Hisen Berisha/

Ngërçi politik që ka mbërthyer Kosovën pas zgjedhjeve parlamentare, me pamundësinë për konstituimin e Kuvendit dhe formimin e Qeverisë, nuk është thjesht një krizë kalimtare. Ai është manifestim i një sindrome më të thellë: mendësisë moniste të pushtetit, ku vullneti politik i një grupi të vogël, i centralizuar rreth liderëve të caktuar, vihet mbi ligjin, mbi institucionet dhe mbi interesin kombëtar.

Ky bllokim institucional nuk është vetëm pasojë e arrogancës politike, por, sipas burimeve të shumta brenda dhe jashtë vendit, lidhet me frikën nga humbja e imunitetit dhe ndjekja penale e figurave kyçe, përfshirë Kryeministrin në detyrë dhe ministra të rëndësishëm që përballen me akuza të mëhershme për fshehje pasurie apo menaxhim të dyshimtë të fondeve, dhe korrupsion i niveleve të larta si ai në rezervat e shtetit, energjetikë, etj. Për çka po hetohen zyrtarë, ministra dhe vet Kryeministri në detyrë.

Kjo frikë ka prodhuar një strategji të qëllimshme të mbajtjes peng të institucioneve, për të shmangur transparencën, për të bllokuar drejtësinë dhe për të mbajtur të mbyllura kanalet e përgjegjësisë.

Ndërkohë, raportet e vazhdueshme për keqpërdorim të fondeve të dedikuara për projekte të sigurisë dhe mbrojtjes në Kosovë, mungesa e sqarimeve rreth fondeve të Diasporës, si dhe rënia e ndjeshme e lirisë së mediave – e konfirmuar nga raportet ndërkombëtare – vetëm sa e thellojnë krizën.

E gjithë kjo ndodh në një moment kur rendi ndërkombëtar është në tronditje, dhe Kosova ka nevojë më shumë se kurrë për institucione legjitime, për partneritet me SHBA-të dhe për stabilitet të brendshëm. Por, me një qeverisje që nuk ka pasur asnjëherë certifikim sigurie për të hyrë në komunikim të drejtpërdrejtë me Shtëpinë e Bardhë, dhe me një Kuvend të paralizuar nga kalkulimet e frikës dhe kontrollit politik, vendi është në prag të rrëshqitjes në një vakuum institucional dhe një terren të rrezikshëm për sigurinë nacionale.

Në këtë rrethanë, rreziku real nuk është vetëm zgjedhja e vonuar e institucioneve, por degradimi i konceptit të shtetit funksional. Sepse aty ku nuk ka ndarje të pushteteve, nuk ka më demokraci. Dhe aty ku nuk ka demokraci funksionale, nuk ka më garanci për asnjë aleancë strategjike.

Është momenti për reflektim kombëtar dhe veprim institucional, për të ndalur rrëshqitjen drejt një autokracie të brendshme me pasoja gjeopolitike.

Përgatiti Rafael Floqi

Peshkatari Christopher Thuss hasi në rimorkiatorin e fundosur “J.C. Ames”, i cili ndodhej vetëm nëntë metra nën sipërfaqe pranë brigjeve të Manitowoc, nw Wisconsin.

Në një mbrëmje tipike të martwn, Christopher Thuss po peshkonte në liqenin Michigan pranë brigjeve të Manitowoc, Wisconsin, kur diçka e çuditshme u shfaq në ekranin e tij të sonarit. Doli se ishte një anije e mbytur 102-vjeçare.

“Në fillim nuk e dija saktësisht se çfarë po shikoja,” i thotë Thuss Preston Stober të WGBA-TV. “U ktheva [në] atë drejtim dhe e gjithë anija ishte pikërisht aty.”

Më 13 maj, Thuss zbuloi pa dashje J.C. Ames, një rimorkiator 160 metra të gjatë që ishte – qëllimisht i fundosur – në vitin 1923. Ndodhet vetëm nëntë metra nën sipërfaqen e ujit, sipas një njoftimi nga Shoqëria Historike e Wisconsin-it.

Tamara Thomsen, një arkeologe detare me Shoqërinë Historike të Wisconsin, dhe Brendon Baillod, president i Shoqatës së Arkeologjisë Nënujore të Wisconsin, punuan së bashku për të konfirmuar identitetin e anijes.

“Këto lloj zbulimesh janë gjithmonë kaq emocionuese sepse lejojnë që një pjesë e historisë së humbur të rishfaqet”, thotë Thomsen në njoftim. “Ajo qëndroi aty për më shumë se 100 vjet dhe më pas u rikthye në radarin tonë krejtësisht rastësisht.”

Anija u ndërtua në vitin 1881 për tregtinë e drurit dhe fillimisht u quajt J.C. Perrett. 

Meqenëse bregu është kryesisht pa midhje quagga – një molusk pushtues i njohur për t’u ngjitur në objekte të fundosura – historianët mendojnë se është ekspozuar vetëm kohët e fundit, raportoi Todd Richmond i Associated Press. Stuhitë që përshkuan zonën gjatë dimrit mund ta kenë trazuar rërën mjaftueshëm sa për të zbuluar rrënojat.

Për Thuss, zbulimi ishte shumë i veçantë për shkak të trashëgimisë së familjes së tij. Gjyshja e tij e njerkës u quajt “Shipwreck Suzze” sepse zbuloi kaq shumë anije të mbytura, përfshirë tre në tre ditë në vitin 2015. Pasi gjeti J.C. Ames, telefonata e parë e Thuss ishte tek babai i tij, i cili ia përcolli lajmin vetë “Shipwreck Suzze”.

“Është mjaft unike që unë jam personi i parë që e shoh këtë anije që kur është parë për herë të fundit”, i thotë Thuss Caitlin Looby të Milwaukee Journal Sentinel.

Anija u ndërtua në Manitowoc në vitin 1881 nga kompania e ndërtimit të anijeve Rand & Burger. Fillimisht e quajtur J.C. Perrett, anija kushtoi 50,000 dollarë për t’u ndërtuar, që do të ishte më shumë se 1 milion dollarë sot, siç vëren Shoqëria Historike e Wisconsin.

Sipas librit të vitit 1990 Green Bay Workhorses: The Nau Tug Line, anija ishte “një nga rimorkiatorët më të mëdhenj dhe më të fuqishëm në liqene, duke zhvilluar 670 kuaj fuqi me motorin e saj të përbërë përpara dhe prapa”, sipas shoqërisë historike.

Anija fillimisht u përdor për tregtinë e drurit dhe mund të tërhiqte deri në pesë barka në port, sipas bazës së të dhënave të Wisconsin Shipwrecks. Në vitin 1889, barka me avull M.T. Greene u përplas me rimorkiatorin në Kanalin e Anijeve të Gjirit Sturgeon, duke shkaktuar dëme të mëdha. Por rimorkiatori u riparua dhe iu shit Kompanisë së Transportit të Trageteve të Makinave të Lake Michigan në vitin 1895. Firma e përdori anijen për të tërhequr dy barka hekurudhore midis Çikagos dhe Peshtigos, Wisconsin.

Rimorkiatori vuri kaldaja të reja dhe u riemërua J.C. Ames. Në vitin 1908, ajo u ble nga Nau Tug Line, e cila e përdori atë për të transportuar barka plot me dru pulpë nga portet në Liqenin Superior në Green Bay. Anija ndërroi përsëri pronar në vitin 1918 kur iu shit Newaygo Tug Line të Appleton, Wisconsin.

Megjithatë, përfundimisht, anija u prish dhe u skrapua.

“[Anija] u çmontua në Manitowoc me motorin/kaldajën e hequr, u tërhoq jashtë portit, u dogj dhe u braktis në vitin 1923,” i thotë Thomsen Andrea Margolis për Fox News Digital. “Braktisja e anijeve që kishin mbijetuar nga përdorimi i tyre ishte mënyra se si bëhej në atë kohë.”

Djegia e anijeve si J.C. Ames ishte një formë argëtimi për banorët që jetonin përgjatë Liqeneve të Mëdha, shton Thomsen.

Historianët mendojnë se më shumë se një duzinë anijesh u fundosën në të njëjtën zonë si J.C. Ames, megjithëse vetëm një numër i vogël janë zbuluar.

“Ne i gjejmë ato vetëm kur zbulohen nga stuhitë nëse dikush i sheh para se të mbulohen përsëri – duhet të jetë koha e duhur”, thotë Thomsen për Fox News Digital.

Anija ndërroi pronarë disa herë para se të fundosej përfundimisht në vitin 1923.

Sot, J.C. Ames ndodhet brenda kufijve të Rezervatit Detar Kombëtar të Bregut të Anijeve të Mbytura të Wisconsin-it. I themeluar në vitin 2021 dhe i menaxhuar nga Administrata Kombëtare Oqeanike dhe Atmosferike dhe shteti i Wisconsin-it, rezervati detar mbron 36 anije të mbytura të njohura.

Ai mbrohet gjithashtu nga ligjet shtetërore dhe federale, të cilat u ndalojnë zhytësve të heqin, dëmtojnë ose shkatërrojnë objekte dhe struktura nënujore. Arkeologët detarë gjithashtu duan që J.C. Ames të listohet në Regjistrin Shtetëror të Vendeve Historike.

“Për shkak të vendmbytjes ” Pozicioni i saj unik në Liqenin Michigan, ka potencialin të bëhet një destinacion popullor për kajak dhe zhytje me maska”, sipas njoftimit.

Arkeologët thonë se J.C. Ames është i pazakontë për shkak të madhësisë së tij të madhe. Rimorkiatorët e asaj periudhe janë zakonisht 50 deri në 100 metra të gjatë, sipas WGBA-TV.

“Ne nuk kemi versione të tjera të rimorkiatorëve që janë kaq të mëdhenj”,  thotë Caitlin Zant, koordinatore kërkimore për rezervatin detar.

Historianët mezi presin të mësojnë edhe më shumë rreth anijes, shton ajo.

“Ne mund ta kuptojmë se si u ndërtua, pse u ndërtua kaq e madhe sa ishte dhe ta tregojmë atë si histori”, thotë Zant.

Dear St. Mary’s Family and Friends,

The spirit of tradition, faith, and community is alive as we prepare to welcome you to this week’s Albanian Festival of Worcester, hosted at St. Mary’s Assumption Albanian Orthodox Church!

Built on a strong foundation of faith and community, our church has always been a place where generations come together to celebrate our culture, support one another, and grow in unity. The Albanian Festival is an integral part of that tradition, bringing us all closer through shared food, music, dancing, and joyful fellowship.

Festival Dates: May 30, 31 and June 1, 2025

Location: St. Mary’s Assumption Albanian Orthodox Church

All are welcome—bring your friends and family!

We look forward to seeing you and sharing this beautiful celebration together!

With love and blessings,

St. Mary’s Albanian Orthodox Church

Bukuresht, Muzeu Kombëtar i Letërsisë Rumune,

Rruga Nicolae Crețulescu 8

27 maj 2025, ora 17:00

Shoqata Lidhja e Shqiptarëve të Rumanisë (ALAR), në partneritet me Muzeun Kombëtar të Letërsisë Rumune, organizon konferencën ndërkombëtare “Letërsia shqipe në mërgim”, një veprimtari kulturore me përmasa të gjera, kushtuar letërsisë shqipe të krijuar jashtë kufijve, në kontekste migrimi, mërgimi dhe diaspore.

Vendi i zhvillimit – Rumania – është veçanërisht domethënës: këtu kanë jetuar dhe krijuar figura të kulturës shqiptare dhe asaj rumune. Viktor Eftimiu, shkrimtar me origjinë shqiptare, ka shkruar ekskluzivisht në gjuhën rumune, duke u bërë një zë i rëndësishëm i letërsisë rumune ndërmjet dy luftërave dhe më pas. Mitrush Kuteli, autor dygjuhësh, ka shkruar si në shqip ashtu edhe në rumanisht, duke qenë një urë e gjallë midis dy kulturave. Lasgush Poradeci, një nga poetët më të mëdhenj të letërsisë moderne shqipe, ka shkruar poezi vetëm në shqip, por dy vëllimet e tij themelore janë botuar në Bukuresht, në vitet 1933 dhe 1937 – një kontribut simbolik i hapësirës rumune në zhvillimin e letërsisë shqipe. Rumania është vendi ku u botuan veprat e Naim Frashërit e Sami Frashërit në gjuhën shqipe.

Rumania ka qenë, gjithashtu, një qendër kulturore aktive për intelektualët shqiptarë, ku janë botuar shumë vepra referenciale që nga fundi i shekullit XIX deri në periudhën komuniste.

Pjesëmarrës dhe ndërhyrje:

• Dr. Luan Topciu (Rumani)

Migrimi, dygjuhësia dhe rrënjët e identitetit ballkanik

(mbi veprën e shkrimtarit dygjuhësh Luan Starova)

– kritik letrar, historian letrar,

koordinator i Qendrës Kulturore ALAR-Rumani

• Dr. Liviu Lungu (Rumani)

Shkrimtarë shqiptarë në Rumani në kontekstin historik dhe letrar: kontribute në zhvillimin e kanonit kombëtar

– Shkrimtar, studiues

– Muzeu Kombëtar i Arkeologjisë dhe Historisë, Konstancë

• Dr. Ștefan Firică (Rumani)

Mërgimi, diaspora, migrimi. Përfaqësime letrare në Europën Juglindore

– pedagog universitar, Universiteti i Bukureshtit, Fakulteti i Letërsisë

• Dr. Belfjore Qosja (Shqipëri)

Horizonti i zgjeruar i letërsisë shqipe: letërsia e migrimit dhe ndikimi i saj në kanonin letrar

– Universiteti i Tiranës, Departamenti i Letërsisë / Akademia e të Rinjve, Akademia e Shkencave e Shqipërisë

• Dr. Eris Rusi (Shqipëri)

Migrimi dhe identiteti në letërsinë e Thanas Medit

– studiues, shkrimtar,

shef i departamentit të Gjuhësisë dhe Letërsisë, Universiteti “Fan Noli” në Korçë

• Dr. Neli Naço (Shqipëri)

Narrativa e Mitrush Kutelit si letërsi e mërgimit

– studiues,

Akademia e Shkencave e Shqipërisë,

Instituti i Antropologjisë

• Dr. Zamira Shkreli dhe Dr. Erzen Koperaj (Shqipëri)

Arshi Pipa dhe debati mbi identitetin gjuhësor

– studiuesë,

– Qendra e Studimeve Albanologjike, Universiteti “Luigj Gurakuqi” i Shkodrës

• Drd. Andreas Dushi (Shqipëri)

Mbi klasifikimin e një letërsie të re të diasporës

– shkrimtar, kritik letrar,

Biblioteka Kombëtare e Shqipërisë

• Dr. Renata Topciu-Melonashi (Rumani / Shqipëri)

Mërgimi gjuhësor: mes tradhtisë, shpikjes dhe mbijetesës artistike

– Profesor, Universiteti i Bukureshtit

Konferenca do të nderohet nga prania e:

Z. Bogdan-Alin Stoica – Deputet i Parlamentit të Rumanisë

Përfaqësues i pakicës shqiptare

Dr. Radu Săvulescu, Kryetar i ALAR-it

Kjo konferencë synon të jetë një hapësirë reflektimi dhe dialogu akademik, por edhe një platformë për të rikonfirmuar vlerën e letërsisë shqipe të shkruar në mërgim ose të ndikuar nga dukuria e mërgimit. Njëkohësisht, ngjarja nënvizon rolin e Rumanisë si një hapësirë ndikimi, mbështetjeje dhe afirmimi për kulturën shqiptare në kontekstin ballkanik dhe europian.

Analizë nga Rafael Floqi

Strategjia e Izraelit pas ngjarjeve të 7 tetorit, ku një sulm i madh nga Hamas tronditi sigurinë e Izraelit, ka ngjallur një diskutim të gjerë mbi natyrën e politikës së jashtme dhe të sigurisë në një kohë krize. Në këtë kontekst, politikat dhe veprimet e Izraelit mund të shihen si një reflektim i mësimeve të klasike të historisë dhe të filozofisë politike, të paraqitura nga mendimtarë si Tukididi, i cili theksonte se politika e fuqisë dhe mbijetesa e shtetit shpesh kërkojnë veprime ekstreme, të cilat mund të shkaktojnë pasoja të thella.

Një nga masat më të fundit të Izraelit ka të bëjë me një plan për të pushtuar Rripin e Gazës dhe për të zgjeruar operacionin ushtarak. Ky plan ka shqetësuar shumë në rajon, duke përfshirë edhe palët që janë të angazhuara në negociata për armëpushim. Zyrtarët izraelitë njoftuan se kabineti miratoi planin për të marrë kontrollin mbi Gazën dhe për të qëndruar aty për një periudhë të pacaktuar, një zhvillim që ka alarmuar shumë palë.. Familjet e pengjeve izraelite janë gjithashtu të shqetësuara, duke u frikësuar nga mundësia që armëpushimi të bëhet gjithnjë e më i largët.

Për mendimtarët si Tukididi, një luftë e gjatë dhe e mundimshme shpesh kërkon masat më ekstreme, dhe nuk është e pazakontë që një shtet të kërkojë të forcojë pozitat e tij edhe pas dëmeve të konsiderueshme. Izraeli, me këto veprime, po përpiqet të bëjë presion mbi Hamasin për të arritur një marrëveshje për armëpushim, por gjithashtu mund të ketë në mendje ruajtjen e integritetit të tij dhe mbrojtjen nga kërcënimet e vazhdueshme. Ky është një shembull tjetër i asaj që Tukididi e quante “rregullin e fuqisë”, ku shtetet veprojnë në interesin e mbijetesës dhe forcës së tyre, edhe nëse kjo sjell pasiguri dhe dhimbje për ata që janë të përfshirë.

Kjo situatë ka të ngjarë të çojë në një ndërlikim të mëtejshëm të konflikteve dhe një thellim të ndarjeve të brendshme, një temë që Tukididi e analizoi me theks të veçantë, duke treguar se përpjekjet për të ruajtur fuqinë shpesh mund të rezultojnë në shkatërrim të brendshëm dhe destabilitet.

Frika, nderi dhe interesi i pushtetit i shtyjnë shtetet në luftë.

Strategjia izraelite pas ngjarjeve dramatike të 7 tetorit, kur Hamasi kreu një sulm të paprecedentë mbi civilë izraelitë, ka hapur një faqe të re të errët në konfliktin e gjatë izraelito-palestinez. Ndërkohë që bota ndiqte me tronditje brutalitetin e sulmit dhe përgjigjen e ashpër të Izraelit, shumë analistë kanë vënë re një kthim të frikshëm drejt një logjike të lashtë të konfliktit — atë të përshkruar nga historiani grek Tukididi, i cili mbi 2400 vjet më parë, në “Luftën e Peloponezit”, analizonte si frika, nderi dhe interesi i pushtetit i shtyjnë shtetet në luftë.

Në këtë dritë, sjellja e Izraelit mund të kuptohet jo thjesht si hakmarrje emocionale, por si një përpjekje për të rivendosur kontrollin përmes një manifestimi të pashmangshëm të forcës. Tukididi na kujton se, për shtetet që ndihen të kërcënuara, ligjet morale shpesh zëvendësohen nga ligji i mbijetesës. “Të fortët bëjnë çfarë duan, të dobëtit vuajnë çfarë duhet,” thotë ai në dialogun mes Melianëve dhe Athinasve — një pasazh që duket thuajse profetik në kontekstin e sotëm.

Plani izraelit për të marrë kontrollin mbi Gazën dhe për të zgjeruar operacionin ushtarak ka alarmuar jo vetëm palestinezët, por edhe partnerët ndërkombëtarë. Pas 19 muajsh bombardimesh intensive, popullsia palestineze është e rraskapitur dhe e dëshpëruar, ndërsa shumë banorë të zhvendosur përdorin GPS për të gjetur gërmadhat e shtëpive të tyre. “Çfarë ju ka mbetur më për të bombarduar?” pyet me ironi të hidhur Moaz Kahlout, një refugjat nga qyteti i Gazës.

Nga ana tjetër, familjet e pengjeve izraelite që ende mbahen në Gaza janë gjithashtu të tmerruara nga ideja se një ofensivë e re mund të largojë përfundimisht çdo shpresë për armëpushim. Lajmi se kabineti izraelit ka miratuar një plan për të qëndruar në territorin palestinez për një kohë të pacaktuar, si dhe thirrja e dhjetëra mijëra rezervistëve, përforcon ndjesinë se Izraeli është i gatshëm të shkojë përtej kufijve të operacioneve të kufizuara dhe drejt një strategjie të kontrollit të drejtpërdrejtë.

Në optikën tukididiane, kjo sjellje është racionale, edhe nëse shfaqet brutale. Izraeli po i përgjigjet një kërcënimi ekzistencial me të gjitha mjetet në dispozicion, duke kërkuar të rimarrë iniciativën strategjike. Në të njëjtën kohë, përdorimi i forcës maksimale si mjet presioni ndaj Hamasit në negociatat për armëpushim është pjesë e asaj që Tukididi do ta quante logjikë e frikësimit: të detyrosh tjetrin të nënshtrohet jo përmes bindjes, por përmes fuqisë së zhveshur.

Pasojat e brendshme nga luftërat e gjata

Megjithatë, Tukididi na paralajmëron gjithashtu për pasojat e brendshme të një politike të tillë. Luftërat e gjata, shpjegon ai, degradojnë jo vetëm moralin e shoqërive, por edhe vetë strukturën e shtetit. Pavarësisht suksesit ushtarak, Athina përfundoi e rraskapitur dhe e përçarë nga brenda, e paaftë të ruajë stabilitetin që kërkonte përmes ekspansionit. Ky rrezik është real edhe për Izraelin, i cili po përballet me tensione të mëdha të brendshme, polarizim politik dhe humbje të mbështetjes ndërkombëtare.

Në këtë kuadër, mësimet e Tukididit nuk janë thjesht një pasqyrë për të kuptuar strategjinë izraelite, por edhe një paralajmërim i ftohtë për kufijtë e pushtetit të zhveshur. Një shtet që ndjek vetëm logjikën e frikës dhe mbijetesës, pa një vizion për pajtim dhe ndërtim politik, mund të fitojë betejat, por të humbasë paqen.

…Mund të fitojë betejat, por të humbasë paqen.

Kjo është pikërisht ajo që Tukididi nxjerr si mësim themelor nga tragjedia e luftës: forca pa urtësi është si një anije pa busull, që lëviz me shpejtësi drejt vetëshkatërrimit. Ndërsa Izraeli kërkon të imponohet ushtarakisht mbi një kundërshtar të rrënjosur në kaos, ideologji dhe rrënim social, sfida më e madhe nuk është thjesht asgjësimi i Hamasit, por ruajtja e humanizmit, unitetit të brendshëm dhe legjitimitetit moral në sy të vetes dhe botës.

Tukididi do të pyeste jo sa fort mund të godasësh, por në çfarë bote po hyn pas goditjes. Nëse çdo sulm sjell një hakmarrje të re, nëse çdo veprim ushtarak hedh më tej themelet e bashkëjetesës dhe shpresës, atëherë strategjia e fuqisë shndërrohet në një cikël pa dalje. Ashtu si Athina që u tërhoq nga idealet e demokracisë për të ndjekur ethet e pushtetit imperial, edhe Izraeli rrezikon të humbasë veten në emër të vetëmbrojtjes.

Në përmbyllje, urtësia e Tukididit nuk qëndron në një predikim moral, por në një analizë të ftohtë të natyrës njerëzore dhe të sjelljes së shteteve. Ai nuk i gjykon aktorët historikë, por i kupton dhe i zbërthen, duke na ofruar një pasqyrë që mbetet e dhimbshme, por e domosdoshme: forca është mjet, jo qëllim. Dhe kush e ngatërron këtë raport, shpesh humbet edhe forcën, edhe qëllimin. 

Për Izraelin, për Palestinën, dhe për gjithë rajonin, mbetet pyetja thelbësore: A do të mësojnë ata nga historia, apo do të përsërisin tragjedinë e saj?