemi dashur të shprehim në maksimum vlerat e një lideri frymëzues e kemi përfunduar argumentin vetëm me një fjali të shkurtër: “Është karizmatik”. Por çfarë përfaqëson në të vërtet një lider karizmatik? Cilat janë tiparet që e dallojnë atë nga të tjerët? Teoritë e lidershipit na mësojnë se liderët karizmatikë kanë një aftësi të pamat për të frymëzuar ndjekësit dhe jo rrallë herë ata kanë hyrë në histori si liderë të shkëlqyer. James MacGregor Burns, autor i shumë librave për lidershipin, fitues i çmimit Pulitzer në vitin 1978 pikërisht për një nga librat e tij me titull “Lidershipi”, na afron disa figura të lidershipit botëror që kanë qenë modele të dalluara të liderëve karizmatikë: Sipas tij këta janë: Moisiu, Jezus Krishti, Attila, Muhamedi, Zhanë d’Arka, Pjetri i Madh, Napoleoni, Mahdi i Sudanit, Benito Musolini, Adolf Hitler, Mahatma Gandi dhe Ajatollah Khomeini. Pas këtij grupi ai ndërton një tjetër grup liderësh që ndonëse kanë shfaqur karakteristika të liderit karizmatik, sërish nuk kanë përmbledhur në total të gjitha tiparet e këtij tipi. Në këtë grup Burns vendos Uinston Çërçillin, Çarlë dë Golin, Gamal Nasser dhe Xhon Kenedi. Ndërkohë literatura e lidershipit ka vërejtur se edhe shumë figura të shquara nga bota ushtarake kanë pasur një shkallë të lartë karizme. Për shembull, Aleksandri i madh, Jul Cezari, admirali Nelson, Napoleoni, Xhorxh S. Patton i Riu, etj. Karizma si tipar dallues në lidership veçon aftësinë për të frymëzuar ndjekësit. Po t’i referohemi historisë do të vërejmë se falë karizmës personale shumë figura/ lider historike i përcillnin aq shumë emocion ndjekësve të tyre sa këta të fundit flijoheshin në emër të kauzës që gjithmonë lideri karizmatik e ndërton dhe përcjell në formën më depërtuese dhe emotive.

Legjenda na thotë se, vetëm nga fjalët dhe emocionet që ngjalli tek ushtaret e tij, Cezari arriti një fitore legjendare në Alesia, ku, i veshur me një pelerinë të kuqe, ia doli të frymëzojë ushtrinë dhe të mundë Arvernian Vercingetorix, i cili kishte pesë herë më shumë ushtarë se trupat romake. Sipas legjendës, ishte karizma e Cezarit ajo që bëri diferencën. Jo rrallëherë figurat ushtarake janë parë nga ndjekësit e tyre si supernatyralë apo me trajtat e heronjve. Vëmendja ndaj tipareve të liderit karizmatik u shtua shumë sidomos në mesin e viteve ’80, kur industria amerikane u rrit së tepërmi dhe etja për liderë efektive u pa si një nevojë imediate. Fenomene të reja filluan të shfaqen edhe në boten e biznesit, ku drejtues jo tradicionalë ndërtuan kompani gjigante, patën sukses të pamat dhe bashkë me të sollën dhe modelet e tyre të drejtimit. Kështu shkollat e biznesit f illuan të studionin drejtuesin e Chrysler – Lee Iacocca, atë të Apple – Steven Jobs si dhe atë të General Motors – Roger Smith.

Ndonëse është pranuar unanimisht se karizma ka vlera dominuese në lidership dhe se jo rrallë vetëm karizma e një lideri ka ndërruar një herë e përgjithmonë faqen e historisë për shumë kombe dhe jo vetëm, sërish duhet thënë se ende nuk kemi një përkufizim përfundimtar për këtë tipar. Dhe kjo ka kuptim, pasi sa më kompleks të jetë një fenomen aq më e vështirë është të gjesh një përcaktim final për të. Këtu duhet shtuar gjithashtu se në përgjithësi studimet për karizmën nuk janë të shumta. Është pranuar se karizma përmbledh një talent të veçantë ndër njerëz të caktuar, që dallojnë nga turma falë një autenticiteti spikatës që i bën tërheqës në maksimum dhe falë kësaj ata kanë aftësinë maksimale të përcjellin besim dhe frymëzim te kushdo që i rrethon. Studimin e parë të mirëfilltë metodik për karizmën e ka kryer sociologu gjerman Max Weber. Duke ju referuar konceptit grek, që njihet me fjalën e greqishtes së vjetër “xarisma”, dhe atij kristian për karizmën, si një dhuratë/ favor që Zoti u fal disa njerëzve, ai u mbështet tek e ashtuquajtura “gift of grace.” Fjala ‘grace-hire’ – përmendet 170 herë në Bibël, dhe ka kuptimin dhuratë apo bekim që Zoti u jep njerëzve të veçantë.

Edhe sipas Weberit karizma duhet kuptuar si një cilësi e veçante, dhuratë nga Zoti për njerëz të veçantë. Ai më tutje argumentoi se karizma shoqërohet nga një cilësi mistike që në fakt i jep liderit fuqinë të mbledhë rreth vetes njerëzit. Sipas tij “Ajo është tipar personaliteti dhe gjendet ndër individë të caktuar. Është një vlerë në personalitet që i jep individit një fuqi frymëzuese, supernjerëzore dhe supernatyrore”. Si tipar personaliteti karizma nuk fitohet apo nuk humbet ndër vite, të tilla sikur janë tipare të karakterit. Personaliteti i çdo individi ndërtohet deri në moshën 6-vjeçare dhe mbetet i tillë deri në fund të jetës. Kjo të çon në arsyetimin se ndërkohë që karakteri i liderit karizmatik mendohet se është më shumë i përcaktuar nga rrethanat dhe situatat, personaliteti karizmatik duhet konsideruar si karakteristike e vetë liderit. Liderët karizmatikë dallohen nga grupimi tjetër i ashtuquajturi ‘lideri ligjor’ në shumë tipare. Kështu Ann Ruth Willner identifikon katër dallime të mëdha midis liderit karizmatik dhe atij tradicional.

Së pari, ndjekësit i atribuojnë liderit karizmatik tipare gati mbinatyrore dhe e pranojnë atë si udhëheqës shpirtëror. Së dyti, ndjekësit e pranojnë natyrshëm dhe menjëherë liderin karizmatik; po ashtu ata pranojnë idetë dhe veprimet e tij. Së treti, dhe rrjedhimisht nga faktorët e mësipërm ndjekësit i shkojnë pas liderit karizmatik pasi ky është lideri që u projekton rrugën në të cilën ata kanë besim të plotë. Së katërti, ata i përgjigjen emocionalisht liderit karizmatik duke shfaqur hapur besimin dhe respektin e tyre. Sikurse e shohim, është autoriteti karizmatik që i jep këtyre lloj liderëve fuqinë dhe jo zyra apo statusi. Martin Luter King apo Gandi janë dy shembuj klasikë të liderëve karizmatikë, që ndonëse pa fuqi vendimmarrëse apo pushtet zyrtar krijuan ndër lëvizjet më të mëdha dhe frymëzuese në historinë e njerëzimit. Është pranuar se në përgjithësi lideri karizmatik merr gjithmonë trajtat e heroit, pasi tek ai ndjekësit gjejnë të plotësuar heroin që kanë brenda vetes e që nuk kanë mundur ta realizojnë. Pikërisht ky “transferim” bëhet krejt natyral në çastin kur individi ndeshet me liderin karizmatik, i cili sikur thamë më sipër, falë karizmës, frymëzon heroin te çdokush duke u kthyer vetë në një simbol heroi për këdo. Këtu duhet të ndalemi disi në shpjegimin se si krijohet lidhja lider – ndjekës.

Qenia humane në përgjithësi është e pajisur me një pushtet natyral. Shumë njerëz janë të ndërgjegjshëm për të, shumë jo; shumë njerëz duan ta ushtrojnë këtë pushtet e shumë jo. Kush është i ndërgjegjshëm dhe do ta ushtrojë merr misionin e liderit, të tjerët atë të ndjekësit. Duke zgjedhur liderin të gjithë ndjekësit “dhurojnë” pushtetin e tyre dhe pranojnë të udhëhiqen duke i besuar gati totalisht liderit të zgjedhur. Ky pushtet i transferuar nga ndjekësit te liderët bëhet në mënyrë krejt të vetvetishme dhe shoqërohet me shumë emocion, dashuri dhe respekt. Kur lideri është karizmatik ky raport lind shumë natyrshëm dhe shumë shpejt. Duke qenë se gjithashtu liderët karizmatikë kanë një shkallë shumë të lartë besimi në vetvete si dhe priren gjithmonë nga një ambicie natyrale për të influencuar e dominuar, ata e fitojnë shumë shpejt aprovimin e ndjekësve si dhe e marrin rrufeshëm flamurin e drejtimit. Ata në përgjithësi shfaqin aftësi dhe kompetencë të dukshme. Gjithashtu ata kanë aftësinë t’i shfaqin idetë dhe bindjet e tyre me një lehtësi të konsiderueshme si dhe janë ndër të parët që marrin flamurin kur momenti kërkon një kundërshtim apo rebelim ndaj tradicionales apo autoritarizmit. Sigurisht këtë ata e bëjnë në emër të grupit që përfaqësojnë dhe të cilit ia kanë shprehur hapur vizionin. Në rastin më ideal shumë prej liderëve karizmatikë mbartin vizionin dhe qëllimin e vetë ndjekësve dhe kjo i bën ata që të zhvillojnë vetëvlerësimin e ndjekësve. Në përgjithësi të gjithë liderët karizmatikë kanë aftësi shumë të larta oratorike dhe dinë të përcjellin shumë mirë mesazhe me gjuhën e trupit. Ndër studimet e bëra është arritur gjithashtu të njihen dy tipare të tjera të liderëve karizmatikë, siç është bujaria e dukshme si dhe një aftësi për të mos u shqetësuar aspak nga konfliktet e brendshme.

Burns i thellon argumentet e tij për liderin karizmatik tek bën krahasimin me atë transformues. Sipas tij, lidershipi transformues përfshin identifikimin si një lider që ka aftësi të sjellë ndryshimin, kurajën, besimin te njerëzit, drejtimi nga vlerat, dëshira për të mos reshtur së mësuari, aftësia për të kuptuar dhe vepruar në situata komplekse, ambige apo të paqarta, pasja e një vizioni të qartë si dhe aftësia për ta përçuar atë. Nëse lideri karizmatik është në gjendje të fitojë të gjitha këto vlera të liderëve transformues atëherë ky vërtet është një bekim. Sidomos aftësia për ta pranuar problemin kur ai shfaqet pa u errësuar nga ambicia personale është tipari kryesor i liderit transformues i cili ka vetëm një qëllim, të çojë deri në realizimin final vizionin që u ka premtuar ndjekësve. Liderët transformues konsiderohen shumë të arrirë sidomos nga mënyra se si ata zgjidhin problemet. Ndryshe nga karizma që mendohet se është më shumë e lindur, lidershipi transformues mund të mësohet e të përsoset mes trajnimeve. Të gjitha këto na çojnë në përfundimin se kur lidershipi karizmatik dhe ai transformues ecin së bashku, suksesi është i garantuar. Rrjedhimisht pa garantuar tiparet e liderit transfor mues, lideri karizmatik mund të jetë problematik. Kjo pasi ndër analizat dhe studimet që i janë bërë liderëve karizmatikë është parë që prania e karizmës ndonëse shumë frymëzuese, sërish ka anët e saj të errëta, pasi njihet se liderët karizmatikë shquhen për një ambicie ekstreme; pikërisht kjo mund të sjelle çoroditje në vizionin fillestar si dhe mund të godasë gjykimin e vetë liderit.

Kështu rreziku është që lideri karizmatik sapo fiton vetëbesimin, fillon të injorojë mendimet ndryshe, dhe pak nga pak humb kontaktet me ndjekësit. Kjo bën që ai të jetë më shumë i përqendruar tek ambicia personale për pushtet dhe lavdi sesa në arritjen e synimeve të ndjekëseve për të cilët është zgjedhur. Janë pikërisht këto anë që mund të krijojnë shumë probleme në lidership. Megjithatë, është pranuar se kur liderët karizmatikë rrethohen nga këshilltarë të zot, ata janë në gjendje të mos e humbin orientimin dhe t’i çojnë ndjekësit në arritjen e premtuar. Studiuesit gjithashtu na mësojnë se një staf i përgatitur me aftësi drejtuese të larta mund të jetë në gjendje të pengojë ‘lajthitjet’ e liderëve karizmatikë duke qenë të zotët të shfrytëzojnë vlerat që mbart ky lloj lideri.

By Ilir Zherka

The United States continues to struggle with competing views around cultural, economic, and international issues. Thankfully, Americans share more common ground than it may seem. 

I believe that ethnic Americans, in particular, embrace the core values of democracy, opportunity, and diversity that motivated them or their ancestors to come to the United States in the first place. 

Those of us who embrace those values should consider choosing leaders in United States who are advancing those values. I would put opportunity at the top.

Yes, my family and I escaped a hostile communist regime when we came to the United States. But we choose the U.S. because, here, you can be anything you want to be. If you work hard enough, in America your race, and social, ethnic, and religious background do not matter. You can succeed. 

Opportunity for all is the true American Dream.

How do we know if a leader is supporting opportunity in this country? In my view, that person is working to strengthen public education and make higher education affordable for all. Our journey from immigrants to thriving Americans has always been dependent on learning the skills necessary to get ahead. A solid public education makes that possible.  

A leader who supports opportunity also promotes small business growth by reducing regulatory burdens and the cost of healthcare policies. For many Albanian and other ethnic Americans, their family’s livelihood is dependent on their small businesses thriving. 

It is also important for families that childcare and housing are affordable. Ask yourself, does the person seeking my support embrace policies that expressly and directly seek to bring down those costs?

Opportunity in America is hollow, however, unless our leaders embrace America as a multicultural and multiethnic nation. 

If, today, somehow it is ok to blame certain ethnic or religious minorities for our problems, then tomorrow someone will do the same to us. It is the “what goes around comes around” truism of the human condition. We must remember that every American is potentially an outsider to someone from a more dominant group.

Until recently, leaders from both parties recognized that our diversity as a nation made us stronger, not weaker. They sought to unify us around that ideal. 

As a country, we need to get back to supporting only leaders who embrace diversity because those leaders also make opportunity in the United States and the American dream possible for all.

Ilir Zherka is a pro-Albanian American activist and a pioneering human and civil rights leader.

Prof.dr.Mustafa Ibrahimi/

Është befasi e këndshme ajo qё profesorët e nderuar, Bahtijar Kryeziu – Begzad Baliu, tani mё të dy autorët të njohur nё opinion akademik me botime tё teksteve shkencore dhe universitare, mё besuan tё isha pjesё e librit tё tyre, , tani mё të dy autorët të njohur nё opinion akademik me botime tё teksteve shkencore dhe universitare, mё besuan tё isha pjesё e librit tё tyre, Rrapi shekullor -Akademik Idriz Ajeti, ku nga pozita e recensuesit mё lejohet tё shpreh opinionet e mia mbi peshёn qё mban kjo vepёr e munguar pёr jetën dhe veprimtarinë e Idriz Ajetit.

Ajo që si gjuhëtar më lë përshtypje është simbolika e titullit “Rrapi shekullor”, i cili si kult i drurit u trashëgua në traditën popullore brez pas brezi që nga Pellazgët të cilët gjithashtu besonin në këtë lloj kulti, p.sh.. në tempu¬llin e Dodonës pellazge ekzistonte kulti i lisit. – Dryadat, nymfat e pyje¬ve, Besimi ndaj kultit të drurit vazhdoi edhe më vonë siç është “Rrapi shekullor i Ballaban Pashës” në Krujë i cili konsiderohet si pjesë e jetës së banorëve të këtij qyteti, apo “Rrapi i mashkullores” në Korçë.

Si i tillë, ky kult ka arritur deri në ditët tona dhe thellë është mbjellë në vetëdijen e njerëzve. Ky portretizim i prof.Ajetit me epitetin e “rrapit shekullor” nuk është i rastit sepse ai portretizohej me epitetet më të larta të mundshme, si: mësues i mësuesve, dijetar, prijatar, shkencëtar, bard, doajen e klasiku i albanistikës, arushan, babaxhanë, kurrizdrejt, patriark i albanistikës, Nestor, Lis i Madh, e të tjera epitete që mund t‘i shkojnë vetëm një personaliteti si ky.

Psikologët nuk shohin asgjë të keqe në besimet e tilla. P.sh. kancelari gjerman Oto fon Bizmark përherë e përqafonte drurin e tij të dëshiruar dhe në këtë mënyrë e ripërtërinte fuqinë e tij, dy autorët në fjalë duke përqafuar opusin krijues e shkencor të Idriz Ajetit, e ripërtërijnë forcën e tyre në fushën e studimeve albanologjike. Ashtu i shpërfytyruar siç është, ky rrap që mban aq histori brenda, duket sikur metafo¬ri¬kisht shpalos dhe shpërfytyrimin e historisë sonë nëpërmjet studimeve të prof. Idriz Ajetit, si në mënyrën e të rrëfyerit, ashtu dhe në atë të hulumtimit, studimit dhe përkujde¬sjes ndaj gjuhës shqipe, si memorie e kombit

Rrjedhimisht, kjo vepёr e radhёs sё autorëve nё fjalё shtrihet nё afёr 305 faqe, tё sistemuar nё disa njёsi tё pavarura nga njëra-tjetra, qёllimisht tё komponuara pёr lexues tё prirë, por edhe tё vullnetshёm qё tё futen nё botёn e madhe tё shkencës gjuhësore që me dekada e ka krijuar prof. Ajeti. Nga ajo qё ofron ky libёr perceptojmё se objektivi i autorëve ёshtё qё në prag të 100 vjetorit të lindjes së profesor Idriz Ajetit bashkuan shkrimet e tyre në një vëllim, duke shprehur kështu edhe një mesazh afrues e bashkues, i cili e shquan biografinë dhe veprën e profesor Ajetit gjatë gjithë jetës së tij.

Veprimtaria shkencore e akademik Idriz Ajetit është e begatë dhe e nduar¬du¬ar¬shme. Ajo ngërthen më vete një korpus të gjerë studimesh: sa nga dia¬le¬kto¬logjia aktuale e historike, po aq edhe nga historia e gjuhës së shkruar, sa nga morfologjia historike e shqipes dhe problemet e diskutu¬e¬shme të saj, po aq edhe nga historia e leksikut, sa nga interferencat e dyan¬shme gjuhësore shqi¬ptaro-sllavojugore, po aq edhe nga onomastika mesjetare, sa nga nor¬mi¬mi i shqipes, po aq edhe nga çështjet e kulturës së gjuhës etj., preokupime këto që kaherë ishin ngulitur në zemrën dhe mendjen e akademikut Idriz Ajeti.

Nga të gjitha këto studime të profesor Idrizit Ajetit do ta veçojmë kontributin në fushën e onomastikës, disiplinë relativisht të re dhe shumë problemore e të ndërlikuar të gjuhësisë, ku siç thotë edhe Begzad Balliu, të huajt (jo të gjithë), me paragjykimet dhe detyrat që kishin marrë (veçanërisht ata sllavë), përpiqeshin e përpiqen edhe sot që përmes objektivitetit shkencor të studimit dhe shpjegimit të onomave të ndryshme (si fosile të paleonto¬lo¬gji¬së njerëzore) të Ilirikut të dikurshëm, të Kosovës së sotme dhe të tërthoreve të tjera të gjeografisë shqiptare, të caktojnë, jo vetëm fatin por edhe shtëpinë tjetër të shqiptarëve. Pikërisht pena e prehtë e klasikut të albanistikës e ballkanistikës Idriz Ajeti i cili u doli përpara Selishqevit, Veigandit, Skokut, Ivan Popoviqit, Atanasije Urosheviqit e të tjerëve studiues të këtij kalibri, për t‘ua bërë me dije se shumë toponime e patronime të këtij nënqielli, të parë nga prizma e tyre janë gabime profesionale. thënë më butë.

Mbështetur në metoda të rrepta dhe objektive shkencore, me prova të pakundërshtueshme tregon të vërtetën dhe lashtësinë e popullit tonë dhe të gjuhës së tij në trojet e veta që i banon sot e ku ka banuar dikur, së paku që nga antikiteti. Po t‘i sjellësh në mend toponimet mesjetare të Malit të Zi, Bosnjë e Hecegovinës dhe të Kosovës, si: Pantalesh, Barzan (Bardhan), Bankeq (nga ban+keq), Butidosi (Bytydosi nga një emër vëllazërie – bythëdosë), Lazorci të rrethit të Kuçit; ose edhe Leshkoviqi, Vjedushi, Bardiqi, Kuçi etj. vërtetojnë shumë lehtë autoktoninë.

Gjurmë tona dhe thërrmija gjuhësore me origjinë shqiptare, thotë profesor Idrizi, vërtetohen edhe nga burime historike, si te këta emra të vjetër vëllazërie të Zetës: Mataguzhët te Podgorica (1335) e te Mahina Bregdetare (1435), Malonshiqët (Malonsi) në Luginën e lumit Zeta , por megjithëkëtë profesori e pranon se ka edhe një numër emrash të krishterë të përbashkët për të dy grupet etnike, si: Nikola, Andreja, Lazar, Gjorgj, Stepan, Dimitër, Petër, Mihal etj., të cilët vështirë dallohen sipas përkatësisë së tyre, ose ka edhe raste ku prindërit mbajnë përzierje emrash shqiptarë, kurse bijtë dhe vëllezërit kanë emra karakteristikë serbë.. I prirë kurdoherë vetëm nga e vërteta shkencore, profesor Idriz Ajeti nuk bën përpjekje që çdo emërtim me çdo kusht ta paraqesë me etimologji të shqipes. Nuk janë të rralla rastet kur prof. I. Ajeti, në trajtimin e çështjeve nga fusha e onomastikës, del edhe jashtë orbitës mbarëshqiptare, duke shprehur kozmopolitizmin e tij në hetimin, shpjegimin ose edhe në mbështetjen e disa mendimeve të drejta, pavarësisht përkatësinë e studiuesit.

Nga pozita e recensuesi qё me pёrgjegjёsi u thellova nё vlerёsimin e kёtij botimi, konstatoj se komponimi i librit ёshtё zhvilluar me mjeshtri tё veçantё. Ndёrsa pesha pragmatike e kёtij stili tё komponimit qёndron nё ofrimin e shansёs qё lexuesi tё pёrqёndrohet nё pjesё qё i pёrshtatet interesit tё tij, dhe pa e humbur logjistikёn e koordinimit tё gjёrave.

Marrë në tërësi, akademik Ajeti ishte dhe mbetet një ndër themelvënësit e arsimit të lartë dhe të shkencës albanologjike në Kosovë, por edhe fanar i shkencës shqiptare në përgjithësi. Ndërsa autorët Begzad Balliu dhe Bahtijar Kryeziu me këtë vepër të rëndësishme shkencore, e pasuruan gjuhësinë tonë në përgjithësi dhe onomastikën shqiptare dhe atë ballkanike në veçanti.

Ornela Radovicka/

“Rrënojat” nga  poetesha arbëreshe Giusi Mara Puglia.

Sot sjellim poeteshën më të re nga Piana degli albanesi\ Hora e Arbëreshëve, arbëreshen Giusi Maria Puglia 

Giusi  është vetëm 24 vjeç, por arti i saj i kalon caqet   enjë poezie të “ Kufizuar- etno tradizionale”dhe prek hapsirat.. Vargu i saj është një vektor mbi hulumtimin e një arsyeje, strofa manifeston fraktura dhe grimca  te mendimit racional, ku  investohet gjendja  e thellë, intime e ndjenjës në  një kërkim të një limiti  por që shfaqet gjithmonë pafundësia. Ajo, lundron midis  “pjesëz” dhe “të tërës”, midis “të plotës dhe asaj që është e “gjymtuar”. Një autoanaliza, ekuivalencë midis  njohjes  dhe të panjohurës.

Mospërputhjet emocionale hapen herë pas here, duke krijuar një dikotomi mes arsyes dhe ndjenjës. Kadencat  e saj në  kohë, në hapsire, të shtrirë me të  tashmen, herë e mëshiruar dhe herë apstarkte kryqëzohen,  dhe e  vetmja kadencë që përjeton është  “ fluturimi” një lloji kamelonti, i pasigurt, i papërcaktuar. 

Këto rrënoja, copëza kështjella në atë atë tokë Siciliane, shfaqen  janë pjezëza kubizmi,  herë thërmija që frymojnë, pjesë organike dhe inorganike statike si ato pikturat e Escher por që metamorfozohen  në lëvizje,  duke iu  dhënë kështu gramatikën  e formave sensibile atyre rrënojave ,të  mbështetura në  “Kohën- fizike”  por edhe në irreale, ku  apostofohet  çasti,  pjesë e së cilës edhe njeriu kontemporean.  

Në poezinë e saj,  autorja Giusi Maria Puglia nis me  tingujt e pa deshifruar të cilat  notojnë në hapsirat e mbrëmjeve ndërsa  ujrat  nga maja e Pezzutës, rrjedhin si ujvarë. Aty  pijnë ujë Perënditë dhe  tellësinë e atyre shkëmbijëve  Zanat Mesdhetare të gjalla e njerëzore  me flokët e zeza,  mbajnë ndezur zjarrin  përvëlues që lëshon  aromën familiare.(Jemi këtu në këto troje që prej 600 vjetësh.  Arbëresh na thonë, e identitetin gjallë mbajmë.)  Autoria mishëron vargjet  e qëndrojnë  spazme dëshire, të cilat  e  shtyjnë  si vektor dhe ajo  lëvis  normale  në anormalitetin  e një realiteti  që  herë  ndihet dinjitoze dhe herë si një “ e marrë” pa limit, po formë definitive, një sierenetë në hapsirë.  

Jeta dhe vdekja, pjesë e asaj egistenzialismi të lidhura, por edhe dhe të ndara, dhe autorja ecën në atë udhëtim të “ Nullo” por e edhe e të mbrekulluar. Herë e gjallë, e veshur me frikën, tensionin, pasionin,  dëshiron pak vëmendje në këtë botë gjithmonë mes njerëzve por më tepër se kurrë të ndjerë  të vetmuar. 

Vozit në një  ralitet, edhe pse dëshiron të jetë jashtë saj ,por në lëvizjet e saj  kupton që Ti nuk je në “grembo” të saj,  por  kupton që bota qëndron në  gjoksin tënd,  dhe fillon të ndihesh  peshën e saj. 

Në vargjet e Giusit çdo gjë është në lëvizje, e vetme “pikë fikse” është “ Biri ”,  pjesë e atij trupi të nxehtë, pikë që fryhet, aq sa shkëputet në levizjen e Universit dhe asgjë nuk është statike.  As ajo pjezës e dalë prej teje kthehet në një fragment, dikur jotja nesër pjesë e një globi.. 

Në këtë botë ku i marri  dhe i drejti janë në të njëjtën meridjan. Në këtë kozmo ku lumenjtë rrjedhin nën shtratet e vetvrasjeve, dhe shpërthejnë degë të reja ndërsa  Ti,  qënia njerëzore,  lëvron nën magmën  e saj. Lirohesh nga ajo argjilë e përjetshme. Sytë gjithë rërë. Vishesh me gjelbërimin, kërkon një fotosintesë, sytë  trupin e kthen nga dielli, shikimi shkon drejt qiellit, në atë  “ Pafundësi” dhe  oskurriteti, i  zhytur në anjostikën më të madhe, të atyre thermijave universale,  mbërthyer në aksiomëm më të panohurën: Unë Kush jam? (Sartre  fuggire dal orrore). Gjoksi gulçon si në sakson harmonik, e  brinjët mbledhin “ Mbrekullinë” qiellore. 

Shtëpia e  autores nuk është në det, por në atë vend edhe sierenat dalin nga malet, e rrëzë atyre maleve është Hora e saj, Hora e Arbërshëve ardhur nga Oriente, Perësndia e saj janë Malet ku ata ngritën kultet e besimit.  Hap dritaren e zhyete në atë kaltërsi, ka frikë që mos të përpihet,  sepse ajo është “ Hiçi por është edhe  tërësia” 

Universi i saj është Puhiza por edhe tufani. Ai kozmo që e rrethon, ka gojë,  ka sy,  ecën, komunikon.

 Një egisencializëm,  “me thërmija”, gurët shekullorë të atyre kështjellave në rrënoja,  e pjesë  trupash, shpirtrash që lundrojnë  në konfuzionin e tyre  ku stehoen por edhe largohen, pjesëmarrër  në  krijimin e një tjetër  fosile që kurrë nuk ka egzistuar.  

 Vargu i saj udhëton në   një intinerar plot me zigzake, lakuriq në mbasditen e djelltë, por  me një imazh “Austero”. 

Dromzat e rrënojave, kanë sindromën e “ të Sapolindurit” i cili vjen në jetë duke qare,  dhe në jetë  zhytet në vorbëllën e vazhdimësisë ciklike , si forma ciliindrike të rrënojave, të cilat janë atje reziliente dhe rezistente ku eksponenti “ Kohë”  iu jep trajtë. Gjuha më e njohur e botës “ Fragmenti”,  dromza jete,  , thonj të lyera, tango e valle, dhëmbet e bardh e të drejtë, fjalë të gri dhe injote, hije, e  varre  për tu përgatitur.  

Gjuha më e njohur e botës, mbushur plot me frikë. Qartësinë e saj nuk kupton,  nuk arrin të kuptosh nëse ai është ujk apo një qen, edhe pse mund të jesh në një ditë plot  dielli.  

Qëndron si Mumie, bosh, vetëm me kockat në trup, në heshtjen e një qetësie të pandryshueshmërisë,  ku koha i  fton,  por që lehtë lehtë i kafshon. Thërmija, rrënoja, pjesëza, forma amorfe, një nocion njerëzor i bërë prej koncepte por i përbërë nga imazhe dhe ndjesi ku emerge një konflikt interior, në kërkim të të tërës, në kufirin mes racionales dhe jo razionales  duke  bërë të  atë të aftë të shohë dhe të dëgjojë gjëra që njeriu racional nuk i bën dhe nuk i  kap. 

Egzistenzialimi i saj është  edhe ajo “ veze kozmike”, ku e verdha  e saj si diell e dy hemisferat, simboli i krijesës. Autorja vozit në një kozmë plot me rrathë në misterin e pashuar,në ditë me diell e me shi, ku shikon netët me hënë në evolucionin e saj. Edhe ajo nuk është përfekte. Herë si një drapër, herë si në presje dhe herë si një diell. 

Në qendër të Universit,  gruaja në me feminilitetin e saj  të bymehur. Shënjëtore dhe mëkatare, në mekatin e kohës, në këtë univers të mungesës  esencës  së egzistinëcës.  

Strofat e saj autorja  i mbyll me atë filosofi ku synonte së pari të kuptonte ekzistencën, një egzistencë, si thëmijat, pjesëza,  herë fizike dhe herë surrealistike, ku shpesh i gjejmë në formën e artit. Ato thërrmija që shpesh syri nuk i kap, por shpirti  i artit di të rrëmbeje, dhe ju jep, forma dhe jetë. 

Nga ana artistike  poesia ka një varg të lirë, grimca hermetike që  na zhytin  në tema filozofike  dhe shpesh na çon e na kujton  egzistecializmin e Sartre, apo mendimin filozofik të Heidegger,Edgar Allan Poe Nietzsche, Baudelaire, Poe , si edhe në ato vepra artistike surrealiste. 

Dy fjalë mbi autoren: 

Giusi Maria Puglia, është një poeteshë në moshë të re. Ajo  ka lindur më 20 maj 2000 në Palermo, dhe i përket komunitetit arbëresh të Hora e Arbëreshëve. 

Shkollën e mesme e kreu në Shkollën e Arteve Katalanase në Palermo. Rregjistrohet në Milano, në Akademinë e Arteve të Bukura të Brerës. Pas dy vitesh e gjysmë braktisë qytetin e madh dhe kthehet në Siçili ku Vazhdon studimet . Trajnimi i saj varion nga teatri në artin bashkëkohor. 

Ajo  ishte pjesë e një rezidence artistike të krijuar mbi kërkimin dhe përdorimin e poezisë në performancë

bashkëkohor dhe ishte anëtare i kolektiveve të ndryshme letrare e artistike.

Shkruan për redaksi të ndryshme, ka redaktuar një libër investigativ dhe kryesisht merret me

të shkruarit.

“Dei Ruderi” u botua nga Affiori, një gjurmë e shtëpisë botuese Giulio Perrone Editore, në

2024.

Përgatiti recensionin 

Ornela Radovicka  drejtuese e

Qëndra albanologjike kërkime mbi gjiuhën dhe kulturën arbërshe, Themeluar nga At Bbellusc 1980.   

“Rebeli” Fan Noli i Ilir Ikonomit promovohet në Tiranë më 24 Tetor 2024.