Astrit Lulushi /

Sot quhet altar (hebr. mizbe, nga një fjalë që do të thotë “me zhbë, me vra”) çdo strukturë prej dheu. ose guri të papërpunuar mbi të cilin ofroheshin flijime. Altarët në përgjithësi ngriheshin në vende të dukshme. Fjala përdoret për sakrificën e ofruar. Apostulli Pali gjeti mes shumë altarëve të ngritur në Athinë, një që mbante mbishkrimin, “Perëndia i panjohur”. Arsyeja e këtij mbishkrimi nuk mund të përcaktohet me saktësi, por i dha apostullit rastin që t’u shpallte ungjillin “burrave të Athinës”. 

Athina, kryeqyteti i Atikës, ishte qyteti më i famshëm i botës antike, selia e letërsisë dhe artit gjatë periudhës së artë të historisë. Banorët e saj ishin të dashur për risitë dhe të shquar për zellin në adhurimin e perëndive. Ishte një thënie romake: “më lehtë të gjeje një zot në Athinë sesa një njeri”. 

Në udhëtimin e tij të dytë misionar, Pali e vizitoi këtë qytet dhe mbajti në Areopag fjalimin e tij të famshëm. Altari për të cilin Pali flet i kushtohej “Perëndisë së panjohur” (ishte ndoshta një nga disa altare që mbanin të njëjtin mbishkrim), dhe supozohet se e kanë origjinën në praktikën e lëshimit të një tufe delesh dhe dhish në rrugët e Athinës me rastin e një murtajeje dhe për t’i ofruar ato si flijim, në vendin ku bagëtitë shtriheshin, “për Zotin i shqetësuar.”

Altari i parë është ai i ngritur nga Noeu. Altarët u ngritën nga Abrahami, Isaku, Jakobi dhe nga Moisiu. Në tabernakull dhe më pas në tempull në Jeruzalem u ngritën dy altarë. Altari i olokaustëve, i quajtur gjithashtu “altari prej bronzi” dhe “tryeza e Zotit”. Ky altar përshkruhet te Eksodi. Ishte një katror i zbrazët, i gjatë prej druri akacie dhe ishte i veshur me pllaka prej bronzi. Këndet ishin zbukuruar me “brirë” dhe vegla të ndryshme që i përkasnin altarit. Në tempullin e Solomonit altari ishte me përmasa më të mëdha dhe ishte bërë tërësisht prej bronzi, duke mbuluar një strukturë prej guri ose dheu; më në fund u shkatërrua dhe u rrëmbye nga babilonasit. Pas kthimit nga robëria, Altari u ringrit në të njëjtin vend ku kishte qëndruar më parë. Kur Antiokus Epifani plaçkiti Jerusalemin, altari i olokausteve u hoq. Sërish altari u ngrit nga Herodi dhe qëndroi në vendin e tij deri në shkatërrimin e Jeruzalemit nga Romakët në vitin 70. Zjarri në altar nuk lejohej të shuhej. 

Në Xhaminë e Omerit, poshtë kubesë së madhe e cila zë vendin e tempullit të vjetër, ka një projeksion të përafërt të shkëmbit natyror, mbi trotuarin e përgjithshëm. Ky shkëmb duket se ka mbetur i paprekur që mga koha kur u ndërtua tempulli i Solomonit. Me shumë mundësi ishte vendi i altarit të olokausteve. Nën këtë shkëmb është një shpellë, e cila ndoshta mund të ketë qenë hambari i lëmit të Araunahut. Altari i temjanit, i quajtur gjithashtu “altari i artë” qëndronte në vendin e shenjtë “përpara velit që është pranë arkës së dëshmisë”. Mbi këtë altar digjeshin vazhdimisht erëza të ëmbla me zjarrin e marrë nga altari prej bronzi. Djegia e temjanit ishte një lloj lutjeje. Ky altar ishte një tryezë e vogël e lëvizshme, e bërë me dru akacieje të veshur me ar.  Në tempullin e Solomonit, altari kishte përmasa të ngjashme, por ishte prej druri i veshur me ar. Në tempullin e ndërtuar pas Mërgimit, altari u rivendos. Antiochus Epiphanes e mori atë, por më pas u rivendos nga Juda Maccabaeus. Mes trofeve të marra nga Titi në shkatërrimin e Jeruzalemit, altari i temjanit nuk gjendet dhe as nuk përmendet.

Astrit Lulushi/

Teoritë e konspiracionit për tentativën për vrasjen e Trump janë një shenjë e kohërave të mediave sociale

Dyzet vjet më parë, teoritë e konspiracionit ishin objekt i radios gjatë natës kur drejtuesit mbushnin orët për pagjumësi me tema të nxehta si, nëse ulja në hënë ishte e rreme, cilët alienë fshiheshin në Zonën 51 dhe, nëse Elvis jetonte në një ishull të largët në Paqësorin Jugor.

Një teori ngrihej mbi të tjerat: Kush ishte vërtet përgjegjës për vrasjen e Presidentit John F. Kennedy në Dallas në vitin 1963?

Në dekadat paraprake pas vrasjes, teoritë e konspiracionit u ndërtuan dhe u detajuan me aromën e saktë të një episodi të “CSI”. Kishte libra më të shitur si “Rush to Judgment” nga Mark Lane, speciale të shumta televizive dhe filmi i Oliver Stone i vitit 1991, “JFK”, që ndihmuan të forconte idenë se vdekja e Kenedit ishte një komplot i përpunuar që përfshin, në thelb, të gjithë ata që mbanin një inat ndaj tij. Nuk dukej e mundur që një gjuajtës i vetëm i çmendur të kishte shkaktuar një trazirë të tillë. Kështu që amerikanët shkuan në kërkim të shpjegimeve që flisnin për pikëllimin dhe frikën e tyre kolektive.

Të shtunën, 13 Korrik 2024, pasi u publikua lajmi për tentativën për vrasjen e ish-presidentit Donald Trump në një miting në Butler, Pensilvani, teoritë e konspiracionit rrodhën si uji i rubinetit. Nuk kishte asnjë provë për t’u ekzaminuar menjëherë pas kësaj, përveç riprodhimit të vazhdueshëm të pamjeve të drejtpërdrejta të Trump-it që preku veshin dhe më pas ra, ndërsa Shërbimi Sekret nxitoi ta rrethonte.

Me shpejtësi të rrufeshme, pretendimet në mediat sociale e lidhën përpjekjen me agjencitë qeveritare të inteligjencës, e etiketuan atë si të inskenuar ose argumentuan ndryshe se një plan tjetër i poshtër po shpalosej, qoftë nga e majta apo e djathta politike.

Kishte shumë arsye për të qenë të kujdesshëm derisa të dihej më shumë. 

Por teoritë e konspiracionit nuk presin asnjë fakt. Një anëtar i Dhomës së Përfaqësuesve të SHBA, një republikan nga Xhorxhia, madje postoi në X (ish-Twitter): “Joe Biden dërgoi urdhrat”.

Siç shkroi BBC të dielën, teoritë e konspiracionit mund të lindin nga përpjekjet për të mbushur boshllëqet e shqetësimeve reale – nga të cilat ka shumë që përfshijnë përpjekjen e së shtunës: “Si arriti sulmuesi në çati? Pse nuk u ndaluan? Në atë vakum u fut një valë mosbesimi, spekulimi dhe dezinformimi.”

Dhe falë mediave sociale, (dhe natyrës tonë si njerēz) teori të tilla janë në gjendje të arrijnë audiencë të madhe me një lehtësi që do të kishte mahnitur një adhurues konspirativ të JFK të viteve 1970.  

Brenda një ore, NBC News raportoi të shtunën vonë në mbrëmje, një numër postimesh që pretendonin se të shtënat ishin inskenuar, edhe pse nuk kishte asgjë për të mbështetur pretendimin e egër.

A është i habitur dikush që mungesa e informacionit të verifikueshëm për ngjarjet në Pensilvani shërbeu vetëm për të nxitur kaosin dhe urrejtjen që është një tipar, jo një defekt i jetës politike në 2024?

Kjo është bota në të cilën jetojmë. Politika është polarizuar aq thellë sa ka qenë ndonjëherë, në të njëjtën kohë që burimet legjitime të lajmeve (TV, radio e gazeta) vazhdojnë të bien për sa i përket numrit të lexuesve, dëgjuesve dhe shikuesve – dhe vazhdojnë të denigrohen nga ata që dyshojnë për besueshmërinë e tyre. Gjithnjë e më shumë njerëz po i marrin lajmet e tyre nga burime si TikTok, komedisë, shakave dhe pothuajse çdo gjë tjetër që mund të marrë hite masive.

Ka pak udhërrëfyes në mediat sociale në lidhje me faktet kundrejt thashethemeve dhe gënjeshtrave të plota. Amerikanët që kërkojnë njohuri mbi atë që ndodhi të shtunën janë kundër dezinformimit (përhapjes së qëllimshme të gënjeshtrave) dhe dezinformimit (përhapjes së padashur të përmbajtjes nga ata që bien në gënjeshtra). Goditja ka qenë shkatërruese për sa i përket ndezjes së pasioneve dhe dekurajimit të votuesve për të qenë të informuar për çështjet.

E vërteta është se shumica e faqeve të mediave sociale ofrojnë një dietë të qëndrueshme të lajmeve të padëshiruara. 

Është kënaqësi e menjëhershme pa vitamina dhe minerale. Mbledhja aktuale e fakteve është një proces i ngadaltë dhe i mundimshëm. Gazetarët nuk nxiten nga axhenda të fshehta, siç këmbëngulin disa, por nga një nxitje e thellë, përcaktuese për të marrë faktet drejt dhe për të mos nxituar në ndonjë përfundim që nuk mbështetet me prova.

Kjo është arsyeja pse mbulimi televiziv i së shtunës për tentativën për vrasjen e Trump ishte kaq i përsëritur dhe kaq i pavullnetshëm për të ofruar një lloj spekulimi të shfrenuar në internet. Madje u desh kohë që organet legjitime të lajmeve të përdornin fjalë si “qëllua” në mbulimin e tyre në vend të përshkrimeve të paqarta si “duket të rrjedh gjak”. 

Pritja për konfirmimin e fakteve më të thjeshta është pjesë e procesit.

Në javët dhe muajt në vijim, gazetarët do të mbulojnë çfarëdo hetimi zyrtar dhe do të kryejnë punën e tyre hetimore për të zbuluar se si një i ri me një pushkë gjysmë automatike ishte në gjendje t’i afrohej kaq shumë një kandidati presidencial. Faktet do të kërkojnë shumë kohë për t’u mbledhur. Dhe pasi të mblidhen dhe verifikohen, ka të ngjarë të mos kenë kërcitjen emocionale ose dramën thriller të filmave të teorive konspirative, të cilat duken të dizajnuara për algoritmet që nxisin konsumin në internet.

Teoritë e konspiracionit janë një simptomë e një sëmundjeje në jetën bashkëkohore që vlerëson nxitjen e emocioneve dhe përhapjen e guximit mbi tolerancën, mirësjelljen dhe shikimin e dikujt nga një palë tjetër si një person me mendime të ndryshme, jo një armik. 

Siç raportoi Los Angeles Times, “pushtet e nxehta në internet krijojnë një terren të pjekur për rritjen e ndarjes dhe dhunës së mundshme”.

Ka pasur thirrje të përhapura nga republikanët dhe demokratët në prag të së shtunës për të ulur temperaturën përreth politikës. Do të ishte mirë të mendohej se të paktën mund të ndodhte ndonjë shërim. 

Por ka më shumë gjasa që gjestet pajtuese të ndezin teorinë e radhës konspirative, ndoshta se si idetë e fundit të qetësimit janë vetëm një strategji për të vluar ndjenjat në maskim. “Mirësevini në mediat sociale!”

Nga ANGELO PANEBIANCO – “Corriere della Sera”, 10 korrik 2024 – Përktheu Eugjen Merlika/

Demokracia nën stress. Qoftë sepse të kushtëzuar nga rregullat e garave zgjedhore qoftë sepse mendojnë se është e vështirë t’u a bëjnë të kuptueshme zgjedhësve, drejtuesit demokratë shmangin shpjegimin opinioneve publike që fati I demokracisë është në një pjesë të vogël në duart e tyre. Varet në masë të madhe nga përvijimi i fuqive ndërkombëtare. Mund të ndodhë, siç ka qënë n’Evropë që nga fundi I luftës së Dytë botërore deri sot, që ky përvijim ndihmonte qëndrueshmërinë dhe mirëqënien e demokracisë. Por mund të ndodhë e kundërta, ose që të fitojnë kushte ndërkombëtare të tilla që të dobësojnë, e në disa raste të përmbysin, duke i hapur rrugën tiranive në forma të hapura apo të maskuara. Rritja e “armikut të brëndshëm” (forcat kundër-sistem) mund të ndihmohen nga ndryshimet në barazpeshat ndërkombëtare. Ndryshime që ushqejnë rrethe veskeqe: qeverimi , më të shumtën rrezikohet, pakënaqësia e zgjedhësve rritet dhe fuqitë kundër-sistem fitojnë hapësirë e ndikim.

Siç ka ndodhur në vitet Njëzet/Tridhjetë, ajo britanike duket është demokracia evropiane që gëzon shëndetin më të mirë, edhe se ka marrë grushta mjaft të fuqishëm. Braxiti, duke përgënjeshtruar premtimet e atij që e deshi, e ka detyruar të gëlltisë shumë fruta të helmuar. E ardhmja e saj është bërë problematike nga përhapja e qëndrimeve kundër-perëndimore (si ata që ushqejnë cancel kulturën, sulmin themeleve të qytetërimit evropian) që ndikojnë në sektorë të qëndrueshëm të brezave të rinj dhe te të bijtë e imigrantëve jashtë-evropianë. Për çastin nuk ka krahasim ndërmjet shëndetit të demokracisë britanike e asaj të demokracive të ndryshme evropiano-kontinentale. Siç vërtetojnë votimet e fundit, ajo britanike vazhdon të funksionojë shumë mirë: pothuajse asnjëri, nga ato anë, nuk ve në dyshim vlefshmërinë e institucioneve të tij. Është e mundëshme që, edhe nëse konjuktura ndërkombëtare do të shkonte më keq, Britania e Madhe, si në vitet Njëzet e Tridhjetë, do t’ishte në gjëndje t’i qëndronte motit të keq.

Për të parën herë që kur De Gaulle i ndërtoi (me miratimin e Kushtetutës më 1958 dhe referendumit mbi zgjedhjen e drejtpërdrejtë të Presidentit më 1962), institucionet e Republikës së Pestë kanë dhënë përshtypjen se po lëkunden. Ndoshta nuk është kështu. Ndoshta kumari i Makronit (shpërndarja e Parlamentit), duke pasë ndaluar për çastin valën lepeniste, do të rezultojë, në pritmëri, lëvizja që ka shpëtuar një kohë Francën demokratike dhe institucionet ndërkombëtare. Tani është në aftësinë (e gjitha për t’u vërtetuar) e forcave politike parlamentare për të mbështetur, në muajt e vitet e ardhëshme qeveri disi të qëndrueshme, prej nga varet mundësia për të bllokuar krizën institucionale. Mbetet që formacionet kundër-sistem janë të fuqishme si asnjëherë. Partia lepeniste, e ndëshkuar nga turni i dytë, është absolutisht më e votuara nga francezët. Skajori i së majtës Melenchon ka një aftësi përfrikësuese të tillë me të cilën duhet të bëjnë llogaritë pjesa tjetër e së majtës dhe qëndrorët. Ndoshta Marine Le Pen do të thyhet përsëri në zgjedhjet presidenciale të vitit 2027. Ose ndoshta jo. Fati i saj, e së bashkuu me të ai i Francës (dhe i Evropës), do të ndikohen fuqimisht nga kushtet ndërkombëtare që do të zotërojnë n’atë çast.

Shumë, tepër shumë, do të varet nga zgjedhjet që do të bëjë Vendi që, nga lufta e Dytë botërore e mbrapa, ka qënë udhëheqës e mbrojtës i demokracive evropiane: Shtetet e Bashkuar. Një fitore eventuale e Donald Trumpit në Presidencialet e nëndorit do të përplasej si një ciklon mbi Evropën (e gjithë botën e tërë). Ndoshta duke mbajtur parasysh prirjet e tij autoritare, ai do të bënte të rrezikohej edhe vetë demokracia amerikane. Edhe se është një fakt që institucionet demokratike kanë n’atë Vend rrënjë më të qëndrueshme se n’Evropën kontinentale, ndoshta do të jenë në gjëndje t’i qëndrojnë edhe qezarizmit Trumpian. Por sigurisht Evropa do të ishte gjendur në kushte tejet të vështira. Imperializmi rus do të bëhej gjithënjë e më agresiv (do t’a hante Ukrainën e ndoshta jo vetëm atë) dhe kollonat e saj të pesta evropiane, “patriotët” – nga emri i grumbullimit evropian të hedhur nga Orbani – Marine le Pen në krye, do të shihnin të rritej fuqimisht hapësira e tyre e veprimit. Jo vetëm Franca por edhe Gjermania, Spanja e demokracitë e vogla do të pësonin pasojat.

Edhe Italia në të cilën janë përfaqësuar mirë “putinian-pacifistët” si në versionin e djathtë ashtu edhe në të majtin. Do të shkërmoqej ajo “bashkësi e sigurisë” që i ka sguruar qëndrueshmëri e paqë demokracive tona për gati tetëdhjetë vite. Zakonisht, argumenti standart përballë një skenari të tillë, është i vijueshmi: demokracive evropiane, për t’u mbrojtur, nuk i mbetet veçse të bashkojë forcat, të ndërtojë një Evropë që të mos i lërë vetëm Shteteve të Bashkuar detyrën t’a mbrojë, duke e kuptuar mbrojtjen: siguri por edhe mbrojtje të lirive të saj. Por ka një pyetje së cilës askush nuk di t’i përgjigjet: a mund të kenë fuqi t’a bëjnë këtë demokraci të dobëta e të ndara? Herë herë dobësia pjell paraliza ose shtyn të dobëtit (në rastin tonë, demokracitë e brishta evropiano-kontinentale) të kërkojnë , secili për hesap të tij, të bëjë për vete fuqitë autoritare që duken fitues e kërcnues. Do t’ishte pak a shumë sikur të përqafonin një kobër. Por herë herë, zotëron instikti i mbijetesës e të dobtit arrijnë të bëjnë front të përbashkët. Çmimi i lojës është i lartë: në pjatë është fati, përveç se i paqes, i demokracisë në Evropë.

“Corriere della Sera”, 10 korrik 2024 – Përktheu Eugjen Merlika

Alfons Grishaj/

Largimi në jetën tjetër të personaliteteve politike, shkencore, letrare artistike etj shoqërohet me debate dhe perceptime racionale dhe iracionale. Media krijon shtratin e debatit pro dhe kundra për të shenjuar dritë-hijet e jetës tyre. Dhe me Kadarenë nuk kish si të ndodhte ndryshe. Ai e mbaroi udhëtimin mbi dhe duke lënë shpirtin e lirë në labirinthet e gjykimit, lavdisë dhe mohimit… Në librin e Yuval Noah Harari , “Homo Deus”, në f. 238, lexojmë: The Scientific Revolution proposed a very different formula for knowledge: Knowledge = Empiric data x Mathematics. If you we want to know the answer to some question, we need to gather relevant empirical data , and then use mathematical tools to analyze them.

Paradigma (shembull) e karakterit revolucionar

Kadare qe numri 2, pas Nexhmije Hoxhës tek Fronti Demokratik. Fakti është se ai e çoi të dashurin e vajzes (muzikant) në çmendi! Por, lektisja e shkrimtarit filloi me akuzen publike te Don Simon Jubanit, per daljen deshmitar mikut Priftit. Emri është publik me zë nga Dom Simoni. Inteligjenca e paangazhuar e akuzon se “Dimri i Madh”, glorifikoi Enver Hoxhën. Kësaj akuze i bashkangjitet dhe gazetari i talentuar Blendi Fevziu, i cili pyeti Kadarenë, nëse ish penduar për glorifikimin e Enverit, ndërsa ai iu përgjegj me gojën plot: “Jo nuk jam penduar. Përse të jem penduar?!” Kadare, tha e ç’nuk tha për korifejtë e letrave shqipe, Fishta, Konica, Koliqi etj. Me një zell të flakët partiak zografisi poezi për Stalinin, Enverin e Partinë e tij, duke e ngopur lexuesin me propagandë. Sipas njerëzve që komunikonte, thonë se i kish zët poetët e talentuar që dilnin jashtë formatit të letërsisë angazhuar, duke i “këshilluar” të mos shkruanin poezi hermetike se përfundonin në burg…

Dashuria ndaj vetes e bëri një narcit kokëfortë deri në fund

Përkrahja e Enverit dhe Ramizit, e bëri atë, pendën më të njohur të letërsisë komuniste në Shqipëri. Dritëro dhe pse ishte një talent shumë më i madh se Kadare, në poezi, nuk guxonte të matej me karrigen e tij në Parti. Ndërsa Dritëro (dhe pse ishte komunist) pinte verë e raki si Omer Khajam dhe qëndiste poezi (kritikohei për gotat që rrëkëllente), Kadare ecte përpara nga fitorja në fitore. Shumë kohë para se të bënte udhëtimin në qendër të tokës, u mundua të bëjë dhe rolin e Profetit, duke u bërë thirrje dardanasve, nëse donin Europën, duhet të konvertohen në origjinën e të parëve. Padashur harroi pesë milion muslimanë që jetojnë në Francë, tre milion turq në Gjermani etj…Mbase me qëllim të mirë, aksidentalisht lëndoi keq inteligjencën dardanase. Sipas mendimit tim, askush nuk ka të drejtë të hyjë në zgjedhjen e besimit sepse është personale. Nuk ka thirrje kolektive për ndërgjegjësim, por thirrje personale shpirtërore në besim. Nëse një kristian shkon tek Xhamia për tu bërë musliman, duhet hapur porta dhe pranuar si vëlla. Nëse një musliman paraqitet tek Kisha për konvertim, duhet bekuar si i tillë. Zoti i madh i besoi Abrahamit të jetë baba i tyre. Qoftëse besimtarët nuk e kuptojnë këtë, nuk është faji i babait Abraham, por i femijëve të tyre që nuk e kuptojnë qëllimin e Zotit. Në kapërcyell të ndryshimeve të mëdha, Kadare rrëshqiti rëndë, duke u prononcuar keq për ikjen biblike të shqiptarëve, “Iku jashqitja e kombit!”. Më vonë u bë vetë pjesë e “saj”. Në vitet e mëpasme, ai u mundua t’a shpjegonte këtë prononcimin banal, por u bë më qesharak. Në patosin e Kadaresë, hyri si bodygard kryedhelpra (monstër) e hetusisë diktaturës dhe kërkoi t’a mbronte Kadarenë, duke e nxjerrë “disidentin” më të madh shqiptar !! Çudi, Kadare disident ?! Dhe pse Partia tha , “Bar do hamë dhe marksizëm –leninizmin nuk e tradhëtojmë”, nuk do të thotë se inteligjenca shqiptare ha bar, qoftë dhe ata që padashur i shërbyen PP-së. Megjithëse, ka dhe prej atyre që hanë ferra dhe pështyjnë hunj duke u vetësakrifikuar në stilin mongol. Kjo, o tungjatëjeta, quhet besnikëri dhe sakrificë revolucionare…

Talenti i shkrimtarit dhe flip-flapet e tija politike

Njerëzit që kanë karakter të dobët nuk kanë integritet solid. Por kjo nuk presupozon se karakteri i dobët krijon impakt në krijimtari. Nganjëherë karakteri i njeriut nuk ka lidhje me gjeninë dhe pse jetojnë bashkë brenda një personi. Mund të jesh arktik në mendim dhe komunikim, i pashpirtë në veprim, narcist në jetë, por nuk pengon talentin në rrugëtimin e krijimit drejtë lavdisë. Përkundrazi! Si tokësor, ai nuk pati asnjë mik të ngushtë në jetën e vet, vetëm ai që ka deshirë të gënjejë. Çdo qënie që e rrethonte ishte personazh i letrave që bëhej më vonë gjallesë-komunikuese me lexuesin. Dialogonte me veten dhe manekinët që u vishte kostumet. Mundohej t’i qëndiste dhe kopsiste fjalët si rrobaqepës brilant, si modelist i sfiltatave të mëdha. Politikisht, notoi sa në det, liqen, lumë dhe kënetë. Ai nuk e kishte për asgjë të ngrinte në qiell dhe më pas të sillej sikur nuk të njihte fare. Po sjell një shembull: Ramiz Alia (Ish-Padroni), me të dalë nga burgu shkoi në Francë. Pasi u akomodua në një hotel, i bëri telefon Kadaresë për një kafe ku të qanin hallet e Shqipërisë… just like old times. Kadare iu përgjigj: “Nuk të njoh!” Dikur, Ramizi ishte udhëheqësi tij, bile informacioni bazë i “Dimrit të Madh” (për Rusinë), ia dha Ramizi, i cili ka qenë prezent në takimin e Moskës dhe nxjerrë jashtë nga Krushovi. Ai bëri të njëjtën gjë dhe me Sali Berishën. Me të ardhur në pushtet u bë me Berishën. Pasi ra nga pushteti, u bë me Edi Ramën. Ashtu si në Rambuje me Thaçin, Qosjen dhe Rugovën. Ngaqë Rugovën nuk e preferoi asnjëherë, bëri aleancë me Thaçin e Qosjen. Pas ca kohe grisi aleancën me dyshen e “pavlerë”, duke u lidhur me Albin Kurtin.

Flip-flapet e tija qenë të pafundme

Pendesa shpirtërore dhe një fakt i harruar

Në një intervistë, Agron Gjekmarkaj (realist) solli argument postulatin e perëndimit, “Gjithkush ka të drejtë të ndryshojë!” Postulat qe e kam përmendur dhjetëra herë. Ndër të tjera ai shtoi, -“Kadarenë e shoqërova tek varri i Fishtës”. Në panel ku merrte pjesë Gjekmarkaj, qenë dhe të tjerë… Më bëri përshtypje Fatos Lubonja, i cili ilustroi me fakte dhe profesionalisht ngjyrat e “Gjeneralit të Ushtrisë Vdekur”, “ Dimri Madh” dhe “Pashallarët e Kuq”. Për “Gjenaralin e Ushtrisë Vdekur” sjell një fakt të harruar që nuk është teori konspirative po e vërtetë. Përse Francezët e përkrahën këtë libër që u vlerësua nga “Le Mond” një nga 100 librat e shekullit. Francezët nuk kanë qenë asnjëherë miqësorë me ne, por me serbët ?! Sa për memorje, jo larg !! Ushtaraku francez që pretendon ndarjen e Mitrovicës, shkrojti librin, “Evropa vdiq në Prishtinë.” Dhe këtë libër, serbët e morën si dokument dhe kundërakuzë ndaj Dardanisë… Babai i Hogar që ishte Gjeneral në pension, e porositi të birin: “Nëse shkon atje (Kosovë), mos u bëj shumë i ashpër ndaj serbëve.” Pas Charlemagne dhe Bonopartit, francezët vuajtën lidershipin vizionar duke bërë gabime të vazhdueshme. Ata dështuan në Algjeri, Vietnam e gjetkë. Në Algjeri, kryen krime çnjerëzore duke vënë në dyshim civilizimin e tyre. Gillo Pontecorvo (Italiano-Izraelit) dhe Enio Moricone bënë një film “Beteja e Algjerit” (La Bataglia di Algeri). Film politik (neorealist) tronditi botën me pamjet e tmerrshme të torturave që ushtria franceze bëri ndaj popullit algjerian. Për francezët, filmi “The battle of Algiers ” ishte një akt-akuzë e rëndë që u bë ide fikse (obsesion- sidomos për ushtarakët ), nuk i zinte gjumi. Më vonë, ata u njohën me librin e Kadaresë (që ish botuar tri vite para se të dilte filmi), dhe e perdorën si një armë të fuqishme kundër italianëve. Tit for tat! Italianët u pajtuan me rezultatin një me një, pakt i pashkruar por varrosur thellë në ndërgjegjet e ferrosura të udhëkryqit. Në këto rrethana, francezet ndiheshin debitor ndaj Kadaresë, të cilët ia kthyen borxhin duke e ndihmuar njohjen e tij në arenën ndërkombëtare, dhe pas ca vitesh e kurorëzuan dhe anëtar të Akademisë. Sigurisht, Kadare nuk e kishte idenë çfarë do sillte libri i tij prapa sepse nuk qe Nostradamus. Ngjarjet e mëpasme treguan se krimet e bëra nga francezët në dëm të populit algjerian nuk ishin lojë filmash dhe debate shterpë, por një problem shumë serioz. Algjerianët nuk i kishin shlyer kurrë nga kujtesa torturat çnjerëzore, një ndër ato, djegia gjokseve me gaz dhe vënia e minjve për t’u ngrënë mishin e pjekur ndërsa ishin gjallë. Kjo torturë çnjerzore na sjell në mendje, Henry the VIII, kur dënoi guzhinierin e vet Richard Roose, që akuzohej se ish përpjekur të helmonte Bishopin e Rochester, John Fisher etj. Ai u ekzekutau duke dhënë shpirt në një kazan që vlonte uji. Popujt e fortë nuk i harrojnë kurrë tortura të tilla, sidomos të pushtuesve. Popujt e shtypur mund t’a pranojnë paqen pas luftës, por e ruajnë memorjen të pacënuar dhe jo si disa shqiptarë që pushtuesit i bëjnë aleat, biles i quajnë: vëllezër! Drama Algjeriane e detyroi Presidentin Makron, në emër të Francës t’i kërkojë ndjesë publike popullit algjerian, për viktimat e shkaktuara nga ushtarët francez gjatë kolonizimit. Në veçanti, kërkoi ndjesë për vrasjen e heroit të Algjerit, Ali Boumendjel ( njohur në film si Ali Pyka), në vitin 1957. Pra, në këtë kontekst, Kadare kish hyrë padashur në nje lojë të madhe që i solli shumë benefite…Deponimi i sinqertë i Gjekmarkajt, “E shoqërova Kadarenë tek varri i Fishtes”, na sjell një fakt kokëfortë të pëndesës dhe përulësisë shpirtërore të Kadaresë, ndaj viktimizimit të kolosit Fishta, anëtar nderi i pesë Akademive në botë, shqiptari i parë propozuar nga gjermanët për Çmimin Nobël. Pra, Fishta e meritonte një apologji të pranishme mbi varr, ngaqë Kadare ishte një ndër ata që për 47 vjet e vendosi figurën e Fishtës mbi një qerre primitive fyerjesh. Mendoj se apologjia e pranisë trupore në varrin e Fishtës, ishte një dëlirje dhe jo prononcim akut (ngutshëm si në rastin e pyetjes së Fevziut në rastin e Enverit). Nganjëherë, fjalët dalin nga “limbic System” ku rrëshqasin nga amigdala, dhe jo nga “Cerebral Cortex, prandaj në të shumtën e rasteve befasohemi nga përgjigje të pagjetura.

Mendimet pro dhe ndryshe

Thonë e ç’nuk thonë për talentin që udhëtoi në dy shekuj…Për gjeniun kontraversial flasin kundra dhe pro! Kundra flet klasa që ka vuajtur në kurriz krimin e diktaturës që lau me gjak galeritë, kënetat. Shumë prej tyre vdiqën ose qëndruan gjysmë shekulli nëpër kasollet e internimit, nën dhunën e apelit të derrave që lëpinin lugun e krimit. Kundra qe dhe inteligjenca e paangazhuar, e cila i gjykoi punimet e tija në kontekstin real dhe jo me ngjyrë. Pro kanë qenë ëndërrimtarët që kishin dëshirë të shihnin një dritë në fund të tunelit komunist, të diktaturës proletariatit për të thithur pak ajër lirie. Ata mendonin se Kadare lozte me PP, nëpërmjet metaforave dhe faqeve hermetike…Pro kanë qenë dhe njerëzit që ishin edukuar me brumin e ideologjisë së asaj kohe, të cilët nuk pranonin kurrsesi rekadon e klasë deklasuar me njeriun e ri .

Mendimi im për Kadarenë nuk ka ndryshuar asnjëherë. Ata që udhëheqin propagandën e vdekjes, janë violinë e parë e saj! Por , asnjëri nuk guxon të thotë se ai ishte i pavlerë dhe nuk bëri letërsi të angazhuar, biles shumë kualitative… Në shekullin e ri shohim një tjetër Kadare , që nuk qe në gjendje të bëjë një vepër serioze konkuruese për të shkëlqyer si Fatos Kongoli . Rexhep Qosja, thotë për Kadarenë, “Ai ishte një ideolog i PP-së. Koha e tij ka mbaruar.” Sigurisht, koha e tij ka mbaruar, ashtu siç mbaroi koha e gjithë mendimtarëve të ndritur që iluminuan universin të njeriut, që lanë prapa dritë dhe dije, përvojë dhe ide të skalitura në kohë e hapësirë. Prandaj ne nuk duhet të jemi nihilist! Kam qenë dhe jam armiku më i madh i nihilizmit! Nihilizmi është më i rrezikshëm se çdo lloj diktature…Nihilizmi nuk ka air, nuk ka konflikt, nuk ka emocion, nuk ka qëllim, nuk ka logjikë, nuk ka të ardhme, nuk ka jetë. Nihilizmi mbetet një hon i errët pa shpirt. Nihilizmi është fshirësja më e pamëshirshme e derrasës zezë përballë nxënësve në auditore…

Thonë se Kadare e bëri Shqipërinë të njohur në arenën ndërkombëtare… Kësaj i thonë logjikë fëmijësh. Shqipëtarët janë kombi më i vjetër i Europës, siç e pranoi më në fund dhe Makron! Ne jemi njohur me Aleksandrin e Madh, Pirro, Teuta, Papa Klementi, Skënderbeu, Marin Barleti, Mehmet Ali Pasha, Aleksandër Moisiu, Mbreti Faruk, Mbreti Zog, Gjergj Fishta, Stan Dragoti, Vëllezërit Belushi, Ibrahim Kodra, Enver Hoxha, Ibrahim Rugova, Danny de Vito, Roberto Deniro, Paul Walker, Bekin Fehmiu, Ferid Murati , (dhë të tjerë që dolen më vonë), duke kulmuar me St.Nënë Tereza, fituese e Çmimit Nobël në vitin 1979, shtatëmbëdhjet vite para se Kadare të pranohej në Akademinë Franceze, arritja më e madhe e jetës tij. Nëse injorantët e shkolluar kërkojnë t’a fillojnë historinë e Shqipërisë me Kadaren, o janë të çmendur, ose bëjnë shaka. Ndërsa unë, preferoj këtë të fundit.

Çmimi Nobël

Mendohet se ai e meritonte “Nobel Price”, dhe pakush i bën një analizë serioze veprës së tij, siç solla më lart thënjen e Harari. Megjithatë, “Çmimi Nobel”, nuk u është dhënë asnjëherë beniaminëve të diktaturave, ashtu siç na shpjegoi shkoqur në Shkodër, Asa Domeij, ish-deputete e parlamentit Suedez në vitin 1992 .

A i bëri nderë kombit shqiptar?

Larg gjykimeve pro dhe kundra. Çdo shqiptar që ka berë emër ndërkombëtar i shërben kombit shqiptar. Gjithashtu, figura e Kadaresë. Por, më tepër Kadare, i bëri nder vetes dhe partisë që militoi, duke i bërë partitë motra t’a ndjejnë krisjen e ballafaqimit donkishotesk në luftën me mullinjt e erës. Ndërsa politikanët e botës tretë shuajtën kuriozitetin në dritaren (Kadare) e piramidës hekurt të diktaurës komuniste shqiptare, duke shikuar “arritjet e saj.” Nëse dikush ka dëshire të na e sjellë Kadarenë si Melkizadek, gabon keq! Amerika dhe Europa e dinte faqen e zezë të Xherxhinskit dhe “nuseve” tija dhënë inteligjencës së re shqiptare dhe gjetkë…Tjerat janë përralla me mbret dhe magji shtrigash në interes të mediokërve, gazetave (brenda dhe jashtë vendit) që nuk kanë sensin real dhe që nuk kanë jetuar apo prekur asnjëherë ndershmërisht realitetin shqiptar!

Një mendim i Kierkegaard për gjenialitetin e njeriut

Kam lexuar me shumë vëmendje librin e Harold Bloom, me titull: “GENIUS – A MOSAIC OF ONE HUNDRED EXEMPLARY CREATIVE MINDS.” Ky libër fokusohet në gjenitë që ndryshuan njerëzimin, dhe nga struktura përmbajtësore ngjan më vëllimet e Plutarkut I dhe II. Ndërsa në kontekstin e këtij shkrimi…Në f.198, lexuesit mund të gjykojnë fjalët e filozofit Kierkegaard : “You get too much at last of everything; Of Sunsets , of cabbages of love.” Kierkegaard vazhdon më poshtë : “Geniuses are like a thunderstorm : they go against the wind, Terrify people, clear the air. And is succeeded. Yes, it is certainly did succeed; it succeeded making the next thunderstorm all the more serious.”

Post mortum:

Inteligjenca shqiptare akoma nuk është shkëputur prej traditës lindore…Ca thonë “Ishte një humbje e madhe për Shqipërinë”. Ca të tjerë, “I hëngërt shpirti riqna se i pat shërbyer boll Enverit!” Ndërsa askush nuk përulet me nderim para trupit të njeriut krijues, dhe t’ia fillojë fjalën si qytetar i botës së lirë “Jemi mbledhur për të celebruar jetën dhe veprën e X-Ypsilonit ”, ashtu siç bëjnë popujt e perëndimorë. Kadare pati një jetë të plotë dhe të bukur…Atëherë, përse duhet të bëhemi qesharakë me njëri-tjetrin duke e qarë me degërmia hakanjenash?!…Se kështu i bie të bëhemi, hipokrit me veten, debitor me historinë, dhe hileqar me Zotin.

Nga BEPPE SEVERGNINI – “Corriere della Sera”, 6 korrik 2024 – Përktheu: Eugjen Merlika/

Është çmimi për t’u paguar sot në Francë; është rreziku në Gjermani; është kujdesi që duhet t’I kushtojmë Italisë. E po t’isha n’Amerikë do t’isha I shqetësuar.

Liria është tashmë një fjalë e mirë për çdo rast. Një koncept I përgjithshëm, një marifet për politikanët pa idera. Një guaskë e zbrazur.

Çfarë është liria? Të bërit e çdo gjëje që të vjen ndër mënd? Këtë mendojnë njerëzit e sipërfaqshëm, egoistët, skilet. Ushtroj gazetarinë prej dyzet vitesh. Sa herë më ka rënë rasti të bisedoj me këta njerëz? Skilet politike mëtojnë të quhen liberalë (liberalët e vërtetë detyrohen të heshtin; skilet ekonomike vetëquhen liberistë; skilet shoqërore paraqiten si libertarë (“Rripa sigurimi. kufij shpejtësie, ndalim pirje duhani, vaksina? Ne themi jo! Jemi për lirinë!”).

Liria është një gjë më serioze. Është mundësia e zgjedhjes duke respektuar të tjerët; është siguri të qënit i respektuar (nga ai që kemi pranë, nga autoriteti). Cili është problemi? Shoqëria demokratike që kemi ndërtuar është e papërsosur, e shuma e këtyre papërsosmërive, për ndonjërin, është kaqë ngacmuese sa të kërkohet alternativa: mospranimi i lirisë. Vetëm kështu shpjegohet zemërbutësia kundrejt diktatorëve, regjimeve, autokratëve ose synuesve të këtillë.

Kjo nuk është filozofi: është përmbledhja e belegut që kemi përpara. Është çmimi për t’u paguar sot në Francë; është rreziku në Gjermani; është kujdesi që duhet t’i kushtojmë Italisë. Ose përmirësojmë demokracitë tona, ose shumë janë të gatshëm të bëjnë pa ato. Për këtë përfundimi i votimeve në Mbretërinë e Bashkuar është qetësues: jo sepse kanë fituar laburistët, por sepse një forcë demokratike ka zëvendësuar një tjetër të tillë. Kështu funksionon.

Në Itali është folur pak – po thuajse fare – për vendimin e fundit të Gjykatës së Lartë, simbas të cilit Presidenti gëzon “një imunitet absolut” (23-939 Trump v United States-07/01/2024). A e dini se çfarë do të thotë? Që nuk është më i nënshtruar ndaj ligjit: mund të bëjë gjithshka që dëshiron, si një mbret i lashtë (ose si një autokrat i ri). Sonja Sottomayor, një gjykatëse që mendon ndryshe ka shkruajtur: “(Presidenti urdhëron Navy’s SEAL të vrasë një rival politik? I paprekshëm. Organizon një grusht Shteti ushtarak për të mbetur në pushtet? I paprekshëm. Merr para për të falur një të dënuar? I paprekshëm. I paprekshëm, i paprekshëm, i paprekshëm.

Po të isha amerikan , do të isha i shqetësuar. Fundi i lirisë fillon edhe kështu.

“Corriere della Sera”, 6 korrik 2024 – Përktheu: Eugjen Merlika