Nga Dr. Sonila Sejdaras

Psikologe, Chicago/

“Perëndia mbrapsht dhe e dashura” është një roman i shkrimtarit Visar Zhiti, thellësisht prekës i dhimbjes dhe i dashurisë përmes optikës së vuajtjeve të grave gjatë regjimit komunist të një vendi që luftonte vetveten. Shpirti i Emës përshfaq një dëshirë të vazhdueshme për paqe mes dhimbjes therêse që i shkaktohet asaj (duke u bërë përfaqësuese dhe e të tjerave.)

Rrëfimi gërmon thellësitë në rropatjet dhe padrejtësitë e shkaktuara nga shteti totalitar. Nëpërmjet objektivit të një “njeriu të çmendur” që përmbledh dëshpërimet e brendshme emocionale dhe kaosin, edhe trishtimin që ai ndjen për vendin e tij, i paaftë për të shijuar qëllimin kryesor të jetës, as momentin, më e rëndësishmja që ai nuk mund të shohë shpirtin hyjnor të Emas (kupto dhe të tjera si ajo.)

“Perëndia mbrapsht dhe e dashura” merr në zotërim thelbin e femërores si një forcë e qendrueshme e karakterit, e paqes dhe e fuqisë së patundur, e simbolizuar nga një perëndeshë – protagonistja që rrezaton dashuri dhe dhembshuri për botën.

LOVE AND COMPASSION

FOR THE WORLD

By Dr. Sonila Sejdaras

Psychologist, Chicago

“Perëndia mbrapsht dhe e dashura” is a profoundly touching novel of pain and love through the lens of the suffering of women during the communist regime of a country that was fighting itself.

Ema’s spirit embodies a constant desire for peace amidst the intense pain inflicted upon her (becoming a representative for others as well.)

The narrative delves into the depths of the struggles and injustices caused by the totalitarian state. Through the lens of an “insane man” who encapsulates the internal emotional despair and chaos, as well as the sadness he feels for his country, unable to savor life’s main purpose, not even the moment, most importantly, that he cannot see Ema’s divine spirit (understand and others like her.)

“Perëndia mbrapsht dhe e dashura” captures the essence of femininity as a resilient force of character, of peace, and of unyielding strength, symbolized by a goddess – the protagonist who radiates love and sorrow for the world.”

Bexhet Asani/

Poeti, romansieri, publicisti, eseisti kritiku dhe përkthyesi me famë botërore Ismail Kadare, këtë vit, dy herë me radhë e vizitoi qytetin e Strugës. Në maj dhe në tetor. (2002)

Maj 2002. Posa mbarova mësimin, u nisa për në qendër të qytetit. Qytetin e Strugës anë e kënd e kishte pllakosur aroma e luleve të majit. Një kafe me shok të rastit që do të takoja atë ditë dhe një pije freskuese sikur do të na çlodhte. Po ja që do ti, sa vura këmbën në korzo, pedonale, rruga ku bëhej, bëhet dhe do të bëhet xhiro në qytetin piktoresk të Strugës. Dëgjova fjalinë:

– E pash Ismail Kadarenë !- m’u drejtua shoku im, doktor Feta Reçi , i cili sa ndjehej i gëzuar po aq edhe i emocionuar.

– Ec, takoje edhe ti !

– Ku është ? Si? – shqiptova disa fjalë pa menduar fare. Kadare në Strugë!? Në Strugën e poezisë ! Në qytetin që ka ndërtuar “ura” me Australinë, Amerikën, Zelandën e Re, Afrikën, Azinë me qindra e mijëra kilometër larg. Dhe shemb ura fare të vogla me shqiptarë. Festivali i poezisë në Strugë që njeh mbase edhe poetë minorë nga mbarë bota! Festivali i poezisë që s’ njeh shkrimtarin me famë botërore, njëherit edhe kandidat për çmimin nobel Ismail Kadarenë. U nisëm të dy me hapa të shpejtuar. Nxënësit maturantë e kishin rrethuar shkrimtarin. I merrnin autograf. I bënin pyetje. Pash Kadarenë, Kadarenë veprat e të cilit i punuam me nxënësit edhe kur ishte i ndaluar. Ai u përgjigjej pyetjeve të nxënësve me kënaqësi. U afrova ngadalë, iu prezentova.

– Këta janë nxënësit e tu ? – më pyeti.

– Po. – iu përgjigja..

Nga pyetja që më bëri, kuptova se kishte dalë i kënaqur nga biseda që kishte zhvilluar me ta. E ndjeva veten të lumtur. Kadarenë e shoqëronin: shkrimtarja Helena – bashkëshortja, vajza dhe disa miq nga Pogradeci dhe Korça. Ndërsa nga Struga e shoqëronte aktivisti Ajrush Miftari.. Bashkë me Kadarenë pushuam për pak kohë te ëmbëltorja “Dredhëza “. Profesor Nexhat Mustafa s’ përmbahej dot nga gëzimi. Me Yzeirin, Rahmiun, Nuhiun, Xheladinin kishim biseduar që të festonim përvjetorin e lindjes së Ismail Kadaresë, apo të organizonim përurimin e ndonjë libri të tij. Mendonim sesi të binim në kontakt. Dhe ja e kërkonim në qiell dhe e gjeta në tokë. Thjeshtë donim ta festonim ditëlindjen e Ismail Kadaresë në qytetin tonë. Këtë ia thashë edhe Ismail Kadaresë, ia kishte thënë edhe dramaturgu Nexhat Mustafa.. Ismail Kadare nuk dëshironte që t’i festohej ditëlindja, por me kënaqësi pranoi që të bënte përurimin e librit më të ri që kishte në dorëshkrim, gjatë muajit tetor. Lajmi se Kadareja do ta bënte përurimin e librit të tij në Strugë, u përhapë si vetëtima. Ky lajm u prit me gëzim nga të gjithë. U bë si u bë, promovimi i romanit “ Jeta, loja dhe vdekja e Lul Mazrekut “ në Strugë nuk u bë! Përurimi i veprës u bë në Tetovë. Zhgënjimi ishte i madh. U munduam që ta arsyetonim se Tetova është një qendër Universitare, por më kot!

Tetor 2002. Pas dreke, aty nga ora gjashtëmbëdhjetë. Troket dera e shtëpisë. Del ime shoqe Afërdita, të shikojë se kush trokiste. Pa dy burra rreth moshës tridhjetë e pesë vjeçare. Hyn brenda. Më thotë:

– Të thërrasin nja dy burra!

– Kush janë? – pyeta unë.

– Nuk i njoh!

Dola menjëherë jashtë. Shoh dy vetë. Njërin e njihja ishte Zendel Ibrahimi, një bashkëfshatar imi. Tjetrin nuk e njihja.

– Urdhëroni brenda!

– Jo, nuk jemi për brenda! Vishu dhe do të vish me ne!

– Po, ku do të shkojmë?

Na thanë që mos të të tregojmë, le të jetë një suprizë…!

M’ u duk si njëlloj ultimatumi. Aty për aty mendova: unë i pasur nuk jam, që të më rrëmbejnë, keq nuk i kam menduar dhe as nuk i kam bërë njeriu. I them Afërditës do të shkoj ky bashkëfshatari im me sa e njoh nuk është njeri që mund të më bëjë keq!

U nisëm drejt qytetit të Strugës, e që nga shtëpia ime i ka nja 6-7 km. Ai voziste rrugës kryesore, nuk lakoi asgjëkundi. Si iu afruam qytetit, pas insistimit tim se ku më çonin bashkëfshatari im Zendeli që shkurt i thoshin Neli foli:

– Ajrushi na çoi të të merrnim, se ka ardhur Ismail Kadareja dhe se ai mund të bisedojë me Ismailin sepse është profesor i gjuhës, por na porositi që mos të të tregonim gjersa ta shihje vetë Ismail Kadarenë.

– Po këtë të ma thoshit që në shtëpi, o të uruar! Mirënjohje Ajrush Miftari që më bën këtë nder! Që nga ky moment, nga kjo suprizë e këndshme, unë dhe Ajrushi ishim dhe jemi edhe më të afërt si shokë.

Po, pse s’ u bë përurimi në Strugë ? Kësaj pyetje, autori i këtyre rreshtave s’ i përgjigjet dot. Nuk e kërkuam psenë as nga Kadareja. Por, ai nuk i zhgënjeu struganët. Mbase për t’u “shfajësuar”! Me ta e mbajti një takim rasti dhe zhvilloi një bisedë të lirë siç u shpreh ai. U bënë pyetje nga më të ndryshmet: nga letërsia, kultura, politika etj. Prezentimin e bëri dramaturgu Nexhat Mustafa, i cili për shkaqe shëndetësore u tërhoq. Fjalën e mori profesor Rahmi Tuda i cili nuk nguroi t’ i bëjë edhe pyetje. Pyetje u bënë edhe nga të tjerë si dr. Nuhi Vinca dr. Bexhet Asani, Xhemi Hajredini, Arzie Dika, Bashkim Pollozhani, Aziz Pollozhani, Agim Lita e ndonjë tjetër.

Ja pyetjet që i bëri autori i këtyre rreshtave dhe përgjigjet e Ismail Kadaresë në takimin me intelektualët struganë:

Prof. Bexhet Asani: Z. Kadare a mendoni se mediokriteti në art ka arritur kulmin?

Ismail Kadare: Nuk mendoj se mediokriteti ka arritur kulmin. Mediokriteti gjithmonë arrin kulmin, në çdo kohë dhe në çdo vend. Kjo nuk është aspak dëshpëruese, është një realitet, kur shumica dërrmuese e krijimtarisë në të gjitha epokat ka qenë me vlerë të paktë ose të aspaktë. Ne e harrojmë këtë gjë, për fat të keq dhe kujtojmë në kohën e Dantes, kishte një Dante, por ju siguroj, ka pasur edhe nja dymijë shkrimtarë që shkruanin si Danteja dhe të tërë janë harruar. Edhe në kohën e Homerit që dikur këndonte me atë vegël të vogël muzikore, ka pasur nja pesëmijë, por janë harruar. Ajo që është letërsi pavlerë, si gjethet në vjeshtë. Mirëpo ne që jetojmë, na duket se në kohën tonë arti është pavlerë. Kështu ka qenë gjithmonë, sepse më vonë duket çka është vlerë që mbetet.Prandaj nuk duhet të na shqetësojë kjo gjë.

Disa herë duhet të na shqetësojë, ja p.sh., ç’ ndodh në Shqipëri e Kosovë, ku shumica botojnë duke paguar veprat e tyre, që s’ kanë asnjë vlerë dhe kjo e shton dozën e mediokritetit të zakonshëm, e bën dyfish, pra edhe kjo është sëmundje, është gabim p.sh., nëse prindërit botojnë vepër të fëmijëve dymbëdhjetë vjeçarë, kjo bën të degradohet vetë.

Bexhet Asani: Çmoni më shumë krijimet tuaja para nëntëdhjetës apo pas nëntëdhjetës?

Ismail Kadare: Nuk shoh ndryshim, kanë patur të njëjtën përhapje. Unë i çmoj njëlloj.Rendi politik nuk luan rol në krijimtarinë letrare, krijimtaria është përfillëse ndaj rendit politik.

Nga ky takim siç vërehej edhe në fytyrën e lodhur të Ismail Kadaresë, nga rruga dhe takimet që kishte pasur me studentët në Tetovë, doli mjaft i kënaqur. Në fjalën përfundimtare tha:

– Ju faleminderojë për këtë bisedë kaq të ngrohtë, për praninë tuaj kaq miqësore, kaq të mençur. Më prek shumë interesimi juaj për letërsinë, kulturën, për fatin e popullit shqiptar. Të ndodhesh në mesin e bashkëkombasve të tu me të cilët merresh vesh kaq mirë.

Struga për Isamil Kadarenë është një simpati e vjetër dhe një simpati e re.

Astrit Lulushi/

Filozofët e lashtë nuk shkruanin për të pasqyruar kohën e tyre ose për t’u dhënë historianëve të ardhshëm diçka për të bërë. Puna e tyre synonte të tregonte diçka tjetër – të vërtetën rreth gjërave – dhe ajo që ka rëndësi është nëse ata ia dolën.

Siç shkroi dikur Thomas Aquina, në shekullit XIII: “studimi i filozofisë nuk ka të bëjë me njohjen e asaj që mendojnë individët, por me mënyrën se si janë gjërat”

Vlera kryesore e një studimi mbi një mendimtar është nëse ajo që ka thënë është e vërtetë, ose të paktën ka të ngjarë të na çojë më pranë së vërtetës. Studimi i një mendimtari të së kaluarës, në mënyrë specifike, ka vlerë për aq sa mund të na ndihmojë të përcaktojmë nëse ajo që marrim si të mirëqenë në të tashmen është në vetvete e vërtetë: Nëse duam të dimë për ekzistencën e Zotit, ose për natyrën e shkencës, duhet të lexojmë jo thjesht shkrimtarët e këtij shekulli. Përfitimi i madh që mund të nxirret nga leximi i autorëve paramodernë është të kuptojmë se në fund të fundit ne (modernët) mund të kemi gabuar.

Thomas Aquina, teolog e filozof, përveç përulësisë, kishte edhe një aftësi mahnitëse për mendim abstrakt. Thuhet se ai ishte aq i vetëm në përkushtimin e tij ndaj Zotit, saqë largohej nga dhoma kur diskutimi kthehej në një temë tjetër. Ai zhytej aq shumë në lutje ose në një zinxhir arsyetimi filozofik saqë ndonjëherë harronte se ku ishte, nuk arrinte t’i perceptonte njerëzit përreth tij dhe bëhej, si ai që nuk arrin të dallojë flakën nga një qiri, po e mban teksa i dieg dorën. Sipas një historie, ndërsa ishte në darkë me Mbretin Luigji IX të Francës ai po mendonte për herezinë manikeane, dhe goditi tryezën duke thirrur “Kjo i bën me faj Manichees!” dhe i kërkoi sekretarit të tij që të mbante shënim arsyetimin. Papritur duke kuptuar se ku ishte, Aquinas kërkoi falje dhe u shpjegoi të ftuarve se mendonte se kishte qenë vetëm në dhomën e tij.

A nuk ishte Aquina filozof dhe teolog? Dhe duke pasur parasysh shqetësimin e tij me Zotin dhe çështjet e tjera të fesë, a nuk ishin mendimet e tij çështje besimi dhe jo arsyeje, shkencore apo të tjera?

Për Aquinas, shkenca është një trup i organizuar i njohurive rreth disa fushave dhe shkaqeve të tyre dhe ndërsa kjo përfshin fushat që zakonisht konsiderohen sot si shkencore (fizikë, biologji, e kështu me radhë), ajo përfshin edhe metafizikën, etikën dhe madje edhe teologjinë. Për më tepër, këto shkenca të fundit janë po aq racionale sa edhe ato me të cilat jemi njohur sot. Sigurisht, një pjesë e teologjisë bazohet në ato që Akuina i konsideron si të vërteta që na janë zbuluar nga Zoti. Në çdo rast, ekziston një pjesë tjetër e teologjisë (e njohur si “teologji natyrore”) që nuk varet nga besimi, por më tepër ka të bëjë me të vërtetat rreth Zotit që mund të njihen vetëm nëpërmjet arsyes. Janë këto argumente thjesht filozofike së bashku me pikëpamjet e Aquinas në metafizikë, etikë dhe psikologji (që përfshin studimin e mendjes njerëzore), por që shtrihen shumë përtej kësaj.

Filozofi grek Parmenides (rreth 515–450 p.e.s.) shprehej se ndryshimi është i pamundur; sepse një qenie mund të ndryshojë vetëm nëse bëhet shkak diçka tjetër. Por e vetmja gjë përveç qenies është mosqenia, dhe mosqenia, meqë është thjesht asgjë, nuk mund të shkaktojë asgjë.

Nëse një shoqëri nuk ndryshon, ajo quhet e vdekur.

Megjithëse shqisat dhe sensi i shëndoshë na thonë se ndryshimi ndodh gjatë gjithë kohës, intelekti, sipas Parmenidit, zbulon se ato janë krejtësisht të gabuara. Tendenca e Parmenidit për të vendosur intelektin kundër shqisave dhe sensit të shëndoshë është një prirje që u mbrojt fort nga Aristoteli. Disa thonë se Aristoteli urrente thjesht të hidhte poshtë një teori si të Parmenidit me arsyetimin se ishte e çuditshme ose kundërintuitive. Thomas Akuina (shekulli XIII) i cili e vlerësonte Aristotelin mbi të gjithë filozofët e tjerë, e ndoqi atë në këto qëndrime.

Merrni çdo objekt: një top futbolli, për shembull. Ndër veçoritë e tij janë mënyrat se si është në të vërtetë: solid, i rrumbullakët dhe kërcyes. Këto janë aspekte të ndryshme të “qenies” së tij. Ka edhe mënyra se si nuk është; për shembull, nuk është makinë, apo kompjuter. “Qenia” e topit, meqenëse nuk ekziston, është “mosqenie”. Por përveç këtyre veçorive, mund të dallojmë mënyrat e ndryshme në të cilat topi është i fortë dhe i butë (nëse e shfryni). Një send mund të jetë “në veprim” ose aktual, ka mënyra të ndryshme në të cilat ai mund të jetë “në fuqi” ose potencial. Këtu qëndron çelësi për të kuptuar se ndryshimi është i mundur. Nëse topi do të bëhet i butë, nuk mund të jetë vetë shkathtësia aktuale që e shkakton këtë, pasi ai ende nuk ekziston.

Ndryshimi është realizimi i disa potencialeve; ose siç shprehet Aquinas, “lëvizja është aktualiteti i një qenie”, ku “lëvizja” duhet marrë në kuptimin e gjerë aristotelian, duke përfshirë ndryshimin në përgjithësi dhe jo vetëm lëvizjen nga një vend në një tjetër. Deri më tani kjo mund të tingëllojë mjaft e drejtpërdrejtë, por dallimi midis aktit dhe fuqisë është shumë më i madh. Para së gjithash, disa filozofë bashkëkohorë mund të kundërshtojnë se një gjë është “potencialisht” çdo gjë, kështu që dallimi i Aristotelit nuk është interesant. Për shembull, mund të thuhet nga filozofë të tillë se ne mund të “konceptojmë” një “botë të mundshme” ku topat e gomës mund të kërcejnë nga këtu në hënë, ose ku ata lëvizin vetë dhe ndjekin njerëzit përreth. Por potencialet që Aristoteli dhe Akuina kanë në mendje janë ato të rrënjosura në natyrën e një gjëje siç ekziston në të vërtetë dhe nuk përfshijnë fuqitë tona të konceptimit.

Pra, siç thotë Akuinas, “potenca nuk ngre veten për të vepruar; ajo duhet të ngrihet për të vepruar nga diçka që është në veprim”. Ky është themeli themeli i parimit të famshëm Aristoteliano-Tomasian, se “çfarëdo që lëvizet lëvizet nga një tjetër”. Parimi është i vërtetë, rastësisht, edhe për njerëzit, të cilët në pamje të parë duken sikur lëvizin; sepse ajo që gjithmonë rezulton është në të vërtetë vetëm një pjesë që ndryshon nga një pjesë tjetër. Një njeri “lëviz veten” në një dhomë, por vetëm për aq sa potenciali për lëvizje aktualizohet nga përkulja e muskujve të këmbës, dhe potenciali i tyre për t’u përkulur aktualizohet nga ndezja e neuroneve motorike dhe potenciali që neuronet motorike të ndizen aktualizohet nga neuronet e tjera e kështu me radhë. Akti dhe fuqia na bëhen të kuptueshme në raport me njëra-tjetrën, ekziston një asimetri e tillë që “vepra është para fuqisë”. Është jokoherente të flitet për diçka si ekzistuese dhe thjesht potenciale, pa asnjë aktualitet. Por nuk është jokoherente të flitet për diçka si thjesht aktuale, pa potencial fare. Dallimi midis aktit dhe fuqisë përbën bazën e të gjithë sistemit metafizik të Akuinës. Jo më kot e para nga 24 tezat e tij të famshme thotë se: “Potenca dhe Akti e ndajnë qenien në atë mënyrë që çdo gjë që është, është ose akt i pastër, ose nga nevoja përbëhet nga fuqia”. Kjo i bën jehonë pohimit të vetë Aquinasit se “fuqia dhe veprimi ndajnë qenien dhe çdo lloj qenieje”.

Agim Baçi/

Ajo mund të mos kish ardhur kurrë para syve tanë, sepse nuk ishte askushi. Të paktën shumë nga ata që kërkojnë ta kujtojnë, besojnë se ajo nuk kishte asgjë prej heroine. Ishte e kundërta e asaj që këshillojnë prindërit për një vajzë. Ishte e kundërta e asaj që i kërkojnë drejtuesit e shkollës apo ata tek të cilët ajo kërkon mbështetje.

Por, po ata që gjykojnë – domethënë ne që gjykojmë- cilët jemi në të vërtetë? A e dimë? Apo as nuk e dimë e as nuk përpiqemi ta kuptojmë?

Me këtë lojë, të rindërtimit të figurës së Leni Pfajfer nga ata që e kishin njohur që në vogëli, shkrimtari Heinrich Boll arrin të ndërtojë protestën e tij për mungesën e guximit, për abuzimin me pushtetin, për konformizmin që i shkatërron përditë pjestarët e shoqërisë.

Leni nuk ka asgjë për t’u veçuar në atë çfarë i ka rënë për fat të jetojë. Por, pikërisht ajo vajzë çapkëne, e paragjykuar, e keqkuptuar, e përfolur, arrin të jetë vetë protesta, të jetë një shpirt ndryshimi përballë një shoqërie që vjen nga ajo humnerë shpirtërore që kish krijuar nazizmi. Madje jepen notat e asaj kohe, ku jo pak nga ata që kishin ndërtuar jetën si qytetarë plot kulturë dhe dëshira, u tretën përballë furisë së nazizmit, duke kaluar zërin në fërshfërimë, që nuk e dëgjuan më as vetë ata që mbetën gjallë.

Por romani “Portret grupi me një zonjë” është një vërshim poetik, që të hyn në gjak me gjithë fuqinë përshkruese e të rrit adrenalinën e gjithë ndjesive për njohje. Aleat i shkrimarit është lexuesi, të cilit ai i drejtohet jo pak herë në mënyrë gati intime, duke treguar mosdarkotësinë e tij ndaj asaj që i sillnin shënimet dhe dëshmitë që rindërton ai përmes fjalëve të dhjetra personave që kishin njohur Lenin.

“Merret vesh që Leni nuk ka qenë gjithmonë dyzet e tetë vjeçe, ndaj na duhet, detyrimisht, të hedhim një vështrim prapa. Duke parë fotografitë e rinisë duhet pohuar katërcipërisht se Leni ka qenë vajzë e bukur dhe e freskët; madje, edhe me uniformën e organizatës së vajzave naziste si trembëdhjetë-katërmbëdhjetë – dhe pesëmbëdhjetëvjeçare Leni duket shumë e bukur. Nuk do të kishte soditës mashkull që, duke parë hiret e saj trupore, të jepte një vlerësim më të ulët se ky: ‘Jo keq, dreqi e mori’. … Kur ishte shtatëmbëdhjetë vjeçe, ajo bëri atë hopin vendimtar të kalimit nga e hijshme në e bukur, gjë që biondinat syzeza e kanë më të lehtë se sykaltrat. Në këtë fazë, vlerësimi i asnjë burri nuk do të ishte më poshtë se: E mrekullueshme”. (“Portret grupi me një zonjë” i Heinrich Boll, f.25, shqipërim A .K)

Ky përshkrim është parathënia për një qënie që do të jetë e dëshirueshme. Një tërheqje që mund të jetë fatale, por njëkohësisht shumë e rëndësishme për të na dhënë ne shumë personazhe rreth saj. Ka një gjetje në tërheqjen e një gruaje që në rininë e saj- është Rahela-, një murgeshë plot enigma, të cilës autori i ka faturuar studimin e karakterit të të tjerëve përmes studimit të jashtëqitjeve – një metaforë që duket se ndërton metaphorën e gjykimit përmes së keqes. Autori është një denoncues i asaj që polli koha kur nazizmi pushtoi mendjet e qindra mendjeve, të cilat mund të kishin bërë një rrugëtim tjetër, duke përfshirë edhe vëllain e Lenit, Hajnrihun, i cili u nis në luftë me nazistët duke besuar se do bëjë karrierën e duhur. Për këtë qëllim ai ka braktisur edhe shkollën edhe pse ishte i shkëqlyer në rezultate.

Duke rindërtuar gjithë portretin e Lenit përmes dëshmive të gjithë atyre që e kishin njohur, përmes letrave, përmes hetimit lidhur me protestën që po bëhet për mosprishjen e shtëpisë së saj, Boll arrin në fakt të japë një tablo të jashtëzkonshme të një shoqërie, që përmes mënyrës së gjykimit që ndërton për tjetrin, nuk bën asgjë veçse jep atë çfarë është ai apo ajo vetë, çfarë ka qenë dhe ku mund të jetë burgosur mendërisht dhe shpirtërisht për shkak të mungesës së kurajës, për shkak të të rënurit dakord me të keqen.

Me një stil të veçantë përshkrimi – herë lirik e herë tragjik- me një shkrirje të gjithë arsyeve për të të tërhequr në lexim, Heinrich Boll, përmes groteskut, jep një përfytyrim të jashtëzakonshëm për ta njohur botën me gjithë fuqinë që ka, pa patur nevojë të na vijë heroi, pa pritur të kemi të veçantin. Dëshira për ta njohur veten dhe të tjerët nuk ka nevojë për asnjë pritje, për asnjë “gjë të rëndësishme”. Thjesht ne mundemi të gjejmë e të rrokim gjërat e jetës nga më të voglat gjëra, nga njerëzit më të zakonshëm rreth nesh. Ne thjesht duhet të kemi besim që të lexojmë përmes arsyeve për ta dashur jetën.

Në kujtim të poetit të madh Agim Doçi/

Nga Nikollë Loka/

Agim Doçi lindi në Shkodër me 9 maj 1948, në një familje shumë të njohur nga Mirdita, e cila kishte kontribute të rëndësishme kombëtare. Shkollimin deri në gjimnaz e vazhdoi në Shkodër, pastaj ka vazhduar studimet e larta në Universitetin Shtetëror të Tiranës, në Fakultetin e Inxhinierisë Elektrike. Ka punuar si inxhinier në Montimet Industriale, duke marrë pjesë në shumë objekte të rëndësishme si fabrika çimentosh, Metalurgjik, Superfosfat Laç, Poligrafik Tiranë etj. Në fund të viteve ’80 ka punuar pranë Kombinatit të Drurit “Misto Mame”, si kryeinxhinier për energjinë. Pas viteve ’90 iu kushtua poezisë, artit, publicistikës dhe gazetarisë, duke kryer detyra të rëndësishme: drejtor i ATV Media Company në Zvicër (1999-2005); drejtor i Marrëdhënieve Publike, Informacionit dhe Shtypit në Ministrinë e Mbrojtjes (2013 deri kur doli në pension). Anëtar i Lidhjes së Shkrimtarëve e Artistëve të Shqipërisë që nga viti 1974 e në vazhdim.
Agim Doçi u bë një nga emrat më përfaqësues të muzikës shqiptare, popullore, të përpunuar apo asaj të lehtë. Talenti letrar i Agim Doçit u shfaq madhërishëm që në vitin 1974, kur mori pjesë për herë të pare në Festivalin e Këngës në RTSH dhe që atëherë, për pesëdhjetë vjet rresht nuk iu nda festivaleve të RTSH-së dhe veprimtarive të tjera muzikore kombëtare për të rritur e fëmijë, ku kishte krijuar një profil krejt të veçantë poetik e artistik dhe ishte nderuar me 50 çmime kombëtare. Vetë Agimi në një intervistë është shprehur:” Juritë më mësuan keq, më jepnin çmime gjithmonë, madje ka ndodhur që brenda festivalit këngët e mia kanë marrë çmimin e parë, të dytë dhe të tretë”. Vargjet e poetit Agim Doçi u ngjitën edhe në skenën muzikore më të madhe europiane. Me vargjet e këngës “Imazhi yt” dhe zërin e këngëtares së talentuar Anjeza Shahini, në vitin 2004 Shqipëria arriti të merrte renditjen më të lartë deri tani në Festivalin europian të këngës, duke u vlerësuar me 106 pikë dhe pozicionuar në vendin e 7 nga 24 vende konkurruese. Ndërsa kënga “Më merr në ëndërr”, e kënduar nga Kejsi Tola, me tekstin e Agimit, u rendit në vendin e 17-të në Eurovizionin e vitit 2009. Agim Doçi ishte autori i preferuar i teksteve të disa nga këngëve më të dashura të shqiptarëve: “E duam lumturinë”, kënduar nga Parashqevi Simaku; “Nata”, kënduar nga Aurela Gaçe; “Loçka jeme”, kënduar nga Albërie Hadërgjonaj; “A do të vish”, kënduar nga Luan Zhegu; “Ma ke prish gjumin e natës”, kënduar nga Sabri Fejzullahu dhe Ledina Çelo etj.
Bashkëpunimin më të madh poeti Agim Doçi e ka patur me kompozitorin Edmond Zhulali, Mjeshtër i Madh, me të cilin ka shumë këngë të festivaleve në Shqipëri, si dhe shumicën e këngëve kushtuar Kosovës. Janë mbi 100 këngë për luftën e Kosovës, ndër të cilat “A vritet pafajësia”, kënduar nga Leonora Jakupi; “Ti Shqipëri më jep nder”, kënduar nga Kastriot Tusha dhe Manjola Nallbani; “Marrshi i UCK-së”, kënduar nga Arif Vladi, etj.
Si mjeshtër i vargut, Agim Doçi është autor i vëllimeve me poezi: “Hajde dru me pre”, “Rrëzuar mbi vetminë”, “Rituali i kryqëzimit”.
Si skenarist është autor i disa dokumentarëve televizivë: “Dosje për Nako Spiron”; “Enigma e madhe”; “Luk Kaçaj – vrasja e artistit”, për akademik Dhimitër Shuteriqin; “Më shumë tituj se sa jetë”, për Panajot Panon. Skenarist në kinokomedinë “Fejesa e Blertës”; “Vizion 2000” (1996); krijues i himneve futbollistike për ekipet “17 Nëntori” e “Vllaznia”. Dëshmohet dhe si krijues i himneve “Marshi i Policisë Ushtarake” dhe i tetë dokumentarëve “Shqipëria në NATO” etj. Agimi e ka kryer me shumë përkushtim punën edhe si gazetar profesionist, në shkrime me shumë vlerë, si nga tematika dhe nga mjeshtëria artistike. Agim Doçi ishte polemist i lindur, mjeshtër i gjetjeve të argumenteve bindëse gjatë debatit, qytetar kurajoz që e thoshte fjalën kudo ku i jepej mundësia. Ai e ngriti në art polemikën, madje e theksonte vazhdimisht vlerën e saj, duke cituar një urtësi mirditase se “mallkimi ma i madh asht me të vdek fjala”.
Fjala e Agim Doçit nuk ka vdekje. Ai e ka shënuar emrin në repertorin e zgjedhur të festivaleve muzikore të pesëdhjetë viteve të muzikës shqiptare e përtej saj, në veprat e tij me poezi, skenarët televizivë, në qindra shkrime të botuara në median e shkruar, në debatet e shumtë televizivë dhe bisedat në studio për letërsinë dhe kulturën në përgjithësi, duke u përjetësuar me artin e vet. Por ai nuk ka ngurruar të shfaqë mendime apo kundërshti edhe ndaj mënyrës se si po qeverisej Shqipëria ndër vite. Për vlerat e larta të poezive, shkrimeve e të drejtimit në gazetari, i është dhënë Çmimi i Madh i Mediave nga “Centre of Exellence Defence” të NATO-s. Është dhe fitues i Çmimit të Madh Poetik (2002) në Bellinzona të Zvicrës. Presidenti i Republikës së Shqipërisë i ka akorduar Agim Doçit titullin “Mjeshtër i Madh”(2015). Është vlerësuar me shumë tituj e dekorata nga qeveria e Kosovës, Lidhja e Shkrimtarëve të Kosovës, Organizata e Veteranëve të Luftës në Kosovë etj.