Dr. Eugent Kllapi/

“Sot nuk ka asnjë indioeuropianist” thote një akademik i mirënjohur në fushën e gjuhësisë në një emision mbi/për gjuhën. Atëherë përse duan shkencëtarët shqiptarë dhe studiuesit shqiptarë të legjitimojnë që gjuha nuk është aq e vjetër por 1500 vjeçare kur indoeropianistet janë të mendimit që gjuha shqipe është 8 mijë vjet e kusur?! Janë studiues të fushës, pra të gjuhës prandaj kanë të drejtë ta argumentojnë të kundërtën e vjetërsisë për “Protoiken” e shqipes.

Por kur janë të fushës ata fare mirë e kuptojnë se nuk mund ta hedhin dot poshte shkencerisht vjetersine qe paraqet revista “Science” mbi gjuhen shqipe. Ne shkence, per aq kohe qe nuk mund te vertetohet e kunderta nuk mund te hidhet dot poshte paradigma e ngritur shkencore.

Ne opinionin shoqeror po. Ne turma udheheqesi shkelet me kembe, kurse me injorantet, ose te paditurit po t’u japesh edhe biblioteken e Aleksandrise ata e shumezojne me zero, per rrjedhoje perfundimi del 0 nga gjithe ajo biblioteke.

Per kete, akademiket shqiptare nuk jane kopetente te mendimit protoik mbi historine e gjuhes me studim por jane thjeshte opinioniste ne lemin e publicistikes. Si puna e studimit te revistes Science ka dhe dhjetra studime te tjera per lashtesine e gjuheve dhe konkretisht akademiket shqiptare ne lemin e gjuhesise dhe jo vetem duhet te vertetojne me studime te reja te kunderten e ketyre dhjetra studimeve. Po i kane te pakten t’i publikojne. Pune e tyre kjo le te bejne c’te duan. Ne qofte se e vertetojne shkencerisht te kunderten e dhjetra studimeve plus te kunderten e studimit Science me studimet e tyre shqiptare shkencore ne te ardhmen atehere ata do te kene pretendimin se gjuha shqipe nuk eshte aq e vjeter sa thone keta te huajt, kjo do respektuar nqs ne te ardhmen del si triumf shkencor.

Problemi i dyte eshte mbi Enigmen shkencore. Nje enigme shkencore as nuk mund te vertetohet, as nuk mund te hidhet poshte. Nqs une nuk e hedh dot poshte nuk kam kopetencen per autoritet shkencor, madje jam ne enigme, kot qe te flas ne kete rast, po vertetova te kunderten atehere e njoh dhe nuk jam me ne enigme. Akademiket shqiptare bashke me te perndriturin Cabej qe hodhi guret e themelit per gjuhen shqipe nuk e njohin protoiken me studime shkencore. Pra nuk e njohin edhe Science e si rrjedhoje jane ne enigme rreth kopetences shkencore ne lidhje me protoiken se nuk jane te specializuar per kete. Njohja e tyre kufizohet sipas rrethanave dhe kushteve nga antikiteti e ketej, jo mbi protoiken, ata nuk e vertetojne dot te kunderten e revistes Science e rrjedhimisht nuk e njohin, jane ne enigme shkencore, opinionet e tyre ngelen ne lemin e qytetarise qe quhet publicistike.

Ka ndonje shkarje akademike qe studimin Science e quajne si “hipoteze shkencore” dhe jo teze e vertetuar shkencerisht kur dhe vete akademiket shqiptare e dine se rezultatet e revistes nuk mund te quhen hipoteze, hipoteza nuk verteton po shtron pyetje apo enigma per te zgjidhur. Revista Science i ka vertetuar ato rreth protoikes, pra nuk eshte hipoteze por teze. Me pas tezat mund te hedhin njera tjetren nqs vertetojne te kunderten. Ne te ardjmen te shikojme se cfare do publikojne kundertezat.

Problemi me fillestar eshte media. Vete gazetaret qe e vetquajne dhe quhen gazetare me pervoje nuk kane mbaruar gazetari po merren me gazetari per shume vjet, te themi 20. Si mund te jene kopetente gazetaret qe nuk kane bere studime per gazetari per gazetarine?!!!! Ata kane bere gjuhesi, agronomi, shkolle ushtarake por mendojne se bejne profesionalizem ne media dhe quhen eksperte. Nje mekanik mund te quhet mjeshter ne mekanike por motorin nuk e shpik dot ai sepse per kete pune ka inxhinieri, mekaniku nuk e kalon dhe nuk e kupton enigmen shkencore, inxhinieri po. Ndonjehere mekaniku nga pervoja ia kalon inxhinierit por e keqia e tij eshte se ai nuk di me thelle se nje shkolle me dije te kufizuara, jo me te specializuara.

Nje murator 20 vjet me pervoje nuk mund te bente dot kullen ne Dubai, per kete duhet te kete eksperte ne inxhineri, mbase fizikant, nuk u ftuan muratoret aty per ndertim ideje, por inxhinieret.

Me kete eshte me mire e udhes qe nje virolog mos te marre shume sfida te forta qe te ndertoje kullen e Dubait, as te shpike motorin me djegie te brendshme megjithese e njeh fiziken e kimine, ka kopetente te tjere per kete.

Ne Shqiperi eshte bere e udhes qe letrari ben agronomine, agronomi letersine, te gjithe juristin dhe intelektuali muratorin!

Si mundet “keta eksperte” te nxjerrin ne drite problemet dhe aftesite e profesionit? Une e njoh agronomine, mund te flas me muaj per kete, por nuk mund te hedh dot poshte agronomin ne shkence. Ata qe quhen ndryshe “Sharlatane” mund te jene alternative e dijes e nuk do te ishte keq, por shkenca ka ligjesite e saj. Po akademiket tane a mund te quhen “Sharlatane” nga shkencetaret e revistes Science ne lidhje me protoiken e gjuhes?! Po AMA e drejtuar politikisht dhe jo kopetente ne fushen e komunikimit?!(do nje analize tjeter kjo per AMA-n) Po politikanet e parlamentit te zgjedhur nga populli dhe akademiket ne lidhje me protoiken?

Te kuptohemi, une do t’a quaja veten injorant me gjithe kuptimin e fjales ne protoiken e gjuhes, madje dhe ne studimin e gjuhes ne aspektin shkencor, por jam i specializuar per opinionin dhe argumentin shkencor e per rrjedhoje me lind e drejta qe te bej njohjen e kuptimin dhe domethenien mbi keto koncepte nese jane te verteta apo te gabuara. A mund te me kritikoje mua nje popull i thjeshte per protoiken a te tashmen? Po, ka gjithe te drejten e tij.

Populli nuk mund te quhet sharlatan kur merret me popullin.

Frano Kulli/

Dje qarkulloi lajmi, i përmbedhur shkurtazi se Muzeu Kombëtar do të mbyllet për katër vjet. Lajmi erdhi i zbehtë, si diçka e rrjedhur prej komunikimeve shkresore ndërmjet zyrave dhe jo si një kumt zyrtar publik, që mbart në vehte rëndësinë e peshën e lajmit. Bile diku diku shënoheshin edhe datat kufizuese të asaj që do të ndodhte; do të mbyllej me 15 mars 2024 dhe do të hapej me 15 mars 2028.

Në vetëm më pak se dhjetë vjet, ka ndodhë që katër prej enteve kulturës sonë kombëtare, të shkrihen si të mos kishin qenë.Teatri Kombëtar u shemb, Biblioteka Kombëtare u lag, u dogj e u poq. E , ashtu si është zëre se nuk është. Galeria kombëtare…pse a ekziston ? Dhe tani, më së fundi edhe Muzeu Kombëtar… Pra të katërta janë rrëzuar e kanë rënë përtokë. (Po sot Shqypni, pa m’thuej si je/Po sikur lisi i rrxuem perdhe…) “De fakto” edhe këto të trija që ende janë si karabiná (karabiná-skeleti i një ndërtese) e poshtnojnë fjalën kombëtare, përderisa cilsori që marrin nuk cilëson kurrgjë për to. Po,dihet që konotacioni , ngarkesa emocionale, që vetë fjala “kombëtare” mbart, jo veç për ne, po për gjithë vendet e qytetruara, madje edhe për të tjerat më pak të tilla, nuk është kaq kollaj e fshishme,nuk mund të bëhet kaq lehtë e paqenë…Veçmas për ne që rruga e mbajtjes gjallë të kombëtares, nuk ka shkuar fjollë…

Kur në vitin 1902 , në shkollat françeskane të Shkodrës, drejtuesi i tyre At Gjergj Fishta do të fuste gjuhën shqipe si gjuhë mësimi, ditunarët shqiptarë atdhedashës të spikatur e patën çmuar si kurorëzim të atyre përpjekjeve të filluara më heret prej Rilindësve të Kombit. Mbas përpjekjeve të parreshtura të Shoqërive komb-bërëse të shqiptarëve, nga Bukureshti, Sofja, Misiri, e deri në Bostonin e largët, do të ishte Shoqnia vendase “Bashkimi” e Shkodres, i pari organizim i intelektualëve shqiptarë në trojet e veta. Kjo Shoqni kishte paraprí gjithashtu botimin e një numri të mirë të teksteve shkollore në gjuhën shqipe, kurse “Fjalori i Bashkimit” (shqip-italisht) edhe sot e kësaj ditë çmohet si njëri prej fjalorëve më të mirë të gjuhës shqipe. Faik Konica, që, gjithashtu bënte në Bruksel revistën “Albania”, në “Kalendarin e Maleve” një kalendar që ai pati përgatitë dhe doli në tetorin e vitit 1900 e që shënonte posë festave fetare , ngjarjet historike e kulturore të shqiptarëve, do të shkruante: “Më e madhja ndodhinë për kombin shqiptar më 1899 , asht krijimi i shoqnisë “Bashkimi” në Shkodër, për përparimin e gjuhës kombëtare. Kjo shoqni zgjodhi për kryetar Imzot Prenn Doçin, Abatin e Mirëditës. I shkëlqyeshmi Abat i Mirëditës ka me vedi besimin e gjith shqiptarëve, të shkado fesë që ne qofshim.” Nërsa në shkollat e Shkodres ku kishte filluar “të flitej shqip”, do të themelohej edhe teatri në këtë gjuhë. Mësuesi e drejtuesi i shkollës, Fishta pra, Poeti do të bënte edhe rregjisorin edhe skenografin, do të shkruante melodrama e do të përshtatte pjesë në shenj nga kryeveprat europiane. Për teatrin ku do të teatrohej shqip pra. Për teatrin kombëtar. Mbrenda pak më shumë se një dekade e, vetëm në atë qytet bëhej teatër e veprime të tjera kulturore në 6 salla, më e vogla prej të cilave kishte dyqind ndejëse. Gjithçka shqip e gjithçka nën vezullimin e më të bukurës avangardë europiane…

Tani pra edhe Muzeu kombëtar (ai që ishte e ashtu si ishte) do të “pushojë në paqe” së paku për nja katër vjet. Kështu cilësorit “kombëtar”, mbështetur si emërtesë në hyrje të ngrehinave të dikurshme, tani i bie të varet në ndonjë pemë aty pranë… E nëse rradha e tejhedhjes së kombëtares vijon, kush e ka mbas Muzeut ? …

Dr. Agim Z. Dobruna/

Kali është simbol i fuqisë, shpejtësisë, qëndrueshmërisë, e dominimit. Njeriu fillimisht e (keq)përdori kalin duke i ngrënë mishin e marrë lëkurën. Më vonë ai arriti që ta zbusë atë dhe ta përdorë për kalërim e bartje të barrës. Katërmijë e pesëqind vjet para erës sonë ndodhi një nga shpikjet më të mëdha të njerëzimit. Ishte rrota ajo që ndryshoi shumë gjëra në jetën e njeriut dhe rrjedhimisht kali u përdor edhe për tërheqje.
Kali është luftëtari më jetëgjatë dhe numerikisht më pjesëmarrës, si në ndërtimin, ashtu edhe në shkatërrimin e civilizimeve të shumta gjatë historisë njerëzore. Mjafton të kujtojmë Konkuistadorët e Spanjës dhe pushtimin e aztekëve me vetëm rreth gjashtëdhjetë e dy kuaj dhe të inkasve me jo më shumë se njëqind sosh, duke mashtruar prijësit e tyre Montezuma dhe Atahualpa. Kaq pak kalorës e pushtuan e më vonë e shkatërruan një civilizim të tërë! Përdorimi i kalit në luftë ishte aq esencial sa që edhe në Luftën e Dytë Botërore, deri në shtatëdhjetë për qind e ushtrisë gjermane (Wehrmachtit) ishte e tërhequr jo me makina, por me kuaj. Përgjatë kësaj lufte vetëm Bashkimi Sovjetik dhe Gjermania përdorën më shumë se gjashtë milion kuaj.
Kali është bërë pjesë e pandarë edhe e shkencës. Skocezi Xhejms Uat e futi në shkencën e fizikës njësinë matëse kalë-fuqi për ta krahasuar rendimentin e motorëve me avull me fuqinë e kuajve tërheqës. Një kali, për shembull, mund të zhvendoste një peshë prej 75 kg në metër për një sekondë.
Kuaj të famshëm
Kali më i njohur e më i përmendur këtu e mbi tremijë vjet, i cili për paradoks nuk ishte kali i vërtetë, është ai i Trojës. Troja i bëri qëndresë pushtimit nga grekët duke qëndruar e rrethuar për dhjetë vite. Ndërkohë, grekët erdhën në ide që të ndërtojnë një kali nga druri ku do të fshiheshin disa luftëtarë dhe ua dhanë trojanëve si dhuratë. Luftëtarët e fshehur pastaj gjatë natës dolën nga kali, hapën dyert e kështjellës dhe Troja u pushtua. Në aspektin ushtarak kjo cilësohet si një nga strategjitë më të mira të kohës. Termi “Kali i Trojës”, rrjedhimisht, mori konotacionin alegorik të mashtrimit, tradhtisë, apo kolonës së pestë. U bë e famshme thënia “mos u beso grekëve edhe kur sjellin dhurata”. Në rastin aktual të rrethanave në Kosovë, fqinji ynë verior imponoi një të ashtuquajtur “Asociacion”, që s’është gjë tjetër pos një Kalë Troje (kolonë e pestë)! Sot madje emërtimi “Kalë Troje” ka zënë vend edhe në teknologjinë informative. “Trojan” quhen ato viruse kompjuteri të cilat e infektojnë një sistem kompjuterik, pasi përdoruesi t’i ketë pranuar gabimisht si softuerë apo skedarë legjitim.
Bucefali kishte një shenjë në kofshë në formë të kokës së demit. Ai ishte kali i Aleksandërit të Madh. Filipi II, babai i Aleksandërit nuk ishte i kënaqur me fuqinë, zotësinë, zhdërvjelltësinë e djalit të tij dhe vazhdimisht e bullizonte. Një ditë në tregun e kuajve Filipit iu ofrua një kalë nga tregtarët me një çmim shumë të lartë. Kali ishte aq i padëgjueshëm sa që edhe kalorësit zbutës nuk arritën ta shalojnë. Aty ishte edhe Aleksandëri, fëmijë vetëm trembëdhjetë vjeç. Ai e kishte pikasur se kali po frikësohej nga hija e vet. I mori leje babait që ta provonte ta shalojë. Pasi u lejua, ai butësisht iu ofrua kalit dhe e ktheu në drejtim të diellit që të mos e shihte hijen e vet dhe arriti që ta shalojë me sukses. Ky mund të konsiderohet si një moment i “vrasjes së babait” dhe një katapultim i pakthyeshëm i Aleksandërit drejt strategut, gjeneralit, ushtarakut më të famshëm në historinë e njerëzimit!
Incitatus (i shpejtë) ishte kali i perandorit Kaligula. Ai e emëroi kalin e tij për Senator me qëllim që më vonë ta bënte konsull. Marengo ishte kali i Napoleonit, i emërtuar sipas Betejës së Marengos më Itali. Llamri ishte kali i mbretit Artur, Magnolia i Xhorxh Uashingtonit, kurse Rosinante i Don Kishotit.
Për kalin e Skënderbeut nuk dihet dhe nuk shkruhet, as në veprat e Marin Barletit, Mojkom Zeqos e Aurel Plasarit, mirëpo Barleti vetëm shkruan se pas vdekjes së Gjergjit, kali i tij ishte ende gjallë dhe nuk lejoi ta kalëronte më askush.
Gjithandej janë të zakonshme përmendoret me kuaj të luftëtarëve, pushtuesve, ushtarakëve, e mbretërve të famshëm anekënd botës. Pos nderit dhe respektit për ta, thuhet se ka edhe një simbolikë në ato përmendore: nëse kali i përmendores i ka të dyja këmbët në ajër, kalorësi ka vdekur në betejë; nëse e ka njërën këmbë në tokë e tjetrën në ajër, kalorësi ka vdekur nga plagët e marra në betejë; kurse nëse i ka të dyja këmbët në tokë, ai ka vdekur jashtë betejës. Mikelanxhelo, njëri nga skulptorët më të mirë në historinë e njerëzimit ka thënë se “në çdo gur të mermerit është e burgosur një skulpturë të cilën unë vetëm duhet ta nxjerr nga burgu”.
Kali në traditën shqiptare
Kali është bashkudhëtar në jetën dhe traditën shqiptare. Madje, liria e popullit shqiptar ka kaluar mbi kurrizin e kalit (N. Çoçaj)! Gjatë luftës së fundit, thotë ai, në periudhën 1998-99 rreth 60-70 kuaj bartën armë dhe asnjëri nga ta nuk ra në mina.
Kali i UÇK-s është pjesë e lirisë së Kosovës. Në rrethana të një tereni shumë të vështirë, të motit me shi, borë, stuhi, e acar, ai shërbeu për të bartur pesha të rënda armësh, municionesh, ushqimesh, e barërash. Ai barti të plagosurit, të vrarët, të sëmurët, me pak ose aspak ujë e ushqim. Po bëhen gati tridhjetë vjet që Kali i UÇK -së nuk i mori meritat që i takojnë. Ai mbetet i burgosur në një bllok mermeri duke e pritur dorën e një Mikelanxheloje dhe vullnetin e politikës, që të lirohet dhe të marrë të gjithë vlerësimin e merituar!

– Shqiptari i parë i gjuhës Esperanto –

Nga Visar Zhiti

Pas një mesnatës, kur vendi kishte pak që ishte çliruar dhe krismat e armëve vazhdonin më keq, fitimtarët po vrisnin ata që nuk i donin… dhe diku afër Tiranës, ndanë një grope të egër, shkrehën pushkët me qetësi mbi kokën e një njeriu… ra ai… aty e mbuluan me dhé dhe ikën të festonin me një gëzim mizor djajsh…

Ekzekutimi u krye nga një ushtar i pa emër dhe nga një tjetër pranë, që mbahej si më i rëndësishëm…

* * *

Po shfletoja “Antoligjinë e të Vrarëve”, që kisha përgatitur me krijime të të pushkatuarve tanë, e kisha titulluar “Lajmëtarë të Europës” se të tillë ishin, u botua para 10 vjetësh, në 2014, që më drithëron aq shumë. Nuk besoja se ka një popull tjetër një antologji të tillë, që ka vrarë kaq shumë nga poetët e vet, po rishihja për Dom Lazër Shantojan, 5 mars ishte si sot, 1945, kur e vranë.

Shkronjat m’u bënë të ujshme si lotët…

Dom Lazër Shantoja, vjeç 53, nga Shkodra, dënohet me vdekje – me pushkatim… – buçisnin zëra sérisht, sentenca kishte mbetur në ajrin e vrarë. E kishte dhënë një komision partizanësh, të moshës sa e gjysmës së atij që do të pushkatonin dhe gjysmakë në shumëçka, madje nuk dinin të firmosnin as proce-verbalin e tyre. Po të lexoheshin me zë të lartë emrat e komisionit të dënimit, do të ndjeheshin si lehjet qensh të tërbuar.

Kishte nisur furia vrastare e fitimtarëve, komunistëve shqiptarë kundër klerit katolik…

* * *

Lindi në Shkodër në 2 shtator 1892. U shkollua në Kolegjin Saverian dhe në Seminarin Papnor në Shkodër me pedagog poetin Dom Ndre Mjedja e etër të tjerë jezuitë. Përvetësoi latinishtesn, greqishten e vjetër dhe italishten dhe do të ishte shqiptari i parë që do të njihte shkëlqyeshëm gjuhën esperanto.

Dhe buzëqeshte me gjithë shpirt, dhëmbët e bardhë i vezulloni si bora në shkrepat e vendlindjes.

Pasi kreu studimet e larta teologjike në Universitetin e Insbrukut, shërbeu si famullitar në Pulaj, Beltojë, Velipojë, Rrjoll, Sheldî. Sa të bukur janë qytet nëpër Europë, por qielli tek ne është madhështor, ka shumë dramë dhe ëndërr…

Dhe ndjeu dëshirën të përkthente. Botimet e para i bëri te “Lajmtari i zemrës s’Jezu Krishtit”, “Kalendari i veprës pijore”, etj. Nxori “Për natë kazanash”, një përmbledhje me lojra, kashë-e-lasha e proverba. Bashkëpunoi me Pader Anton Harapin për “Ora e Maleve”, ku spikati dhe si poet satirik, me një gjuhë të gjallë e argëtuese. Por ai di të jetë dhe epik e me alegorira.

Do të shkëlqente si orator. Shkrimi për Luigj Gurakuqin apo Fjala e tij në funeralin e Avni Rustemit do të tronditnin shpirtrat. Ashtu i veshur me të zeza, me ballin e gjerë e sy të butë, por gjithë vendosmëri, vazhdimisht kërkonte të bënte… një vepër, një buzëqeshje, një ndihmë… ashtu si meshën përherë… por e kapin dhe e burgosin si organizator dhe ai në Revolucionin e Qershorit të 1924. Mbas disa muajve pati falje nga qeveria e Zogut dhe ai u largua nëpër Jugosllavi për në Vjenë, nga ku do të vazhdonte të dërgonte shkrime.

Në veprën e tij shpaloset natyrshëm estetika me tendencat letrare të fillimit të shekullit XX si ajo franceze e gjermane, ndërsa në poezi është leopardian.

Pas Vjenës bëhet famullitar i fshatit Bienne, ku predikon gjermanisht dhe në La Motte te kantonit Vaud në frëngjisht. Por gjithnjë ajo buzëqeshja e tij e mirë, me dritë. Mbi supe ndiente hijen e maleve të veta. Kishte etje për fjalën shqipe dhe përkthente Wilhelm Telin e Faustin dhe çonte pjesë të tyre në shtypin shqiptar.

Pasi Shqipëria pushtohet nga Italia, ashtu si shumë mërgimtarë të tjerë edhe Lazër Shantoja kthehet në atdhe. Në vendlindje iu bë një pritje tepër e ngrohtë. Teksa endej rrugëve me kalldrëm të qytetit, hapat sikur merrnin tjetër porosi nga toka, dhëmbje dhe premtim…

Ai besonte në një Shqipëri romake. Me një mision të tillë e dërgojnë për një vizitë dhe në Egjipt… Bëhet drejtor i Shoqërisë Letrare “Dante Alighieri”. Më 1941 bashkë me Ernest Koliqin, Mustafa Krujën, Zef Valentinin, Karl Gurakuqin, Xhevat Korçën, (që do të dënoheshin më pas të gjithë nga regjimi që do të vinte), themelojnë në Tiranë Institutin e Studimeve Shqiptare.

Me kapitullimin e Italisë në shtator 1943 merret veç me përkthime të veprave të mëdha, por e trondiste lufta vëllavrasëse që kishte filluar në Shqipëri. Prandaj dhe ai profesori në Jug, nga fisi i Butkave, vrau veten… Dhe Don Lazri ikën ndër malet e Sheldisë, më mirë andej, në pyll dhe legjenda…

Në janar të vitit 1945 e arrestojnë forcat partizane, e zbresin të lidhur. Fillojnë torturat. Mes rënkimeve u tha me zë të mekur: …e kam dijtë me kohë se komunistët janë veç trathtarë!…

Buzëqeshja e tij e çiltër ra bashkë me dhémbét mbi dyshemenë e përgjakur.

* * *

Dhe në Shkodrën e tij, në 5 nëntor 2016, në Katedralen e Shën Shtjefnit do të binin kambanat e meshës së lumturmit të 38 martirëve të besimit katolik. Kardian Angelo Amato do të vinte nga Vatikani dhe me anë të një letre apostolike, të firmosur nga Ati i Shenjtë Papa Françesku. do të deklaronte shpalljen.

Mes atyre emrave do të ishte dhe DOM LAZËR SHANTOJA, “meshtar i ndritur, njeri i kulturës, i letërsise dhe i artit, u masakrua nga xhelatët komunistë, aq sa…”.

Isha dhe unë në atë meshë bashkë me time shoqe. Në pritje të shenjtërimit të tyre. Kështu dhe atdheu gjithnjë e më shumë shenjtërohet…

POEZI NGA DOM LAZËR SHANTOJA

PËR NJË PUTHJE TË VETME

IV.

Kufom’ varrosun tash kahmot n’humnerë

t’detit n’tallaz asht dashunija ime:

kurr dielli nuk e gzoi e pse n’andrrime

si nënqeshje fantazmash ndonji fnerë

i zbet për pak e shndrit e kndoi ndojherë

e diell e drandofille edhe dëfrime

qen’ kangt’ e saja vetëm vezullime

flake mjes krizantemave t’kalterë

n’varreza natën…Pra ç’puhi n’dhe t’huej

tinzare po e shtyn gjethlat qi t’lakojnë kryet për pushim në muzg të nat’s lakmueshëm

n’hemistikun e vargjeve t’trishtueshëm?

A por përkulen n’të me mujt’ t’prigjojnë n’qetin e nat’s nji varg qi s’mund të shkruej?

V.

Ah! mos e lyp at varg!… Asht shum ma mirë

korimbat t’tu mos t’dijn ça me thanë me qen’ poetë e mos me qenë i lirë

me kndue me goj’ kur zemërngrita qanë

Kshtu qenka jeta…Me nji lamtumirë

lyrën qi për ty kapa due me e lanë, pse teli i saj, o lule, dridhet vshtirë

kur jehon’ tjetër s’ka përveç nji zanë

Lulzo ti prap! Un i padashtun jetën

tash e kaloj, i vemti ndër poetën’; e tue kujtuemun puthjen nji ditë,

puthjen tande mërgim…un tash ia kndoj

ma t’bukrin varg hyjneshës Aferditë ndër hije t’qiparisvet kur t’shkoj…

KUVENDI I DËSHMORËVE

Po, n’Dragobi Plakun do t’gjejmë tue kjamun per Shqipëni

Me t’gjallë ma fjalë nuk kemi: asht kot me pritë:

Pleqt u faruen e s’ kan pse plaken t’ritë!

Sot mbasi t’gjallët nuk janë tue luejt

per t’gjallë

Lè t’shkojmë na t’vdekunit Shqiperin me njallë!

Me fjetë s’kemi ardhun: t’jetë

Gjumi per t’gjallët… Na t’ vdeknit duem me u çue

E t’gjallvet do t’u mësojmë si me luftue

Qi sot një vjetë n’at kremte t’onë t’ nandorit

Flamur shqiptar mos t’mbetet n’dorë t’trathtorit!

_____________________________

(Botuar “Liria Kombëtare”, 28 Nëntor 1926)

DUEM… REPUBLIKË!!?

E rrebtë shungllove – porsi rrufè,

ndër veshë t’ praksuemvët, – o fjalë e rè!

Kercnim i frigshëm – për njerz bakqi,

ti i premton popullit – gzim e lumni!..

pse kur ti shfaqesh – vorfnia ikë,

o Republikë!..

Mjaft, kler me dogma – t’ kalbta ti ké

ndër shkolla ushqyemun – masen e ré:

Agoi sot dita – me t’i hjekë dore

të gjitha shkollat – t’ mesme e fillore…

Asht e programit – kjo e para pikë

n’ një Republikë…

Kumbonët me tinglle – na kanë shurdhue;

hoxha n’ minare – s’ do lanë me kndue;

idena tjera – qet koha e re:

Kisha e xhamia – me i rrxuem përdhe!

Hoxhën e priftin – me i tretë n’ Afrikë!..

Duem Republikë!..

Ç’ ka asht besimi? – Robni shpirtnore!

Lypset shrranjosun – prej tokës Arbnore…

Kur shtet mund t’ bahemi? – Kur masa e re,

t’ rritët e lirshme – pa Zot, pa Fé…

Kur para ltereve – qirat t’ jenë fikë,

kem Republikë!

Shka i duhet vakfit – gjith’ ajo gjâ?

Pasunit’ kisha – ç’ ka ka me i bâ?

Hoxha dhe prifti – veç, duen me u mâjë,

me sa ky popull – ngjyen bukën n’ vâjë…

Ktyne “ngopçarvet” – xhepat m’ ja shpikë

për Republikë!..

Gzonju e gasmonju! – Prej qiellve t’ nalta

agim i ndritshëm – praroi kto balta…

S’ ka ma zi buke, – s’ ka ma vobsi:

Syt’ e përlotshëm, – mori Shqipni,

qé, vetë Mazzini, – delka e t’i fshika…

Rrnoftë Republika !?!

Astrit Lulushi/

Roma është një nga qytetet më të vjetra në botë, me një të kaluar të gjatë dhe magjepsëse. Historitë e themelimit të saj përziejnë faktin dhe trillimin në një. Qyteti i plotfuqishëm i Romës ka një histori të gjerë dhe komplekse që përfshin mijëvjeçarë. Për më shumë se 500 vjet Roma ishte qytetërimi i lashtë më i fuqishëm në botë, dhe trashëgimia e saj jeton. Sot ajo mbetet një qendër kulturore e zhytur në historitë e së kaluarës sonë. Por kur u themelua në të vërtetë qyteti i pabesueshëm i Romës? Origjina e tij e saktë është e mbështjellë me mister dhe intriga, me tregime të pjesë-fakteve, pjesë-fiction të thurura fort së bashku. Pra, për të provuar dhe kuptuar përgjigjen e kësaj pyetjeje, duhet të shohim mitet dhe faktet rreth themelimit të Romës së Lashtë.
Bijtë e Zotit Mars dhe priftëreshës Rhea, Romulus dhe Remus ishin dy djem binjakë jetimë në foshnjëri dhe u lanë të mbyten në lumin Tiber. Të shpëtuar nga Perëndia Tibernus i lumit, ata u vendosën të sigurt në Kodrën Palatine. Një ulkonjë e quajtur Lupa u dha gji foshnjave dhe një qukapik u dha ushqim, duke i mbajtur gjallë për disa ditë të tjera derisa një bari vendas i shpëtoi dhe i rriti si djemtë e tij.
Si të rritur, Romulus dhe Remus ishin thellësisht konkurrues me njëri-tjetrin, por ishte Romulus ai që u dallua, duke vrarë përfundimisht vëllanë e tij Remus në një përpjekje për pushtet. Romulus ndërtoi një mur të fortë rreth Kodrës Palatine dhe ngriti një qeveri të fuqishme, duke vendosur kështu themelet e Romës së Lashtë më 21 prill 753 pes. Romulus madje e quajti qytetin pas vetes, si babai dhe mbreti i tij natyror themelues.
Sipas Virgjilit, Enea themeloi Mbretërinë Romake
Teksti i lashtë mitik Eneida, i shkruar nga Virgjili në vitin 19 pes, zgjerohet në historinë e themelimit të Romës së Lashtë me një histori të trilluar, pjesë-fakt të luftës, shkatërrimit dhe fuqisë. Ai tregon historinë e princit trojan Eneas, i cili erdhi në Itali dhe vendosi linjën e gjakut mbretëror që do të çonte në lindjen e Romulus dhe Remus. Sipas Virgjilit, djali i Eneas, Ascanius, themeloi qytetin e lashtë latin të Alba Longa, afër vendit ku Roma u themelua përfundimisht nga Romulus. Roma përfundimisht mori përsipër dhe zëvendësoi Alba Longa si qyteti dominues i zonës.
Megjithëse historia e Romulus dhe Remus bazohet kryesisht në mite, arkeologët kanë gjetur prova se një vendbanim i hershëm ekzistonte në të vërtetë në kodrat Palatine të Romës rreth vitit 750 pes. Ata zbuluan një sërë kasollesh të epokës së gurit dhe qeramikë që sugjerojnë shenja të qytetërimit të hershëm. Çuditërisht, datat e vendbanimit përputhen me ato në legjendën e Romulus dhe Remus, duke sugjeruar se mund të ketë disa të vërteta në përrallë (por pjesa për ujkun dhe qukapikun nuk ka gjasa të jetë e vërtetë). Një nga ndërtesat më të famshme nga ky vend është Casa Romuli (Kasollja e Romulusit), ku mbreti Romulus mund të ketë jetuar dikur.
Me kalimin e kohës, banorët e Kodrës Palatine u zhvendosën jashtë në zonat përreth, ku lulëzoi qyteti më i madh i Romës. Këtu ata gjetën se ishte i përshtatshëm për një vendbanim, me një klimë të ngrohtë, një lumë që të çon në det dhe tregti, dhe një varg të gjerë malor që mund ta ruante atë nga ndërhyrje dhe sulme. Në vitin 616 pes mbretërit etruskë morën Romën e hershme, por ata u rrëzuan në vitin 509 pes, që është koha kur filloi Republika Romake. Republika Romake u bë e plotfuqishme dhe e fuqishme gjatë shekujve, e udhëhequr nga një seri egomaniakësh të etur për pushtet, të cilët luftuan gjatë dhe fort për të zgjeruar madhësinë e kufijve të saj – Jul Cezari është ndoshta më i famshmi. Ishte pasardhësi i Cezarit, Augusti, ai që e transformoi Romën nga një republikë në një perandori të pamasë, e cila vazhdoi të rritet dhe të rritet, dhe pjesa tjetër, siç thonë, është histori. Augusti, gjithashtu, mbajti me pagesë Virgjilin për të shkruar Eneidë. Pas 10 vjetësh, duke shkruar mesatarisht nga 3 vargje në ditë, më 19 pes, në prag të vdekjes,Virgjili la amanet që Eneida, e papërfunduar, të digjej. Augusti nuk e pranoi këtë dëshirë
rë fundit dhe poema u botua po atë vit.