Kadri Tarelli/

Gjet Ndoj në librin, “Qeverisja e Shqipërisë, 1939-1944”. Mirënjohje autorit Gjet Ndoj për këtë libër të madh në dukje, (640 faqe) dhe të rëndë në peshë për mendimet dhe kumtin që përcjell, për atë pjesë të historisë së Shqipërisë, në pesë vite të pushtimit, gjatë Luftës së II-të botërore, 1939-1944.

Shpesh themi, e lexova me një frymë, ose nuk e lëshova librin nga dora, etj, etj. Ndërsa unë them që në fillim të fjalës dhe mendimit, se: është vetë libri që nuk më lëshon nga dora. Diku-diku, duke lexuar për të dytën apo të tretën herë, pasi, megjithëse i diplomuar për histori më duhet ta mësoj, sepse këtu ndesh me të dhëna historike të pa njohura më parë. Njohuri që bien në kundërshti me ato ç’na kanë thënë dhe ç’u kemi thënë nxënësve tanë. Propaganda dhe historia e pas luftës, ka hedhur aq shumë baltë mbi këtë periudhë historike, në veçanti për personalitetet që u përfshinë në jetën politike të kohës, sa llumin nuk e lan as lumi dhe as deti, edhe pas 80-vjetësh.

Nuk them për 7 prillin 1939, dhe luftë për mbrojtjen e mëmëdheut, ku përmendim vetëm Mujo Ulqinakun, ndërsa bashkë me të, në Durrës u vranë edhe disa të tjerë, ndërsa në gjithë vendin janë vrarë rreth 160 luftëtarë shqiptarë dhe afërisht 400 ushtarë të ushtrisë pushtuese. A nuk meritojnë këta heronj vullnetarë, që t’u ngrihet përmendore në qytetet tona, ku ata dhanë jetën? Secili në vetvete është simbol qëndrese atdhetarie.

Ndryshe nga sa na është thënë në historinë tonë të shtrembëruar, nëpër faqe të librit do të ndeshim me figura të shquara, si Mustafa Kruja, Ernest Koliqi e shumë të tjerë, që kanë bërë emër, jo thjesht për kulturën e tyre, por më shumë si personalitete pjesëmarrës në ngjarjet e shënuara  të historisë kombëtare, si Kongresi i Manastirit, shpallja e Mëvetësisë 1912, Kongresi i Lushnjës 1920, etj, etj. Në këtë libër të gjithëve u shënohet përbri, arsimi dhe kontributi i tyre në çështjen tonë kombëtare, për t’u shtuar edhe veprimtaria gjatë qeverisjes së vendit në atë kohë të turbullt dhe të vështirë të pushtimit, ku nuk pushuan veprimet luftarake dhe trazirave politike. Lexuesi me pa tjetër duhet të futet në lëkurën e kohës që të bëjë vlerësimin e dokumenteve, të punës dhe qëndrimit të tyre, për t’u dhënë hakun, si nderim apo ndëshkim.

Nuk kam ndërmend të bëj analizën e librit, pasi është bezdi për këndonjësin, ndaj po mjaftohem të përmend disa nga vlerat e veçanta që ngrenë krye në këtë libër me peshë në letrat shqipe. Që në ballinë është shkruar: “Shqipëria Etnike u bë nga nacionalistët”, (Mendoj ky duhet të ishte edhe titulli i librit), sepse ngjarjet që pasuan njëra-tjetrën, flasin me një gjuhë tjetër. Pikërisht në “Tokat e lirueme”, siç u quajtën trojet shqiptare të pushtuara nga fqinjët dhe të dhëna si peshqesh lufte, rreth 30 vjet më parë, (Konferenca e Ambasadorëve, në Londër 1913), u vendos administrata plotësisht shqiptare. De fakto, ( Shqip, në të vërtetë) u bë bashkimi kombëtar i një pjese të madhe të territoreve të banuara nga shqiptarët, si Dardani,  Maqedoni dhe Mal i Zi. Askush nuk mund të dyshojë, se kjo ishte arritja më e madhe e nacionalistëve shqiptarë, në ato kushte kur i tërë vendi ishte nën pushtimin italian, ndërsa drejtimi i shtetit kishte autonomi të kufizuar, por me nëpunës tërësisht shqiptarë, duke filluar që nga kryeministrat, prefektët dhe me radhë nëpunësit e tjerë, deri te xhandari, mësuesi dhe drejtori i shkollës.

Logjika të shtyn të besosh se ishte kërkesa e këtyre burrave të shquar, kundërshtarë të Mbretit Zog i I-rë, jetuar në mërgim, për shumë kohë nëpër Europë. Burra shteti që mendja dhe zemra u rrihte për atdhe e komb, aq sa brenda pushtimit gjetën mundësinë të përfitojnë dhe të realizojnë bashkimin kombëtar, si ëndrrën më të madhe të të gjithë kohërave, të shqiptarëve dhe në veçanti të nacionalistëve shqiptarë. 

Nuk ka nevojë për shumë kulturë historie, që të kuptohet se brenda pushtimit u bë e mundur të zbatohen disa kërkesa në interes të shqiptarëve dhe Shqipërisë. Po përmend vetëm dy më të dallueshmet, që lanë gjurmë, njëkohësisht dhanë pasoja edhe për kohën që pason.  

. Që në fillim, gjatë pushtimit italian, Shqipëria u trajtua si shtet me autonomi të cunguar, pasi nuk i lejohej të kishte forca të armatosura dhe Ministri të Mbrojtjes, njëkohësish nuk kishte Ministri të Punëve të Jashtme. Ndërsa gjatë vitit 1943-1944, nga pushtuesit gjerman, që deklaronin se jemi vetëm kalimtarë, Shqipëria u njoh si shtet i pavarur me të gjitha simbolet kombëtare (Flamur dhe stema e shtetit), përfshirë edhe detyrimet që ka një shtet, jo vetëm si administratë, por edhe në shërbimet bankare, etj.

Dokumentet flasin me gjuhën e heshtjes. E gjitha kjo ishte arritje politike madhore, ndryshe e baltosur nga historiografia jonë e kohës. Si  njohës i historisë nuk më lejohet të pyes, madje as të guxoj të mendoj, pasi historia nuk bëhet “me sikur”. Ndërsa si lexues, mund dhe kam të drejtë të pyes: – Ç’do të ndodhte, sikur çlirimtarët tanë fill pas luftës të lidheshin me perëndimin, SHBA, Britani e Madhe dhe jo me lindjen sllave Serbinë dhe Bashkimin Sovjetik, si forca të koalicionit fitues…..? 

Së pari: Është shkruar gjerësisht, për arsimin shqip në “Tokat e Lirueme”, por pa i dhënë hakun autorëve që bënë të mundur ta realizojnë këtë vepër madhore. Ndodhi që, sapo u njoh çlirimi atyre tokave, më 1941, menjëherë me vendim qeverie u dërguan 200 mësues nga Shqipëria dhe u hapën me qindra shkolla fillore, përfshi edhe “Normale”, ku të përgatiteshin mësues. Dokumentet flasin, se ishin më shumë 285 mësues, nga këta 35 mësuese. Edhe sot pas kaq vjetësh, duket si e pa besueshme kjo vepër, po ja që kështu ka ndodhur, arritje falë mendjes së ndritur të drejtuesve të shtetit shqiptar (megjithëse nën pushtim). Besoj më lejohet të bëj një kapërcim në kohë: Ç’do të ndodhte sikur të mos ishte mbajtur Kongresi i Manastirit, që me të drejtë e quajmë “Kongresi i shkronjave Shqipe”, vallë do të mundësohesh mëvetësia e shtetit Shqiptar 1912. E të tjera hamendësime, që lindin vetiu kur gjykojmë gjurmët e arsimit shqip dhe vlerësojmë ngjarjet e kohëve të fundit: “Mëvetësia e Dardanisë”, më: 17, të shkurtit 2008. Etj. 

Së dyti: U ngrit “Instituti i Studimeve Albanologjike”, me drejtues dhe përfaqësues shqiptar, nga më të njohurit, që përbënin elitën e kohës. Dhimitër Berati, Eqerem Çabej, At Gjergj Fishta, Ernest Koliqi, Mustafa Kruja, Aleksandër Xhuvani, Eqerem Bej Vlora, Lasgush Poradeci, Mati Logoreci, Ilo Mitko Qafzezi, etj, etj, E gjitha, që sipas programit, do të merrej me gjuhën, kulturën, arkeologjinë, trashëgiminë, artet dhe letërsinë shqipe. Edhe kjo një çudi e madhe….! Shpesh nëpër biseda tavolina dhe kuvendime mes miqsh e shokësh, thuhet pa e vrarë mendjen: -“Pushtuesi na e dha se kishte interes…”. Pikë e zezë për ne  dhe ca më shumë për historianët tanë. – Po ç’ interes kishte Italia për këtë institut, kur i kishte të vetët ku e ku më të mirë. A thua, ne do ta nxirrnim nga sikleti kulturën dhe artin italian…..!?

Ajo që më shtyn të theksoj është arsimi shqip brenda hapësirës mbarë shqiptare. E them këtë se gati më shumë se gjysma e librit i kushtohet kësaj fushe të veprimtarisë sa shtetërore aq edhe kombëtare, me gjithë vështirësitë, mangësitë, buxheti, kuadri drejtues e mësues, organizimi, rregulloret dhe të drejtat e mësuesve, deri te punëtoret e shërbimit dhe kuzhinierët nëpër konvikte. Më tej arritjet (Arsimi i njësuar kombëtar), u hapën kurse kualifikimi për mësuesit, shtesë buxheti për mësuesit që bëjnë orë shtesë, përfshi edhe ndërtimi i shkollave të reja, kryesisht nëpër qytete. Janë do punë që edhe në kushte normale të qeverisjes, shpesh bëhen të pamundura.

Në libër, vetëm kuadrit mësimor gjatë këtyre viteve i kushtohet rreth 100 faqe, (541-636), pa llogaritur shkrime dhe vendime nga qeveria, ministritë dhe zyrat e arsimit.

Mbasi mbarova librin, i bëj pyetje vetes, më pas edhe të tjerëve: Ç’qëndrim duhet të mbaj dhe duhet të mbajmë ndaj nacionalistëve shqiptarë, që punuan në drejtimin e shtetit Shqiptar, në kushte e vështira të pushtimit dhe të “Luftës civile”, për çlirim dhe pushtet!? Këtu më ndihmon dijetari Viktor Hygo, që diku thotë: “Njeriu e ndërton vetë piedestalin. Koha i vendos përmendoren”. Ju i nderuar Gjet Ndoj, në këtë libër, u ngritët monument nacionalistëve. Edhe unë jam në një mendje me ju.

Mendoj, që me lejen e autorit, mbi shkrimin tim të hedh pak kripë deti nga Durrësi, për t’i dhënë pakëz jetë. Pasi disa prej emrave të mësuesve që hasen në për faqe të librit, i kam njohur si nxënës i tyre, disa nga leximet nëpër libra, disa nga studimet e historikëve të shkollave ku kam punuar si mësues dhe drejtues. Po përmend vetëm disa:

Bajram Sali Gashi, drejtor i shkollës së Shënavlashit, gjatë viteve 1937-1941, me rrënjë nga Istogu u Dardanisë. Sot “Dëshmor i atdheut” dhe “Hero i Kombit”, pasi në shkurt 1945, në krye të 300 luftëtarëve dardanas, u vra në luftime me forcat ushtarake serbe, që ripushtuan Dardaninë. Sot shkolla 9-vjeçare e fshatit Fllakë, mban emrin e tij, “Bajram Gashi”. Më tej mësuesin Haki Taha, me origjinë nga Gjakova, mësues në Shënavlash të Durrësit, në vitet 1938-1941, i cili së bashku me drejtor Bajramin, “fluturuan” drejt Dardanisë në shërbim të arsimit dhe shkollës shqipe. Hakiu është mësuesi, i cili në Prishtinë kreu atentatin ndaj Miladin Popoviçit, mik i komunistëve shqiptar. Ai u vra në mars të vitit 1945. Sot për të dy këta heronj, janë shkruar dy libra nga Bajram Halil Gashi, ish drejtori i shkollës së Shënavlashit.

Më tej përmend mësuesin Vasil Ziu (Një shkollë mban emrin e tij), mësuese Angjelina Qeraxhija, si pjesë e arsimit në Durrës, etj, etj. Me nderim të veçantë kujtoj mësuesen time Ksanthipi Syka, në shkollën “29 Nëntori”, e cila vite më parë, 1941, bashkë me mësuesin Sulejman Lakavaja, hapën shkollën fillorë në “Ranishte”, (Plazh), të Durrësit, toponim i vjetër që përmendet vetëm nga durrsakët e hershëm. Sot kjo shkollë mban emrin Shkolla 9-vjeçare “Bajram Curri”. Duhet thënë, pasi pak përmendet në shkrimet tona, se në vitin 1941 e në vazhdim, u hapën edhe shumë shkolla në mbarë vendin, por unë dua të veçoj Durrësin dhe rrethinat e tij. Ndaj po përmend mësuesin Arif Halili (Gashi), që hapi i pari shkollën fillore në Katund të Ri, shtator 1941, sot Shkolla e Mesme “Jusuf Hoti”, shkollë ku pas shumë vitesh shërbeva edhe unë për afro 20 vjet me radhë, 1972-1992.

Besoj se nuk e kam gabim…! Kjo pjesë e librit, si vlerë e shtuar,  është pjesë e historisë së shumë familjeve në mbarë vendin, më tej në mbarë trojet shqiptare, pasi nipat dhe mbesat kanë ç’të kujtojnë me krenari për paraardhësit e tyre, si mësues dhe “Misionarë të dijes”, që i dhanë jetë arsimit shqiptar, si shtyllë e fuqishme e kombit. 

I nderuar miku ynë Gjet Ndoj, ju falënderoj sinqerisht për librin, në veçanti për të gjithë shtetarët dhe për të gjithë ata që shërbyen në ngritjen dhe forcimin e arsimit kombëtar. Ju i bëtë të pavdekshëm, duke i vendosur në libër, që unë e quaj “Arka e kujtesës”.

Urime dhe suksese në libra të tjerë, me po kaq vlerë shkrimtarie dhe atdhetarie. 

Kadri Tarelli

Mars 2024,.

Besim Ndregjoni/

Zoti e bekoftë shqiptarin e madh të shekullit, Sami Repishtin, e familjen e tijë!

Fort i nderçëm prof. Repishti!

Në 99-vjetorin e lindjes suaj prof. Sami Repishtit, gjej rastin që ta përsëris se sa me fat kemi qenë si komunitet, ne të mbijetuarit e diktaturës që e kemi pasur dhe e kemi në mesin tonë. Ikonën e qëndresës antikomuniste, bashkëvuajtësin dhe të mbijetuarin e diktaturës, shkrimtarin, publicistin, mbrojtësin e palodhur të Kosovës martire bashkëpunuesin dhe mikun e idealeve dr. Ibrahim Rugovës!

99-vjetori i juaj na gëzon se lutjet tona për praninë tënde, në dy shekuj Zoti na i ka pranuar.

Pena juaj u bë pishtar ndriçimi për gjenocidin komunist në Shqipëri, u bë dritë për shqiptarët e Kosovës të fitonin lirinë.

Zëri i juaj ushtoi në Kongresin amerikan, në mbrojte të shqiptarëve në Ballkan. Personaliteti i juaj atdhetar e kombdashës e nderoi Shkodrën loce që të rriti e të edukoi.

Në vend të urimit, ne bashkëvuajtësit tuaj ndjehemi krenarë e të falënderojmë për kontributin e madh që ka dhënë për kombin shqiptar, për 6000 të zhdukurit e komunizmit, për 36.000 të burgosurit politike për shqiptaret në SHBA, për të drejtat e liritë e njeriut kudo.

Të urojme edhe shëndet e jetë të gjatë, o shqiptar i madh, që lartësove emrin e Nanës Shqipni!

I lutemi të madhit Zot që ta festojmë së bashku 100-vjetorin e lindjes.

Zoti e bekoftë shqiptarin e madh të shekullit, Sami Repishtin, e familjen e tije!

Nga Mimoza Dajçi/

Pas ardhjes në pushtet të diktaturës së proletariatit, deri në vitin 1991 në Shqipëri “u aplikua” edhe zhdukja e personave të vrarë pa gjyq. Kanë kaluar 8 vite kur një thirrje e OKB, tërhoqi vemendjen autoriteteve shqiptare se, duhet të sigurojnë më shumë shpërblim për familjet e 6000 njerëzve të zhdukur gjatë regjimit komunist në Shqipëri. Ky lajm u bë i njohur pas vizitës një javore në Shqipëri nga Drejtuesja e OKB-së, Houris Es-Salmi. “Ka ardhur koha – tha ajo – që Shqipëria të kthejë këtë faqe të dhimbshme të së kaluarës. Të gjithë personat e zhdukur dhe familjarët e tyre citon të ketë thënë Salmi kanë të drejtën e dëmshpërbilimit, mirëkuptimit, rehabilitimit dhe garancisë për mos përsëritje të këtyre krimeve”.

Koha tregon të kundërtën. Këto thirrje e udhëzime të komunitetit ndërkombëtar akoma nuk po zbatohen në Shqipëri. Atje ka shumë probleme që janë lënë “në harresë” e vendi mbulohet nga korrupsioni galopant, krimi i organizuar dhe krimi brënda familjes.

Edhe pse Shqipëria kaloi diktaturën më të egër në Europë, përsëri akoma qeveritë e saj nuk kanë përfunduar proçesin e dëmshpërblimeve për ish të burgosurit dhe internuarit politikë, pjesa dërmuese e të cilëve janë larguar e po largohen nga kjo jetë me shpirt të vrarë e copëtuar, pa marrë as shumën finaciare që u takonte nga torturat e vuajtjet e tmerrshme që kaluan nëpër birucat, burgjet e kampet e përqëndrimit….

Eshtë hapur muzeu tunel – bunker i nëndheshëm i ish qeverisë komuniste në Tiranë, por aty nuk pasqyrohen gjithë plagët që i janë shkaktuar padrejtësisht popullit tonë nga ai regjim mostruoz, i cili sa më shumë të ishte vonuar aq më tepër viktima e të burgosur politikë do të kishim. Të gjithë do të kalonim nëpër atë gijotinë, që vlonte mes spiunimeve dhe letrave anonime. Një zinxhir i tërë i shërbente Sigurimit të Shtetit Shqiptar. Ishte krijuar industria e spiunazhit, zhdukjeve e vrasjeve me edhe pa gjyq.

Në mbështetje të OKB-së për të zhdukurit nga komunizmi në Shqipëri dhe për të zgjuar qeverinë shqiptare nga gjumi letargjik, një dokumentar mbi këtë Temë ka realizuar edhe TV i BBC-së. Ku protagonist janë Kryeministri Edi Rama, ish i internuari politik Simon Miraka, ish i burgosuri politik Gjeneral Rahman Parllaku, ish i burgosuri politik Saimir Maloku, Drejtoresha e Autoritetit për Informim mbi Dokumentet e ish Sigurimit të Shtetit Gentiana Sula, gazetarja M. Dajçi dhe ish Zv/Ministri Nikolin Kurti. Por akoma nuk po shikojmë dritë në fund të tunelit për realizimin e udhëzimeve të OKB-së.

Eva Brinja/

Në shkencat bashkohore, prej shekullit të XIX, kemi atë që quhet Lingustika klasike e cila realizoi “pemën e gjuhëve” prej ku shqipja u vendos ose në trungun e pemës  ose në rrënjën e saj. Prej këtij momenti lidhja e shqipes me gjuhën sanskrite është vënë në dukje nga  linguist anglez dhe gjerman shekullit të XIX-të. Në fillim të shekullit të XX-të kemi avancimin e mendimit shkencor në lidhje me  gjuhën apo “fjalën”, nëse ajo ishte diçka e rastësishme si një “etiket” e vendosur  mbi sendin/fenomenin, apo është diçka shumë më tepër se kaq dhe ka lidhje me  psikën e përdoruesit të fjalës. 

Për hir të së vërtetës sot ky mendim ka avancuar duke realizuar eksperimente mbi  përdorimin e “fjalës” së lashtë, dhe në këtë rast marrin kryesisht atë “hebre” ose  “aramane” (tashmë gjuhë e vdekur), për të evidentuar reagimin në trurin e  përdoruesit të fjalës. 

Gjithashtu tashmë është e njohur se përdorimi i fjalës pozitive si “lutje” kryen  mrekulli në trupin e njeriut. 

Pra lidhja e fjalës me psikën është vërtetuar se ekziston. 

Por, 

nëse tek kjo kërkesë e mendimit shkencor sot në botë do të ishte bërë prezent  zbulimi i Petro Zhejit se, 

“Fjala është krijuar në bazë të një botkuptimi hyjnor”, 

përdorimi i këtij mjeti do të kishte marrë përmasa dhe vlefshmëri për atë çka dhe  është dhënë FJALA. 

Le të japim në mënyrë të përmbledhur esencën e këtij zbulimi, pse jo të tregojmë  edhe përse konsiderohet në shumicën e rasteve si e vështirë për tu kuptuar si teori. 

• Çdo artikulim që del nga goja e njeriut, në njësinë më të vogël si zanorja,  rrokja dhe më tej fjala, nuk janë aspak një rastësi por një përmbajtje informative që gjithmon ka të bëje me: 

Krijuesin dhe historinë e lidhjes së Njeriut me të në këtë Jetë. 

• Por, shkencat e sotme, Fizika Kuantike, Theologjia, Filozofia apo Psikologjia (ajo analitike), në të gjitha përsiatjet e tyre të krijimit apo dhënies të ligjeve  apo postulateve që veprojnë në fushat e tyre të hulumtimit flasin pikërisht  për të njëjtën gjë: 

Krijuesin dhe historinë e lidhjes së Njeriut me të në këtë Jetë. 

• Fjala referon tek një symbol dhe jo tek një Koncept (siç mendonte linguistika  klasike), dhe duke qenë se vet Simboli lidhet direkt me Krijuesin apo Qëndrën siç e emërton Zheji kjo na çon tek Monogjeneza e gjuhëve. 

Krijuesi është Nji dhe gjuha që Ai dha është Nji.

Në këto kollona zbulimesh, këtë eurdit të frikshëm, Petro Zhejin, e çoi Shqipja si një  ndërmjetës i palodhur midis fushave të shkencave apo gjuhëve të ndryshme që nuk  janë gjë tjetër veç se Kulla e Babelit ku të gjithë të thonë te njëjtën gjë me gjuhë  apo me forma të ndryshme (shkenca) dhe nuk merren vesh. 

Prandaj le të japim një paragraph nga Libri I parë Sanskritishtja fq.123: 

“me qëllim që çdo lexues dhe jo vetëm specialistët, të kenë mundësi të  krijojë një ide sa më të qartë se përse është fjala dhe të mund të rrokë tërë  rëndësinë e madhe të kësaj vetie krejt të veçantë e unikale të gjuhës sonë,  si një dëshmi të lashtësisë së saj thuajse të pallogaritshme, por bashkë me  këtë edhe të “primaute-së” absolute të kulturës sonë, të rrezatuar, të  centrifuguar, fare-darë e shkapërdarë e të “përhumbur”mijëra e mijëra  vjetë nëpër tërë Botën, aq sa do të mund të flitej për një “Shqipe endacake”  ashtu siç flitej dikur për një “çifut endacak”, do të sjellim këtu disa  shëmbulla të tjera të kësaj “ndërmjetësie” të pafund të shqipes, të  zgjedhura mes gjuhësh relativisht modern dhe prat ë njohura për shumicën  e lexuesve tanë, 

Ndërsa për të realizuar ndërmjetësinë mes shkencave të ndryshme ai krijoi atë që  njihet si Algoritmi Simbolik. 

Këtu fillon ajo që quhet shkallë vështirësie apo i pakutueshëm. 

Në fakt ajo del kaq e thjeshtë në se shikojmë së elementët përbërës të këtij Sistemi  Llogjik (Algoritmi Simbolik) përbëhet jo më shumë se 10 simbole dhe njësitë  matematikore, (plus, minus, më i madh apo i vogël) dhe disa simbole shtesë që  tregojnë marrëdhënie midis tyre. 

– ∞ – infiniti 

– Ο – rrethi -qëndra 

– Ө – rrethi i ndarë 

– ↓- poshtë apo → 

– ≤≥- më madh ose më i vogël 

– ● – rrethi I zi

– F – kodi F  

– E – kodi E 

As më shumë e as më pak ashtu siç veprojnë të gjitha shkencat me të cilat ne  merremi që në bangat e shkollës. 

Vështirësia për shqipfolësit qëndron në faktin se nuk e kanë parasysh se çdo fjalë  që ne përdorim është një peshë dije e pafund. 

Ndërsa për joshqipfolësit, i pengon gjuha e tyre e cila vjen tek gjuha e parë lehtësisht duke aplikuar metodikën e Agron Dalipit. 

Dalipi heq njëra pas tjetrës të gjitha tullat që kanë ngritur Kullën e Babelit për të  mos u marrë vesh, mosmarrëveshje që vazhdon edhe në shkencat e lartë përmendura. 

Algoritmi Simbolik ju takon të gjithëve, 

thjeshtë një mënyrë e re e të menduarit. 

Në plotësim të këtyre njohurive vjen edhe Niko Stillo pasi me metodikën e tij  mendoj që ka ofruar mundësinë e zbërthimit dhe leximit të shkrimeve parahelene  dhe pararomake në tegjithë trevën e Mesdheut. 

Aparati i tij shkencor jepet saktësisht në skemën e mëposhtëme.

Me këto tre emra, 

Shqipja jonë jep një mënyrë më të re të njohjes së historis së Njerëzimit sipas  skemës së mëposhtëme. 

Eva Brinja, 

20 Janar 2024.

Nga Mimoza Dajçi/

Shtysë për këtë artikull më dha biseda në New York me një regjisor të ri, i cili më tha se temat mbi diktaturën komuniste në Shqipëri janë rezuaruar, pasi janë realizuar shumë filma, gjë që më la një shije të hidhur…. 

Romë, nëntor 2018. Po udhëtoja me avion nga SHBA për në Shqipëri. Në aeroportin Fiumicino të Romës, tranzit për në Tiranë. Aeroport që ka fituar Çmimin si më i miri në Europë.  Rastësisht takova e fola nga afër me aktorin italian Remo Girone, të famshmin Tano Caridi tek seriali italian “La Piovra”. Do të ishte protagonist në filmin e ri shqiptaro – italian të regjisorit Namik Ajazi “Portreti i pambaruar i Clara Bellinit”. Film i cili tashmë ka fituar disa Çmime të Arta në Gjermani dhe në Itali.

Sipas aktorit Girone, xhirimet e filmit kishin filluar dhe ai së bashku me bashkëshorten Victoria Zinny, prezantohen në rolin e një familje diplomatësh italianë në Shqipëri gjatë periudhës së komunizmit. Regjisori Namik Ajazi, edhe ai i prekur direkt politikisht, së bashku me skenaristin Ruzhdi Pulaha dhe një grup aktorësh shqiptarë e italianë, do të bënin të njohur për publikun një histori të parealizueshme dashurie gjatë viteve të diktaturës. Bëhej fjalë për histori dashurie mes një djali shqiptar dhe vajzës së një diplomati të lartë Italian.

Ngjarjet i përkisnin fund viteve ’70, fillim i ’80-ës dhe krahas historisë së dy të rinjve, do të vendoseshin ngjarje të viteve të vështira të kohës së diktaturës komuniste në Shqipëri. Duke iu referuar edhe shtypit shqiptar, për të arritur në këtë histori të dhimbshme, regjisori Ajazi ka punuar për gati tre vite dhe ka bërë kërkime në ish-Arkivën e Ministrisë së Brendshme. Është mbështetur në katër histori të vërteta, njëra prej të cilave i qaset më shumë asaj të filmit. Sipas Ajazit aty nuk mund të flitet për personazhe realë, pasi ka marë copëza nga disa syresh. Po sipas medias shqiptare regjisori Ajazi thotë se: “Nuk dua që askush të identifikohet me personazhet e filmit. Por është një histori e vërtetë që i bën homazh atyre ngjarjeve të dhimbshme, romancave të ngelura përgjysmë, idileve të prera në mes nga ana e regjimit, i cili nuk të falte”.

Është homazh për të gjithë ata njerëz që kanë kaluar nëpër situata të tilla. Disa nuk jetojnë më, disa tashmë janë gjyshër”, thotë Ajazi në një intervistë të tij, teksa shton që përzgjedhja e temave nga e kaluara komuniste vjen si një detyrim karshi një brezi që përjetoi kohëra të vështira, por edhe për t’i treguar brezit të ri se ç’kanë qenë ato vite”.

Dhe sigurisht regjisori Ajazi ka prekur një ngjarje tepër delikate të jetës në diktaturë, pasi gjatë atyre viteve të zymta ka pasur shumë dramë, divorce si në dashurinë e të rinjve ashtu edhe gjatë viteve pasmartesore, ku për shkak “biografie” e luftës së klasave shumë çifte u ndanë duke rritur fëmijët jetim me prindër gjallë. 

Përzgjedhja aktorëve përbënte një surprizë më vete. Ajazi kishte sjellë në Tiranë aktorin Remo Girone së bashku me aktoren Victoia Zinny që do të interpretonin prindërit e vajzës.

Beatrice Aiello, një aktore e re italiane në rolin e protagonistes, po ashtu interpreton edhe Marta Gastini. Roli kryesor i ishte besuar të riut shqiptar që jetonte në Firenze, Anton Kodrinaj. Filmi u mbështet nga QKK, Ministria Italiane e Kulturës dhe Eurimages.

Duke dëgjuar nga aktori Girone rreth skenarit të këtij filmi, një nga këto episode më ktheu në kujtesë miken time italiane Jola Tahmizi, që fatkeqësisht nuk jeton më, ish anëtare e Kryesisë së Shoqatës së Gruas ish të Persekutuar Politike të Shqipërisë, ku edhe unë kam dhënë kontributin tim vite me rradhë edhe pranë kësaj shtrese deri ditën që u largova për në SHBA. E kam njohur nga afër Jolën, i ati kishte qenë Konsull i Italisë në Vlorë. Për shkak të veshjes së saj “moderne” kishte rënë në sy të policisë sekrete shqiptare dhe sigurimi i shtetit e arreston në moshë tepër të re. Sa herë vajza e re me emrin Jola shkonte në Tiranë, luante tenis veshur me një fund të shkurtër të bardhë me pala të vogla dhe bënte shëtitje – xhiro duke mbathur në këmbë patinat rrëshqitëse. Kjo pamje ekstravagante e saj përbënte shqetësim për regjimin e kohës. Shfaqje e huaj, paçka se Jola ishte e huaj, në dhe të huaj. Vetëm për fundin e bardhë e të shkurtër që mbante veshur dhe rrëshqitjen me patina, e arrestojnë dhe e dënojnë për agjitacion – propagandë.

Një rast tjetër që kam njohur nga afër, Maria Dvorani, e cila la studimet e larta në Itali dhe kthehet në atdhe për tu gjendur pranë atdheut gjatë pushtimit fashist. Ndërkohë njihet e martohet me një inxhinier italian, që kish mbetur pas lufte në Shqipëri. Për këto veprime të ndaluara sigurimi i shtetit e arreston dhe e burgosin si armike e popullit. Edhe me Marien jam njohur pranë kësaj Shoqate. Ishin gra inteligjente, poete, shkrimtare, tolerante e tepër humane. Gra heroina që me dinjitet të lartë sfiduan diktaturën më të egër në Europë. Ishin bashkëvuajtëse e mike burgu politike me heroinën Muisne Kokalari, të cilat shpesh më tregonin ngjarje të atyre vuajtjeve të rënda e torturave çnjerëzore që kishin përjetuar nëpër birucat e diktaturës. Jeta dhe vepra e të cilave u përjetësua në lartësi me dimensionin e lirisë.

Një Memorial dedikuar Gruas ish të Burgosur e të Persekutuar Politike të Shqipërisë në qendër të Kryeqytetit të Shqipërisë do të ishte domosdoshmëri, pasi e meritojnë vërtetë. 

Duke u kthyer sërisht tek filmi, një Bravo! I takon regjisorit Namik Ajazi dhe skenaristit Ruzhdi Pulaha, të cilët vijojnë të tregojnë me vërtetësi atë periudhë të tmerrshme të jetës që kanë kaluar në komunizëm edhe femrat e huaja. 

Falenderoj aktorin e madh italian Remo Girone së bashku me bashkëshorten e tij Victoria Zinny, që ju bashkëngjitën këtij projekti dramatiko – artistik të vendit tonë.