Histori – Page 174 – Dielli

L’INFORMATION (1920) / INTERVISTA EKSKLUZIVE E MIT’HAT FRASHËRIT MBI ORIGJINËN E KONFLIKTIT ITALO-SHQIPTAR

July 2, 2022 by s p

Portret i Mit’hat Frashërit në Paris (1920). – © Auguste Léon – Albert Kahn Collection

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 2 Korrik 2022

“L’Information financière, économique et politique” ka botuar, të premten e 18 qershorit 1920, në ballinë, intervistën ekskluzive të Mit’hat Frashërin mbi origjinën asokohe të konfliktit italo-shqiptar, të cilën, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Ngjarjet e Shqipërisë

Një intervistë me Mit’hat Frashërin

Burimi : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France

Ngjarjet e Vlorës dhe vrasja e Esad Pashë Toptanit e kanë nxjerrë në sipërfaqe çështjen e përjetshme shqiptare të lidhur aq ngushtë, siç mund ta shohim, me atë të Adriatikut. Shqiptarët që i dhanë vetes një qeveri kombëtare në kuvendin e Durrësit në shkurt 1919 dhe në atë të Lushnjes në janar 1920, kërkojnë vetëm pavarësinë e tyre, në përputhje me traktatin e parë të Londrës të vitit 1913, në të cilin ata kërkojnë që të rikthehen, pavarësisht nga kombinimet diplomatike që kanë ndodhur që atëherë. Qeveria shqiptare, e cila tani ndodhet në Tiranë, përbëhet nga 10 anëtarë, 4 prej të cilëve, që formojnë Drejtorinë e Lartë (Këshillin e Lartë të Regjencës), janë Imzot Bumçi, Dr. Mihal Turtulli, Aqif Pashë Elbasani dhe Abdi Toptani, kushëri, por kundërshtar politik i Esad Pashës. Kryetari i delegacionit shqiptar në Paris është që nga rikthimi i Imzot Bumçit, zoti Konica.

Si gjenden sot shqiptarët në konflikt me italianët që pretendojnë se nuk kanë qëllim tjetër përveç mbrojtjes së tyre kundër serbëve dhe grekëve ? Padyshim që orekset e Italisë për Shqipërinë nuk janë të kohëve të fundit. Roma pushtoi rrugët dhe pikat strategjike të këtij vendi. Në shekullin e pesëmbëdhjetë, pas vdekjes së heroit kombëtar Skënderbeut, Venediku u përpoq të vendosej atje. Cila është më konkretisht origjina e konfliktit aktual ? Për këtë, shkuam të pyesnim delegacionin shqiptar.

Edhe pse na sigurojnë se “shqiptari që s’ka pushkë nuk është shqiptar”, zoti Frashëri që na pret nuk ka asgjë të një mbreti malësor, madje është i paarmatosur. Ai na siguron se bashkatdhetarët e tij nuk janë barbarë të paaftë për t’u vetëqeverisur, por patriotë të lodhur nga nënshtrimi ndaj zgjedhës së të huajve.

“Ajo që ne i qortojmë, tha ai, Italisë, është që, pavarësisht pretendimeve të saj për të mbrojtur integritetin e territorit shqiptar kundër fqinjëve të saj sllavë apo grekë, është se ajo ishte autore e traktatit sekret të Londrës të vitit 1915 për copëtimin e Shqipërisë; se ka dashur, në bazë të marrëveshjes së 20 janarit 1920, të sakrifikojë Shkodrën te jugosllavët për të marrë Fiumen, se ka dashur të sakrifikojë Korçën dhe Gjirokastrën te grekët për të marrë Vlorën dhe mandatin mbi Shqipërinë. Ne qortojmë autoritetet ushtarake italiane që sillen në Shqipëri si në një vend të pushtuar, që shfrytëzojnë çdo mundësi për të poshtëruar krenarinë tonë kombëtare dhe për të vënë në siklet qeverinë tonë në Tiranë. Dërgimi i kolonel Castoldi-t helmoi marrëdhëniet italo-shqiptare. Qeveria refuzoi të njihte titullin e tij të komisionerit të lartë mbretëror dhe njoftoi Romën se mund ta njihte atë vetëm si konsull ose ministër.

Një lëvizje kryengritëse kundër qeverisë në Tiranë shpërtheu pak javë më parë, e cila zgjati vetëm një ditë, sepse bazohej vetëm mbi baza artificiale. Udhëheqësit ishin mbështetës të Esadit, njëri prej të cilëve ishte ndihmuar nga serbët, dhe tjetri kishte marrë armë dhe municione nga vetë koloneli Castoldi, siç thotë “El Tempo”, armët u kthyen sot kundër italianëve, të cilët, shihni, u vëllazëruan kundër nesh me serbët dhe Esad Pashën.

Lëvizja aktuale, vijon zoti Frashëri, nuk mund të drejtohet siç pretendon shtypi italian, as nga grekët që lakmojnë krahinat tona jugore dhe me të cilët për pak luftuam gjatë evakuimit të Korçës nga francezët, 28 majin e kaluar, as nga jugosllavët që lakmojnë krahinat tona veriore dhe nxitën intrigat antinacionaliste të Esadit, as më në fund nga turqit, sepse i ashtuquajturi Mustafa Kemal për të cilin folëm nuk ekziston në Shqipëri, dhe nëse ai është lider i lëvizjes nacionaliste turke, të gjithë e dinë se aktualisht ndodhet në Azinë e Vogël.

Në këtë moment, përfundon zoti Frashëri, italianët që nuk guxojnë të zbarkojnë në breg, po shkatërrojnë me luftanijet e tyre të gjitha fshatrat në afërsi të Vlorës. Ata dërguan 3000 banorë të qytetit në ishullin e shkretë Sazanit, ku nuk ka strehë apo ujë të pijshëm. Vetë populli italian, me të cilin ne kërkojmë vetëm të kemi marrëdhënie të mira, është indinjuar dhe ka treguar, duke kundërshtuar largimin e përforcimeve, se është kundër politikës imperialiste të Konsultës.”

Emile Dermenghem

Plenumin i Brioneve në fokus të Shërbimit Inteligjencës Amerikane 1 Korrik 1966

July 1, 2022 by s p

Dr.Lulzim Nika/

Vitet 1960-70, shënojnë kulmin e luftës së dy superfuqive për të treguar fuqinë ushtarake dhe shtrirjen e ndikimit të tyre ne gjithë globin (siç ishte rasti i Kubës dhe pushtimi i Çekosllovakisë nga ana e BRSS-së). SHBA-të në mënyrë të veçantë vëzhgonin zhvillimet politike në Jugosllavi, duke u angazhuar në pengimin e rrymave pro BRSS-së. Alekasander Rankoviqi, personaliteti i dytë më i fuqishëm në partinë Komuniste të Jugosllavisë, pas Tito-s, i cili nga shumë kush konsiderohej edhe si pasardhës i Tito-s, që Jugosllavinë do ta anëtarësonte në paktit e Varshavës. Në korrik të vitit 1966, me Vendimet e marra nga Josip Broz Tito në Plenumin e Brioneve, Rankoviqi shkarkohet nga postet e tij udhëheqëse në Federatën Jugosllave, ngase Tito në vazhdimësi, rrezikun e shihte nga Serbia e Madhe me përkrahjen e BRSS–së. E kaluarën hegjemoniste e Serbisë dhe pozicionimi i Rankoviqit në strukturat më të larta dhe më të rëndësishme në udhëheqësin e Federatës Jugosllave, diktatori Tito ishte i rrezikuar nga A. Rankoviqi, i cili me ndihmën e rusve do të vihej në krye të Federatës Jugosllave. Rankoviqi njihej për brutalitetin e pa parë ndaj popullin shqiptarë të Kosovës, duke sajuar edhe aksionin e grumbullimit të armëve vetëm e vetëm për të ushtruar dhunë dhe presion ndaj shqiptarëve për t’i lëshuar trojet e tyre stërgjyshore dhe për t’ia mësyrë Turqisë. Ky qëndrim fashist dhe shkatërrues ndaj shqiptarëve ka qenë i shprehur në të gjitha segmentet e jetës: ekonomi, shëndetësi, arsim, punësim etj., duke i përdorur të gjithë mekanizmat shtetërorë për të shkatërruar ekonomikisht, politikisht dhe kombëtarisht. Këtë fakt e pohon edhe vetë kreu i asaj kohe, diktatori J. B. Tito, i cili, duke folur në Kongresin IX-të të LKJ, ndër të tjera, kishte theksuar edhe këtë: “Jugosllavia e Re ka ndërmarrë masa të rëndësishme për të mënjanuar gjendjen e vështirë në Kosovë… Aktiviteti që u zhvillua në Kosovë lidhur me Plenumin e Brioneve, krijoi një atmosferë, me kërkesën që statusi i Kosovës të avancohet në Republikë, një kërkesë shumë e drejtë si populli i tretë më i madh në Jugosllavi, e cila ide u përkrah edhe nga inteligjenca shqiptare e Kosovës. I pyetur për vite që po i trajtojmë, Ukshin Hoti kishte deklaruar: ”Ç’është e vërteta qysh pas viteve 1968 edhe udhëheqja politike e Kosovës ka qen e bindur që edhe Kosova duhet të jetë Republikë në Federatën Jugosllave, mirë po ajo nuk kishte as forcë dhe nuk ishte as e aftë për ta bërë një gjë të tillë … dhe këtë akt madhorë e lanë në duart e të tjerëve që të angazhohen për ta kërkuar Republikën e Kosovës.

Këto dokumente të shërbimit inteligjent amerikan dëshmojnë për dhunën dhe brutalitetin e ushtruar ndaj shqiptarëve të Kosovës dhe viseve të tjera të banuara me shqiptarë, nga ana e shtetit jugosllave. Po ashtu dokumentet e shërbimit inteligjent amerikan tregonin edhe interesimin e shtetit amerikan për reformën kushtetues të viteve ‘70 e në veçanti për ngritjen e statusit të autonomisë së Kosovës. Kjo dëshmon së SHBA-të ndikuan drejtpërdrejtë në politiken Jugosllave, për pengimin e ardhjes në pushtet të rrymave radikale, që ndihmoheshin nga BRSS-ja. Njëra nga përpjekjet e pengimit të forcimit të rrymave radikale dhe anëtarësimin e Jugosllavisë në Paktin Ushtarak të Varshavës është edhe formimi i Lëvizjes së Mosinkuadrimit, me përkrahjen e amerikanëve ku njëri nga ideoret e kësaj lëvizje ishte edhe vetë diktatori Tito.

Si u perdor precedenti i Avni Rustemit per lirimin e vrasesit te Luigj Gurakuqit

June 30, 2022 by s p

Dr. Hasan Bello

Luigj Gurakuqi u vra nga kushuriri i tij Baltion Stamolla ne Bari te Italise me 2 mars 1925. Per kete u zhvillua nje proces gjyqesor i cili perfundoi njesoj si ai per vrasjen e Esat Pashes ne Paris. Keshtu, si i pandehuri Baltion Stamolla ashtu dhe avokatet e tij parashtruan perpara jurise te njejtat justifikime: se akti ishte kryer per arsye patriotike dhe per shkak te perpjekjeve te Luigj Gurakuqit per te organizuar nje kryengritje me mbeshtetjen e bolshevikeve, te cilet sipas tij i kishin dhene 400 mije rubla ar. Nje pretendim tjeter, sipas te pandehurit, ishte se L.Gurakuqi i kishte kerkuar te behej agjent revolucionar duke shpene e duke sjelle informacione ne kufi te Shqiperise. Por megjithe premtimin per nje pagese te majme, ai e kishte refuzuar kete propozim. Per kete arsye, L.Gurakuqi e kishte fyer me fjalet “i poshter” e “spiun” dhe e kishte goditur me bastun.

Ajo qe te ben pershtypje eshte mbrojtja qe parashtruan avokatet e Baltion Stamolles se vrasja ishte kryer per arsye patriotike, nga dashuria per atdheun dhe se duhej ndjekur e njejta procedure si gjykata e Parisit ndaj vrasesit te Esat Pashe Toptanit.

Sipas “Gazeta e Korces” e 12 shtatorit 1925, juria e konsideroi te pandehurin anormal nga ana mendore. Prandaj kryetari i gjyqit vendosi ta lironte.

Keto jane dy raste te ngjashme, kur historiografia shqiptare mban qendrime te ndryshme. Vendimin e gjykates se Parisit e quan te drejte, ndersa ate te gjykates se Barit per L.Gurakuqin te manipuluar.

AT KARLO SERREQI O.F.M.

June 29, 2022 by s p

AT KARLO SERREQI O.F.M.

(1911 – 1954)

Pergatiti Fritz RADOVANI:

“Dënohet me vdekje me pushkatim, se nuk tregon Rrëfimin.”

Arrestohet me 9 Tetor 1946, kur sherbente në Dukagjin se, nuk tregoi që ka rrëfye një të plagosun t’ arratisun nder male. Me vendimin e gjykatës atje të dates 18 Janar 1947 At Karlo Serreqi, dënohet me vdekje me pushkatim.

Mbas disa kohe dënimi me vdekje i kthehet në burgim të përjetshëm.

Shpjegimet e sakta të Dosjes 1268 i jep studjuesi Dr. Pjeter Pepa, ku na i shpjegon dredhitë e Sigurimit shtetit, si e si me e zhdukë këte klerik.

At Karlo asht le në Shkoder me 26 Shkurt 1911 nga prindët Kol Serreqi dhe Maria Guga. Asht pagzue me emnin Ndue. Mori mësimet e para në shkollë Françeskane ndersa të naltat në Brescia Itali. Shugurohet në Torricchio të

Italisë, me 29 Qershor 1936. U kthye n’ Atdhe dhe shkon me sherbye nder disa famulli si Curraj t’ Eperm, Raje e Berishë dhe Nikaj – Mertur. Nder ato Malësi nuk ishte aspak e vështirë akuza e Sigurimit kriminal të shtetit: Se, ke strehue të arratisun apo ke bashkëpunue me ata nder male, sepse kudo e kurdo, ata ishin në të gjitha krahinat malore e fushore të Shqipnisë, po edhe të njoftun si antikomunista e Atdhetarë të vendosun me vdekë per liri.

Sigurimi i shtetit gjeti shkak per arrestimin e At Karlo Serreqit, me daten 11 Tetor 1946, kur u ba ndrrimi i kartmonellave, se kishte shpernda në njerzë të holla të disa arratisunve me i shkembye në besim, tue mos tregue se të kujt ishin tue fillue nga Pashuk Biba, Frano Sokoli, Mark Tugji etj.

E randonte ngjarjen edhe permbajtja e disa letrave që At Karlo i ka shkrue disa fshatarve per me ndihmue të arratisunit tue i strehue në shtëpija.

Dihej se gjoja At Karlo kishte strehue edhe Nik Sokolin e ndihmue me bukë.

Pranon se me familjen e Kol Bib Mirakaj ka ruejt miqësinë ata pak muej që ata ishin pa u interrnue në fillim të vitit 1945. Mjaftonte edhe vetem një ditë per me t’ akuzue si “armik i popullit”. Shpjegon edhe ardhjen atje t’ Osman

Gazepit, që i kishte lanë një mitraloz. Pranon nga torturat se ka Rrëfye atje Lush Martinin që asht plagosë në perpjekje me forcat e Ndjekjes. Tregon se atje ka Rrëfye edhe një t’ arratisun tjeter, po nuk mund të tregojnë njeriun dhe Rrëfimin e tij, mbasi asht “çeshtje Fetare dhe nuk mund të flasin.”

Tregon që ka Rrëfye t’ arratisun por, lidhje nuk ka pasë me asnjenin. Nga të arratisunit nuk kam marrë as të holla kur asht ba ndrrimi i tyne. Hetimet i ka vazhdue me Xhemal Selimin që njihej si torturues i sigurimit shtetit. Ky hetues e akuzon per bashkpunim me fashizmin dhe At Anton Harapin. Per lidhje me t’ arratisun dhe ndihma në të holla, si dhe rrezikshmeni tue i kerkue trupit gjykues pushkatimin e At Karlo Serreqit, si armik i Popullit.

Me 17 Janar 1947, Prokurori Namik Qemali e akuzon edhe per shkembim të një sasije monellash, gja të cilen avokat Ferdi Kumbaro nuk e pranon, tue i kerkue gjykatës: “Pafajsinë e At Karlo Serreqit i ngarkuem n’hetuesi pafaj.”

Këte pafajsi At Karlo e argumenton edhe Ai vetë me daten 16 Janar 1947, para Kryetarit gjyqit Misto Bllaci, Antarë Loni Dimishi e Anastas Koroveshi dhe ripersëritjes së akuzave fallco. Tregon se asnjëherë nuk ka pasë asnjë lidhje me t’ arratisun dhe as njohje personale me shumicen e tyne. Kur ju lexuen thanjet e të tjervet At Karlo i pranoi pjesërisht ato që s’ishin shpifje.

Megjithate, gjykata persëriti edhe njëherë dënimin e At Karlos me vdekje.

Atëherë pritej apeli nga Kuvendi Popullor i Shqipnisë. At Karlo Serreqi, ishte i njohun si qytetar i panjollosun me fajet që akuzohej, po edhe fajet per të cilat Ai akuzohej nuk kishin asnjë bazë vertetsije, gja që vertetohet.

Në Dosjen personale të At Karlo Serreqit, lutja per rishqyrtimin e dënimit të Tij asht ba dhe nenshkrue nga vllau i Tij Angjelin Serreqi, banues i qytetit të Shkodres, i njoftun nder qytetarët e nderuem dhe me prejardhje shumë të paster si dhe, me kontribut Atdhetar të vazhdueshëm edhe si Fis.

Në lutjen që i drejton Kuvendit Popullor, Angjelini shpreh edhe besimin e vet per pafajsinë e vllaut At Karlos, per të cilin ka bindje të plotë se Ai jo vetem asht i pafajshem, po as nuk e perpjekë asgja me akuzat ndaj Tij.

Me daten 21 Nandor 1947, Këshilli i Gjykatës së Naltë Tiranë, me kryetar Niko Çeta, mbasi mori në shqyrtim vendimin e gjykatës së dhanun per At Karlo Serreqin, dhe mbasi shqyrtoi akuzat e bame ndaj tij, ajo e ndryshoi Vendimin, tue e kthye në “dënim të Perjetshem”. Ndoshta, një rast i rrallë po, i pranueshem mbasi At Karlo Serreqi njifej si i këtillë edhe nder fshatrat ku ka sherbye që në moshen e Tij të re po, gjithmonë tue veprue me pjekuni, pasterti dhe perkushtim në detyren e Tij Fetare dhe Atdhetare.

Per vazhdimin e dënimit të Perjetshëm Ai dergohet në Burgun e Burrelit.

Këthimet e dënimit me vdekje me pushkatim, në dënime të “Perjetëshme” e që janë të shpeshta dhe të shumta, kerkojnë një sudim të veçantë, mbasi ata shpesh kanë pasë qellime të njajta me vendimet “me vdekje me pushkatim”, po, per mos me shtue shifrat e të vramve, i kthenin “dënim i perjetshëm”!

Nga disa emna të njohun që mund të pushkatoheshin, shohim kalimin e tyne nder burgjet e “perjetëshme” të Burrelit, Gjinokastres etj. Atje Ata kanë kalue pak vite dhe aty Ata kanë vdekë, tue ju humbë edhe kufomat.

Këte fat të zi pat edhe At Karlo Serreqi me 4 Prill 1954, nga ifrakti i zemres.

Rastet si ky i At Karlos, janë jo të pakta se pjesa ma e madhe janë arkivue në “dosje t’harresës” dhe, as nuk zehen me gojë se Ju humben kufomat e Tyne.

Pjesa e madhe që ishin n’ ata burgje gati asnjëherë nuk asht pranue si “e pafajshme”, po me rrugen e terthortë të zhdukjes në heshtje, ata hyjnë në të vdekunit e burgosun. E kjo vdekje asnjëherë nuk ka njohë “pafajsi” per ta.

E pse Trupat e Tyne të vdekun nuk ju dhane familjeve të tyne per vorrosje?

Jo, jo, në asnjë mënyrë, se kishin me plotsue dënimin e “përjetshëm”, tue ia tretë kufomat, të cilat mund të kerkoheshin edhe mbas 25 ose 30 vjetësh!!

E sot, asnjë gati nuk dihet as ku asht tretë Trupi i Tij, mbasi ishte “armik”, po i kujt nuk thohet, se ata që i tretshin kufomat ishin të “zgjedhunit”!

Dihet vetem një fakt: Se kush ka vdekë në Burgun e Burrelit, hidhej nga dy ose tre polic tek “qerrshija”, ku kalbeshin dhjetra kufoma të zhdukuna.

Këta vertetë nuk u pushkatuene, por Trupat e Tyne psuen të njajtin fat.

U zhdukën pa asnjë Shenjë tek koka dhe pa asnjë pikë lot nga trashiguesit.

Ajo që bije në sy nga këto vdekje të mnershme nder burgjet komuniste asht edhe fakti që nder ata burgje ishin të gjetun per zhdukje të perjetëshme edhe policët, të cilët merreshin me zhdukjet e kufomave të tyne. Duhet me thanë të verteten se pak ose aspak polic kanë tregue vendvorrosjet ose ma mirë me thanë: “Ku u tretëshin kufomat e të burgosunve që vdisnin nder ata burgje shfarosje të Atdhetarve tanë, si dhe të Klerikëve katolik.”

Kryesisht, ajo që veprohej me kujdes nga agjentët e Sigurimit të shtetit në raste vdekjesh nder burgje ishte “diagnoza e percaktueme nga mjeku”, që asnjëherë mos me u krijue dyshim nga familjarët e viktimës se, “vdekja ka qenë pasojë e ndonjë veprimi nga oficerat e sigurimit.” E raste të këtilla jo vetem që njihen të shumta, po njihen shumë pak raste vdekjesh natyrale.

Ndersa, nuk perjashtohen edhe rastet e kerkesave të hetuesve per me hapë edhe njëherë Dosjet “me shtesa emnash të rinjë”, tue i akuzue gjoja per ato akuza që janë lanë me qellim, pa u zanë me gojë në hetuesinë e kalueme.

Kjo rrugë ishte aq e shpeshtë sa zhdukte kushedi sa persona mbas sa kohe kur, “Dosja” mendohej e mbyllun dhe një personit i ishte falë jeta. Ndoshta, edhe pse kishin kalue vite, veç kur hapej fjala se “x person vdiq nga zemra” dhe, mbyllej “Dosja” me një dokument fallco të firmosun nga një mjek.

Asnjëherë nuk kanë me u dijtë të vertetat e vdekjeve nder burgje komuniste, mbasi “faktin e vertetë”, viktimat e kanë marrë me vete në Gropa pa emen!

Sot perkujtojmë një prej Këtyne Viktimave të Burgut Burrelit, i cili nuk la asnjë gjurmë mbas dënimit të “Perjetshëm”, edhe pse ishte shumë i rinj, i paster, Atdhetar dhe Klerik i Perkushtuem, që Rinia Shqiptare do t’a ruej perjetë në kujtesen e vet si: Zamak i Flamurit Kastriotit – Skendrerbeut!

Melbourne, 24 Qershor 2022.

BETEJA E FUSHË-KOSOVËS 1389 DHE TRASHIGIMIA E SAJ…!

June 28, 2022 by s p

NGA NDUE BACAJ

HISTORI NGA BETEJA E FUSHË KOSOVËS

15/28 Qershor 1389 në trojet e Shqiperisë Etnike , u zhvillua një ndër betejat luftarake më të tmerrëshme e tragjike që kishte parë historia e perplasjes së qytetrimeve për shekuj në trojet e Ballkanit. “Fati” kishte dashur që sheshi i kësaj beteje fatzezë të bëhëshin trojet e Dardanisë së moçme apo Kosovës sotme.. Beteja u zhvillua në veren e vitit 1389 në Fushë-Kosovë, nga ku merr edhe emrin historik (Beteja e Fushë-Kosoves,ndonjë historian e quan edhe beteja e Fushë-Mëdhenjave)… Fundshekulli i XIV kishte detyruar popujt ballkanikë e më gjerë që rrezikut që u kërcënohej nga perandoria aziatike Turke-Osmane t’i përgjigjeshin me një koalicion të paparë deri atëherë. Mjafton të kujtojmë se këtu bënin pjesë arbërit (shqiptarët) , bullgarët, rumunët , hungarezët, polakët, serbët , kroatet e boshnjakët . (Ka ndonjë dokument osman që “shenon” sikur në ketë betejë kishin marrë pjesë edhe grekë , çekë, frankë , ndoshta keta kanë qënë vullnetarë nga Evropa…). Historiani i njohur shqiptar akademik prof.dr.Kristo Frashëri për këtë betejë ndër të tjera do të shkruante: “Aty në Fushën e Mëllenjave pak kilometra në veri të Prishtinës më 28 qershor 1389 u ndeshën ballë për ballë dy palë ushtrish. Nga njëra anë armatat osmane të cilat së bashku me vasalët e tyre jo turq të udhëhequra nga sulltan Murati I, kërkonin të pastronin rrugën për pushtimin e plotë të Gadishullit Ballkanik në drejtim të Evropës Qendrore. Nga ana tjetër forcat e armatosura të koalicionit ballkanik dhe joballkanik me në krye princin serb Lazar, të cilat vrapuan për të ndaluar marshimin e armatave osmane…”.1. Por historigrafia na tregon se princi serb , Llazari i Rashës , që drejtonte koalicionin e princave të krishterë, u zgjodh jo sepse paskësh qënë një luftëtar më i regjur sesa të tjerët, apo sepse trupat e tij na ishin më të shumtët në numër , por në radhë të parë sepse zotrimet e tij kërcënoheshin drejtpërsëdrejti nga mësymja osmane në rajon. Ndërsa kronistët Osman na “tregojnë” se tre udhëheqësit kryesorë të koalicionit ishin: princi serb Llazar Hrebeljanoviç, mbreti boshnjak Tvërtko dhe princi shqiptar Gjergji II Balsha. Në betejë merrnin pjesë edhe feudalë të tjerë të mëdhenj shqiptarë. I tillë ishte sidomos Teodor II Muzaka , i cili ra në betejë me 4000 nga ushtarët e tij.2. Gjithashtu merrte pjesë edhe Gjon Kastrioti (babai i Gjergj Kastriotit) si dhe prijës të tjerë arbënorë. Ushtarakisht, forcat ballkanike e humbën luftën. Në fushën e betejës mbetën me mijra veta të vrarë. Princi serb, Lazari, udhëheqësi i koalicionit ballkanik, u zu rob dhe pastaj u vra. Armatat osmane gjithashtu e paguan shtrenjtë fitoren. Ata lanë në fushën e luftës me mijëra veta së bashku me kreun e tyre, sulltan Muratin I, me gjithë të birin Jakupin. Por me gjithë fitoren që korri sulltani i ri, Bajaziti, e ndërpreu marshimin e mëtejshëm. Nga plagët e shumta që morën ushtritë osmane ai u detyrua të kthehej në kryeqytetin e vet, në Edrene. Për popujt e Evropës Juglindore, plagët e shumta që morën ushtritë osmane në betejën e Kosovës qënë një fitore brenda disfatës.3. Në një kronikë të vitit 1510 nga një trashigimtar i Teodor Muzakës shkruhet:”…Sulltan Murati I iu vërsul Serbisë e Bullgarisë, por Llazari, despoti i Serbisë, Markoja, mbreti i Bullgarisë, Teodor Muzaka, trashëgimtari i dytë i Shtëpisë sonë, e bashkë me të sundimtarë të tjerë të Shqipërisë, u ndeshën me osmanët. Aty u thyhen të krishterët e mbeti i vrarë edhe Teodori ynë, që kishte sjellë më vete një ushtri shqiptare. Po aty u zu rob Llazari i Serbisë që më vonë osmanët e vranë. Paskëtaj filluan luftërat e paprera të osmanëve në Shqipëri, në të cilat humbën jetën aq shumë bujarë e luftëtarë trima…4. Në betejën e Fushë-Kosovës në mes ushtrisë së koalicionit mbrojtës ballkanik dhe ushtrisë pushtuese turke-osmane (dy herë më e madhe se koalicioni) u dalluan veçanarisht trupat e udhëhequr nga Gjergji II Balsha i Shkodrës dhe Teodor II Muzaka i Beratit… Beteja e zhvilluar në afërsi të Prishtinës më 15 qershor 1389 ishte nga më të tmerrshmet që kishte parë syri i njeriut deri atëherë mbi këto troje. Ndonse një shqiptar i quajtur Milosh Kopiliq , deportoi deri në çadrën e Sulltanit dhe e vrau Muratin I , turqit arritën ta shkatërronin koalicionin ballkanik. Kjo disfatë e përgjakshme i hapi rrugën Sulltan Bajazitit , të mbiquajturit “Rrufeja” për deportimin e më tejshëm në tokat shqiptare.5. Koalicioni kundër turko-osman ballkanik, me gjithë luftën dhe qëndresën e madhe jo vetëm humbi, por la pas një tragjedi të vërtetë për fatet e popujve të Ballkanit në përgjithësi, dhe për popullin e trojet shqiptare në veçanti. Në këtë betejë ne shqiptarët, sipas dokumenteve të ndryshme historike, treguam se jemi populli më luftëtarak jo vetem në mbrojtje trojeve tona , por edhe të qytetërimit dhe besimit kristian. Në fushën e kësaj beteje dhanë jeten rreth pesëmijë trima arbër , e së bashku me ta edhe vetë Teodor II Muzaka. Një nga emrat më sinjifikativ të kësaj beteje është trimi kryehero i Fushë-Kosoves Milosh (apo Mirash) Kopili i cili vrau në çadrën e sulltanit (dikun shkruhet në fushen e betejes…) vetë Sulltan Muratin e parë të Perandorisë Turko-Osmane që udhëhiqte luften pushtuese në “emrin” e Allahut , ku në ketë betejë ky sulltan i lutej për ushtaret e tij : “ O Allahu im mos m’i ndëshko ushtaret e mi të pafajshem që erdhen deri këtu vetëm per ta lartesuar emrin dhe kumtuar Islamin”. Është “interesant” të vihet në dukje se për ditën e zhvillimit të betejës në Fushë-Kosovë ka “dy” data që nuk puqen me njera tjetren. Disa historianë e studiues “thonë” se beteja u zhvillua me daten 15 qershor 1389 , ndërsa disa historianë e studiues të tjerë pranojnë si date të betejes 28 qershorin. Edhe albanologu e historian i njohur Robert Elsie, pranon si datë të betejes të Fushë-Kosovës 28 qershorin kur shkruan: “Më 28 qershor 1389, turqit mposhtën koalicionin e forcave ballkanike nën udhëheqjen e serbe në Fushë-Kosovë, dhe u bënë zotër të Ballkanit”.6. Në shkrimet turke si datë të zhvillimit të betejës dhe vrasjes së Sulltan Muratit I shënohet data 10 gusht (1389). (Ndryshimi i datave për betejën e Fushë-Kosovës duket se më së shumti ka të bëjnë me ndryshimin e matjes së kohës sipas kalendarëve ; Julian, Gregorian dhe ai Turk).

PËR HEROIN E BETEJËS, SHQIPTARIN E “VJEDHUR” MILOSH APO MIRASH KOPILIN !

Edhe pse kanë kaluar 633 vite nga ajo kohë plotë erë gjaku e shpate , jehona e kësaj beteje ende nuk është shuar, ndërsa heroin shqiptar Milosh Kopili janë munduar ta bëjnë të tyre serbët apo popuj të tjerë që morën pjesë në këtë betejë. Në shkrime të ndryshme historike , letrare e gojore emrin e Milosh Kopilit e gjejmë të deformuar në Millosh Kopiliqi, duke i dhënë disi trajta sllave. Natyrisht kjo ka “arsyet” e veta, se këtë kryehero kushdo po ta kishte do të krenohej dhe do t’i thurte këngë e legjenda, e ndërsa ne shqiptarët pak kemi bërë për këtë, por edhe serbët pak kanë guxuar ta bëjnë një gjë të tillë , pasi e kanë ditur se nuk ishte serb, por shqiptar. Për Car Llazarin popujt sllav kanë thurur qindra këngë, legjenda e gojëdhëna. Sipas disa studiuesve Car Llazari ishte tradhtuar nga serbi tjeter Vuk Brankoviç, Per këtë tradhti shkruan edhe studiuesja Edith Durham , nga e cila citoj: “Një bashkudhëtar serb më tregoi me dorë në të majtë të shinave , pak perpara Prishtinës , kodrën ku Vuk Brankoviçi , dhëndri tradhtar i Car Llazarit kish terhequr njerëzit e vet , duke i dhënë kësisoj fitoren turqve . Ç’pret nga Vuku i mallkuar ! Mallkuar qoftë ai e kush e bëri . Mallkuar qoftë trungu i tij. Ai e tradhtoi Carin në Kosovë . E braktisi atë bashkë me dymbëdhjetëmijë vetë”.7. Kujtojmë se në versionet e gjuhës latine të asaj kohe Milosh Kopili cilësohej si Miros apo Milos Cobilitzius, ndërsa në shkrimet e Marin Barletit e gjejmë Miroso apo Miloso Cobilichia. Në burimet osmane emrin e vrasësit e sulltan Muratit e gjejmë në trajten Miras, që afrohet me emrin Mirash (që unë e perdora më sipër si emër të mundëshëm), ndersa mbiemrin e tij e gjejmë në format Kuple apo Keple e deri Kopili , mbiemër i njohur jo pak edhe sot… Për origjinën e heroit të Fushë-Kosovës e padiskutueshme është se ai ishte arbër (shqiptar) , ndersa si vend thuhet se është nga Drenica e Kosovës , ku edhe sot tregohet se Milosh Kopili ka të trashëguar rrënojat e kullës në Drenicë, si dhe ka dhjetra këngë epike që i kushtohen këtij trimi legjendar… Origjinen arbëre-shqiptare të heroit të Fushë-Kosovës e tregon edhe një kronikë e vitit 1510 e shkruar nga një trashigimtar i Muzakajve, kronikë nga e cila citoj: “Sipas legjendës popullore Miloshi ka pas lindur në Kopiliqin e Epërm, por më vonë është vendosur në Kopiliqin e Poshtëm”. Pleqtë e Drenicës tregojnë se Milosh Kopiliqi â kanë prej ktuhit” (Drenicës). Ata vënë një vijë të qartë demarkacioni: “Car Lazari â kanë i serbëve, Milosh Kopiliqi i yni”. Milosh Kopiliqi â kanë më i madhi kreshnik i shqiptarëve në luftën e Kosovës. Në Kopiliq të Poshtëm ka vende që quhen: Te trolli i Miloshit, Veneshta e Miloshit, Te kisha e Miloshit etj. Në Sallabajë gjendet Vorri i Milosh Kopiliqit. Miloshi e mbante ushtrinë në pyjet e Çiçavicës e të Kukës” (pyje të Drenicës). Car Lazari… vendin e tij e ka pas kah Kraleva dhe jo në Kosovë”.8. Është jo pa interesë një gojëdhënë jo shumë e njohur që identifikon mbiemrin e Miloshit me toponimin Obiliqi (në afersi të të cilit është ngritur tyrbja ku u vra sulltan Murati I). Kjo gojëdhënë thotë se ndër mote toponimit Obiliqi i është shtuar në fillim shkronja “K” që e ka bërë nga Obiliqi në Kobiliqi apo Kopiliqi. Ky “deformim” thuhet” se u ka rënë per shtat fqinjeve sllav të cilet identifikimin e mbiemrit të Miloshit me Kopiliqin e kanë fryrë nga letraxhinjet e tyre rrenaxhi per ta bërë të tyre , madje duke i deformuar edhe emrin nga Milosh apo Mirash në Millosh.

633 VITE PAS BETEJËS, TRASHIGIMIA E PUSHTUESVE TURKO-OSMAN NË KOSOVË!

Kushdo që viziton sot atë “cope” të madhe të Shqiperisë Etnike me emrin e moçem Dardani, sot Republika e Kosovës nuk mundet të “shpëtojnë” pa kërkuar të mësojnë diçka më shumë per betejen famëmadhe kundër turke-osmane të Fushë Kosoves (1389). Me ketë rast kushdo që viziton vendin e betejës dhe vetë kryeqytetin e Kosoves (Prishtinen) do të gjindet para të papriturave jo të kendeshme që në vend memorizimit të betejes së Fushë-Kosovës dhe heronjeve të saj shqiptar do të shohë të kundërtën që “gjallon” turko-osmanizem…

TYRBJA E SULLTAN MURATIT I , në fshatin Mazgjit të Obiliqit gjindet e ndertuar, rrethuar , zbukuruar dhe mirëmbajtur Tyrbja e ngritur mbi varrin e Sulltan Muratit I të vrarë në betejen e Fushë-Kosoves (1389) nga shqiptari Milosh Kopili. Tyrbja thuhet se eshtë ndertuar pak vite pas vrasjes së Sulltan Muratit I. Madje në afersi të tyrbes është e ngritur një skulpturë që i kushtohet sulltan Muratit , i cili paraqitet në mes të keshillit të tij të luftes me veshjen e njohur të sulltanëve dhe me armet në brez.. Tyrbja e Sulltan Muratit I është rindërtuar e rinovuar disa herë , që nga viti 1660 kur e viziton kronisti i njohur Evlija Çelepia..e deri në vitin 1912 kur qeveria serbe e ruante tyrben e sulltan Muratit me haraçet e Turqisë… Pas Luftës së Dytë Botërore, në vitin 1960-61 varri ishte vënë nën patronazhin e shtetit ku dhe tyrbja është riparuar në një mënyrë themelore. Në vitin 1989 nga ana e shtetit të (ish) Jugosllavisë ishte marrë vendimi që të bëhet restaurimi i tyrbes së Sulltan Muratit I…9. Vlen të theksohet me keqardhje se vazhdimisht pranë tyrbes së sulltan Muratit I , shqiptarë të Kosovës bëjnë pelegrinazh, luten dhe lënë dhurata për shpirtin e këtij pushtuesi turko-osman. Vlen të cilësohet se në vitin 1953 në Gazi Mestan (ish) republika Serbe nën ish shtetin komunist Jugosllav do të ndertonte një obelisk të madh në perkujtim të betejës të Fushë -Kosoves , por dhe në sherbim të rizgjimit e frymëzimit të ndjejave nacionaliste e antishqiptare të serbo-sllavëve. Në njëren nga “citatet” serbe që ngacmonte ndjejat… shkruhej (serbisht) :”Kush është serb i rracës serbe , dhe nuk ka ardhur ketu per betejen e Kosovës, mos pastë pasardhes gjaku , as djal as vajzë ,as bij as bija , Dora e tij mos prodhoftë as venë , as grurë ,as rrush të bardhë as të kuq..”. Por “turko-osmanizmi i betejës të Fushë-Kosovës nuk mbaron me kaq pasi në mes të Prishtines janë të ngritura dy xhami që u kushtohen:

XHAMIA E SULLTAN MURATIT I, të vrarë në betejen e Fushë -Kosoves (1389), xhami që njihet edhe me “emrat” Çarshi Xhamia – Xhamia e Gurit (Prishtinë), xhami e cila është ndërtuar nga Sulltan Bajaziti i I për Sulltan Muratin e I. Xhamia gjendet në kompleksin e Prishtinës së vjetër, në pjesën qendrore të qytetit… Xhamia është ndërtua në fundin e shek.XIV dhe fillim të shek. XV për ta përkujtuar fitoren e forcave osmane dhe Sulltan Muratin I në betejën e vitit 1389.10.

XHAMIA E SULLTAN MEHMET FATIHUT II, sulltan që per nga egërsia dhe krimet ndaj popujve e vendeve që i pushtonte kishte fituar nofken Mehmet pushtuesi. Kjo Xhami njihet edhe si Xhamia e Mbretit apo Xhamia e Madhe, por që i kushtohet Sulltan Mehmet Fatihut II… Xhamia e Sulltan Mehmet Fatihut II gjendet në bërthamën e qytetit të vjetër të Prishtinës, në afërsi të Hamamit të Madh (shek. XV)… Është ndërtuar sipas urdhrit të vetë Sulltan Mehmet Fatihut II – Pushtuesit. Mbishkrimi i shkruar në alfabetin arab në gjashtë rreshta i cili ndodhet mbi portalin e hyrjes si datë të saktë të ndërtimit jep vitin 1461, sipas kalendarit gregorian, përkatësisht hixhrën 865 sipas kalendarit arab.11.

NË VEND TË EPILOGUT:

Tre trashigimtë turke-osmane të betejës së Fushë-Kosovës…(Tyrbia e Sulltan Muratit I, xhamia e Sulltan Muratit I dhe xhamia Sulltan Mehmet Fatihut II), që sot ruhen, mirëmbahen, nderohen dhe janë funksionale, janë të nominuara trashigimi kulturore në republikën e Kosovës. Për çdo shqiptar që e njeh sadopak historinë tonë Iliro-Arbënore-Shqiptare, e veçanarisht atë të pushtimit rreth 450 vjeçar turko-osman nuk besoj se gjenë argumente që këto tre trashigimi të pushtuesve turko-osman t’i identifikojnë si trashigimi kulturore e historike të shqiptarëve të Kosovës dhe trojeve të tjera etnike Iliro-Arbënore-Shqiptare… Ato janë “thjeshtë” trashigimi të një pushtuesi, pasojat e të cilit ende i vuajmë…

REFERENCAT:

1.Kristo Frashëri, https://www.radiokosovaelire.com/dr-kristo-frasheri-shqiptaret-ne-betejen-e-kosoves-te-vitit-1389/.

2.Serge Metais , Histori e Shqiptarëve -nga Ilirët deri te Pavarësia e Kosovës, fq.237, sh.b.”55”, Tiranë 2006.

3.Kristo Frashëri, https://www.radiokosovaelire.com/dr-kristo-frasheri-shqiptaret-ne-betejen-e-kosoves-te-vitit-1389/.

4.Gjon Muzaka, “Gjenealogji e familjes Muzaka” 1510.

5.Ewin Jacques, Shqiptarët- Historia e popullit shqiptar nga lashtësia deri në ditët e sotme, fq.195, Fondacioni Abraham Linkoln në Tiranë 1995.

6.Robert Elsie, Fjalori Historik i Shqipërisë, fq.574-575, sh.b. Uegen, Tiranë 2011.

7.Edith Durham , Shqiperia e Eperme, një udhëtim në Shqiperinë e veriut të vitit 1908 , fq.312 botime IDK.

8.Gjon Muzaka, “Gjenealogji e familjes Muzaka” 1510.

9.https://sq.wikipedia.org/wiki/Tyrbja_e_Sulltan_Muratit.

10.https://sq.wikipedia.org/wiki/Xhamia_e Çarshisë.

11.https://sq.wikipedia.org/wiki/Xhamia_e_Mbretit.

QERSHOR 2022.