Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Pse Thanksgiving, Dita e Falënderimeve, mirënjohja përbën thelbin e kombit amerikan

by

Nga Rafael Floqi/

Më shumë se katër shekuj më parë, një grup burrash dhe grash angleze festuan korrjen e tyre të parë të suksesshme në një botë të re me amerikanët vendas që luajtën një rol të rëndësishëm për ta bërë të mundur.

Vetëm një vit më parë, Pelegrinët u nisën nga Anglia, duke duruar një udhëtim të pabesë 66-ditor përtej oqeanit për të ndërtuar një shtëpi të re. Dihet pak për detajet e sakta të anijes së tyre, Mayflower, por ka të ngjarë të ishte një lloj anijeje me vela e njohur si karakë, afërsisht 100 këmbë e gjatë dhe 25 këmbë e gjerë, dhe e bërë tërësisht prej druri. Megjithatë, ne e dimë se ata erdhën në Amerikë me pak burime, por të udhëhequr nga dy parime të qëndrueshme – guximi dhe besimi. Ato parime janë thurur në strukturën e kombit tonë të madh sot. Këmbëngulja e tyre në kohë të vështira të paimagjinueshme na lejon liritë që gëzojmë sot.

Ne duhet të mbajmë sot në zemrat tona frymën e falënderimit që pelegrinët kishin në vitin 1621. Ndërsa mblidhemi së bashku me familjet tona në shtëpitë tona këtë vit, është e rëndësishme që të gjejmë kohë për të reflektuar dhe për të falënderuar për bekimet tona të shumta që kemi marrë gjatë vitit të kaluar. Ndoshta asnjë ditë nuk fton aq shumë reflektim personal sa bën Dita e Falënderimeve.

Me kalimin e viteve, Dita e Falënderimeve u zhvillua. Në vitin 1789, Presidenti Xhorxh Uashington lëshoi një shpallje që shënonte një ditë kombëtare falënderimi për të njohur rolin e providencës në themelimin e kombit të ri si dhe hartimin e dokumentit tonë udhëzues, kushtetutës. Proklamata vë në dukje, “që pastaj të gjithë të bashkohemi për t’i bërë Atij falënderimet tona të sinqerta dhe të përulura – për kujdesin dhe mbrojtjen e tij të sjellshme për njerëzit e këtij vendi përpara se të bëheshin komb…”

Në 1863, Presidenti Abraham Lincoln e shpalli atë një festë kombëtare – një ditë falënderimi në mes të një lufte që ndau kombin tonë dhe shumë familje Kentaki. Fjalët e shpalljes së Linkolnit janë të përshtatshme edhe sot, pasi na kujtojnë se ka gjithmonë diçka për të cilën duhet të jemi mirënjohës: “Viti që po afrohet drejt fundit, ka qenë i mbushur me bekimet e fushave pjellore dhe qiejve të shëndetshëm. Këtyre bujarive, të cilat shijohen vazhdimisht, saqë jemi të prirur të harrojmë burimin nga vijnë, u janë shtuar të tjera, të cilat janë të një natyre kaq të jashtëzakonshme, saqë nuk mund të mos depërtojnë dhe të zbutin edhe zemrën që zakonisht është e pandjeshme. për providencën gjithnjë vigjilente të Zotit të Plotfuqishëm. Në mes të një lufte civile me përmasa dhe ashpërsi të pashoqe, e cila ndonjëherë u është dukur nga shtetet e huaja se ftojnë dhe provokojnë agresionin e tyre, paqja është ruajtur me të gjitha kombet, është ruajtur rendi, janë respektuar dhe respektuar ligjet, dhe harmonia ka mbizotëruar kudo, përveç në teatrin e konfliktit ushtarak…”

Sot, Dita e Falënderimeve qëndron si një simbol i mirënjohjes, familjes dhe festës. Ndërsa festojmë, le të nderojmë historinë që na bashkon. Në këtë Ditë Falënderimi, le të kujtojmë pionierët dhe patriotët amerikanë që me guxim dolën përpara nesh për të bërë një jetë në një botë të re. Le të jemi mirënjohës për ushtrinë tonë për mbrojtjen e vendit tonë të madh, dhe aktet e tyre të heroizmit dhe sakrificës që na mbajnë të sigurt. Falënderojmë gjithashtu fqinjët tanë që u shërbejnë bashkëkombësve që kanë nevojë për një dorë ndihme dhe ata që e vënë veten në rrezik për të mbrojtur komunitetet tona.

Sot ka teori që synojnë të rishkruajnë vlerat e vërteta të shoqërisë amerikane. Për shumë amerikanë, imazhi i Ditës së Falënderimeve është një i unitetit të supozuar: mbledhja e “Pelegrinëve dhe Indianëve” në një festë harmonike. Por ky version errëson të vërtetën e ashpër, të zhytur në kolonializëm, dhunë dhe keqinterpretim. Duke eksploruar perspektivën indigjene për Ditën e Falënderimeve, ne jo vetëm që mund të dallojmë disa nga nuancat e dekolonizimit, por të fitojmë një kuptim më të thellë të historisë amerikane. Versioni i pastruar i Ditës së Falënderimeve neglizhon të përmendë dhunën, vjedhjen e tokës dhe shkatërrimin e mëvonshëm të popullsive indigjene. Është e panevojshme të thuhet se kjo shkakton shqetësim të jashtëzakonshëm për ata prej nesh që janë ende duke u lëkundur nga trauma e këtyre ngjarjeve në komunitetet tona. Duke rifituar histori dhe praktika autentike, dekolonizimi kërkon të nderojë vlerat, identitetet dhe njohuritë indigjene. Kjo qasje është një evolucion konstruktiv: në ç kolonizimin e Ditës së Falënderimeve, ne e pranojmë këtë të kaluar të dhimbshme ndërsa ri imagjinojmë jetën tonë në një mënyrë më të vërtetë. Por historia është ajo që është. Nuk mund ta shohësh apo mohosh historinë me syrin e sotëm. Sepse që të mos preken ndjenjat e dikujt për shkak të etnisë, fesë racës, pse ashtu mohon thelbin e këtij kombi të ndërtuar mbi lirinë.

Ne jemi riorganizuar në thelb si familje, si njerëz. Ne e përballojmë botën ndryshe, duke mbajtur humbjen, në tërbim dhe në trishtim. Këtë sezon festash, këtë vit, të tjerë të panumërt na janë bashkuar në këtë vend. Në këtë kohë humbjeje masive, pasi shumë njerëz do të pyesin se si t’i shtrojnë tryezat e tyre, ose nëse do të jenë në gjendje të mblidhen fare, unë vazhdoj të pyes veten nëse çelësi për të parë njerëzillëkun njëri-tjetrit është në njohjen disi se sa universale është e tmerrshmja. Natyra e vazhdueshme e humbjes është, sa njerëzor na bën, sa të brishtë, sa thelbësore është çdo ditë, kur askush nga ne nuk ka asnjë ide për të nesërmen. Pyes veten se si ne të gjithë mund të ecim përpara, jo vetëm siç vjen çdo festë, por kur kalon çdo ditë, jo më mirë, por e ndryshuar.

Jemi larg përfundimit, por kemi bërë përparim dhe për këtë jam mirënjohës. Ndërsa shikoj prapa në vitin e kaluar, jam i mbushur, siç shpresoj edhe ju, me një ndjenjë të thellë mirënjohjeje për atë që kemi arritur. Do të dëshiroja edhe një herë t’ju uroj të gjithë shqiptaro- amerikanëve, gëzuar kjo nuk është një ditë për të ngrënë Gjelin e detit, por për të falënderuar ju dhe të dashurit tuaj të dashur, një festë e familjes së bashkuar. Ditën e Falënderimeve më të mira së bashku. Faleminderit

Gëzuar Thanksgiving

S’Ka, Ndal!  “ Nuk ka transparencë përtej tymit. Piroteknika parlamentare

by

Satirë nga Rafael Floqi/

Në një shfaqje mahnitëse të efikasitetit dhe unitetit, qeveria e Ramës theu së fundmi të gjitha rekordet duke miratuar buxhetin kombëtar në pesë minuta të lë pa frymë. Parlamenti, që i ngjan më shumë një cirku kaotik se sa një organi legjislativ, dëshmoi një shfaqje të mjeteve piroteknike politike që i la spektatorët të frymëzuar dhe pak të shqetësuar për gjendjen e demokracisë. Ndërsa ora ecte, deputetët u përfshinë në një shfaqje spektakolare të akrobacisë verbale, duke shfletuar dokumentet e buxhetit me shpejtësinë e gjimnastëve olimpikë. Opozita, e vërtetë ndaj formimit, vendosi të shtojë disa fishekzjarre fjalë për fjalë në përzierje, duke hedhur në treg një sërë mjetesh piroteknike shumëngjyrëshe që ndriçuan dhomën si një show politik.

Dikush nuk mund të mos mrekullohej nga sinkronizimi befasues midis përplasjeve shurdhuese të këndvështrimeve kundërshtare dhe shpërthimeve verbuese të ngjyrave nga fishekzjarrët. Ishte një mbingarkesë ndijore që i la qytetarët të pyesnin nëse ishin dëshmitarë të një seance parlamentare apo të një vepre arti të performancës avangarde.

Tymi nga sulmi ajror i opozitës shërbeu si një metaforë e shkëlqyer për renë e konfuzionit që shpesh mbështjell debatet parlamentare. Në mes të kaosit, qeveria e Rama arriti të lundronte në sinjalet e tymit politik dhe të shtynte me shpejtësi buxhetin, duke lënë shumë të pyesin nëse sapo kishin parë një mrekulli legjislative apo një masterklasë të dredhisë parlamentare.

Nga ana tjetër, qeveria e Rama dhe Lindita  e festoi arritjen e tyre rekord me një xhiro fitoreje rreth ndërtesës së parlamentit, duke tundur dokumentet e buxhetit si të ishin trofe kampionati. Kjo e fundit ende nuk e di se për të kaluar buxhetin duhen 84 jo 74 vota. Po sa kanë qenë. Analistët politikë, duke u përpjekur t’i japin kuptim seancës së vorbullës, spekuluan se kjo qasje e re ndaj miratimit të buxhetit mund të bëhet një trend, me qeveritë e tjera që po konsiderojnë miratimin e një strategjie të ngjashme për të përmirësuar proceset e tyre legjislative.

Vëzhguesit vunë në dukje se shpejtësia e madhe e miratimit të buxhetit la pak kohë për ngritje të zakonshme dhe përçarje që shpesh shoqëron procedura të tilla. Thuhet se disa deputetë u kapën në befasi, duke kontrolluar orët e tyre dhe duke pyetur veten nëse kishin hyrë aksidentalisht në një debat kohor ku debatet politike zhvilloheshin me shpejtësi të lartë.

Pas kësaj, ndërsa tymi u largua gradualisht, anëtarët e opozitës mbetën duke kruar kokën, si figurativisht ashtu edhe fjalë për fjalë. Një anëtar i opozitës, i cili donte të mbetej anonim, komentoi: “Nuk pata mundësinë as të lexoja buxhetin! Isha shumë i zënë duke u përpjekur t’i shmangej fishekzjarreve. Kjo nuk është demokracia për të cilën u votova.”

Ndër të tjera nuk fsheh as zhgënjimin për sjelljen e opozitës

Unë si mbështetës i saj  jam thellësisht i zhgënjyer nga sjella e opozitës. Nëse opozita do të kishte hequr dorë nga tymi e të diskutohej për pr/buxhetin dhe më pas ti rikthehej sërish axhendës së saj bllokuese do të fitonte më shumë kreditë në opinionin publik  Sipas propagandës së pushtetit, kjo po ndodh pasi në krye të saj kanë mbetur dy personazhe të së shkuarës, si non grata Sali dhe Like Floriri. Sipas tyre, interesi personal i të dyve po bëhet shkak për humbjen e besueshmërisë së kauzave opozitare dhe për indiferencën e faktorëve të tretë ndaj artikulimit të tyre. 

Ndonëse këto pretendime, që përsëriten vazhdimisht nga daullexhinjtë e pushtetit, nuk janë krejtësisht të gënjeshtërta, e vërteta e plotë është krejt e ndryshme. Sali Berisha që dikur kërcënonte qeveritë, se i përmbyste me demokratët e Mamurrasit apo Laçit, tani rrëzohet në mes të Tiranës nga grushti i një kontigjenti të policisë, sikur kjo të qe një ngjarje e zakonshme kronike. Ky episod i fundit dëshmon shumë edhe për transformimin që ka ndodhur, jo vetëm në arenën e dukshme të politikës, por edhe në botën e nëndheshme. 

“Ajo që ndodhi është se ne nuk morëm vesh çfarë si dhe kush do të financohet me pr/buxhetin e vitit të ri. Sa dhe si do të financohet shëndetësia për ti mundësuar qytetarëve shqiptarë të shkojnë në spitalet e shtetit dhe të mos marrin kredi për tu shkuar tek privati për të shpëtuar kokën. Apo financimi i sistemit arsimor. Përmes tymit nuk ka transparencë. 

Pikërisht për këtë, dobësia e opozitës, disfatat e saj elektorale, pafuqia për të mobilizuar rrugën, pamundësia për të frenuar krimin parlamentar, nuk është një e keqe në vetvete, që lidhet vetëm me arsyet e saj të brendshme. Ajo është simptoma më e dukshme e një sëmundjeje më të thellë. Ajo është produkt i një shoqërie të jo të lirë që po atrofizohet dita ditës. 

Opozitës në vend i është vënë shkelmi në fyt. Për të vërtetuar këtë nuk mjafton të përmendësh vetëm historinë e përsëritur, se partia më e madhe mbahet prej dy vjetësh në kushte ilegaliteti, pa vulë, firmë, mundësi reale përfaqësimi në zgjedhje, financim publik etj. Kësaj mund ti shtohet, pa frikë, shkallmimi që iu bë ish LSI-së, duke i rekrutuar prej pushtetit, jo vetëm deputetët, ish kryebashkiakët, ish drejtorët, por edhe pjesën më të madhe të drejtuesve në provincë. 

Thelbi i çështjes qëndron në faktin se prej kohësh, në Shqipëri po shkelen dhe nëpërkëmben aspiratat e një mase të stërmadhe njerëzish, nga 600 deri në 700 mijë, që votojnë dhe shprehen hapur kundër politikave të Edi Ramës. Prej kohësh kjo politikë ka krijuar një ndarje, aparteid (jo racor) politik në mjedisin shqiptar. Kjo masë që mendon ndryshe është zhveshur nga çdo e drejtë. Prandaj kur shohim opozitën të humbasë, të shpërfillet, të mundet, të gjunjëzohet, neve s’kemi pse qajmë vetëm hallin e saj, por mbi të gjitha atë tonin, si pjesëtarë të një shoqërie, së cilës i kanë vënë thonjtë në fyt për të mbytur një demokraci në gërhimat e fundit.

Mes flakës, tymit dhe përplasjeve fizike të deputetëve të Berishës e Bardhit me gardistët, mazhoranca kaloi sot në parim projekt-buxhetin dhe paketën fiskale të vitit 2024. Seanca zgjati më pak se 5 minuta pasi deputetët të Rithemelimit vunë në zbatim planin e kaosit me karrige pirg në foltore, tymuese e flakë.

“Do të ishte e udhës që opozita të ngrinte flamurin e bardhë, të merrte pjesë në diskutim. Do të duhej që qytetarët të kuptonin më shumë çfarë pritet të ndodh me shpërndarjen e financave. Nuk e bënë”. Përmes kësaj opozita çoji ujin aty ku donte mazhorancës të miratonte në parim projektbuxhetin pa asnjë vërejtje. 

Në tre dekada pluralizëm, opozita nuk ka qenë ndonjëherë më e dobët se sot. Sali Berisha dhe deputetët e tij nuk e ndaluan dot një seancë surrogato që miratoi në mënyrë të turpshme, në vetëm 5 minuta, 7 miliardët e buxhetit për vitin e ardhshëm. Ndonëse e mbushën sallën e kuvendit me tym, ndonëse mjediset e parlamentit ngjanin me ato të bodrumeve të spitaleve në Gaza, asgjë nuk e pengoi shumicën socialiste të çonte përpara axhendën e saj. Të njëjtat skena përsëriten që prej mesit të tetorit, kur dy grupimet, ai i Foltores dhe ai i Gaz Bardhit, u bashkuan për të mos pranuar nënshtrimin e minorancës ndaj akteve të paligjshme. Ndër të tjera nuk fsheh as zhgënjimin për sjelljen e opozitës arsimor.. Unë si qytetar jam thellësisht i zhgënjyer nga sjella e opozitës. Nëse opozita do të kishte hequr dorë nga tymi e të diskutohej për pr/buxhetin dhe më pas ti rikthehej sërish agjendës së saj bllokues do të fitonte më shumë kreditë në opinionin publik  

Nga pluralizmi oligarkik kemi degraduar drejt monizmit, ku tashmë Edi Rama kontrollon jo vetëm arenën politike por edhe mediat edhe oligarkët edhe kriminalitetin edhe drejtësinë me një miratim herë të heshtur e herë konsensuale të ndërkombëtarëve. Mazhorancës i interesonte ta mbaronte këtë punë shpejt e shpejt dhe opozita ia krijoi këtë mundësi ta miratonte pa vërejtje asgjë prej gjëje.

Transparenca nuk ka të bëjë me rikthimin e besimit tek institucionet. Ajo ka të bëjë me sigurimin që institucionet janë të denja për besim. Në një demokraci, përgjegjësia përfundimtare nuk është ndaj politikanëve, por ndaj njerëzve. Transparenca është çelësi për të siguruar këtë llogari.

Ndërsa pluhuri parlamentar zbutet, qytetarët janë lënë të reflektojnë mbi gjendjen e demokracisë së tyre, duke pyetur veten nëse miratimi i buxhetit të rrufeshëm nga qeveria Rama është një dëshmi e efikasitetit apo një shenjë se sistemi i tyre politik është kthyer në një reality show me aksione të larta. Një gjë është e sigurt – në botën e piroteknikës parlamentare, gjithçka mund të ndodhë, dhe zakonisht ndodh.

“Në politikë, e vërteta errësohet nga tymi dhe pasqyrat e korrupsionit. Transparenca është fshesa që fshin rrjetat e merimangës dhe lë dritën e diellit të hyjë.” Ka shkuar disidenti i burgosur rus, Alexej Navalni

Përmes tymit nuk ka transparencë. 

Mirënjohje

by

Astrit Lulushi/

Mirënjohja është virtyt kaq i lartësuar saqë disa vende kanë një festë të tërë të bazuar rreth saj. Megjithatë, kultivimi i një mendësie të përditshme mirënjohjeje mund të ketë gjithashtu ndikim të thellë në edukimin e marrëdhënieve dhe nxitjen e mirëqenies. Kur e pranojmë vazhdimisht mirësinë dhe mbështetjen që kemi marrë nga të tjerët, ne forcojmë lidhjet tona me miqtë dhe familjen dhe inkurajojmë një kulturë vlerësimi – ndjeshmërie. Mirënjohja është gjithashtu një mjet i fuqishëm për të rritur lumturinë tonë, për të përmirësuar shëndetin dhe për të zhvilluar elasticitetin emocional.

Mbajtja e një ditari mirënjohjeje, dërgimi i një shënimi ose emaili të sinqertë falënderimi ose përfshirja e vlerësimit në rutinën tonë të përditshme të vëmendjes mund të përmirësojë mirëqenien tonë mendore dhe emocionale gjatë gjithë vitit.

Shprehja e rregullt e falenderimeve na kujton lidhjet që ndajmë me njerëzit tanë dhe inkurajon akte mirësisë që mund të valëviten në të gjithë shoqërinë, duke kontribuar përfundimisht në një dhembshuri më të madhe.

Le të jemi mirënjohës ndaj njerëzve që na bëjnë të lumtur; ata janë si kopshtarët që e bëjnë shpirtin tonë të çelet.

Nëse më shumë njerëz do të ishin më mirënjohës për atë që kanë, në vend që të vajtojnë për ato që nuk kanë, shumë të mira do të vinin në botë. Pesimizmi ushqehet me vetveten. Po kështu edhe optimizmi. Mirënjohja është një emocion hyjnor; e mbush zemrën, por jo për të shpërthyer; e ngroh, por jo në temperaturë,thoshte Charlotte Brontë.

Kur një person nuk ka mirënjohje, diçka i mungon humanizmit të tij. Një person pothuajse mund të përcaktohet nga qëndrimi ndaj mirënjohjes. Falënderimi është forma më e lartë e mendimit; dhe

mirënjohja është lumturi e dyfishuar nga habia. Kaq shumë për të shijuar, aq shumë për të qenë mirënjohës. Dhe meqenëse nuk jam i sigurt për adresën në të cilën të dërgoj mirënjohjen time, e vendos atë në çdo gjë që bëj. Këtu është dhurata e mirënjohjes: Për ta ndjerë atë, egoja duhet të tërhiqet. Ajo që shfaqet në vend të saj është dhembshuria dhe mirëkuptimi më i madh. Dhe sa më mirënjohës të bëheni, aq më shumë duhet të jeni mirënjohës. Seneka shkruante se kush merr një përfitim me mirënjohje, e kthen këstin e parë të tij. Falënderimi për bollëkun është më i ëmbël se vetë bollëku. Bollëku jep shkujdesje; falenderimi sjell vigjilencë: kërko begati me rrjetën e mirënjohjes.

May be an image of 1 person, television, newsroom and text

Like

Comment

Ndre Mjeda, shërbestari i devotshëm, veprimtari i shquar atdhetar, kontributori i zellshëm i shqipshkrimit dhe liriku buzëhollë

by

Nga Albert Vataj/

Prolog i shpirtshëm për Mjedën poet

Ma i bylbylshmi za qi ka lmue kandjen e këndimit e kumtimit shqip asht ai, Ndre Mjeda, mylmimi dhe tamëltimi i vargzimit të të cillit përngjasin te ligjërimi i nji adnje t’shpirtshme qi ai i dha ligjërimit poetik, ndijimit dhe përjetimit. Kangën e zashme të amshtit dhe kandës kurrkush nuk mujti me e ligjëru me atë amë hyjnie ma mirë se Dom Ndre Mjeda, anipse kjen shumë pena e pamenda që e lëruen njat tokë t’begatume n’këmdime. Kurrkush, atëherë e dermsot, nuk ka mujt me e thuar me kaq amëlsi dhe finesë, më një shqipe t’kullueme zanin e shpirtit, kushtrimin e xanun vend thellë në të gjallët e një prej figurave ma t’kandshme të letërsisë shqipe, personaliteteve ma t’venosun të politikës, shërbestarit të devotshëm të fjalës së shenjtë dhe nacionalistit. Tash rrëmojmë në mbamendjen e kandës së shqipes në gjininë e ligjërimit të hyjnive, poezisë, e sandejmi munena me nxjerr shumë emna, shumë skalitës së asaj gegnishtë t’kulluet, të asaj finesse kumtuese, por s’pariherë na yshtena me e vu përpara në këtë piedestal, Ndre Mjedën. Buzëhollin e lirikës shqipe, zanin e patëdytë të kumbimit.

Jeta dhe përpjekjet

I lindun në Shkodër më 20 nandor 1866, ai gjasi me ken e me met nji maj në krenin e shqipes dhe shqiptarëve. Kushtet e vështira ekonomike nuk e zhytën dot në terr shndritjen e këtij ylli, të cilin e pikasën jezuitët, që panë tek ai tharmin e një shërbestari të devotshëm.

Spanjë, Itali dhe Poloni, ishte gjeografia e studimeve dhe formimit teologjike të Mjedës. Në fillim dha mësim në një shkollë të naltë fetare në Kroaci, prej ku u dëbuar nga urdhri jezuit për mosbindje, duke u kthyer në vendlindje. Që në ag të vrulleve, u lidh me lëvizjen patriotike. Më 1901 bashkë me të vëllanë themeloi shoqninë “Agimi”, e cila krijoi një alfabet dhe botoi një varg librash për shkollat mbi bazën e këtij alfabeti. Ai shkroi për mirditorët një memorandum, drejtuar përfaqësuesve të Fuqive të Mëdha në Shkodër, ku ankoheshin kundër pushtetit osman. Poeti ngriti zërin e kushtrimit pas mbylljes së shkollës së mesme shqipe në Korçë. Kjo veprimtari do ti kushtonte lirinë. Më 1902, Ndre Mjeda, arrestohet, por i shpëton me nji syrgjynosje në Anadoll. Këtë kapërcyell të jetës së tij e himnizon me poemthin, “I tretuni”. Më 1908 në Kongresin e Manastirit u zgjodh anëtar i Komisionit për hartimin e alfabetit të njësuem të shqipes, ndërsa më 1916-1917 ishte anëtar i Komisisë Letrare. Në periudhën e zjarmit të lëvizjes demokratike (1920-1924), Ndre Mjeda mori pjesë në jetën politike të kohës dhe u zgjodh deputet. Vitet e fundit shërbeu si mësues i gjuhës shqipe në qytetin e Shkodrës, dhe vdiq në këtë qytet më 1 gusht 1937.

Ndihmesa e shqipshkrimit

Ndre Mjeda dha ndihmesën e vueme edhe në fushën e gjuhësisë. Puna e tij u zhvillu në; gramatikë, leksikologji, filologji. Krijoi alfabetin që u zbatua prej shoqnisë “Agimi” me kriterin shkencor, për çdo tingull nji shkronjë, duke përdorur shenjat diakritike. Dha gjithashtu ndihmesë të shënuar në lëvrimin e gjuhës letrare. Në historinë e gramatologjisë shqiptare janë për t’u përmendur “Vërejtje mbi artikuj e përemna pronor të gjuhës shqipe (1934), Mbi shqiptimin e qellzoreve ndër dialektet e ndryshme të gjuhës shqipe (1902).

Ndre Mjeda asht ndër të parët gjuhëtarë shqiptarë që u morën me studimin dhe transkriptimin e veprave të letërsisë sonë të vjetër. Transkriptoi pjesërisht veprën e P. Bogdanit (1930) dhe të P. Budit (1932), shkroi për dialektin shqiptar të Istries (1932) dhe për Perikopenë e ungjillit të shek. XIV-XV (1933).

Mjeda dhe poezia

Me Mjedën kena nji nga mendjet më të mëdha të kohës, njeriu që dinte pothuajse gjithçka për poezinë, për poezin jo vetëm si nji za shpirtit, poezinë si një shpërthim krijues, por për poezinë si shkencë. Me gjithkëtë duhet të kujtojmë se ai nuk qe rob i rregullave të ngurta të vjershërimit, pasi siç shkruan “masa e plotëson poezinë, por nuk asht nji gja e domosdoshme e saj”. Kjo thanie ka vlerë të veçantë kur kena parasysh një poet që ka kultin e formës: duhet kuptuar se, megjithëse mjeshtër i formës, ai nuk e ka kërkuar atë, ka qenë ideja që ia ka organizuar, duke u përftuar kështu katreni katërrrokësh me rimat ABAB, gjashtëvargëshi shtatërrokësh me rimat ABABCC, gjashtëvargëshi shtatërrokësh me rimat ABABCD etj.

Botimi i veprës “Juvenilja” më 1917 pati fatin e veprave të dorës së parë, ato me të cilat mediokriteti i zakonshëm nuk hyn dot në marrdhanje: pra, nuk u shkrua për të. Gjergj Fishta ishte zëdhënës i letërsisë romantike kur do të donte (Hylli i dritës, 1921) që kjo poezi të vinte “më tepër prej zemrës se sa prej mendjes”. Mirëpo s`duhet harruar se në kulmin e postulatit romantik “poezia asht shpërthim spontan i ndjenjave” (Wordsworth), John Keats thoshte se poezia asht diçka “impersonale”, pa dasht të përmendim, Edgar Alan Po e Charles Baudelaire, të cilët sollën shkëputjen e plotë nga kjo atmosferë.

Që në shkulmet e rinisë ai do të hidhte sytë nga poezia, poemthi “Vaji i bylbylit”, i cilli u botua me 1881. “Liria” do të vinte më 1937. Në xherdanin e kangës ai i ka jo më pak shndritëse poemthat me tingëllima “Lissus” dhe “Scodra”, kjo e fundit e papërfundume.

Mjeda si veprimtar politik dhe klerik

Për me ken ma i sakt në profilizimin e plotë të figurës së Ndre Mjedës, s’mundet me i’a dal pa e përfshi në këtë dëshmim edhe veprimtarinë e tij politike dhe klerik, siç e cekëm edhe ma nalt. Mjeda, më 1921 u zgjodh deputet i prefekturës së Shkodrës, u rizgjodh në dhjetorin e 1923; në famullinë e tij në Kukël kishte lënë zëvendës Dom Ndre Zadejën. Gjatë veprimtarisë parlamentare, Mjeda në qershor të vitit 1921 u caktu në Komisionin parlamentar të Drejtësisë. Në korrik mbajti nji fjalim të fuqishëm për çështjen e masakrave serbe në Kosovë. Hartoi edhe pjesë nga rregullorja e brendshme e parlamentit të kohës, përkatësisht ligjin për formimin e komisionit për shqyrtimin e zgjedhjeve të deputetëve, si dhe funksionimin e tij. Pas vrasjes së Avni Rustemit, Mjeda bashkë me kolegët e vet përfaqësues të Shkodrës, u kthye në Shkodër dhe në maj të 1924 nxit fshatarët e Kuklit që të përkrahnin revoltimin e njësive të ushtrisë që çuen drejt Lëvizjes së qershorit dhe qe pjesë e shtabit të kryengritjes.

Pas Lëvizjes jetëshkurtër të qershorit dhe rikthimit të Zogut, tek po bëht gadi të shkonte me autobus në Tiranë për me merr pjesë në punimet e Asamblesë, u arrestu dhe u burgos në Prefekturën e qytetit të Shkodrës nga 14 janari deri më 2 mars 1925. U tërhoq nga jeta politike dhe u kthye në Kukël.

Mjeda e kaloi gati gjithë jetën e tij si prift në krahinat e Shkodrës, veçojmë shërbesën 1906-1907 në famullinë e Kuklit.

Mjeda në devocionin e besimit

E ndër veprat fetare të Dom Ndreut mund të përmendim: “Jeta e Shęjtit Shë Njon Berkmansit” që e përshtati prej italishtes më 1888, kur ishte vetëm 22 vjeç; “Të Pergiámit e Zojës së Bekueme”, përshtatur prej spanjishtes më 1892, e ribotuar më 1927; “Lumnít e Zojës” përshtatur prej italishtes, botuar më 1929; “Devocioni i Zemrës së Jezu Krishtit”, përshtatur prej frëngjishtes më 1931; “Katekizmi i Madh” përshtatur prej italishtes. Ribotoi edhe 14 Ligjërata të Imzot Pjetër Bogdanit, të cilat i pajisi me një parathënie të vetën me titull: “Jeta e së Lumes Virgjin Mërí ‘ nxjerrun prej veprës “Cuneus Prophetarum”.

Pas këtyre përkthimeve, shkroi veprën origjinale “Shën Luigj Gonzaga, Projsi i pergjithtë i moshës së rë”. Në XXI kapituj tregohet jeta e vepra e Shenjtit që u shpall nga Papa Pio XI “Pajtor i rinisë”, ndërsa në kapitullin e XXII e të fundit botohet Letra Apostolike që Papa Piu XI i drejtoi Eprorit Gjeneral të Shoqërisë së Jezuitëve, të asaj kohe, me rastin e kremtimeve të dyqind vjetorit të shenjtërimit të Shën Luigjit, përmes së cilës, siç thotë ai vetë, ka për qëllim t’i flasë mbarë moshës së re. Një nga veprat e munguara të Mjedjës, me vlera të mëdha studimore në lëmin e gjuhës shqipe e sidomos të terminologjisë fetare, është oficja “Vizari Shpirtënuer”, punuar nga poeti-meshtar në bashkëpunim me fratin françeskan, Atë Benedikt Dema, pa kujtuar këtu letërshkëmbim tepër të pasur të priftit-poet e gjuhëtar.

Dom Ndre Mjeda kje i madh në të gjitha fushat e dijes

Për me konturu përmasat e njëmendta të Mjedës, në fushën e dijes, posaçërisht në fushën e gjuhës shqipe, sjellim ç’ka Prof. Ernest Koliqi shkruen:

“Po t’ishte qénë Dom Ndreu vetëm nji erudit mbledhës citatash klasike apo vetëm nji ligjerues i hollë mbi systemet e ndryshme filozofike, vepra e tij sigurisht do të kishte humbun me tê. Nji tjetër gjâ e bâni të Madh e të padekëshëm: dashunija e stërfuqishme për gjuhë shqipe. Ai njoftës i rrallë i gjuhve të vjetra, ai qi shkruente mjeshtrisht pesë gjuhë të mëdhaja europjane dhe lexonte e kuptonte njâ tri a katër tjera, dashunonte me nji dashuní të njomë e luftarake kët gjuhë të palavrueme t’onë. E dashunonte si Dijetar e si Atdhetar, e dashunonte edhe si Poet. Shkrimtarët e moçem gegë e toskë dhe italo-shqiptarë i studjonte pajadá dhe dinte këthelltas historín e çdo fjale të shqipes. Ai i vetmi ndër ne, po të kishte dashun, mund të përpilonte nji fjaluer historik të gjuhës, sepse përveç përdorimit të saj në popull dhe ndër tekste letrare njifte mirfilli edhe burimin ethimologjik. Ndoq përherë me vërejtje studjimet e albanologve dhe mbajti letër-shkembim të vazhdueshëm me Pedersenin, Joklin, Tagliavinin. Qe në riní dishepull i Gustav Mayerit. Mjerisht shum pak prej vërejtjeve të shumta, qi ai përmblodhi në këto studjime të parreshtuna, Dom Ndreu botoi. Ai shpërndante dijen e vet në gjuhësí ndër këshille miqve, nxânësvet, kujdo qi i siellej. Auktorë fjalorësh e shkrimtarë të vjetër e të rij (ndër të cilët edhe unë) i detyrohen ndihmës së tij zêmër-bardhë për spjegime, ndriçime, qortime e shllime. Ai epte landen e vet të grumbullueme me vishtirsí, i knaqun kur dikuj i hinte në punë për naltësim të shqipes e të Shqipnís”.

Letërkëmbimi

Ajo që e tregon si nji ndihmes n’rrugtimin e Mjedës, në krejt lëmet ku ai dha ma t’mirën e ma t’zedhshmen e vullnetit të tij asht edhe te letërkëmbimet ai ai ka pat. Ndër bashkëkohësit e Rilindjes, Mjeda kishte letërkëmbim me Nikolla Naçon, të cilit i shprehte dëshirën që ta ndihte të lidhej me rilindas të tjerë.

Mjeda u interesua që herët për veprën e albanologëve që bënë studime e botime mbi gjuhën, kulturën dhe historinë shqiptare. Kësodore pati një letërkëmbim të rëndësishëm me Meyer, Pedersen, Thomsen, Thurneysen, Krymbacher, Kretschmer, Bloomfield, Brugmann, Tagliavini, Patsch, Jagiq, Nachtigal, Skok, Jokl, Reinisch, Karabacek, Mueller, Schroeder, Jarnik, Lambertz, Meillet, Viezzoli, Valentini, Cordignano, Teza, Nopça, Thalloczy dhe Weigand.

Letrat që Ndre Mjeda ia dërgoi Gustav Mayer

Një prej letërkëmbimeve ma të randsishme mbetet komunikimi që mjeda pat me Gustav Mayer. Për me na pru nji panoramë ma të kjart të këtij ngulmi epistolar, ndalena te çka shkruan i madhi Martin Camaj.

Në faqet e Shejzat – v.j., vjeti X – 5-6 (1966) 180-189 – patëm pru dymbëdhetë letra të Ndre Mjedjes, dërgue nga Polonia albanologut Gustav Meyer në Graz. Aty Poeti ynë na del në nji dritë të re, sepse na paraqitet për të parën herë si letërshkrues me nji stil elegant në gjuhën italishte, ku flet për vete, për gjuhën shqipe e vendin e vet me nji dashuni të flakët të nji Rilindasi së vërtetë. Ky stil i natyrshëm na zbulon Mjedjen në nji prizëm real të karakterit të tij të pjekun dhe të matun.

Adhurimi që ka për Meyer-in si mjeshtër nuk e pengon që me nji ton nderues t’i shprehë anët e dobta dhe lajthimet, në të cilat kishte ra albanologu i përmendun. Qëllimi i Mjedjes asht që Meyer-i të mbështetej në gjurmimet e veta në landë të sigurtë të shqipes, prandej e dënon fjalorin e Rossi-t, që Meyer-i kishte shfrytzue. Mjerisht nuk i kemi letrat e Meyer-it: kushdi ku kanë mbarue gjatë udhëtimeve të shumta të Mjedjes jashtë dhe mbrenda Shqipnisë.

Letra e fundit e Mjedjes nga Krakovia mban datën e 16 marcit 1893. Pata mendue (shif Shejzat 5-6, 1966, fq. 181, 189) se ky letër­shkëmbim muer fund me këtë rasë. Tue pasë përduersh tashti të gjitha letrat, dërgue Gustav Meyer-it nga gjuhëtarët e kohës, sidomos shum me randësi ato të albanologut Holger Pedersen dhe të Rilindasve shqiptarë, si të K. Kristoforidhit, të Mitkos, etj., që do të dalin veçmas për shpejti si landë historie shkencore pranë “Südost Institut” të München-it, gjej tash edhe tri letra tjera të Mjedjes, nji nisë nga Görz dhe dy: nga Portorè afër Fiume-s.

Në letrën e parë Poeti i lyp të falun dijetarit për heshtjen e gjatë dyvjeçare. Poeti nuk tregon se për ç’arësye nuk ka shkrue tash dy vjet. Ngjan se gjatë kësaj kohe Mjedja nuk ka pasë kohë të mirret me çashtjen e shqipes. Natyrisht ai nuk përmend gja nëse ka pasë vështirsi në rrugën e jetës që kishte marrë. I kënaqun asht Poeti se i dërgon Meyer-it si dhunti kopjen e parë të fjalorit të Jungg-ut, dërgue nga Shkodra në fashikuj e që ende nuk gjindej në shitje. E siguron se asht i saktë në dhanjen e trajtës së vërtetë të fjalëve shqipe si dhe kuptimit e se nuk mund të krahasohej me fjalorin e Rossi-t, që Poeti e mban të pasigurtë. Ankohet se “ata zotnitë” atje në Shkodër mbështeteshin gjithnji në tradicion e se nuk doshin të pranoshin disa shenja të grafisë së Meyer-it. Mjedja, si dihet dhe nga aktet e Kongresit të Monastirit, asht kundra përdorimit të dy shkrojave për nji tingull: ai ndjek parimin, që sot kanë disa gjuhëtarë modernë, se çdo shenj grafik duhet të përfaqsojë nji tingull ase si thohet sot nji fonem. Asht kundra prandej që š të shkruhet me dy germa sh si dhe zh në vend të ž etj.

Poeti nuk din se çka ka dalë mbi gjuhën shqipe ndër rrethet e gjuhëtarëvet të huej qysh prej korrikut të 1893. Lajmron se posë librave dërgue dy vjet përpara as në Romë dhe në Shkodër nuk ka dalë ndonji gja e re. A mund ta ketë këputë letërshkëmbimin me Meyer-in sepse nuk ka pasë t’i komunikojë ndoj gja të re?

Në letrën e dytë Mjedja lajmon se ka ndrrue prap vend: prej Görz (Gorizia) asht transferue në Portorè, në kështjellin e Frangipane ku jezuitët kishin nji shkollë dhe nji kuvend. Në këtë kolegjë Mjedja asht profesor i filozofisë. Ngjan se asht i kënaqun dhe i impresionuem prej bukurisë së këtij vendi. Bora që Poeti e quen Buro, sigurisht si alusion i etimologjisë së Meyer-it (EW. fq. 55), shkruen se asht i tëmerrshëm, kur ai fryn. Ka shpresë se vjetin e ardhshëm do të botojë diçka në gjuhën shqipe “natyrisht, thotë, tash për tash gjithnji sende të divotshme”. Sigurisht Mjedja në këtë kohë rrekej të shkruente poezi mbi historinë e lashtë të Shqipnisë dhe popullin ilir, në trajtën e Lissus. Lajmron se në Shkodër ipeshkvijt shqiptarë doshin të themeloshin nji akademi studimesh shqiptare e se propozimi kishte ra mbi tê që ta drejtonte. Nuk e ep arësyen pse ky projekt ishte shkue “tutto a fumo”. Sigurisht fjala asht për nji shoqni si ajo e Bashkimit, në të cilën Mjedja ma vonë pat nji rol me randësi.

Letra e tretë e dërgueme gjithnji nga Portorè përmban nji falnderim të përzemërt për dërgesën e Meyer-it të vëllimit të IV të Albanesische Studien. Shkruen se e ka këndue veprën disa herë. Me mendësinë e nji dijetari të vërtetë nuk rrin tue lëvdue auktorin, por në nji mënyrë të njerzishme ven në dukje se në Shkodër nuk thonë dretš (dreç), por dreq. Mjedja mendon se ç e q ortografikisht ngatrrohen në Shkodër, por e vërteta asht se ç e q në shum të folme të kësaj krahine janë shkri ase kanë ra në nji fonem (q ase ç), prandej nga kjo rrjedh se dhe në shkrim ngatrrohen germat në fjalë.

Mjedja ven me të drejtë në dukje se prania e o-s në vend të u-s asht nji karakteristikë e të folmeve lindore gege: në Prizrend thohet odhë në vend të udhë si dhe dokem në vend të dukem. Trajta të tilla djalektore kanë shty dhe Jokl-in të bijë përcaktime të gabueshme mbi shtresat e fjalëve latine në shqipe (Balkan-Archiv, IV 196), që Çabej mandej me të drejtë e kundërshton tue pru faktin se kemi të bajmë me varianta djalektore (krh. Zur Charakteristik der lateinischen Lehnwârter im Albanischen, në “Revue de Linguistique”, VII – 1 (1962) fq. 164). Mjedja i propozonte Meyer-it që në rasë se donte të bante nji botim të dytë të fjalorit etimologjik, ishte gadi t’i dërgonte dhe informata tjera mbi të folmet e Shkodrës, sepse trajtat e kësaj ane nuk kanë qenë të riflektueme drejt nëpërmjet të ortografisë së Propagandës në përdorim.

Poeti lyp lajme prej Meyer-it dhe rreth levizjes kulturore të arbreshëve të Kalabrisë me në krye De Radën. I ka ra në vesh se atje ishte themelue nji shoqni për zhvillimin e studimeve rreth gjuhës shqipe. Albanologu Meyer i ndoq kambë për kambë të gjitha levizjet shqiptare të Rilindasve tonë. Mun ai u ba vetë trumbetues i këtyne përpjekjeve tue shkrue dhe në gazeta mbi gjallninë e intelektualëve shqiptarë. Poeti ynë don që dijetari austriak të vejë dorë dhe të mbarojë nji gramatikë krahasuese të shqipes: ai këtë e lyp në shum letra me kryeneçsi, sepse nji vepër të tillë ky e sheh të nevojshme “për lumninë e Shqipnisë” sepse tue i tregue botës randësinë e shqipes në gjuhësinë krahasuese indoeuropiane, Mjedja e din se shkon në të mirë të çlirimit të popullit shqiptar dhe trajtimit të nji shteti në vete. Ky asht piksynimi i Rilindasve dhe për këtë qëllim punojnë e shkruejnë si Mjedja, Mitko, etj.

Memorie dhe mirënjohje

E ku ma mirë se në Kukël ku shërbeu Mjeda, dhe ma denjësisht mundet me u përkujtu, me u nderu e me ken nji dritare kah hyn drita e një njeriu të përkushtum, si në gjitha çështjet, edhe në atë të shërbestarisë fetare. Qendra Muzeore ”Ndre Mjeda” në Kukël, qysh prej vitit 2012 mban statusin monument kulture i kategorisë I.

Kompleksi përbahet nga kisha dhe nga qela (shtëpia ku ka banuar rreth 30 vite Ndre Mjeda) dhe është ideuar dhe projektuar nga vetë Mjeda, sipas stilit neoklasik. Qela është e ndërtuar në vitin 1906 dhe kisha në vitin 1913. Në vitin 1962, banesa u kthye në shtëpi-muze, si degë e Muzeut të Shkodrës, ku pati të ekspozume objekte personale të Mjedës, si materiale fotografike, shkrime studimore, botime librash etj. Në vitin 1991 shtëpia-muze “Ndre Mjeda” u mbyll dhe gjithë materialet e ekspozuara u dërguan në Muzeun Historik të Shkodrës. Në vitin 1993 në kishën e Kuklit shërbyen misionaret e Nënë Terezës, të cilat banën nji shtesë ngjitur me qelën nga ana e pasme e saj, si dhe në hapësirën ndërmjet kishës dhe qelës, duke i lidhur këto dy objekte.

Pjesë e këtij përjetësimi të jetës dhe veprës së Ndre Mjedës asht edhe shtatorja e Ndre Mjedës, vepër e skulptorit Sadik Spahija, e cila u përuru në nëntor të vitit 2017, ku personalitete, njerëz të letrave, politikanë dhe banorë të zonës, pjesmorën në edicionin e 13-të të takimeve kulturore “Ditët e Mjedës”.

Huajt për referim nga:

https://www.vaticannews.va/…/dom-ndre-mjedja-ne…

Elsie, Robert (1997). “Historia e Letërsisë Shqiptare” (PDF). Dukagjini. Marrë më 10 mars 2018.

Dom Ndre Mjedja, Cika, v.2, nr. 28-29, fq. 202, Shkodër, 5 shtator 1937.

https://telegrafi.com/letrat-qe-ndre-mjeda-ia-dergoi…/
https://www.wikiwand.com/sq/Ndre_Mjeda
https://ata.gov.al/…/muzeu-ndre-mjeda-ne-kukel-nje-nga…/

Foto kryesore: https://www.facebook.com/…/shtatorja…/2008900395989126/

Dy fjalë për Kongresin e Manastirit

by

Dr. Dorian Koçi/

Janë të rralla momentet në historinë e popujve ballkanikë kur procesi i caktimit të një alfabeti të përcaktojë brenda së njëjtës kohë identitetin kombëtar, orientimin politik të popullatës dhe të shërbejë si provë madhore për pavarësinë. Kongresi i Manastirit 14-22 nëntor 1908, kongresi ku u përcaktua se ç’alfabet do të kishte gjuha shqipe, është pa dyshim një nga ngjarjet që kanë shënjuar historinë dhe kulturën e afërt të shqiptarëve. Në Maqedoninë shumetnike të fillimit të shekullit XX dhe në qytetin shumëkulturor të Manastirit, shqiptarët hodhën themelet e shkrimit të identitetit të tyre të veçantë linguistik, duke u dhënë jetë përpjekjeve disashekullore për të pasur një alfabet, një popullatë, një komb. Kësisoj historia dhe kultura e afërt e shqiptarëve nuk mund të kuptohen pa rëndësinë e një trekëndëshi gjeografik e kulturor Prizren-Manastir-Vlorë, si vende ku u themeluan dhe morën jetë idetë kombëtare të shqiptarëve. Në Prizren morën jetë për herë të parë dëshirat për autonomi të shqiptarëve, në Manastir u arrit bashkimi kulturor i tyre dhe në Vlorë u shpall pavarësia.

Përzgjedhja e alfabetit latin për të shkruar gjuhën shqipe, më tepër se një veprim politik përqasës drejt Europës siç është komentuar shumë herë, ishte vazhdimësi e një orientimi dhe vetëpërcaktimit të shqiptarëve si një popull europian. Shkrimi dhe lëvrimi i një gjuhe askund tjetër nuk ka marrë një rëndësi të veçantë sesa te shqiptarët që, ndodhur mes Lindjes dhe Perëndimit, pa asnjë institucion të rëndësishëm kombëtar që do të mund t’u mbronte identitetin, te gjuha dhe kultura e tyre kishin gjetur një nga forcat lëvizëse për të themeluar kombin e tyre. Vështirë të gjesh një numër kaq të madh poetësh dhe mendimtarësh në kulturat e tjera ballkanike që t’i kenë kënduar apo thurur himne gjuhës së tyre kombëtare sa në letërsinë shqiptare të shekullit XIX-XX. “Gjuhë perëndie” e quan Naim Frashëri, ai që nuk flet shqip sipas Fishtës, “duket i ulët…Krejt i turpëruar? Si ai që…. nuk di se kush është babai i tij”. Rëndësinë e gjuhës dhe lëvrimit të saj e jep Kristoforidhi kur shprehet se “nëse gjuha shqipe nuk do të shkruhet, atëherë brenda një kohe të shkurtër nuk do të ketë më Shqipëri në faqe të dheut dhe as do lexohet më emri shqiptar në hartën e botës”.