Nga MASSIMO NAVA/

Të nesërmen e shëmbjes së Murit të Berlinit, Evropa jetoi një stinë të dalldishme: monedha e përbashkët, zgjerimi i Bashkimit në Vëndet e ish Paktit të Varshavës, fuqizim i një  modeli ekonomik e shoqëror që premtonte  siguri e mirëqënie si askush tjetër në botë. Dalldia për mbarimin e Luftës së ftohtë dhe shëmbjen e Bashkimit Sovjetik ushqyen edhe ëndrrën  e një Evrope nga Atllantiku deri në Uralet, simbas vështrimit të de Golit, të proçeseve demokratike e të bashkëpunimit për paqën që të përfshinin edhe Rusinë.

Dalldia mund të jetë ngjitëse por ndonjëherë edhe jetëshkurtër. Erdhën luftërat në ish Jugosllavinë, rrëzimi i Traktatit kushtetues nën valën në rritje të populizmit, kriza financiare e vitit 2008, kriza greke, Brexit, pandemia. 

Luftërat në Ballkan nxorën në pah pafuqinë e Evropës, rihapën plagë etnike e fetare, që dukeshin të shëruara mbas dy luftërash botërore, detyruan përsiatjen mbi zgjerimin e NATO-s në rajon e në Vëndet e Lindjes, detyruan ndërhyrjen ndihmëtare të SHBA, që i dhanë fund luftërave duke ndërthurur diplomacinë dhe ndërhyrjen e armatosur.

Evropa e të njëzeteshtatëve u zbulua një arkitekturë e mrekullueshme ideale, së cilës i mungonin shtyllat mbajtëse të tatimeve e të mbrojtjes së përbashkët, ndërsa qeverisja politike ishte kushtëzuar nga vetot e kryqëzuara dhe burokracia e skajëshme. Evropa u zbulua e dobët dhe e papregatitur përballë kërkesave të ngutëshme të shekullit të ri. Vetëm vullneti e vendosmëria e disa drejtuesve – Mario Draghi, Emmanuel Macron dhe Angela Merkel – arritën të kufizojnë rreziqet e shpërthimit, të ushqyera nga shtysa qëndërikëse (Brexit) e nga qëndrime kritike të disa Vëndeve të Lindjes mbi çështje themelore, si drejtësia, mërgimi, marrëdhëniet me Shtetet e Bashkuara.

Përballë pandemisë Evropa gjeti kompaktësinë dhe një vetëdijesim të ri të forcës së saj, të vlerave të saj, të “ndryshueshmërisë” së saj në një botë të globalizuar. Shtysa erdhi nga Parisi, Berlini, Roma e nga Banka Qëndrore Evropiane. Por dalldia zgjati sa hapësira e një mëngjezi. Mësyemja ruse e Ukrainës duket se ka zhvendosur mbrapa orën e Historisë.

Lufta ka cunguar, së paku për një brez, lidhjet kulturore dhe ekonomike me Rusinë. NATO është zgjeruar në Vëndet balltike e skandinave. Megjithë dënimin e drejtë të masakrave e të politikës agresive të Kremlinit, ra në zbrazësirë qortimi i Henry Kissingerit nëse është në interesin e Evropës t’a katandisë Rusinë në një Vënd të përbuzur, aq më tepër se demokracitë perëndimore mbeten pakicë në planet, qoftë si sistem politik qoftë si peshë specifike banorësh.

Sot retorika e Evropës së fuqishme e kompakte, që i hap dyert antarëve të rinj dhe Ukrainës e mbështet me armë e ndihma në para qëndresën e Kievit duhet të matet  me pasojat rrënuese të luftës: kriza ekonomike dhe energjitike, dasi politike në rritje në brëndësi të Vëndeve të veçanta, çmim ekonomik i rindërtimit, për të cilin Evropa do të marrë pjesën e saj, probleme shoqërore nga dallgët e reja të mërgimtarëve, vartësi energjitike  nga Vënde të pabesueshme përsa i përket të drejtave. Jo e fundit, vënia në kllapa e politikave të kalesës ekologjike që përfshin, ndërmjet të tjerash, hapjen e çentraleve të qymyrit. Deri në ç’pikë do të jenë të përballueshme çmimet e shtrenjta, dritat e rrugëve të shuara, termosifonë më t’ulët e rënie të eksportimeve n’emër të luftës ekonomike Rusisë?

Lajmërimet e vjeshtës që na pret po pasqyrohen mbi qeveritë, aq më tepër se parashihet një piskamë energjitike e ndërthurur me një të tillë shëndetësore.

Në ditët në të cilat drejtuesit e tre partive më të mëdha evropiane shkonin në Kiev, piqej në Francë humbja e Emmanuel Macronit në zgjedhjet legjislative, në dobi të lëvizjeve të së djathtës skajore e të së majtës skajore, udhëheqësit e të cilave (Marine le Pen e Jean Luc Mélenchon) janë kritikë kundrejt NATO-s e i luajnë syrin Putinit. N’Itali janë në rendin e ditës dridhjet në shumicën, për qëndrimin e Pesë Yjeve mbi luftën. Dorëheqja e Mario Draghit ishte në ajër prej kohësh dhe ajo mund të shkaktojë një mangësi themelore të qëndrimit evropian në luftë. Në Gjermani kançelari Scholz bie në hulumtimet. Në Britaninë e Madhe ra Boris Johnson.

Ndërkaq lufta na kujton më shumë një lojë qesharake të patës që tregon paarsyeshmërinë e saj: ndërmjet Kievit që nuk mund të humbasë dhe Moskës që nuk mund të fitojë, ravijëzohet si zgjidhje e praktikueshme kthimi në gjëndjen e para mësyemjes, me Dombasin dhe Krimenë të pushtuar por jo të njohur, të luftuar por jo të ripushtuar, të paracaktuar të mbeten në gjëndjen e mjegullt në të cilën përfundon në udhëkryq e drejta e popujve dhe sovraniteti i Shteteve.

“Corriere della Sera”, 15 korrik 2022   Përktheu Eugjen Merlika  

Nga ANGELO PANEBIANCO/

Çështje tonat? Simbas hulumtimeve shumë bashkatdhetarë mendojnë se nuk duhej të ndihmonim Ukrainën të mbrohej nga agresioni rus.Tërësia e italianëve që mendojnë kështu mund të paraqitet si një tortë me dy shtresa. Është shtresa e sipërme, më e holla, e përbërë nga të politizuarit: paqësorë pak a shumë të shtirë, putinianë të shkallëve të ndryshme, gjithsesi të gjithë kundëramerikanë. Është pastaj shtresa e poshtëme, shumë më e gjërë, e përbërë nga ata që mendojnë se pjesëmarrja e jonë në mundimin  perëndimor, I dëmton ata në mënyrë vetiake: faturat që rriten, inflaksioni. Mendojnë: “ Kush na detyroi t’a bëjmë? Jemi dëmtuar nga sanksionet që qeveritë perëndimore I kanë detyruar Rusisë. Duhet t’a ndërpresim , e aq më keq për Ukrainën”

Meqë njerëzit kanë të drejtë të mos njohin alkimitë e ndërlikuara të politikës ndërkombëtare, e normalisht, në fakt, dijnë pak ose aspak, në demokracitë në të cilat nuk qeveriset pa miratimin e opinionit publik, do t’i takonte atyre që merren me to si profesion (klasa politike, shërbyes të komunikimeve, ekspertë por edhe intelektualë me një farë ndjekësish në opinionin publik) t’u përcillnin këtyre njerëzve lajmet e nevojshme për t’u drejtuar e për të gjykuar. Do t’u takonte këtyre  t’i shpjegonin publikut të madh se gjërat që ndodhin n’Ukrainë janë çështje tona që çke me të: simbas asaj se si do të përfundojë lufta, jeta e të gjithë neve do të jetë e ndikuar fuqimisht. Por në Vëndin tonë (jo vetëm në tonin, por në tonin më shumë se tek të tjerët), profesionistët e mësipërm janë të ndarë. Kujdes, nuk janë të ndarë, sikurse do t’ishte e natyrshme, vetëm nga opinione të ndryshme mbi strategjitë  më të mira për të kundërshtuar imperializmin rus. Janë të ndarë nga fakti se imperializmi rus për disa është një kërcënim edhe për ne, për të tjerët nuk është aspak.

Që këtej rrjedhin edhe mesazhet e kundërta kundrejt opinionit publik. Me që ndërmjet atyre që i kumtojnë publikut nuk ka as më të paktën marrëveshje mbi qënien e një kërcënimi të afërt, pra është e pashmangëshme që opinioni publik të jetë i pështjelluar, të mos kuptojë rëndësinë e çështjes dhe një pjesë e tij të  katandiset të mendojë se jemi ngatërruar në gjëra që nuk kanë të bëjnë me ne. Është e vështirë në këta kushte t’arrijë tek të gjithë mesazhi simbas të cilit, në një botë kaq të ndërvarur ka pak gjëra që të mos jenë edhe çështje tonat. Merret me mënd që nuk mund të mos jetë një luftë n’Evropë. Si të shpjegohet, në këta kushte, që mësyemja ruse ka bërë copë copë sistemin e sigurisë evropiane e nëse do të ketë një mundësi që të pengojë shpejt a vonë shpërthimin e një lufte të tretë botërore, ajo është e varur sot në aftësinë për të ndihmuar ukrainasit të ndalojnë rusët, duke vepruar n’atë mënyrë që për Putinin çmimet e veprimeve të tij të bëhen aq të palejueshme sa t’a detyrojnë të braktisë projektin e ri të rimëkëmbjes së perandorisë së lashtë? 

Si të shpjegohet që ukrainasit, me qëndresën e tyre, ndoshta na kanë shpëtuar? Nëse Putini do t’a kishte marrë Ukrainën nuk do t’ishte ndaluar (është vite që po na e thotë). Më pas do t’i takonte Moldavisë e do të ishin nën trysni Vëndet balltike dhe Polonia, pra Vënde të NATO-s. Si do të kishte qënë atëherë e mundëshme të shmangej një luftë e përgjithëshme dhe një ndeshje mes fuqive bërthamore? Po, pikërisht janë çështje tonat.

Nëse ka njerëz që besojnë se një luftë në zemrën e Evropës nuk ka të bëjë me ta, çfarë do të mendonin nëse nesër përballimi ushtarak do të zhvendosej nga ana tjetër e globit, nëse mbas një farë kohe Kina do të vendoste të mësynte Taivanin? Nëse nuk ndihen të pështjelluar në një luftë n’Evropë, aq më tepër nuk do të ndjeheshin të tillë nëse do të shpërthente një konflikt i armatosur mes Kinës e Shteteve të Bashkuara. Por edhe kjo mundësi do të kishte të bënte me ne. Sepse një përqëndrim masiv i aparatit ushtarak amerikan në detin e Kinës do të kishte lënë pa mbrojtje Evropën. Një Evropë të pasur por të paarmatosur, siç ishte Italia në gjysmën e parë të Pesëqindit, kur u shkatërrua nga lufta  ndërmjet fuqive të mëdha për kontrollin e gadishullit. Federata ruse, përballë një rasti kaq të shijshëm, pothuajse sigurisht do të lëvizte. Do të orvatej të bënte atë që sot ukrainasit dhe mbështetja perëndimore qëndresës së tyre i a ndalojnë të bëjë.

Ose të shohim Lindjen e Mesme dhe Afrikën. Prej tyre arrijnë dy kërcënime. Depërtimi kinez e rus dhe shtimi i islamizmit skajor. Për shumë kohë Kina ka zgjeruar ndikimin e saj n’Afrikë me mjete ekonomike. Por prej disa vitesh është edhe ushtarakisht e pranishme. Rusët, nga ana e tyre, tashmë të vendosur në Siri e në Libi, kanë zëvendësuar evropianët, me mercenarët e tyre, edhe në Sahel. Zotërojnë rubineta që mund t’i hapin kur të duan, për të përmbytur Evropën me dallgë të mërguarish me qëllim të prishin qëndrueshmërinë e demokracive. Prania e tyre ushtarake është tashmë një therje n’ijën Jugore të NATO-s. Për t’i vënë një pritë rusëve e kinezëve NATO duhet domosdoshmërisht të merret vesh me më të pabesueshmin e antarëve të saj: mikun/kundërshtar Erdoganin e Turqisë.

Por përtej belegëve strategjikë të Kinës e të Rusisë, nga Afrika vijnë të tjera kërcënime. Përpjekja evropiane (Franca e ndihmuar nga Italia  e nga Vënde të tjera) për të ndaluar në Mali baticën në rritje të skajshmërisë islamike ka dështuar. Një ditë NATO, me Evropën në vijë të parë, do të duhet të investojë rezerva (që kushtojnë flijime për qytetarët) për të përmbajtur kërcënimin, më parë se të godasë Evropën. Edhe njëherë tjetër çështje e jona.

Dasitë në opinionin publik mbi luftën në vazhdim pasqyrojnë atë brënda elitave. Ka edhe në Vëndin tonë, si në të gjithë botën perëndimore, prirje për të quajtur Perëndimin , në të cilin bëjnë pjesë, armikun e vërtetë, arsyen e gjithë të këqijave (përfshirë këtu edhe agresionin rus). Por janë edhe veçantitë italiane.  Do të thotë diçka ajo përqindje që, simbas hulumtimeve i afrohet tridhjetë përqind të italianëve “të ndjeshëm” ndaj arsyeve të Putinit. Demokracitë, ndërmjet gjërave të tjera,shquhen për shpirtin e bashkësisë, për fuqinë e madhe apo të vogël të kahut të përkatësisë një bashkësie. Në mënyrë empirike, ajo fuqi zbulohet në prani të sfidave të mëdha. Nëse shpirti i bashkësisë është i fuqishëm, përballë një kërcënimi të pritshëm, elitat priren të bëjnë një front të përbashkët mbas opinionit publik, pothuajse të tërë. Nuk është rasti i ynë.

“Corriere della Sera”, 10 korrik 2022    Përktheu Eugjen Merlika 

Erion Muça/

“Gjobë për këtë e gjobë për atë…të zesh mend se kështu e do ky popull se nuk merr vesh ndryshe..”

Por a janë identifikuar, analizuar vlerësuar sa dhe si duhet të gjitha format dhe menyrat parandaluese përmes ndërgjegjësimit, sensibilizimit dhe edukimit këshillues dhe rekomandues të popullatës për të mos arritur tek ndëshkimi?!

3 janë fazat e ndryshimit të sjelljes njerëzore që instancat përkatëse kryesisht institucionet publike duhet të marrin parasysh para ndëshkimit.

1. Gatishmëria për të ndryshuar sjelljen :

A i keni burimet dhe njohuritë për të bërë një ndryshim të qëndrueshëm me sukses dhe a keni pilotuar mjaftueshëm duke përdorur metoda të ndryshme deri në kuadër shterues për të nxjerrë konkluzionin që ndëshkimi është zgjidhja?

2. Pengesa që frenojnë ndryshimin e sjelljes:

A ka ndonjë gjë që ju pengon të ndryshoni situatën a i keni identifikuar dhe analizuar ato e keni dalë në rezultate që penalizimi është shpëtimi ?

3. Arsyet që sjellin rikthim në sjelljen e mëparshme :

Çfarë mund të shkaktojë një kthim në një sjellje të mëparshme?!

A kanë ndikim faktorë të tillë si: Trajtimi i barabartë para ligjit?! Arritja e një situate ideale të funksionimit të konkurencës në treg?! Trajtimi arbitrar i paligjshmërisë, abuzimit dhe zhgënjimi nga sa më lart?! Mungesa e ndjeshmërisë sociale dhe verifikimit shterues të situatës në plan të gjere për ta kuptuar atë bazuar në më shumë sesa objektivi apo përmbushja e qëllimit individual në shpërfillje të pasojave të gjithanshme që qëndrojnë pas ?

Ndëshkimi vjen pas ezaurimit të këtyre 3 fazave..

A është kaluar dhe kalohet përmes tyre për të mbërritur tek ndëshkimi?! Unë nuk besoj se zgjidhet menyra më e lehtë për ndryshimin e sjelljes. Ndëshkimi si menyrë lë të paditur dhe me mendjen e vet shkelësin dhe mbush arkën e shtetit me para për shpenzimin e të cilave asnjëherë nuk ka patur transparencë.

Ambasadorja e SHBA në Tiranë Yuri Kim ka nxitur gazetarët e rinj të diplomuar në laboratorin e gazetarisë investigative t’i drejtojnë zyrtarëve pyetje të vështira. Ajo tha se është detyra e tyre të përgjigjen ndërsa shtoi se nëse kjo nuk ndodh kolegët e tjerë duhet të bëjnë të njëjtën pyetje derisa të marrin përgjigjen për pyetjen në fjalë. “Urime për arritjet tuaja në programin e Laboratorit të Gazetarisë Investiguese. Presidenti Biden tha së fundmi në Ditën e Lirisë së Shtypit se “shtypi i lirë nuk është armiku i njerëzve. Përkundrazi, kur atë e nxit puna për të ndriçuar dhe edukuar, dhe jo për të ndjellur zemëratë apo argëtuar, shtypi është rojtari i së vërtetës”.

Shpresoj se keni mësuar se si të jeni vëzhgues më të mirë dhe shpresoj t’ju shoh në terren duke zbatuar ato që keni mësuar – duke i kërkuar llogari autoriteteve qeveritare, duke hedhur dritë mbi informacione që disa njerëz përpiqen t’i fshehin dhe duke ofruar transparencë.

Ju nxis që të vazhdoni të mësoni, por edhe të edukoni të tjerët, përfshirë edhe zyrtarët që intervistoni, mbi dy gjëra të rëndësishme: se është detyra juaj të bëni pyetje të vështira dhe se është detyra e tyre të japin përgjigje.

Është detyra juaj profesionale dhe një shërbim publik të bëni pyetje. Është detyra e zyrtarëve, duan apo nuk duan ata, që t’iu përgjigjen pyetjeve. Nëse zyrtarët nuk u përgjigjen pyetjes tuaj, përsëriteni dhe përsëriteni sërish. Kërkojuni kolegëve tuaj të bëjnë të njëjtën pyetje derisa zyrtarët, pavarësisht se kush janë ata, të përgjigjen.

Shpresoj që të vazhdoni të punoni fort për të ndriçuar, edukuar dhe për të qenë rojtarët e së vërtetës që i duhen demokracisë së Shqipërisë” tha në fjalën e saj Ambasadorja e SHBA në Shqipëri Yuri Kim.