Featured – Page 867 – Dielli

IKONA TE KALVARIT TE VUAJTJES

July 30, 2013 by dgreca

Hane Sina (1928-2012) dhe i biri, gazetari Beqir Sina, Ikona të kalvarit të vuajtjes/

Shkruan: Klajd Kapinova/ New York/

Vuajtja, ka mbetur pa shërim. Ajo ishte pjesë e jetës në familjen Sina, gjatë 5 dekadave të sistemit komunist.

Refreni i zakonshëm dhe monoton ishte: dhimbje pakufi, keqtrajtime shtazarake, përbuzje e fyerje ekstreme, varfëri me bukë mjerimi, nënçmime sistematike, dhunë psiqike e fizike të vijueshme, internime dhe mallkime proletare, privim nga çdo e drejtë elementare njerëzore, nëpërkëmbje deri në disa breza,…

Këto dhe shumë të tjera, kanë qenë emëruesi i përbashkët, që e ka shoqëruar kalvarin e vuajtjeve dhe stërmundimeve, familjen e moçme etnike shqiptare Sina, e shquar historikisht gjithnjë, për ruajtjen dhe respektimin e traditave me vlera tipike autoktone dibrane.

Këto ditë, në qytetin Brooklyn, në shtetin e New York-ut, mbylli sytë, një prej grave më stoike të kampeve të komunizmit, një nga nënat më fjalë ëmbël, më e thjeshta, modestja deri në përvuajturi, shembullore, mbas gjithë historisë plot dhimbje dhe plagë të thella, që e ka shoqëruar pambarim ndër dekada, të pavdekshmen dhe të paharruaren, për të gjithë në vendlindje dhe Amerikë, nënën e vuajtjeve Hane Sina!

Por historia e familjes së njohur të Dibrës së Madhe, zë fill tek drama, që përfshiu nënë Hanën, kur ajo ishte ende fëmijë i brishtë.

Kështu nga burimet historike dhe dokumentet të familjes Sina, mësojmë, se në moshën 11-vjeçare u vra Haxhi Dishi, babai i vogëlushes (sikurse thuhet në Dibër për një “vijë uji”) nga njeriu më i afërm i familjes (djali i axhës) babai i të cilit asokohe, punonte si qarkkomandant xhandarmarie në Dibër të Madhe…

Vrasjen e babait të Hanës, Beqir Sina e përjetoj rëndë, nga që e donte aq shumë, sa nuk ia falte kërkujt gjakun e Haxhi Dishit. Por dhimbja e madhe kthehet në forcë, për burrat shqiptarë të vërtetë, që dijnë të falin gjakun, mbi dhimbjen e thellë. Si besnik që e kishte, më vonë e bëri mik shtëpie. Ky është një rast i rrallë, që ka ndodhur deri më sot në krahinën e Dibrës së Madhe dhe botën shqiptare.

Një jetë mes vuajtjes dhe mjerimit komunist

Hana, lindi më 18 maj të vitit 1928, në katundin Rreth Kale-Muhurr Peshkopi.

Sikurse kujton sot i biri, gazetari pasionant e i palodhur i komunitetit shqiptaro-amerikanë Beqir Sina (nënën Hana), në moshën 12-vjeçare, propoganda fashiste e dërgoi sëbashku me një grup fëmijësh nga Dibra në Itali. Atyre, iu bashkuan edhe disa fëmijë të tjerë, të familjeve të mëdha nga e gjithë Shqipëria. Këtë mirësi asokohe fëmijës së zgjuar, ia bëri qarkkomandanti Beqir Sina, për të harruar ndoshta edhe vrasjen e babait të saj…

Ngjarjet në vendlindje precipitojnë me shpëjtësi. Atje, komunistët, përmes propagandës së gënjështrës, kishin arritur të trudhosin me bolshevizëm të rinjtë dhe njerëz naiv, që nuk e njihnin fytyrën e zezë të proletarëve, që ndryshe flisnin dhe vepronin.

Kjo u duk shumë qartë në Rusi, me triumfin e luftës civile ose sikurse njihet si revolucioni bolshevik, ku, pushtetin e mori ideologu marksist Lenini dhe siamezi diktatori famkeq gjeorgjian Stalini. Ai, sot për nga krimet në kohën e tij (sipas burimeve historike bashkëkohore), është i pari në botë dhe i dyti nazisti gjerman Hitler.

Si shumë të rinj idealist, me ëndrra dhe qëllime përparimtare, mbushur plot ndjenja të ngrohta atdhedashurie, rikthimin në vendlindje e shihnin si shpresë, për një jetë dhe liri të vërtetë demokratike, sikurse ishte Italia dhe shumë shtete të tjera të Europës Perendimore.

Por shpejt, ëndrra e adolishentes errësohet dhe vendin e saj e zë mjerimi dhe vuajtjet e njëpasnjëshme, që nuk kanë të sosur në familjen Sina, për shumë dekada, gjatë kohës së sundimit të kuqalashëve me hu, litar dhe mashtrim propagandistik të Tiranës së kuqe prej 1944-1990.

Nga të dhënat jo të plota të arkivit të Ministrisë së Brendshme, rezulton se gjatë këtij regjimi u vranë 5157 njerëz dhe vdiqën në burgje 9052 vetë, u burgosën si të dënuar politikë 17.900 njerëz, u internuan me motive politike 30.383 të tjerë. Nga viti 1945-1988 nga Shqipëria, janë arratisur 11,800 vetë. Për motive politike, u dënuan me burgime, punë të detyruar dhe me konfiskim të pasurisë 19.250 persona.

Në burgjet shqiptare, në kampet me punë të detyruar dhe internimi, kanë vuajtur për motive politike edhe shtetas italianë, grekë, jugosllavë, gjermanë, austriakë, polakë, rusë, etj.

Shqipëria, kishte rreth 40 burgje të mbyllura dhe mbi 50 kampe me punë të detyruar me të dënuar, për motive politike. Në këto burgje dhe kampe me punë të detyruar internimi apo surgjenimi brenda shtetit burg komunist, kanë gjetur vdekjen 980 të dënuar politikë dhe 380 persona, kanë pësuar trauma psiqike. Nga nëntori i vitit 1944 deri në mars të vitit 1991, u ekzekutuan 450 gra.

Në fakt, kthimi i Hanës në Shqipëri, ishte një kthim si udhëtim i ngadalshëm drejt varrezave, pa e kuptuar vdekjen e ngadalshme, që po u vinte të gjithë nacionalistëve dhe familjeve të tyre, të cilët e donin Atdheun si shtëpinë e tyre… Nisi kështu përjetimi i udhës së vështirë të kalvarit të vuajtjeve të njëpasnjëshme…

E reja fisnike dhe zemërbujare Hana, një ditë të bukur pranvere, në moshën 19-vjeçare, martohet me djalin e Beqir Sinës, të riun Rasim Sina, që vinte nga një derë e fortë e nacionalizmit shqiptar.

Nga burimet historike, mësojmë se burrat e dy kunatave të veja (Dijen e Biden), i kishte pushkatur regjimi sllavo-komunist në Maqedoni, ndërsa dy motrat: Mihanen e Remen dhe tre vëllëzërit e tij: Musën, Hashimin dhe Besimin dhe gruan fisnike Kafile Kaloshen, janë kthyer më 1949 nga Kampi i Uznovës, mbas një amnestie të përkohshme, në katundin e tyre në Rreth Kale.

Kthimi ishte pa shpresë dhe të ardhme. Ata e gjetën kullën e djegur nga komunistët. Jevxhitët e hoxhistit të Gjirokastrës më pare kishin vjedhur gjithçka, që ndodhej brenda,… e shkatërruan dhe më pas e kthyen në kazermë mallrash për ushtrinë e tyre.

Është me interest të thuhet, se shpesh bujaria e shqiptarit mes varfërisë, ka treguar vlera fisnikërie e mirësie, në momentet më dramatike të bashkëvendasve.

Kështu, mësohet se kur vendasit morën vesht, se kulla e famshme e familjes Sina ishte djegur, menjëherë shprehen humanizmin konkret, që buronte nga shpirti flori i tyre, duke e ndihmuar, që të ngrinte strehën e varfër, për të hapur familjen e tij te re. Pa dallim, i gjithë katundi dhe nga trevat e tjera, u ngritë në këmbë. Aty u mblodhën fshatarët dhe brenda natës i ngritën një kasolle familjes së Beqir Sinës.

Duke shfrytëzuar mjetet rrethanore dhe teknikën e ndërtimit asokohe, ata e rrethuan me qepa (një lloj materiali i përdorur gjerësisht asokohe) e veshën me thupra dhe më pas e suvatuan me baltë e harasan.

Kjo ishte gjendja e mjeruar asokohe e Dibrës dhe në tërësi e Shqipërisë, që askohe po përpiqej të luftonte mjerimin e tejskajshëm dhe prapambetjen, që u thellua me ardhjen në pushtet të proletarëve pa fe, atdhe e ide. Tashmë varfëria ekstreme u ul këmbkryq në familjet shqiptare, në qytet e katund…

Por nga ana e tjetër, gjesti bujar, për t’iu gjendur në nevoj kësaj familje fisnike nuk mungoi, sepse të gjithë i donin dhe respektonin Sinajt…

Mjerimin si bashkëudhëtare, që pllakosi këtë familje, një mik me banim sot në New York, e rikujton kështu: “Sina, që dikur kishte qënë e para e këtij vëndi Kulla e Sinëve, i thoshin tani, ishte edhe pa bukë, pa drita, pa tasa e lug, pa tenexhere, pa jorgan e dyshek…”

Fshatarët e të afërmit e tyre, menjëherë filluan kush e kush të ofronte diçka nga bujaria mes varfërisë, që si sëmundje ngjitëse i kishte prekur të gjithë. Ditët iknin me shpëjtësi dhe po afrohej koha, kur Rasimi do të martohej me Hanen, nga fjala e dhënë, sipas traditës dhe zakonit.

Ishte vërtetë një dasëm e thjeshtë shqiptare, pa zhurmë e krisma armësh, që ndodhnin shpesh në gëzimet shqiptare dje dhe sot…

“Dhe kështu u bë dasma. Në atë shtëpi, nuk u dëgjuan daullet e festës, por u bë një dasëm me ceremoni simbolike dhe gëzim të thjeshtë, pa mish,… dhe vetëm disa të afërm i ranë çiftelisë dhe kënduan pak atë natë…”, kujtonte shumë vite më parë nusja e re asokohe Hana 19-vjeçe dhe dhëndrri Rasimi 16-vjeç.

Në atë kasolle të thjeshtë, çiftit të ri, Zoti u dha tre fëmijë. Fëmija e parë ishte vajzë Zenepja, i dyti Dika dhe i treti gazetari i mirënjohur Beqir Sina…, u nis në atë kasolle… dhe lindi në barakat e kampit të internimit famkeq të shfarosjes së ngadalshme në Savër të Lushnjës…

Me arratisjen e Rasimit, falë ndihmës bujare të një besniku të familjes Sina, nëna e tyre si e thërrisnin malësorët në kamp (oj) Sojnike ose sikurse e kishin zakon familjet e mëdha, për të respektuar njëra-tjetrën thirreshin vetëm në mbiemër.

Një ditë Kaloshia, i mblodhi të gjithë fëmijët e saj rreth vetes, e i pyeti se kur do të arratiseshin?! Por aty ndodhej edhe nusja e re shtatëzanë shtatë muajsh, me fëmijën Beqir në bark, që thoshte, se vetëm dëgjoja dhe sipas zakonit nuk mund t’a hapja gojën…

Sojnikja, u tha djemëve: “Djemtë e mi, Zoti ua bëftë dritë ngado që të shkoni, se nëna me tesha në krah e nisi dhe po e bitis po me tesha në krah, por shyqyr Zoti, kësaj rradhe kam edhe nusen e re… dhe do t’a kalojmë me gjithë nanat e tjera, se jemi mësuar në kampet e internimit, mbasi na presin shoqet atje…”

Dhe kështu nusja e re Hana, me fëmijën në bark (siç e kishin zakon gratë e Dibrës), e lidhi shamin dhe me Kaloshën nga dera e madhe e Kaloshëve të Kandrit, (Musa, që vuante mjerimin në burg), morën rrugën drej kënetave të Myzeqesë.

Të gjithë ata që e kanë njohur në kohën e rregjimit komunist dhe më pas, kur e kanë takuar dhe folur shtruar me fisniken në shtëpinë e Beqir Sinës (sikurse autori i këtij shkrimi K.K.), në Brooklyn, New York, flasin me shumë respekt, për mbresat e mira, që u kanë lënë takimet më Sojniken dibrane, sikurse e thërrisnin të gjithë deri sa u nda nga kjo jetë…

Ajo ishte shumë e drejtë dhe ndershme, zemërbujare, trimëreshë, e zgjuar, me një humor të hollë dhe djegës (thumb), për komunistët (njësoj, sikurse barcoletat shkodrane antikomuniste, në kohën e rregjimit).

Janë pikërisht këto cilësi, si: ndershmëria (i pakorruptueshëm), besnikëria deri në vdekje, burrëria dhe zgjuarësia, bujaria e mikpritja, përkushtimi për t’i çuar gjërat me vendosmëri deri në fund, mbajtja e fjalës, cilësi pozitive, që i sheh dukshëm tek i biri gazetari realist e i palodhur Beqir Sina, të cilin, të gjithë e duan dhe e respektojnë në komunitetin tonë në Amerikë. Ai, ishte i dashur edhe nga bashkëvuajtësit në Savër të Lushnjës…

Bujaria e shpirtit të saj, vinte nga geni i trashëguar i familjes, sepse ishte një Derë e madhe fisnike, përkrah dyerve të parisë së Shqipnisë asokohe, të cilët, për çudi të historisë të gjithë ishin surgjenosur, në skëterrën vdekjeprurëse famkeqe të kampit në Savër të Lushnjës.

Me qindra dhe mijëra djem e vajza, burra dhe gra, vejusha e jetimë, që vinin nga familje intelektuale e patriotike, të shkolluar në Europën Perëndimore, kishin hyrë në dyert e ferrit të këtij kampi nazist (me emrin proletar) dhe dolën prej aty, të shkatërruar fizikisht, por të fortë mendërisht në vitin 1990, tek mbijetuan pragun e vdekjes, ku, shumë ndërruan jetë nga koleksioni i sëmundjeve dhe pakujdesi mjekësor, gjatë 5 dekadave të rregjimit komunist.

Në Shqipëri, janë pushkatuar nga regjimi komunist, për motive politike rreth 6150 vetë, nga të cilët 450 gra. Shqipëria, ka pasur rreth 36.000 të burgosur politike, nga të cilët rreth 5.900, kanë vdekur ne hetuesi apo burgje, ndërmjet të cilëve 200 gra. Dënimet politike varionin nga 7 deri në 40 vjet burg. Shqipëria, ka pasur rreth 52.000 të internuar, nga të cilët, rreth 7.100 kanë vdekur në kampet e internimit. Janë dëbuar nga qytetet kryesore dhe nga zonat kufitare rreth 11.536 familje, me ose pa vendime gjykatash. Të burgosurit politikë, kanë ndërtuar rreth 38 vepra të mëdha industriale, pa vendime gjykatash…

Kushdo, që ka qenë i interesuar dhe ka lexuar ose mësuar, për historinë kobndjellëse të Savrës, e di fare mire, se aty jetonin vitet e burgimit kolektiv paria e Shqipërisë, sikurse ishin familjet më të zëshme asokohe, si: Markagjonit; familja zëmadhe e Oroshit të Mirditës, lideri shpirtëror dhe atdhetar i shquar dhe shumë i rëndësishëm i komunitetit shqiptaro-amerikanë, Themeluesi i Kishës së Parë Katolike Shqiptare në SHBA Mons. Dr. Zef Oroshit (1912-1989); Muzhanëve, farefisi i Dedë Gjon Lulit, Llesh Marashit, Prekë Calit, familja e mirënjohur Prendush Gegës së Pukës, etj. etj.

Si shumë nuse të reja, që u vendosën rishtas me familje në kampin e internimit, u ndihmuan me bujari nga të gjithë banorët e hershëm aty të ardhur me kohë nga qytetet dhe zonat e ndryshme të Shqipërisë dhe Kosovës.

Një detaj interesant, ka mbetur i ngulitur thellë në kujtesën e familjes Sina dhe më shumë djalit (kolegut tim Beqir Sina), i cili, ndër të tjera tregon, për bujarinë e familjes Markagjoni, që i është gjendur qysh në ditët e para familjes së porsaardhur, në kampin e internimit.

Kështu, vajzat zemërbujare të Kapidanit të Mirditës Gjon Markagjonit, Bardha dhe Marta, i blenë tesha të reja dhe e bënë Hanen t’i vinte sado pak buzëqeshja, në një mjedis të ri, rrethuar nga njerëz të mirë dhe jo sikurse shkruante media komuniste, përmes propagandës së saj shpifëse…

Gratë, nënat, motrat, vëllezërit, fëmijët, të afërmit e atyre burrave patriot, baballarëve të mirë dhe përkushtuar, që nën breshërinë e plumbave të mitrolozave në kufi, ishin arratisur nga ferri komunist, për një jetë të lirë në demokraci, vuanin edhe më shumë, për shkak të aktivitetit të tyre kundërkomunist, në vendet e Europës Perendimore dhe ShBA.

Kështu sa më shumë, që ata ngrinin zërin para Departamentit të Shtetit, kongresistëve dhe senatorëve miq dhe dashamirë të shqiptarëve, aq më shumë mprehej shpata e luftës së klasave në Shqipëri, ndaj pjesëtarëve të familjes të tyre tashmë në burgje apo kampet e përqëndrimit ose shfarosjes.

Kështu fjala vjen Rasimi, burri i Hanës, fliste si spikër, për shumë vite me radhë në radion “Zani i Atdheut”, në New York, i cili, një herë në javë emetonte programe në gjuhën shqipe, kundër qeverisë komuniste në Tiranë, aq më shumë rritej zemërimi i partisë-shtet të diktaturës, kundër familjes Sina, që vuante kalvarin e gjatë të përsekutimit të përjetshëm, me të cilën ishte dënuar ajo…

Hena Sina, ishte një prej tre nuseve të Sinëve, që sëbashku me vjehrrën e tyre fisnike Kafile (Kaloshi) Sina, pësuan shkatërrime, rrënime dhe vuajtje nga ma të pabesueshmet.

Ajo, e nis jetën si gruaja e Rasim Sinës, po me arratisjen e tij, humb sa hap e mbyll sytë gjithçka! Për ate e shumë të tjerave si ajo nis ferri i tmerrshëm e i pafund i kampeve të diktaturës…

Vitet kalojnë dhe demokracia me mundime shkelmon gjumin letargjik të shqiptarëve, që me ose padëshirë kujtohen se janë pjesë e kësaj bote, që duhet të jëtojnë të lirë dhe në demokraci…

Mbas rënies së komunizmit në Shqipëri, Hane Sina, u vendos në ShBA sëbashku me familjen e të birit, gazetarit të palëkundur kundërkomunist Beqir Sina.

Gjatë rinisë së saj, ajo kishte marrë shumë sëmundje, të cilat, i rënduan së tepërmi shëndetin dhe vitet e fundit të jetës i kaloi nën shërbimin e drejtpërdrejtë të gruas fisnike të Beqirit…

Këtë nënë fisnike tipike shqiptare, do t’a rikujtojë komuniteti shqiptarë në ShBA, të gjithë ata miq e dashamirë, që patën rastin t’a njohin nga afër…

Barakat e internimit në Savër

Në kampin e tmerrshëm të internimit në Savër të Lushnjës në Shqipëri, ishin 7 baraka përdhese, që mund të shembeshin nga minuti në minut…

Kjo ishte një vdekje e ngadalshme, por e sigurtë që Sigurimit komunist kishte menduar për asgjësimin e shqiptarëve.

Nazistët, në krimet e tyre të përbindshme, asnjëherë s’kanë vrarë bashkëkombas etnik gjerman, sikurse kanë vepruar komunistët në vendet e Europës Lindore dhe kudo në botë, ku, ato kanë sunduar forcërish, përmes dhunës direkte të hurit dhe litarit.

Kësisoj, historigrafia botërore, përmend faktin domethënës, se në kohën e Luftës së Dytë Botërore, nazistët gjermanë, kanë masakruar dhe vrarë, zhdukur në krematoriume në kampet e përqendirmit në Aushvic e Mat’hauzen, etj. mbi 56 milionë njerëz, ku, për fat të keq 6 milion janë ebrej, ndërsa komunizmi deri më sot nga burimet e sigurta historiografike dhe ekspertë, që janë marrë me zbardhjen e krimeve të komunizmit, ka arritur në shifrën e 120 milionë njerëzve të pafajshëm në të gjithë botën…

Heroina stoike nënë Hane, ruan në vetvete mijëra ngjarje, episode, drama, dhimbje, vuajtje, keqtrajtime, syrgjenime etj.

Ajo është vetë historia e mijëra ish të përndjekurve dhe përsekutuarve politkë, në kohën e rregjimit të egër komunist të diktatorit përves.

“Barakat përdhese, ishin të mbuluar me çati eternity (nje lloj materiali riciklues, shumë i dobët cilësisht) dhe brënda atyre mureve prej pupuliti e kashte është përthye (në kushtet e survejimit dhe ndëshkimit) një nga kryeveprat e letërsisë botërore “Orlando i çmendun” i Ludovico Ariostos nga një intelektual dhe profesor i shquar Guliem Deda; Aty në ato baranga jetoj edhe perkthyesi prej origjinalit në shqip të “Komedisë Hyjnore” të Dante Aligierit nga poligloti Pashko Gjeçi; redaktue nga Llazar Siliqi. Aty ngrysi në heshtje e braktisje ditët e fundit të jetës, mbas nji burgu të gjatë nji nga figurat më të njoftuna çame Rexho Plaku, e shoqja e tij motra e Teme Sejkos: Merushe Plaku e i biri i vetëm Agimi; po aty mbas nji burgu të gjatë vdiq Anton Dukagjini prej derës së famshme të Dukagjinëve; po aty mbasi doli nga burgu i parë që e pat fillue qysh fëmijë asht martue Ahmet Kolgjini, djali i vetëm i Tahir Kolgjinit; dhe po aty, pak vite para 90-ës, vdiq nga nji sëmundje e randë, duke lanë katër fëmijë të vegjël konispolati i ndërshëm Ligor Kalivjoti..

Aty ka jetuar Musa Sina, i biri Beqir Sinës, ka jetuar dikur edhe i biri Muharrem Bajraktarit, i biri Kol Bibë Mirakës, i biri Gjon Mark Gjonit, Prof. dr. Lazër Radi, kanë jetuar Çapajt e Dukatit, Asllani i Tepelenës, familja e Kryeministrit Fiqiri Dines, ka jetuar Dom Mikel Koliqi (Kardinali i parë në historinë e lavdishme të Kishës Katolike në trojet etnike), kanë jetuar Kaloshët e Dibrës, Ndreu i Dibrës, Spiro Gjoka i Përmetit, Tasim Spahiu i Lumës, familja e Tahir Hoxhës së Tropojës, Laholli i Korçës”, kujton ish bashkëvuajtësi në Kampin e Savër së Lushnjës, gazetari i komuniteti shqiptaro-amerikane Beqir Sina.

“Këtu ishte edhe fati i im. Një fëmijë, që edhe i palindur e në barkë në nënës do t’a dënonin me internim në kasollet e Savës dhe do t’a shpallin “Armik i Popullit”, me vendim të Ministrisë së Punëve të Bredshme Dega e Internimeve dhe dëbimeve (dokumenti zyrtar i Arkivës së MPB 12 Gusht 1957 A-D/427)- Pra, do të lindë dhe të rritej një fëmi jetim -fukara dhe në skamje i privur nga çdo ëndrr e jetës fëminore.

Dhe, unë njëri prej atyre mijëra viktimava të regjimit komunist, sëbashku me familjen time (gruan, nënën, dhe dy fëmijët djalin dhe vajzën), mbas shumë peripecish, mbasi kaluam në fillim Budapestin e Hungarisë (dy muaj) dhe një vit e gjysmë në Austri, më në fund në shkurt të 1991, erdhëm në vendin e ëndrrave të gjithë qytetarëve të botës Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Vendin e vetëm, ku, ngjallen shpresat e lirisë dhe demokracisë…”, kujton sot kolegu im shqiptaro-amerikanë gazetari i mirënjohur i komunitetit tonë z. Beqir Sina.

Vendin, ku, gjysmë shekulli më parë kishin ardhur si të arratisur, nga Shqipëria, babai i Beqirit, xhaxhallarët e tij dhe pothuajse i gjithë rrethi i tij familjarë, kushurinjë të parë të babait dhe dajat e tij. Njerëz, këta po nga familja e gazetarit Sina, që kishin emigruar në Amerikë, edhe para dhe pas Luftës së Dytë Botërore (WWII), dhe kishin shërbyer edhe në ushtrinë amerikane, në luftrat, si: në Vietnam dhe Kore.

Mirëpo, kur erdhi në Amerikë, ai ishte 34 vjeç, dhe nuk ishte më i vogël, por i dukej se atë ditë “kishte lindur”. Babi i tij, është arratisur nga Shqipëria në gusht të vitit 1957, kur Beqiri ka qenë në bark të nënës (7 muajsh), e cila (sikurse vepronte regjimi asokohe), u internua për të vetmin “faj” (ç’ka të kujton filmin e famshem “Fajtorë pa faj”), që kishte bërë, pse një grua 20-vjeçare me tre fëmijë, mbasi i shoqi i saj ishte arratisur, ngaqë nuk duronte dhe pajtohej kurrë me regjimin komunist të Enver Hoxhës…

Saga e internimeve

Me pak rroba mbas shpirtit në krah, familja Sina, filloi të shëtisë në udhëtimin biblik nga një kamp internimi vdekjeje të nazistëve të kuq proletar në një tjetër të vuajtjeve, qysh nga vitit 1949.

Harta gjeografike e vuatjeve të njëpasnjëshme, ka një shpërndarje të hatashme. Kësisoj, ai nis kalvarin e përsekutimit ekstrem nga Delvina, dhe vijon rregullisht në kampet e vdekjeve të tmerrshme, si: në Bënçë Tepelenë, Porto Palermo, Kuçovë, Ura Vajgurore, Këneta e Maliqit (Korçë), Radostinës (Fier), Fabrikës së Tullave në Tiranë, etj., duke e stërmunduar para kalvarit të vdekjes gjatë gjithë jetës nëpër Shqipëri, ku, shtëpia e vetme e tyre ishte qelia e burgut të ftohtë kudo, si: në burgun e Burrelit, Spaçit, Kalasë së Gjirokastrës, Shën Kollë, Ballsh dhe në Tiranë…

Në ditën e parë të çangës në apelin e parë (ku, thirreshin emwrat e tw burgosurve), të kampit të parë të dhunës së pafundme do të përgjigjeshin familjet: Markagjoni, Pervizi, Bajraktari, Dukagjini, Kokali, Dine, Vatnikaj, Koliqi, Biçaku, Mulleti, Alla, Merlika, Topalli, Radi, Alizoti, Matjani, Kupi, Dosti, Kaloshi,Tinaj, Kolgjini, Sina, Bami, Plasoti, Mulosmani, Neza, Koliqi, Ndreu, Laholli, Meraja, Kuqeshi, Kokali, Kulla, Dine, Brahimaj, Belishova, Poda, Nela, Gashi, Prengjoni (Zherkaj) Spaho, Thano, Kaba, Guveli, Agolli, Iljazi, Gjoka, Suljoti, Spahiu, Pellumbi, Tola, Çeliku, Koleci, Kolgjini etj… një listë e gjatw kilometrike, e cila plotësohej përditë me “mish” të freskët nga e përjetshmja “luftë klasash”.

Jo pak për të qenë legjendë, nëpër atw vend do të kalonin familjet e pesë kryeministrave shqiptarë: Koço Kotës, Fejzi Alizotit, Mehdi Frashërit, MustafaMerlikës dhe Fiqiri Dines! S’ma merr mendja se mund të ketë ndonjë fshat të kësaj bote, ku, të kenë jetuar në përvujtëri pesë familje kryeministrash. E pra Shqipëria, ka një ekzemplarë historik Savrën, sikurse Aushvici e Mat’hauzën në Gjermani.

Kështu u ngrit e para Savra, vendi i ndëshkimeve shembullore dhe mbas saj do të lindnin gjithkah këpurdha të së njejtës idhtësi; së pari, do popullohej Myzeqeja me: Çermën, Gradishtën, Grabianin, Plugun, Dushkun, Gjazën, Sulzotajn, Rrapzën, etj. dhe më pas në gjithë Shqipërinë, si: Shtyllasi, Radostina, Belshi, Shtylla, Adriatiku, Akernina, Lubonja, Bedati… e kështu me rradhë!

Eruditi Jozef Radi, i biri i njërit prej itelektualwve më të spikatur të asaj kohe Prof,dr. Lazër Radit, në kujtimet e tij, shkruan se: “Filmat e neorelizmit italian, dhe artistët e saj kohe, s’kanë asgjë më shumë se këta djem e vajza të Savrës së at’hershme, dalë midis nji are me pambuk, sigurisht mbas lodhjes së përditshme, e që në t’vërtetë s’duket! Ata janë shfaqja më me dritë e asaj rinie… dhe unë me dëshirë po i përmend nji për nji ata: Lekë Bajraktarin, Andan Hoxhën, Lirie Bajraktarin, Irena Dukagjinin, Rukie Hoxhën, Kastriot Bajraktarin, Sazan Dinen, Neriman Hoxhën, Vera Demën, Lekë Dukagjinin; që janë në kët foto, por s’mund të rri pa i bashkuar edhe ata të shumtët që s’janë aty, po janë nji për nji në kujtesën time dhe gjithë si të ishte fjala për dje: Veronika, Ernest, Leka dhe Tomorr Dostin, Gjosho Vasija, Nikolin e Zheta Destanishtën, Pano Taçin, Elami, Ajete e Luftanije Agollin, Kristina, Çelestina dhe Gjon Markagjonin, Pjerin Janën, Gëzim Barutin, Fadil dhe Tefta Çapën, Dine dhe Tomorr Dinen, Tefta Bajraktarin, Reshit Mulletin, DhurataTabakun, Kin Bashën, Meri Topallin, Ahmet e Feride Kolgjinin, Fatbardh e Hyriee Dudie Kupin, Ilir Spahiun, Idriz Cafën, Spiro dhe Marika Anastasin, Xhevat Lamçen, Sanije Metalian, Tefik Çelon, Ali e Rudina Demën, Ilir dhe Fatime Biçakun, Luçie Grizhën, Naim Staraveckën, Abaz Alizotin, Musa, Tomorr e KujtimMaçin, Suzana Hoxhën, Valbona Çokun, Lekë e Mojs Mirakën, Elez Hoxhën, Gani eKadire Nezën, Petraq, Evgjeni e Polikron Kuqeshin, Kosta dhe Eleni Guvellin, Lefteri e Theodhora Kënutin, Dhimitër Thanon, Katerina dhe Zef Mirakën, Dush Margjekën, Ligor Kalivjotin, Sose Sokolin, Sokol e Simon Mirakën, Hyrka Lahollin, djemtë e fisit Kulla, Francën, volejbollisten e famshme… e plot emra të tjerë, të cilët, i dhanë rini dhe jetë atij vendi; dhe ata që e projektuan Savrën si nji gulag të rrënimit shpirtëror e fizik dështuan! Dështuan turpshëm! As me vitet pafund të burgimeve, as me terrorin e përditshëm të lodhjes dhe fushatave, as me apelet tri herë në ditë, as me demaskimet, as me shpërngulje masive në të tjera kampe… ata s’arritën të vrasin frymën që krijoi Savra!

Gazetari shqiptaro-amerikanë Beqir Sina

Ai, sot jeton dhe punon me familje në Shtetet e Bekuara të Amerikës, aty ku liritë dhe të drejtat e njeriut janë shembull në të gjithë botën, mbasi me të drejtë njihet si Kampion i Demokracisë Botërore.

Për 34 vjet me radhë, pinjolli i familjes Sina, djali i vendosur kundërkomunist i përbetuar Beqiri, qëndroi në kampin e internimit në Savër të Lushnjës, aty u rrit sëbashku me vuatjet çnjerëzore.

Ai, nuk ishte i vetëm, por kishte shumë bashkëvuajtës fëmijë të privuar nga çdo e drejtë elementare njerëzore, sikurse shumë fëmijë të familjeve më të mira të Shqipërisë askohe, sikurse thotë gazetari produktiv Sina: ajka e zgjedhur e kombit, deri edhe nga ata, që kishin qenë ish firmëtar të Pavarësisë së Shqipërisë, ish ministra dhe kryeministra në qeveri të ndryshme asokohe, familje patriotësh, si: Dedë Gjon Luli, Safet Butka, e të tjera, atdhetarë e bajraktar, intelektualë, familje të suksesshëm në bisnese (shumë të pasur), lider fetar dhe ish politikan të rangjeve më të larta, duke filluar qysh në kohën e Zogut, fashizmit dhe nazismit, dhe nga vetë regjimi i Enver Hoxhës.

Fëmijët e kampeve të internimit, sot janë burra e gra në moshë të mesme, familjarë të mirë e qytetarë të ndershëm, që janë diplomuar në perëndim (mbasi shkollën e kryn në kampet e internimit) dhe s’mund t’i kenë harruar ditët, kur u kthyen në skllevër nga diktatura e diktari i egër Hoxha.

Ka shumë vetë, që sot mundohen të justifikojnë jetën (shkollimin) e tyre ose të tjerëve, në kohën e diktaturës, duke thënë se ashtu ishte sistemi, (që i la pa shkollë) në përpjekje, për të relativizuar atë krimin, që bëri regjimi ndaj kësaj shtrese, që t’a linte në injorancë dhe errësirë, për t’a bërë atë sa më të pranueshëm, për shoqërinë e atherëshme, dhe kriminelët të shpëtojnë qoftë edhe nga përgjegjësia morale sot.

Mirëpo, krimi është krim dhe ai duhet ndëshkuar, të paktën moralisht, në çdo kohë.

Shfrytëzimi i minorenëve (i fëmijëve të kampeve të interrnimit, vetëm për punë bujqësore), në punë nga diktatura, ishte një krim dhe si i tillë duhet trajtuar, edhe sot mbasi kanë kaluar 23 vjet nga marrëzit e atij rregjimi, që kurrë mos ardhtë më, thotë Beqiri, duke shtuar se: “Fëmijët e shkollave 8-vjeçare, të cilët, diktatori i nxiste të shkonin në punë (pa shpërblim), ishin të moshës 9-14 vjeç, dhe mbas saj i dërgonin në ushtri, në repartet më të rënda xheniere të punës. Duke iu referuar kodit të punës së viteve të periudhës së komunizmit, fëmijët mund të punonin që në moshën 15 vjeç, deri në 6 orë dhe të iu mbylleshin dyert e shkollave“.

Sa për të ilustruar këtë fakt, ai ndër të tjera nis të rrëfej, se kushuriri i parë i babait të Enver Hoxhës (një burrë fisnik), Veip Hoxha me Anenë dhe tre vajzat e tij (Nerimanin, Andanen dhe Suzanen), ishin internuar në vitin 1965 nga njeriu më i afërt i tyre (djali i axhës), pra Enver Hoxha.

Veipi, ishte një plak pedant, i shkolluar në Stamboll dhe zotëronte katër gjuhë të huaja. Ai, kishte qenë Drejtor i Bankës së Shtetit në Tiranë, para se të internohej, por vdiq në internim, i përbuzur nga komunizmi si një njeri i rëndomtë.

Aneja me vajzat e saj, që dalloheshin esencialisht, për një kulturë të gjerë dhe thellë perëndimore, mbasi zotëronin shumë gjuhë të huaja (italisht, frengjisht, anglisht dhe rusisht), treguan një dashuri shumë të madhe për gazetarin Beqir Sina, gjatë kohës që ky po vijonte të kalonte kalvarin e gjatë të përsekutimit në kampin famkeq të Savrës së Lushnjës.

Ata e dështën djaloshin e brishtë Sina, sikur të ishte vëllai i tyre i vogël, mbasi kishte mbetur “jetim” me baba gjallë të arratisur në SHBA.

Beqiri, ishte fëmija i ledhatuar shumë nga vajzat e shquara intelektuale dhe shpesh e kujtonin me ndonjë gjë të mirë (ushqim, si i vetmi luks në kampet e përqendrimit), kur gatuanin, apo e ndihmonin më shumë në edukimin kulturorë dhe libra.

Kampi i internimit për gazetarin e ardhshëm dhe të dashur të komunitetit tonë në Amerikë, ishte një shkollë, ku, njërëzit e ditur dhe largpamës mbi vuajtjet gjenin forcë dhe kurajo t’i jepnin mësim falas bashkëvuajtësve më të vegjël.

Vajzat apo tre motrat fisnike, i jepnin fshehurazi disa orë në ditë mësim në gjuhën italiane, sëbashku me Dr. Professor Lazër Radin, një njeri me dy doktoratura (i cili, kishte studiuar në Romë), fëmijët e të cilit Beqir Sina, i kishte bashkëmoshatarë, duke ndarë gëzimet dhe hidhërimet familjare si vëllezër…

Deklaratat qeveritare të Maqedonisë me motive të ndarjes në baza kombëtare

July 29, 2013 by dgreca

Ka ardhur koha që të fillojë nisma për ndryshimet kushtetuese dhe për modelin e federalizimit në mes të popujve shqiptaro-maqedonas/

Shkruan: Skënder Karaçica/Chikago/

Nuk janë të rastit deklaratat e zyrtarëve të lartë qeveritar të Maqedonisë për temat aktuale politike që kanë të bëjnë me barametrin e ruajtjes së baraspeshës kombëtare karshi me natalitetin(e lartë)të popullit shqiptar në hapësirën e vet etnike.Saherë që flitet për problemet politike dhe për spektrin e gjërë shoqëror-ekonomik të zhvillimit në hapat përspektiv,politika maqedonase del në këndin e vet kombëtar duke harruar se në këto hapësira jeton edhe populli shqiptar,thekson në fillim të qasjes politike SHSHA-ja në Çikago.
Pse kaq shumë frigë nga nataliteti i lartë i shqiptarëve,e pyesin zëvendëskryeministrin Vladimir Peshevski,i cili me deklaratat e tij tregon qartë se politika aktuale maqedonase po përdor standarde të dyfishta kur është në pyetje çështja e popullit shqiptar(jo pakicë )në Maqedoni.Pse këto vija të ndarjes në baza kombëtare dhe pse kaq shumë flitet për rënien e natalitetit maqedonas e friga ndaj rritjes së natalitetit shqiptar?Dhe,kjo tregon më së miri se politika maqedonase e ka aktivizuar propagandën e spekulimeve bashkë me atë greke dhe serbe.Është për të ardhur keq,thekson ky asociacion në Çikago,që përmes deklaratave politike qeveritare i bëhet thirrje diasporës maqedonase që të kthehet në atdhe,ndërsa e kemi anën tjetër të medaljes me ngjyrat e dhimbjes kur shqiptarëve u bëhet gati buleta dhe valixhja e udhëtimit për në meridianet e botës.Thirrja e qeveritare për diasporën maqedonase dhe tonet e V.Poshevskit tregojnë qartë politikën ashiqare kundër popullit shqiptar që ka mbetur në margjinat e kohës dhe pa mbrojtjen e duhur(jashta)ligjeve kushtetuese,ndonëse akti më i lartë juridik i këtij vendi i dedikohet vetëm ës(lexo:popullit maqedonas)dhe të tjerëve pa përmendur fare përkatësinë kombëtare të popullit shqiptar(40%)sipas të dhënave nga samiti i NATO-s në Çikago.
Nëse vjen në atdhe diaspora maqedonase më shumë për çështje politike dhe të baraspeshës me popullin shqiptar,atëherë duhet të jepet kushtrimi edhe për diasporën shqiptare nëpër botë që kthehet në tokën e vet etnike.Po theksojmë botërisht dhe me argumentin e kohës se tërë ekonomia familjare shqiptare në Maqedoni është ndërtuar me paranë e gyrbetit dhe,si thuhet me bukën me shtatë kore nëpër botë,pa investuar asnjë cent nga politika ekonomike e investimit të shtetit maqedonas,thuhet zëshëm në qasjen politike të asociacionit politiko-kombëtar të diasporës në Amerikë.Në rrugëtimin e tërë spektrit politik në Maqedoni kemi vënë re paraqitjen e dy politikave,në njërën anë pushteti i Nikolla Gruevskit i mbeshtetur në ligjet e Kushtetutës mbi tovolinë dhe të pushtetit(të pashkruar)për shqiptarët në anën tjetër që përmes (rregullave)politike të lojës (BDI-PDSH)bëjnë garën se kush do të zë më i pari dyert e qeverisë së Maqedonisë(!).
Ka ardhur koha që fillojë nisma për ndryshimet e Kushtetutës së Maqedonisë dhe të krijimit të modelit të federalizimit që do të ishte mundësia më e mirë e politikës demokratike të barazisë shqiptaro-maqedonase në këtë vend me ligjet e vjetra të kohës së ish-Jugosllavisë dhe me kahet e vlerave të demokracsë të brishtë.Por politika i ka rregullat e veta,të cilën duhet të luajnë partitë politike shqiptare dhe ofertës se palës maqedonase për fillimin e këtyre nismave të përmendura më lartë ti përgjigjemi me ofërtën tonë,e cila do të duhej të mishte e qartë,e studiuar mirë dhe,pse jo,edhe më e guximshme,duke vënë në plan të parë interesin dhe barazinë kombëtare shqiptaro-maqedonase.Në qasjen tonë nuk duhet harruar kurrsesi as konteksti ndërkombëtar,ai që quhet strategji politike globale,por as fakti se qendrimet e sotme mund të ndryshojnë nesër,ashtu siç pat ndryshuar qendrimi i BE-së dhe SHBA-ve ndaj ish federatës jugosllave.E gjithë kjo që e thamë më lartë do të ndihmojë stabilizimin e Maqedonisë dhe do të ndal lojën politike të pansllavizimit në Ballkan karshi popullit shqiptar me gjoja ndryshimin e emrit,që si thonë fjalët profetike të Laokoontit(I kam frigë grekët edhe kur bëjnë dhurata).Në kontestin shqiptaro-maqedonas,fjalët e plakut të urtë trojan tingëllojnë aktuale si të ishin shqiptaur sot e jo mijëra vjet më parë,thotë në fund të qasjeve politike SHSHA-ja në Çikago.

LETER NENES

July 25, 2013 by dgreca

NGA GËZIM LLOJDIA/

Loti si proces kimik është pa ngjyrë , mirëpo unë do ta gjykojë ai është produkt i shpirtit . Poradeci i madhi , oh i miri Lasgush duke shkruar për vesën dhe lotin thotë:I mburrej vesa lotit me një të shkrepur djelli / Përdhe ndaj baltësirës ty fat’i zi të flaku :/ S’më shëmbëllen ti mua që jam një bijë qjelli, /Që jam e motr’ e erës dhe shoq’ e çdo zambaku. /Dhe loti tha : ” Vërtet! Më lindi dhimbj’ e zezë, //Dhe dal nga syr’ i vuar i zemrës njerëzore :/Po kur se ti prej qjellit pikon vetëm përdhezë, /Un’ ik nga balt’ e rëndë drejt kaltërsish qiellore…

Loti më shkau . Llazar Gusho ka qëndisur për atë Perëndi bukurinë e lotit . Dhe si e thotë Llazari : S’më shëmbëllen ti mua që jam një bijë qjelli dhe duke treguar se është motër e erës dhe shoqe e çdo zambaku , e lindur vërtetë nga dhimbja e zezë …..Mirëpo lotimi im kishte një arsye krejt dhe ndryshe nga poezia .Loti për nenën. Nga dhembshuria për nënën . Nga malli, për nënën . Po lexoja shkujdesur një poezi të poetes dhe krijueses Iliriana Sulkuqit :” Letër nënës me internet”, që siç duket ajo është një proces i prodhuar pas rileximit të poezisë :Letër Nënës ” të Eseninit ” . Në të vërtetë burimi i lotëve dhe ndjeshmëria lindi pikërisht kur mora si pikë referimi këtë poezi por të përkthyer nga mjeshtri shqiptar . E mora sepse është brilante .Është pikë vese shkuar vesës . Esenini nuk ka shkruar vargje , ka gdhendur vargje . E shkruara edhe mund të humbas por e gdhendura mbetet edhe pse kanë ardhur e ikur situata dhe kthjellime historike apo ndijime shpirtërore . Në të vërtetë do të shqyrtojmë atë këngë himn për nënën që përjeton nën dalldinë e zërit ëmbëltor të Eseninit . Gjalle je, ti moj nënokja ime?/Gjalle jam edhe unë… te përshëndes/Paqja e mbuloftë këtë mbrëmje/Izben tende deri ne mëngjes. Mora vesh se ti je merakosur/Atje larg për mua përsëri/Se ti shpesh del rrugës e brengosur/Mbështjellë me te vjetrin shall te zi. /Kur e kaltër mbrëmja bie pranë,/Te fanitet ty gjithmonë sikur/Diku mua larg ne një mejhane/Një i dehur thikën po ma ngul./Kot ti nene rri me gjak te ngrire/Ky nuk është veç vegim i zi/S’jam aq vagabond i pamëshirë/Sa te vdes pa te shikuar ty./Unë i ëmbël jam prapë si me pare/Ëndërroj kur fushat larg vërej/Qe se shpejti nga këto mejhane
/Ne shtëpinë e vogël prapë te kthej./Do te kthej ahere kur te mbushet/Kopshti ynë i bardhe me blerim/Vetëm ti si tete vjet me pare/Mos me zgjo herët ne agim./Mos m’i zgjo ti ëndrrat qe m’u zverdhen/Mos kujto atë qe vate e shkoi…/Se ne bote humbjet edhe lodhjet/Herët i provon nene moj./Mos mu lut t’i falem zotit prape!/Tek e shkuara nuk ka me kthim/Vetëm ti je gazi im i vetëm/Ti e vetmja paqe e shpirtit tim./Pra ti flaki brengat nena ime/Mos u trishto për mua përsëri/Dhe mos dil aq shpesh tek rruga e madhe/Mbështjelle me te vjetrin shall te zi.

Ca muaj më parë M . Haxhiaj gazetare dhe krijuese hodhi diku një ese , që ishte frymëzim i drejtpërdrejtë i „letër nënës“ të Eseninit , ndërsa Iliriana Sulkuqi poete dhe krijuese aktualisht me banim në Neë Jork në 24 maj 2007 shkruan letrën për nënë e saj gjendur diku ne mesvedi në qytetin e kalasë , Elbasanit . Letra e Ilirianës është e bardhë me ca germa të zeza , në një zarf elektronik dërguar me yahoo jo më me postë . Nuk shkojnë më plakat e mëhallës tonë në postë për të pyetur nëse u ka ardhur ndonjë telegram nga djali ushtar . Nuk mbrijnë më telegrame . Posta e mëhallës tonë atje në Goronecë është shkretinë . Shumë nga ato shamizezat që bënin këmbë nuk janë . Kanë shkuar që kurrë në Gjohelmin tonë dhe kjo është varreza e madhe në perëndim të fshatit . Vijnë vashat e tyre. Qajnë , rënkojnë : O nënëzeza ku rri , ku fle . Baltën ke shtroje . Na thoshin nënëzezat: djemo do vijë një kohë , që letrat do ti dërgojnë si qëmoti me pëllumbat e ajrit . Në shtatë qiej larg nesh . Yahoo duhet të jetë zbërthyer ndoshta nga ëndrrat e plakave të mëhallës tonë . Mirëpo meraku i tyre si nënë ishte i shumëfishtë . Zëri i nënës është thirrje për shpirtrat për tu treguar rrugët nga shkohet për në botën e mirë . Nënën e zgjon nga gjumi ëndrra për djalin . Ku është ç’bëhet në këtë dreq moti me dëborë , dhe me krisma vetëtimash . Ku je djali i nënës, malli më ka marrë . Pra ç’bëhet djali udhëve të botës , të kurbetit , dhe të dreq rrëmetit . Këtu më bie më mëndje Esenin kur shprehet : Kur e kaltër mbrëmja bie pranë,/Te fanitet ty gjithmonë sikur/Diku mua larg ne një mejhane/Një i dehur thikën po ma ngul.

Dhe po sjell sa për kujtesën :Në kohën e regjimit të shkuar tregojnë raste kur nënat të varfrat , shamizeza ngriheshin nga gjumi netëve të trembura për djemtë e tyre . Ku je bir i nënës se malli më ka marrë . Madje më tregonin atje në jug një nënë i ishte fanitur në ëndërr vrasjen e të birit në kufi .U ngrit pa feksur . Dhe lotët prush i mbuluan fytyrën . Çfarë ke nëno ?e pyetën vajzëria. – -_Kam parë tim birë sikur u rrëzua nga shkëmbi . Fli se është meraku i nënës, mirëpo në të zbardhur korrieri solli gjëmën . Ky Esenin sikur të ishte lindur diku në katundet tona atje në jug , përshkruan pikërisht atë rast kur i biri ikën larg dhe nëna ndjen dhimbje, e pagjuma nënë, i fanitej sikur të birit në një mejhane një i dehur thikën po i ngulë .Ngjarje të lindura nga jeta . Cuditshmëria , që është shfaqur pas këtyre çasteve , është vërtetë kaq prekëse . Merak nëne , për birin e saj shtohej më shumë kur largësitë ishin errësira të largëta .

Tani dua të marrë poezinë e Ilirianës për ti hedhur një shikim shkujdesur .“E dashur nëna ime /e dhembshura pa fjalë/ëndërr përtej ëndrrës/,mall më shumë se mall. Fjalët për nënën kanë një të goditur ndryshe . Gjuha vete ku dhëmbë . Vargu është i çiltër .Është i mbushur plotë frymëzim , që të prek dhe të tronditë njëkohësisht . Për fatin e njerëzve të shtëpisë, që sa larg gjendeshin, kaq male për tu kapërcyer. Mirëpo në vend telit, apo fonogramit , që nuk ekzistonin ëndrra ishte një lajmëtare çuditërisht e shpejtë, që përcillte mesazhet me zë e figura . Dërgohet mesazh që ka brenda veç fjalë shpirti .

„E dashur nënë“ . Kështu nisnin dikur dhe nisin miliona letra ,mesazhe interneti në të gjithë botën ndonëse gjuha e në të cilën e shkruajnë ngjet si një lëmsh i ngatërruar në globin tonë .Besojë se kjo fjalë e qëmoçme me gjerësi ,thellësi. Ndërkohë që,thellësia është pafundësi ka ngjizje qiellore . Sepse ajo transmetohet ashtu e paprekur me atë konstrukt ndër brezni që njeri – tjetrin nuk kanë pasur rastin ta takojnë ndonjëherë. Një pyetje si luzmë më mundon prej kohe : A ka mundësi që ajo fjali e pandryshuar përsëritet ndër shqiptarë që nga ardhja e tyre në jetën e globit tonë ? Kodi i paperëndishëm , ku ruhen besnikërisht fatet tona ka dhënë edhe këtë formulë që jeton në jetë të jetëve njerëzore . Po të qe ndryshe udhëkalimi i saj“ do të kishte humbur shekujve pas mjegullinave .

Nuk ka arsye të bësh portrete nënash .Dhembshuria për fëmijën është e mpiksur që kur zë fill konstrukti i saj me eshtra dhe gjak . Kështu janë sjell nga Perëndia . Kështu i ka njohur ndër kohëra tek raca jonë , historia . Dhembshuria e saj prek ndër pejzat më të holla . Po shqyrtojmë një seri mënyrash , që kanë një lidhje gjaku me dhembshurin e nënës . Dhembshuria e saj nuk është e lindur në insikte por një energji e pashueshme dhe e pazhbëshme e ardhur nga pjesa e sipërme ,atje ku ngjizet energjia . Ajo vjen , bëhet e fortë në kapërcim të viteve tek seksi femëror . Dhe i është dhënë vetëm asaj . I është lënë vetëm asaj , si zotërim energjie më tepër . Në libra të shkollës dhe nëpër mijëra botime shqiptare për nënën ka shumë poezi , mirëpo jo të gjitha kanë atë forcë atë ndenje , që prek sepse mediokriteti është si puna e djallit në letra duke mbushur faqe të tëra , me format A4 , të pavlera krijime . Sikurse njihet edhe fakti që në këtë copë trualli vargëzimi për nënën ka qenë i mbarsur dhe i shumë i mbarë . Në këtë tragë Iliriana ka përshkruar poezinë e saj .Duke tjerrur vargëzimin e dytë ku poetja thotë :Nënë e shtrenjta ime /krrusur pas një shalli/tjerrur e përtjerrur /si dhuratë prej mallit .

Mirëpo po ti referohemi poezisë më sak vargjeve perlë të Eseninit gjejmë diçka që kanë përafërsi dhe një nyje lidhëse që mbete ai shalli : Mora vesh se ti je merakosur/Atje larg për mua përsëri/Se ti shpesh del rrugës e brengosur/Mbështjellë me te vjetrin shall te zi. Ajo që na ngrohë është frymëzimi esenian ai , që ngjitë edhe copën e hekurt me forcën e mushkërive .Është në të vërtetë burim frymëzimi hyjnor një pikë takimi . Shenjtori pas të cilit godisnin brigjet është Esenin . Prej andej rrjedh muza poetike . Është një fakt i pamohueshëm , që shekujt e mëparshëm kanë njohur shenjtorë të letrave, ata që kishin bazë frymën e shenjtë ,që sillnin poezi si produkt i një kosto jo të vogël shpirtërore dhe në të vërtetë udhëhiqnin religjione të tëra besimtarësh me fjalën e Perëndisë ku Drita. Kahu i saj,agimi i paperëndueshëm është dhe mbetet fryma e Zotit të botëve . Nëpër tragën e Esenit poetja ka gjetur poezinë e saj . Duhet kuptuar si një ndikim më mirë .Duke folur për këtë strofë të poetes Sulkuqi shprehet për nënë se ajo nuk duhet të marri me vete shallin e lotuar dhe kur ajo të vijë moj zemër përmbi mbi ujëra notuar . Shalli në të vërtetë nuk është se përmban mistere por është një mbulesë e thjeshtë por treguese për femrat , që i përdorin ato dhe ndërsa tek poetët rus shprehen qartazi se ai është i zi tipar dallues për dimrat e ftohtë me ngricë, dëborë e murlanë në vendet e ftohta po tek vendlindja e poetes ku rri e pret nëna e saj është ndryshe . Nuk ka ngjyrën e zezë, atë të trishtimit të mellanit të zi të lajmit kobzezë veshur e mbështjellë me të por ai është në të vërtetë shall i squllur nga lotët e nënës së shtrenjtë . Lotimi është i përhershëm për krijesën e saj , që rri diku larg shtatë male kaptuar e dete gjithaq. Është largësia mall pa u takur ndoshta pa u parë, pa prekur flokët e thinjur të nënëzezës e merakosur, e brengosur për vajzën e saj . Lotët më në fund kanë bërë një monument shkruan një poete tjetër ,dalëngadalë kristalizohen ,ngurtësohen deri sa betonohen kështu ngrihet monumenti i madh i lotëve . Mirëpo ato të pështjellë në shall leshi tjerrur e endur me duart e thara janë dhe mbeten edhe malli i poetes në mëndje . Nuk ka si tretet ai mall përvëluar . As në qiell . Nga lotimi mbetet gjitherës veç dhimbja . Si duhet të mbrijë duke kapërcyer oqeane ujërash plotë e dhimbjesh njerëzore apo më thjeshtë duke notuar ardhje si engjëjt përmbi dete duke trokitur në dritare . „Unë erdha ,ja ku jam …si gonxhe ruan pikën e vesës së trëndafilit.

Ndërsa varianti i shallit është i përmendur edhe tek Pushkini kur thotë vështroj si i çmendur shallin e zi ……Esenini në pjesën e cituar .Mirëpo duke gjykuar për shalli i zi mos është në të vërtetë një ogur i zi , një lloj paralajmërimi për diçka që ka ndodhur ose mund të ndodhi . Është një kujtim i mbetur i mos tretur ,që rron brenda shpirti ,që ka fjetur gjumin dunicë ,befasisht zgjohet pra lëvizi shpirti dhe ndër mëndje sjell shenjën treguese që vashëza mbante atëherë, ishte i zi shalli mbuluar nga trishtimi . Kaq kanë mjaftuar që rrathët e kujtesës rritur në lartësi, zgjatur në gjatësi, në thellësi ,zjarrmi të zgjojnë . Kështu mund të ketë ngjarë tek Pushkini .Ndërsa Pushkin përshkruan një kujtim për një vegim dashuror Esenin është më pranë një realiteti tjetër si përshkrimi , që i bënë nënës

Mos u trishto për mua përsëri/Dhe mos dil aq shpesh tek rruga e madhe/Mbështjellë me te vjetrin shall te zi.

Te Iliriana kuptimi i shallit nuk sjell zjarrmi apo një kujtim dashuror . Kur poetja do të shprehet se në takimin e tyre thotë :Mos ma merr me vete/shallin kripë grisur/bëhem beb legjende/që rilind papritur . Është i grisur shalli nga kripëzimi i lotëve . Por nëse nuk e sjell atje mbetet piedestali i lotëve , gjurma , që nëna ka lënë me vetëdije për mallin e bijës së saj . U gris nga malli, nga lotimi nga dhimbja për të parë të bijën e larguar , nëna e malluar . Duke kërkuar riardhjen në jetë me një bebe legjendë , që do të shprehet kështu :” Jam e vogël përpara teje nënë dhe do të mbeten kështu sa frymë të më ketë dhënë Zoti . Me atë shall do të rimbulohem do të ndjejë erën e saj ,shijen e kripës dhe do të kuptojë se është i nënës , i mallit ,i dashurisë prindërore që nuk vdes. Ardhja në jetë asnjëherë nuk përsëritet .Nuk mundet më që nga mitra të rivish sërish . Poetja këtë e di dhe e shpreh me fjalët se do më ishte fat . Por fatet tona janë të parathëna dhe të “arkivuara” atje . Nëpër miliona dosje qëndrojnë . Nuk cingërisen . Dhe ska kush ti grisë . Deri sa avitet dita kur në mitrën e femrës të shkojë fryma e Zotit .

Duke folur për poezinë :”Letër nënës në internet” mund të shprehemi se është një ndër arritjet poetike e cila mund të përfaqësoj poetët shqiptarë në antologjitë poetike apo libra shkolle.(Ne Foto-Poetja Iliriana Sulkuqi ne rinine e saj)

Edukimi i brezave përmes mendimit të Mid’hat Frashërit

July 25, 2013 by dgreca

Nga Uran BUTKA/

Mid’hat Frashëri, ka qenë dhe është edukator jo vetëm i një kohe apo i një brezi të caktuar, por edukator prore i një kombi të tërë.

Së pari, gjithë vepra e tij madhore është njëherësh edhe edukuese, madje këtë karakter ajo e ka parësor. Ajo edukon ndjenjat dhe tiparet njerëzore më të mira si dashurinë e përpjekjen për atdheun, lirinë, gjuhën shqipe, librin, humanizmin, fisnikërinë, trimërinë, solidaritetin, dëshirën e merakun për punën, për të vërtetën, sinqeritetin, thjeshtësinë, altruizmin, shërbestarinë, këmbënguljen, tolerancën, respektin reciprok, indipendencën, durimin e të tjera.Qysh në moshën 17 vjeç gjejmë të shprehur tek ai mendimin filozofik për identitetin shqiptar, boshti ku mbështillet e mbahet universi dhe qenia shqiptare. “Qe një koh’ e vjetër, kur shqiptarët besonin e u faleshin yjevet, diellit, hënës, drurëve, shkëmbinjëvet. Që ahere shqiptarët quheshin: shqipëtarë.

Pastaj zunë të besonin që çdo gjë në jetë ka një perëndi…Këta njerëz prapë quheshin: shqipëtarë

Shqipëtarët ishin të tërë të krishterë, gjersa erdhi turku; pas kësaj, disa u bënë muhamedanë… Shqipëtarë të krishterë a muhamedanë, hapni sytë, jemi vëllezër!

Feja është ndrruar, por kurdoherë kemi qenë shqiptarë dhe ashtu duhet të jemi”.

E para, për M.Fashërun: të qenët shqiptar. E dyta: të qenët komb.

Sipas mendimit të tij, nuk mund të jetë një komb i lirë dhe i përparuar, pa qenë i ditur dhe i ndërgjegjësuar.

Ideja e lirisë te Mid’hat Frashëri i ri merr një kuptim e trajtim, që nuk ka ndryshim nga formulimi i sotmë. “Liria është që të mos të të trazojë njeri ty dhe ti të mos trazosh të tjerët”, shkruan ai. Sipas tij, meqë jeta dhe siguria e secilit është e lidhur me fatin e jetën e atyre që së bashku formojnë kombin, atëherë, së pari, liria e çdonjërit sigurohet nga liria e gjithë kombit, së dyti, liria e çdonjërit mbaron atje ku trazohet liria e tjetrit.

Në moshën 18-vjeçare, Mid’hat Frashëri përktheu nga frëngjishtja dhe botoi në shqip “Gyjom Telli” të Lamartinit. Pse pikërisht zgjodhi këtë vepër për ta shqipëruar? Edhe kjo nuk është e rastit. Mit’hati e adhuronte Lamartinin si poet. Por veprën e tij “Gyjom Tell” e zgjodhi ta përkthente në gjuhën e shqiptarëve, sepse këta kishin nevojë për modele liberatorësh si Teli, ngaqë ishin ende nën robërinë e Turqisë. Kjo dëshmon për shpirtin liridashës të djaloshit Mid’hat Frashëri, i cili u bë qysh në rini zëdhënës i ndërgjegjes dhe i veprimit kombëtar shqiptar. “Shqipëtarë, – bën thirrje ai më 1899, – të kemi bashkim, të duam njëri-tjetrin, të zgjohemi, të punojmë me vullnet dhe ahere do të jemi të lirë, të lumtur dhe fatbardhë. Përndryshe, do të humbasim si komb.

Rritur në një mjedis kulturor e qytetar, midis njerëzve më të shquar e më të ditur të kohës, por edhe midis librave, Mid’hati u lidh më shumë se me njerëzit, me librat, që u bënë miqtë e tij më të mirë e të përhershëm. Dëshira e pakufishme për librin që u kthye në një dashuri e në një kujdes atëror si edhe në një përpjekje e në një sakrificë për të qëmtuar e mbledhur këtë pasuri të paçmuar të mendjes njerëzore e mandej për t’ua lënë trashëgim brezave që vijnë, e ka fillesën që në fëmijërinë e Mid’hatit. Ishte 17-vjeç kur themeloi bibliotekën e tij personale me emrin “Lumo Skëndo” (1897); atë e pasuroi dhe e rriti çdo ditë të jetës së tij. Kur shkroi “Testamentin” (1929), ai la trashëgim kulturës shqiptare (Institutit Albanologjik) rreth 40.000 vëllime, nga të cilët pjesa më e madhe ruhet dhe shërbehet në Bibliotekën Kombëtare, përfshirë edhe autorët e vjetër të letërsisë shqipe.

Mid’hati vijoi përpjekjet rilindase për ndriçim mendor e shpirtëror të shqiptarëve si kusht i domosdoshëm i çlirimit dhe i rrojtjes së pavarur të tyre. Në themel të këtyre, M.Frashëri vendos gjuhën shqipe. Motivi i tij në këtë kohë bëhet “Gjuha është rrojtja a vdekja e kombit”. Gjuha jonë është e bukur, e pasur, është shprehje e qenies sonë, e ekzistencës sonë. Sipas M.Frashërit lufta për gjuhën është një formë tjetër e luftës për të rrojtur.

Nuk është rastësi që M.Frashëri ishte kryetar i Kongresit të Manastirit, alfabetit të gjuhës shqipe. Këtë hap të parë për të njësuar alfabetin, – mendon Mid’hat Frashëri, – duhet ta pasojmë me akte të tjerë qytetarie, për t’u bërë vërtet një popull i kulturuar dhe një komb i civilizuar. Një nga këto akte themelore është të shkruarit, të botuarit dhe të përhapurit e librave shqip, sidomos të përdorurit e tyre në shkollat e para shqipe.

Lumo Skendo nuk është vetëm i fjalës, por edhe i veprës rilindëse. Ai i përvishet vetë kësaj pune themeltare. Harton dhe boton tekste për shkollat shqipe, libra diturakë, gazeta e revista kulturore.

“Programi dhe qëllimi ynë është që ta bëjmë një revistë të dobishme, pak a shumë për të gjithë këndonjësit, për nxënësit, studentët, mësonjësit, si dhe për amatorët e këndimit dhe të nxanit, të japim një landë të këndshme për një ushqim moral për çdo intelektual” – thotë Lumo Skendo për angazhimet e revistës “Diturija”.

Lumo Skendo e shikon shpresën e shpëtimit dhe të përparimit të Shqipërisë e të kombit tek qytetaria, që vjen nga puna, nga kamja, nga dituria, nga kultura. “Po e shohim se tani fuqi e njeriut më s’është vetëm te fuqi e grushtit, si në kohë të shkuara, po te qytetarija… Armët e sotme s’janë sëpata dhe kopaçeja, po qytetarija, puna, dituritë, begatija”

Qytetarinë e formon përparimi ekonomik i vendit, përmirësimi i kushteve të jetës, begatia, mentaliteti më i përparuar, psikologjia dhe qëndrimi qytetar larg individualizmit primitiv, si edhe virtytet e tjera.

Mid’hati, si filozof, e koncepton kombin si një bashkësi gjaku, gjuhe dhe territori, por edhe si një konstitucion shpirtëror. Vullneti e përpjekjet e përbashkëta, trimëria e therorizmi, vijnë pas ndërgjegjësimit shpirtëror, ndriçimit kulturor e formësimit moral të një populli. “Mos pandehni se me trimëri mund të bëjmë ndonjë punë të madhe. Trimëria e shqiptarëve nuk e shpëtoi dot as Nishin, as Vranjën, as Leskovecnë, që i rrëmbeu Serbia, as Tivarin e Ulqinin që i gllabëroi Mali i Zi, as Çamërinë që e mori Greqia. Shqiptarit aq sa i duhet buka, i duhet dituria e nacionalizma. Për të rrojtur si komb, duhet të luftojmë për t’u bërë e për t’u njohur si komb”.

Këtë tezë ai e zhvilloi plotësisht më pas, kur u shtrua problemi i mëvetësimit të shtetit shqiptar. Ai shndërrohet në një Adam Smith të Shqipërisë. Mit’hati i kuptonte kohët e reja që do të vinin dhe u paraprinte atyre si profet. “Adam Smithi ka të drejtë, thotë ai, që kamja është të punuarit. Por të punuarit është jo vetëm kamja, por edhe shpëtimi, përparimi dhe fatbardhësia e shqiptarit dhe e Shqipërisë, shton Mid’hat Frashëri.

Mid’hati bëhet formuluesi dhe misionari i frymës dhe i lëvizjes së shqiptarizmit që kish lindur si forcë shpirtërore dhe ideore në kohën e Rilindjes “Shqiptarizma filloi të bëhet një farë feje, një besim, jo individual, si me thanë i posaçmë për çdo fis, por një fe e përbashkët, një fe e vetme, ose më mirë akoma feja vetë: njerëz që s’kishin parë kurrë shoku-shokun, të panjohur dhe të padëgjuar gjer dje, gjenin një lithkë dhe një vëllazërim në fenë dhe në besimin e ri, zbulonin se ishin adaptë, më mirë të themi, vëllezër, në kuptimin që ka në disa shoqëri fetaro-politiko-shoqërore…” Që kjo lëvizje të lëshonte rrënjë, të ngjizej e të bëhej dominante, duhej kohë, duheshin përpjekje të mëdha të të gjithëve. Mid’hati iu përvesh kësaj pune gjigante.

“Një komb që ka shpresën të fortë dhe që ka vullnet për të ecur përpara, është i zoti që të sigurojë rrojtjen e tij kombëtare dhe politike të pavarur.”

Këto ide dhe të tjera, janë shprehje e mendimit më të përparuar shqiptar, por edhe europian, që mbart figura madhore e Mid’hat Frashërit. Ai i kuptonte kohët e reja që po vinin dhe u paraprinte atyre si profet.

Protagonist i shpalljes së indipendencës dhe ministër i disa qeverive të periudhës së Pavarësisë, ai u përpoq për themelimin e një shteti shqiptar sipas principeve perëndimore. Me gjithë turbullirat e luftërat që ndodhën, M. Frashëri qysh në fillim të shekullit që shkoi, shtroi dhe mbrojti tezën se shqiptarët janë të aftë të bëjnë shtet. “Duhet vullnet për bashkimin e tyre përpara rrezikut çbërjes së identitetit kombëtar, duhet ndërgjegjësim, punë dhe qytetari”, thotë M. Frashëri. “Një komb, një vend në skaj të Europës moderne, përbën një anakronizmë, një kundërshtim me të”, shkruan ai. “Duhet të na mbushet mendja se një Shqipëri gjysmë e qytetëruar, gjysmë në dritë e gjysmë në errësirë, nuk rron dot dhe shumë kohë… Qytetërimi vjen nga zhvillimi politik, ekonomik, arsimor e kulturor në një Shqipëri të lirë e demokratike.

M.Frashëri priret nga një përpjekje titanike për një jetë mendore të re, për një jetë politike të re, për një jetë shoqërore të re, për një jetë kulturore dhe arsimore të re, për një jetë kombëtare të re, për një horizont të ri”.

Qysh në vitin 1912, ai formulon e mbron tezën se, shpëtimi i Shqipërisë do t’i vijë me anë të vetes sonë. “Më duket se çdo gjë ndreqet, kur të ndreqemi ne vetë. Çdo të lige i priten krahët, kur të ndreqim të metat tona, çdo të keqeje të huaj i priten këmbët kur të bëhemi ne të zotët të mbrojmë të drejtat tona… Atëherë do ta bëjmë botën të na respektojë e ndikojë”. Si njeri me kulturë dhe principe demokratike, Frashëri mendon se, vendet e varfëra dhe larg qytetërimit duhet të përfitojnë nga përparimi ekonomik dhe qytetërimi europian. Por, ai është për të marrë anët pozitive, shembullin e mirë e të përshtatshëm për Shqipërinë, dhe jo për një nënshtrim të verbër. “Disa i kthejnë sytë nga perëndon dielli, jo për të parë një dritë të re, po një errësirë të bukur!”- shkruan ai në mënyrë të figurshme.

Mid’hati është për një zhvillim kapitalist të natyrshëm, me evolucion dhe në mënyrë demokratike, me përsosje të vazhdueshme, për një shtet me karakter shoqnor, siç shprehet ai. Është kundër revolucionit, përmbysjes me armë, kundër rrëmbimit e shtetëzimit të pasurive Ai shprehet kategorikisht kundër sistemit komunist të Rusisë, ku njerëzit kanë gjetur vdekjen dhe shpërbërjen. Zhvillimet në Shqipëri i lidh me rendin demokratik, ku “drejtimi dhe rregulli vijnë nga zbatimi dhe respektimi i ligjit, përkundër anarkisë dhe arbitraritetit”. “Para së gjithash e quaj të nevojshme t’ju them se do të ishte gabim të mendohet që ka një lëvizje bolshevike në Shqipëri, i shkruan ai konsullit Iden të Anglisë. Është një mendësi e mjerueshme të ngatërrosh liberalizmin, demokracinë dhe dëshirën për ndarjen e tokave, me sistemin e sovjetëve. Shqiptari është shumë konservator për t’u bërë bolshevik e leninist”. Mid’hati është për një sistem demokratik të përafërt me atë të Anglisë, ku “pronarët dhe bujqit bashkëpunojnë për fitimin e përbashkët”.

Ai është për një politikë të urtë dhe ekuilibriste të qendrës, larg ekstremizmit të marrë dhe larg konservatorizmit të verbër: “Në këtë degë të jetës shoqërore problemi më i rëndë do të ishte të mbajturit e një mase të urtë, pa dashur njeriu të bjerë marrëzisht në aparencat e një ekstremizme të marrë, as edhe ta lëshojë veten e tij në mefshtësinë patologjike të një konservatorizme të verbër, përtace dhe egoiste”, shkruan ai.

“Për mua ka vetëm një mënyrë, që të normalizohet gjendja në Shqipëri: mbajtja e lidhjeve me lëvizjen demokratike”, i shkruan po në atë kohë Idenit.

Mid’hati është për një shtet ligjor, për drejtimin nga institucionet që të mos mblidhet pushteti në një dorë të vetme. “A nuk besoni se duhet të përpiqemi të krijojmë një frymë rregulli dhe solidariteti, të shpëtojmë brezin tonë dhe kombin, përkurdoherë nga nihilizma dhe bolshevizma marlet, të meta që mjerisht i pëlqejnë karakterit tonë të ashpër?” – i drejtohet ai Kostë Çekrezit në SHBA, dhjetor 1925.

Duke shtjelluar teorinë për shtetin e së drejtës dhe marrëdhëniet e tij me individin, M.Frashëri, si europian, është për respektimin e ligjit në një vend të lirë. “Shqiptarin e prishi mosbindja dhe jo bindja, shkruan ai. Shqiptarin e ka prishur mungesa e disiplinës dhe zjarri i padurimit”. Ai kërkon që, shqiptari të çlirohet nga “të qepurit pas qeverisë”, të bëhet sa më i pavarur, së pari, moralisht dhe ekonomikisht. …Përparimi i një kombi varet nga përmirësimi dhe naltësimi i çdo individi, që formon këtë komb”, shkruan ai. Pra, individin, individualizmën, sistemin e vlerave, ai e vë në themel të përparimit. Indipendenca morale dhe ekonomike e individit është e lidhur me rrojtjen politike të një kombi të lirë. Por, ai si idealist objektiv i mëshon më tepër vlerave, sidomos të inteligjencës, elitës, që udhëheq. “Në më thënçin arkimedët e rinj se pika e mbështetjes është paraja, do të përgjigjem: jo vetëm pika e mbështetjes, por edhe maniveli që mund ta kthejë botën, s’është veç inteligjencia”, shkruan ai.

Mid’hati që e njihte jetën politike të Shqipërisë dhe të Europës, madje prej andej u këshillon deputetëve shqiptarë një politikë të urtë ekuilibriste të qendrës, e cila i shërben më mirë Shqipërisë, pa ekstremizma të marra dhe pa konservatorizma të verbëta. “Në Parlament kombi do të bëjë stërvitjen e tij politike, gjithë duke shfaqur zotësinë për një edukatë të tillë. Provim i vështirë, pa dyshim, sadoqë kuvendet, pleqësitë, gjyqet kanë qenë prej institucioneve më të vjetra të vendit. Në këtë degë të jetës shoqërore, problemi më i rëndë është të mbajturit e një mase të urtë, pa dashur njeriu të bjerë marrëzisht në aparencat tërheqëse të një ekstremizme të marrë, as edhe ta lëshojë veten e tij në mefshtësinë patologjike të një konservatorizme të verbër, përtace dhe egoiste”.

Mid’hati gjakon për tolerancën, mirëkuptimin dhe dialogun, si mjete demokratike e humane. Ai është kundër mendësisë dhe praktikës totalitare që kundërshtari politik të konsiderohet armik dhe të luftohet si i tillë për t’u eliminuar siç ndodhi me fashizmin dhe komunizmin gjatë Luftës së Dytë Botërore dhe me sistemin komunist të pasluftës. Për çështje madhore, siç ishin ato të luftës çlirimtare apo të zgjedhjeve politike, M.Frashëri inicion dhe bën kompromisin si një mundësi apo një zgjidhje e mundshme. Shembull i qartë për këtë është Kuvendi i Mukjes, ku u arrit një marrëveshje me përmasa kombëtare ndërmjet Ballit Kombëtar dhe Frontit Nacionalçlirimtar, mbi bazën e tolerancës e të kompromisit për një luftë të përbashkët kundër pushtuesve, për një Shqipëri të lirë, demokratike dhe etnike.

Së dyti, vepra e Mid’hat Frashërit dhe vlera edukative e saj, përputhen plotësisht me jetën dhe moralin e tij personal. Do të sjell vetëm një shembull.

Mid’hat Frashëri dha dorëheqjen nga qeveria e Ismail Qemalit më 30 mars 1913, duke themeluar kështu institucionin e dorëheqjes në shtetin shqiptar. Ai shkoi në Elbasan, këtë radhë, në detyrën e thjeshtë, por të shenjtë të mësuesit të shkollës fillore (1913-1914), duke dhënë shembullin e shërbestarit. Nga ky moment u lidh ngushtë me mësuesinë, e nderoi atë dhe figurën e arsimtarit. “Edhe tani kam bindjen, i shkruan ai një mësuesi elbasanas, se karriera e mësuesisë është ajo, nuk them vetëm më e mira, por edhe më kënaqësiprurësja. Eshtë një detyrë modeste, pa bujë, fort e lodhshme, por që të jep një prehje shpirti, se çdo ditë, çdo muaj, çdo mot shohim me sytë tanë pemën që po rritim me aqë mundime”.

Më 20 janar 1914, Mid’hati u bën thirrje qytetarëve mësimdashës të Elbasanit, që, në shenjë mirënjohjeje për shërbimet që i ka bërë kombit shqiptar, miss Edith Durhamit, t’i blinin një stilograf të florinjtë. Që të kishte përfaqësim sa më të gjerë kjo shenjë nderimi, Mid’hat Frashëri kishte menduar që çdo atdhetar do të paguante veçse 5 qindarka, kështu të blihej me ndihmën e sa më shumë shqiptarëve. Kështu, ai edukonte solidaritetin dhe demokracinë e gjerë. Këtë stilograf prej ari ia dhuroi miss Durhamit, një përfaqësi e qytetit të Elbasanit, e përbërë nga Mid’hat Frashëri, Gligor Cilka, Dr.Ruzhdi Beu dhe Taqi Buda, kur ajo zbriti në Vlorë në muajin gusht, 1914. Mid’hati ishte kujdesur që edhe mbishkrimi i dhuratës të ishte sa më përfaqësues: “Zonjës Edith Durham, shqiptarët mirënjohës, 1914”. Kështu M.Frashëri vlerësonte dhe edukonte mirënjënjojtjen e respektin.

Së treti, duke u nisur nga hulumtimet e studimet e mirëfillta pedagogjike, Mid’hati është edhe një edukator profesionist.

Ai shkruan një sërë punimesh të mirëfillta pedagogjike, ndër të cilët studimi “Për të formuar karakterin”.

Karakterin e një individi apo të një populli Mid’hati e kushtëzon me rrethanat historike, shpirtërore, morale, kulturore dhe mjedisi gjeografik e mënyra e jetesës. Ndryshimin e karakterit (përmirësimin) e lidh me ndryshimin e këtyre kushteve që rrjedhin nga idetë e reja. Elita e një kombi, thotë ai, këtë detyrë parësore ka: Të formojë një opinion tjetër më të përparuar që të bëhet një hap përpara në qytetari dhe në formim të karakterit. Edukata e familjes dhe e shoqërisë, si edhe arsimimi, kultura, janë mjetet më të forta të formësimit të karakterit. Mid’hat Frashëri është idhtar i teorisë së mirësimit, si rrjedhojë më së shumti i ndryshimit të ideve, opinioneve, njëmendësive.

Qysh formohet karakteri? – pyet retorikisht Lumo Skëndo dhe përgjigjet: “Për të formuar karakterin, duhet, më parë se çdo gjë, të dimë të mirat dhe të metat e subjektit tonë, të djalit, të gruas, të burrit ose të popullit. Karakteri formohet me të shtuar të mirat, me të ushqyer virtytet, duke zmadhuar cilësitë dhe, nga ana tjetër, duke pakësuar, lehtësuar dhe zhdukur të metat… Është ajo vepër e përmirësimit, seleksionit moral…Vetëm vullneti i gjatë, mund që të sigurojë seleksionin, të arrijë qëllimin e mirësimit dhe të naltësimit”.

Lumo Skëndo e shtron kështu problemin:

A është karakteri çështje race, trashëgimie, temperamenti, rrjedhur prej klimës, vendit, mënyrës së jetesës, apo mpleksje e faktorëve moralë që dependojnë prej vullnetit dhe dëshirës sonë? A kemi ne në dorë të ndryshojmë gjë, të japim një shtytkë sipas nevojave tona, të ndërtojmë e të mirësojmë apo duhet të deklarohemi robër të mundur përpara fuqive të verbëta, përpara fatit, të pafuqishëm për të ndrequr dhe për të shëruar?

Dhe jep këtë zgjidhje:

Nëse pranojmë pikpamjen e dytë, në qoftë se bindemi që çdo send është i kotë dhe që s’duhet të përpiqemi për mirësim, atëherë nuk na mbetet tjetër, veçse të kryqëzojmë krahët përpara fatalitetit të mortjes. Duhet të pranojmë teorinë e mirësimit të njeriut, veprimin e vullnetit, të kushtëzimeve morale, efektin jo vetëm të përmirësimit të individit, por, edhe më tepër akoma, të shoqërisë, mbi forcën e ideve transformuese. Atëherë mund të mendojmë se si të ndryshojmë kushtet, qysh të krijojmë konditat e mira, qysh të bëjmë që të lindin shtytkat dhe veprimet mirëbërëse, për ta bërë natyrën njerëzore të jetë më e dobishme, pra, për veten e saj, që të jetë në harmoni me nevojat e jetës.

Sipas Lumo Skëndos, shqiptari ka shumë virtyte, po ka dhe shumë të meta. Ai zbërthen virtytet, por ndalet edhe tek të metat, si: karakteri i ashpër, kryelartësia (vetëkapërdisja, mosdurimi i kritikës), mosrespektimi i ligjit (pak i dhënë pas anarkisë), mospëlqimi i të punuarit, rendja pas nëpunësllëkut, sedra e madhe, kotësia etj. “Mjerisht, gjejmë shpeshherë te shqiptari edhe një kotësi të marrë: fryhet si misëroku me erë, dhe në ruzullim nuk sheh veçse vetëhen e tij…. Veçse Lumo Skëndo është për një ambicie që e çon përpara individin dhe kombin dhe jo për ambicionin që është motër e vëlla me kotësinë. “Kemi nevojë që të zgjojmë ambicion kombiar, një lidhkë solidariteti për çdo send që i takon kombit, racës, Shqipërisë. Këtë ndjenjë mund ta ngjallim, duke e bindur nxënësin se, vetëm duke u nderuar kombi, duke u lëvduar Shqipëria, duke qenë me famë dhe me zë të mirë çdo send që i përket Arbërisë, vetëm atëherë edhe çdo shqiptar, çdo njeri mund që të jetë i lëvduar dhe i nderuar si person; me një fjalë, duhet, që të vërë në shërbim të Shqipërisë gjithë ambicionin dhe aktivitetin e tij, që të marrë edhe vetë pjesën më të madhe dhe më të pëlqyer”. Ai i sheh zakonet, të mira apo të liga, të krijuara historikisht, por edhe rastësisht, të ngulitura në kanune, por edhe në opinione të rastit. “Zakonet, adetet, mënyrat e rrojtjes trashëgohen dhe respektohen vullnetarisht, jo me pahir, po me dashje. Thonë, se zakoni është më i fortë se ligji: Ligji inspirohet me fuqi. Kurse zakoni pranohet, duke dashur, shpesh herë edhe duke qenë i keq, i pakëndshëm dhe pa asnjë dobi për atë që i bindet. Pse, pra, i shtrohemi një tiranie dhe nuk na shkon mendja që të përndërkrehemi, ta rrëzojmë poshtë? Cila është fuqia që na shtrëngon? Duhet të dimë mekanizmin e zakonit, qysh lind dhe si vepron, që të mundim të jemi të zotër ta ndryshojmë, ta mirësojmë ose të krijojmë një të ri.

Filozofi Frashëri është idhtar i teorisë se, mirësimi apo ndryshimi i karakterit dhe i zakoneve, si rrjedhim edhe i marrëdhënieve shoqërore, vijnë nga ndryshimi i ideve, opinioneve, njëmendësive. Çdo ndryshim, sipas Lumo Skëndos, qoftë në jetën politike, ekonomike, shoqërore e morale, paraprihet e induktohet nga idetë, mendimet, opinionet e reja, progresive apo regresive. “Njëmendësia mund të nxjerrë në shesh një gjë të mirë, si edhe një gjë të dëmshme, thotë ai. Edhe në punën e bujkut, në atë të blegtorit që kërkon përmirësimin e racës, edhe në atë të politikanit apo edukatorit që kërkon mirësimin e njeriut, vetëm idetë e reja, sjellin ndryshime. Pa mendim, asgjë nuk lëviz përpara. Është fjala këtu për teorinë e ndryshimit ose të mirësimit, siç e quan Lumo Skëndo. Sa për ndikimin e ambientit, të kushteve materiale tek njeriu, apo shoqëria, ai nuk e mohon aspak këtë. Për shembull, kur flet për temperamentin e ashpër apo karakterin individualist të malësorit tonë, Lumo Skëndo e lidh këtë edhe me kushtet gjeografike të Shqipërisë dhe të mjedisit tepër të veçuar e të ashpër ku ai rron. “Mbase kjo është një e metë e rrjedhur prej çukave dhe maleve të Shqipërisë, – thotë Mid’hat Frashëri. Po, kushtet materiale kanë të bëjnë më tepër me konservimin, me qëndrueshmërinë e sendeve e të fenomeneve. Ato na mbajnë verbërisht robër të tyre. Kështu, për të zmbrapsur individualizmin primitiv të malësorëve, mendon Lumo Skëndo, duhet t’i mësojmë njerëzit të vijnë në pjekje me shoku-shokun për të zhvilluar cilësitë e shoqërimit dhe të solidaritetit. Kjo sigurohet me idetë e reja të lëvizjes së lirë të njerëzve, por edhe të ndryshimit të kushteve materiale, qoftë edhe ato gjeografike (mbledhjes së shtëpive të shpërndara në qendra të përbashkëta banimi, ndërtimi i infrastrukturës lëvizëse etj.)

Kushtet materiale që ndikojnë në formimin e karakterit, ai i përmbledh në faktorin “kohë”: “Pa ndihmën e kohës dhe të këmbënguljes, asgjë nuk bëhet në këtë botë”, shkruan ai.

Ndryshe nga rilindësit dhe mjaft bashkëkohës, Mid’hati jo vetëm zbulon plagët, diagnostikon sëmundjet, por edhe gjen ilaçin, shpëtimin, zgjidhjen.

Sipas M.Frashërit zhvillimi ekonomiko-social sjell zgjerimin e lirive dhe ndryshimin e karakterit e të zakoneve, por ai parapëlqen të qëndrojë në planet psikologjiko-moralë, për të dhënë rolin transformues të ideve në shoqëri. Po kjo është njëra anë e medaljes, – mendon Lumo Skëndo, ndofta po aq e rëndësishme, është plazmimi i tyre, mbruajtja e njerëzve, sidomos e të rinjve me ide të reja, përpjekjet e tyre për t’i vënë në jetë ato. Në këtë rrafsh, rol ka puna e intelektualit, veçanërisht puna e mësuesve, si mëkonjësit e diturisë, e të resë, e përparimit. “Për edukimin moral të popullit tonë, rolin kryesor e ka mësuesi, thotë Lumo Skendo. Detyra e tij është nga më të rëndat, por edhe ajo më e shenjta. Është një detyrë pa shkëlqim, pa kënaqësi materiale: gazin e ka në prehjen morale që ndjen mësonjësi, duke parë çdo mot djemt’ e vegjël që rriten dhe hyjnë në tufë të njerëzisë”. Misioni i tij është të mbjellë tek ndërgjegja e çdo nxënësi farët e ideve përmirësuese, ideve të reja që do të ndryshojnë jetën.

Detyra e edukatorit duhet të plotësohet me detyrën e çdo shqiptari, sidomos të brezave që vijnë:

“Për miqësinë që kemi bashkë, i dashuri im mik, tani dua prej teje një therori të vogël: të më shogrosh pesë minuta, çdo mbrëmje, pa të zënë gjumi. Dua që në këto pesë minuta të bësh një pyetje me vetëhen, të bësh një hetim në shpirt dhe zemrën tënde: Ç’të mirë bëre? Ç’të keqe punove? Kërko, rrëmo, shiko dhe vër re: do të gjesh edhe të mirat, edhe të metat. Përpiqu të shtosh të parat dhe të pakësosh të fundit, për kënaqësinë tënde, jo nga frika e ndokujt, as nga ndonjë shtrëngim, sprovo këtë ushtrim dhe, besomë mua, do të jetë një fuqi për frymën tënde. Pastaj, bëj këtë therori edhe në një shkallë më të gjerë: pyet vetëhen tënde, ç’të mirë i prure kombit dhe Shqipërisë, me ç’mënyrë u bëre i dobishëm për ta, nga ç’rasje dite të fitosh dhe cilat rasje të tjera të shpëtuan prej dore? Ç’dëm munde t’i prapsësh shoqërisë dhe ç’fitim u bëre i zoti t’i sjellësh? Ç’nder dhe ç’lumturi përpjekja jote u pruri vëllezërve që të rrethojnë dhe tokës që të ka ushqyer.

Pesë minuta për vetëhen tënde dhe pesë minuta të tjera për Shqipërinë, dëgjomë mua, nuk janë një therori e madhe”.

JA STRUKTURA E QEVERISE RAMA

July 24, 2013 by dgreca

Kryeministri i ardhshëm Edi Rama ka paraqur sot strukturën e re të qeverisë së majtë. Rama u shpreh se kjo do të jetë një qeveri e re e bazuar mbi bazën e qeverisë ekzistuese por me mjaftë shkurtime. Të gjitha Ministritë nuk do të ndryshojnë në kompetenca por do të bëhen reforma të thella strukturore të brendëshme. “ Qeveria e re do të jetë një strukturë e ndërtuar mbi bazën e një analize mbi strukturën ekzistuese , që përbën një trup me shumë parazitë dhe që kërkon shkurtime. Qeveria është ndërtuar mbi bazën e prioriteteve të vendit, duke u konsultuar edhe nga strukturat e qeverive të reja në Bashkimin Europian. Do të ketë në fokus përgjegjesi mes sektoreve dhe për të krijuar kushte për një bashkëpunimsa më të mirë mes tyre. Do ristrukturojmë në mënyrë të plotë organikën e kryeministrisë, do të bëjmë shkurtim të kësaj organike, si dhe do të krijojmë një raport të drejtë dhe efikas, mes kabinetit të kryeministrit dhe degëve të ministrive,”u shpreh Rama. “Ministria e Financave nuk ndryshon në kompetenca por do të ketë reformë të brendëshme strukturore. Ministria e Brendëshme nuk ndryshon në kompetenca por do të ketë reformë të brendëshme strukturore Ministria e Mbrojtjes nuk ndryshon në kompetenca por do të ketë reformë të brendëshme strukturore Ministria e Jashtme nuk ndryshon në kompetenca por do të ketë reformë të brendëshme strukturore Do të krijohet Ministria e Integrimit Europian e cila do të marrë një forëm të re, në funksion të detyrave që do të ketë qeveria e re për integrimin në BE. Ministria e Drejtësisë nuk ndryshon në kompetenca por do të ketë reformë të brendëshme strukturore Ministria e Ekonomisë do të ndahet në dy ministri, në Ministrinë e Zhvillimit Ekonomik, Tregëtisë dhe Sipërmarjes dhe në Ministrinë e Energjisë dhe Industrisë. Ministria e Punës do të ndahet në dy ministri, në Ministrinë e Transportit dhe Zhvillimin e Infrastrukturës dhe Ministrinë e Zhvillimit Urban dhe Turizmit. Ministria e Bujqësisë do të kthehet në Ministrinë e Bujqësisë Administrimit Ruraral dhe Ujrave Ministria e Arsimit do të bashkohet me Ministrinë e Sportit Ministria e Shëndetësisë nuk ndryshon në kompetenca por do të ketë reformë të brendëshme strukturore Fidel Ylli: Gati të lë mandatin për postin e Ministrit të Sportit Ndërkohë deputeti i PS-së Fidel Ylli është shprehur i gatshëm të lërë mandatin për postin e ministrit të Sportit. Sipas tij, një ministri më vete për sportin është një luks i madh por është edhe e domosdoshme. “Jam gati të lë mandatin për postin e Ministrit të Sportit. Kemi programin e duhur për sportin, investimet në këtë fushë, ulin shpenzimet për shëndetësinë. Misioni im është t’i shërbej zonës zgjedhore dhe Partisë Socialiste. Do të bëjmë ndryshime rrënjësore në sport, duke filluar me bazën ligjore” është shprehur Fidel Ylli.