“Personaliteti i tij artistik është formuar në Shqipëri dhe shumë subjekte të skulpturave lidhen me heronjtë kombëtarë, ku spikasin Nana Terezë dhe Skënderbeu, të cilët në ditët tona i përkasin botës mbarë. Skulptori shqiptar Vasil Rakaj, jeton me familjen e tij në Connecticut dhe në rrugët e tij ecën çdo ditë. Njëra prej tyre e çon në studion e vet, në hapësirën e së cilës qëndrojnë vepra të përfunduara, punime në proçes, vizatime dhe skicë ide për veprat e ardhshme, fotografi dhe objekte të ndryshme, të cilët së bashku krijojnë atmosferën intime të një artisti. Vasil Rakaj, ka një krijimtari të pasur dhe kjo e bënë të jetë një nga skulptorët e talentuar bashkëkohës shqiptar, që emigroi në SHBA.” – Suzana Varvarica Kuka

“Ka kaluar më shumë se një gjysmë shekulli nga viti 1963, kur në Uashington D.C., dr. Martin Luther King Jr. mbajti fjalimin historik, që do të shndërronte përgjithmonë Shtetet e Bashkuara të Amerikës, “Unë kam një ëndërr” (I have a dream). Skulptori i njohur, Vasil Rakaj, asokohe ishte vetëm 10 vjeç, në moshën kur ëndrrat kanë vetëm dimensione fëmijërore. Ëndrra e lirisë, ëndrra e barazisë dhe të tjera ëndrra të guximshme do të lindnin e do të bëheshin realitet vite më vonë. Tashmë, Rakaj prej dy dekadash punon dhe jeton në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Autori i monumentit të shenjtores Nënë Tereza dhe i shumë veprave të tjera, fitues i disa çmimeve, është përzgjedhur për të realizuar bustin kushtuar aktivistit të famshëm për të drejtat e njeriut, dr. Martin Luther King Jr.” – Tom Therçaj, gazetar, Tiranë, Albania

Klajd Kapinova

Ai flet esencialisht dhe pak fjalë për artin e tij

“Gjergj Kastrioti – Skënderbeu, është Ai Heroi Kombëtar, që mbeti përgjithëmonë Kalorësi i Lirisë së popullit tonë dhe i gjithë Europës. Eshtë mbrojtësi i Krishtërimit në Mesjetë. Eshtë pishtari i identitetit tonë kombëtar. Ne jemi bijtë e Skënderbeut, i cili na frymëzon e na shtyn të ecim përpara për liri, zhvillim dhe përparim. Figura e Tij i hypur në kalë e me shpatën e çveshur, është imazhi i çdo shqiptari, në çdo kohë e në çdo vend të trojeve shqiptare, në Ballkan dhe në Europë. Me punën time, që po paraqes në skupturë, pak a shumë këto desha të them me krenari, për figurën e Skënderbeut.” – Vasil Rakaj, skuptor, Ansonia city, Connecticut, SHBA

Dihet, se dhuratat më të rëndësishme dhe më të bukurat, në jetën e pasur dhe të përditshme artistike, është e mpleksur vazhdimisht me atë të zakonshme njerëzore, shpesh bien nga energjitë qiellore, të cilat zbresin natyrshëm në trupin e njeriut artist.

Vitet kalojnë me shpejtësinë e erës, si pa e ndierë dhe nëse pyesni sot historianët e artit, se cilët janë artistët më të mëdhenj pamor të të gjitha kohërave, do të kishim në listën e historisë artistike një mori emrash nga shtete dhe kontinente të ndryshme të botës.

Në ditët tona, sigurisht, ka disa standarte, me të cilat mund të masim, se cilët janë artistët më të mirë dhe përkushtuar skulpturës shqiptare ndër vite.

Bota e magjishme e artit, historikisht në trojet etnike shqiptare dhe në dekadat e fundit në diasporë, ka qenë e dominuar nga artistët e shquar burra, mbasi puna e tyre krijuese është gjithashtu e një cilësie të lartë dhe të qëndrueshme në standarte shumë të mira, sepse ato kanë arritur sukses në kohën e tyre, pavarësisht pengesave të mëdha të rendit politiko-shoqërorë dje dhe sot.

Ndikimi i bërë ndër vite nga një artist te bashkëkohësit e tij, është një faktor tjetër e cila shpreh në këto portrete vlerat e larta artistike, gjatë dekadave të fundit, duke u dalluar kjartë vërtetësia dhe psikologjia e figurave të ndryshme të mirënjohura historike, të realizuara me një plastikë të natyrshme dhe delikate.

Në punimet e mjeshtrit shqiptaro-amerikan Vasil Rakajt, ndihet pulsi i një artisti të fuqishëm, që ka ditur të ndërtojë figura të vrullshme në lëvizje, po aq sa të krijojë me një delikatesë magjike figurat femërore, ku shihet ndikimi i skulpturës bashkëkohore dhe asaj klasike. Skulpturat e trimave të lirisë së shekullit të kaluar si vëllezërve Gjeto e Dedë Cokut etj., është shembulli më tipik i shpirtit të tij krijues delikat.

Fuqia brenda veprave të tij artistike, ishte ndër dekada dhe është ende sot në ditët tona në Ansonia city, në shtetin Connecticut të SHBA-së e bashkuar me shkathtësinë, shpirtin dhe guximi i tij, të cilat ishin gjithnjë në lartësinë e kohës cilësore deri në ditët tona.

Ai, kurrë nuk hoqi dorë nga skicat dhe relievet, sepse ato shpalosnin esencën dhe imagjinatën e tij më shumë se gjithçka tjetër. Dhe jo vetëm që e ushtroi këtë profesion, por gjithçka që kishte të bënte me skulpturën në studion e tij, në Ansonia, ku ai punon rregullisht dhe pa u lodhur çdo ditë.

Skuptori duar-artë Rakaj dhe skupturat në bronz të patriotëve të shquar vëllezerit Gjeto dhe Ded Coku

Gazetarja amerikane Lauresha Xhihani, në kronikën e saj për gazetën amerikane The Sunday Republican, ndër të tjera shkruan, se: “Skulptori shqiptar Vasil Rakaj, është ngarkuar të krijojë skulpturat e patriotëve shqiptarë vëllezër Gjeto dhe Ded Coku, që do të derdhen në bronz dhe do të vendosen në qytetin shqiptar të Lezhës, për nder të tyre. Rakaj tha se do ti nevojitet një sasi e madhe argjilë me bazë vaji në veprën origjinale (plasteline). Bob Falcetti republikan-amerikan pau foton e Gjeto dhe Ded Coku të stolisur me medaljen e dhënë nga austriakët. Nga gishtat e durëve të arta të Vasil Rakajt, tashmë po i kthehet dinjiteti dy prijësve dhe patriotëve të shquar shqiptarë. Skulptori me origjinë shqiptare, po krijon statuja artistike të Gjeto dhe Ded Cokut, dy lidera shqiptarë, në luftën e vendit për pavarësi. Gjeto e Deda, ishin guvernatorë të parë dhe lider karizmatik të Lezhës.”

Kujtojmë nga burimet historike shqiptare të shekullit XX, se patriotët vëllezër Gjeto dhe Ded Coku, asokohe ishin luftëtarë dhe politikanë trima, të cilët vazdimisht luftonin pa u trembur, gjatë gjithë jetën së tyre për pavarësinë e Shqipërisë.

Nacionalisti antikomunist Ded Coku, më pas fatkeqsisht u ekzekutua mizorisht dhe pa të drejtë nga diktatura totalitare ateiste dhe fashiste-komuniste (1944-1990), në vitin e zi 1945.

Në vitin 2010, qeveria e përkohshme në Lezhë i dha vëllezërve Gjeto dhe Ded Cokut titullin: “Nderin e Qarkut të Lezhës”, ndërsa Presidenti i Shqipërisë, prof. Bamir Topi, i dha Gjeto dhe Ded Cokut titullin: “Medaljen e Shqiponjës së Artë” (Tiranë, 2012), me motivacionin, “Për luftën e tij për pavarësinë e Shqipërisë dhe kauzat shqiptare”.

Ai u barbarizua fatkeqsisht me plumba nga një skuadër e turpshme pushkatimi në qytetin e Lezhës, në një kohë qe ai si nacionalist i madh, vite më parë me dashuri dhe krenari kishte arritur të ngrinte flamurin kuq e zi shqiptar në vitin 1912, vit kur Shqipëria shpalli Pavarësinë e plotë (më 28 Nëntor 1912) nga Perandoria Xhihadiste Islame Otomane.

Në vijim të reportazhit të saj, gazetarja amerikane përshkruan me detaje për lexuesit amerikanë historinë e vëllezëve nacionalistë Gjeto dhe Ded Coku të paharruar për popullin e Lezhës dhe më gjërë. Gjithashtu nga shkrimi i saj, aty mësojmë se, nacionalisti Ded Coku do të qëndroj sërish në Lezhë, me sytë e tij shqiponjë, që vështrojnë tokat e dashura, për të cilat luftoi për dekada të tëra.

Duke shfletuar faqet e historisë, kujtojmë se Ded Coku asokohe ishte njeriu me personalitet të madh, i cili vizitoi mbretërit e kohës dhe Atin e Shejt, Papën në Selinë e Shejt në Vatikan, (Romë, Itali).

Rakaj, do të marrë muaj për të përfunduar dy statujat, duke përdorur balte për secilën. Statujat prej e kthyer nga balta ne allçi u dërguan në Shqipëri, ku dhe u derdhen në bronz. Rakaj, gjithashtu kishte udhëtuar në Shqipëri, për t’u siguruar që statujat në fjalë të jenë ashtu siç i kishte parashikuar dhe për të parë inagurimin (zbulimin) ose sikurse quhet ndryshe në Shqipëri organizimi i ceremonisë e përurimit të tyre.

Ai vazhdimisht ndjehet edhe sot krenar, se kishte privilegjin dhe përgjegjësinë e veçantë për skulpturat e vëllezërve patriotë Coku. Ndërsa Rakaj punonte asokohe, dy të ftuar specialë e shikojnë – djali 87-vjeçar i Cokut Sokol dhe nipi i tij Eduardi.

Artisti ynë, ka një natyrë të qetë, vështrim meditues dhe reflektues, tek flet esencialisht dhe me pak fjalë për artin e tij dhe të bind, se gjenitë e mëdhenj arrijnë më shumë kur punojnë esencialisht dhe cilësi, sepse bashkëbisedojnë me trurin e tyre vazhdimisht, për risitë dhe formojnë ato ide perfekte, të cilat gradualisht më pas i shprehin artistikisht me gishtat e duarëve të arta dhe riprodhojnë vlera brilante artistike, atë që mendja e tyre apo e mjeshtrit tonë Rakaj, tashmë ka konceptuar.

Shën Nënë Tereza dhe skuptori Rakaj

“Nëse do t’i referohem fatit, ia dedikoj Nënë Terezës, të cilën e ndiej si engjëllin tim mbrojtës. Nuk harroj në asnjë çast të shprehem me zemër se Ajo më ka ndryshuar jetën. Është më shumë se një mrekulli, që një artist shqiptar, i cili në rininë e vet është edukuar nga sistemi komunist me urrejtjen ndaj fesë dhe social imperializmit, të bëhet qytetar amerikan dhe autor i personaliteteve të shquara si shën Nënë Tereza dhe dr. Martin Luther King Jr.”– Vasil Rakaj, skulptor, SHBA

Artisti dhe veprimtari humanist Rakaj, për shembull tek bamirsja e madhe botërore shën Nënë Tereza e Kalkutës, kërkonte një model tokësor dhe njëkohsisht asokohe as nuk mund të imagjinonte se fantasia artistike mund të kapte këte bukuri dhe hirin qiellor, që do të ishte ai i mishërimit rrezatues hyjnor, tek bota dhe shpirti i Saj madh i fisnik.

Nga historia e vitëve të shkuara mësojmë, se gjatë një interviste dhënë nga meshtari i shquar patër Pashko Gojçaj o.f.m., në Tuz, ai (frati) deklaron hapur, se skuptori shqiptar Vasil Rakaj, është i pari skuptor në botë, që i bën momentin në skupturë kushtuar personalitetit të shquar Nënë Terezës, në të gjallë të Saj dhe një muaj mbasi Ajo kaloi në amshim u inagurua kjo vepër arti, e cila ende sot ndodhet në Tuz.

Vasil Rakaj, ka skalitur prej dekadash art në skulpturë. Një nga subjektet e tij më të preferuara është shën Nënë Tereza (1910-2007), shqiptarja më e famshme në botë. Ajo me madhështinë e Saj fisnike, ishte një pikë e dobët e skulptorit tonë.

Studiuesja dhe kritikja e artit bashkëkohor Suzana Varvarica Kuka, në një shkrim të saj botuar në gazetën “Dielli” (Tetor 2019 dhe ribotuar nga redaksia këtu në New York, në Numërin Special me shumë faqe në muajit nëntor 2019, e cila i kushtohet tërësisht Pavarësisë së Shqipërisë) të komunitetit tonë shqiptaro-amerikanë, ndër të tjera vlerëson kështu: “Në studio, Vasil Rakaj modelon argjilën e bronzin, gdhend drurin e gurin. Jeta e tij artistike nuk ndahet nga jeta e tij sociale dhe të dyja bashkë zenë vend në dy periudha të rëndësishme. Periudha e parë i përket jetës së tij në Shqipëri, gjatë kohës komuniste dhe krijimtarisë së tij nën diktatin e qeverisjes së sistemit monopartiak. Në këtë periudhë deri në 1990, Vasil Rakaj u edukua me nocionin: “Se atdheu, është familja” dhe kjo moto e bëri një individ të ndërgjegjshëm në jetën e tij artistike. Ai u rrit si skulptor realist, punoi si mësues dhe metodist i edukimit figurativ; jetoi në Kurbin dhe krijoi punime arti, të cilat lidhen me temat, subjektet dhe personazhet që sugjeronte arti dhe propaganda e asaj kohe në Shqipëri. Pas rënies së komunizmit, Vasil Rakaj bashkë me familjen e tij, u largua drejt ShBA dhe nisi një jetë të ndryshme nga ajo e atdheut, por duke mos e humbur mallin për të. Në ShBA, në Conneticut fillon periudha e dytë të jetës, ku zhvillon krijimtarinë duke mos e harruar shprehjen e Volterit: “O njeri! Kurrë mos u lodh për ndihmën që i jep atdheut”.

Duke ndjekur nga afër jetën dhe aktivitetin e pasur artistik të mikut tim, mjeshtërit duar-artë Vasil Rakaj, studiuesja Kuka vijon rrëfimin e saj, se: “Në ShBA ai vlerësoi personalitetitin e Martin Luther King-ut dhe e modeloi potretin e tij në stil realist.

Më pas modeloi një bazament me formë shumë të veçantë dhe portreti – kokë mbi bazamentin e harkuar qëndrojnë në harmoni të plotë. Kjo vepër ruan vlera estetike dhe cilësi të lartë të ekzekutimit artistik.

Këto dy cilësi i kanë dhuruar nderim skulptorit ndër personalitetet e vendit ku jeton dhe në komunitetin e përbashkët, që respekton figurën e shquar të Martin Luther King-ut, si lider në mbrojtje të të drejtave të njeriut.

Në këtë periudhë skulptori ka vlerësuar ndjesi dhe përjetime të fenomeneve njerëzore në përshtatje me jetën dhe filozofinë jetësore.

Ai krijoi dhe krijon portrete, figura femërore alegorike dhe portrete të njerëzve nga jeta e përditshme.

Gjatë procesit krijues skulptori Rakaj nuk e anashkalon subjektin figurativ të një vepre, madje e pasuron me një mendim të vetin.

Në mënyrë ekskluzive, në të gjithë krijimtarinë e Vasil Rakaj dallon arti i tij për të pasqyruar në disa forma figurën madhore të Nënë Terezës. Ajo duket se zë një vend kryesor.

Ai e adhuron figurën dhe personalitetin e Nënë Terezës. Ai e respekton dhe është krenar për ekzistencën e saj.

Kjo ka sjelle një krijimtari të shumtë rreth personalitetit të saj. Në studion e tij në ShBA, në ekspozita dhe në evente përkujtimore që lidhen me atdheun, figura e saj në skulpturën e tij zë një vend të rëndësishëm.

Ai e ka gdhendur figurën e saj si shtatore, si bust, si reliev dhe si portret, por edhe si kompozim të skulpturës urbane dhe monumentale. I ka dhënë ngjashmëri në pamjen e jashtme, butësinë psikologjike, karakterin fetar përmes pasqyrimit të ndjesisë së shërbesës dhe të përulësisë.

Ai e punoi figurën e saj në Shqipëri dhe ShBA dhe e ka ekspozuar skulpturat e titulluara “Nënë Tereza”, në dhjetra ekspozita e me sukses në Shqipëri e ShBA.

Në Kosovë, skulptura e tij statuja “Nëna Terezë”, e cila është një figurë që shpreh personalitetin e shënjtores, e cila mban me ngrohtësi dhe ngjeshur në trupin e saj një djalë-fëmi, është vendosur në rrugën – pedonale dhe shumë pak metra më në jug se sheshi ku gjendet ekuestri “Skënderbeu mbi kalë” i skulptorit Janaq Paço.

Skulptori e ka punuar figurën e saj edhe në formën e objektit të llojit dhuratë dhe, si të tillë i është dhuruar disa fondacioneve, disa personaliteteve të njohur, të huaj dhe shqiptarë.”

Në punimet e mjeshtrit Rakajt, ndihet pulsi i një artisti të fuqishëm

Skulptori i talentuar shqiptaro amerikan Vasil Rakaj (1954), ka lindur në fshatin historik Petrelë, jo shumë larg kryeqytetit Tiranë. Ai është me origjinë nga Boga e Malësisë së Madhe, e cila ndodhet në Shqipërinë Veriore.

Jeta e tij është interesante, që nga fëmijëria dhe deri në ditët tona. Shkollën fillore ai e ka mbaruar në Brojë (pranë dajave të tij në Malësi), kurse klasën e pestë në katundin Kastrat (Bratosh) tek tezja e vet, ndërsa klasën e gjashtë dhe shtatë në Milot dhe klasën e tetë e përfundon në qytetin Laç të Kurbinit.

Pasioni dhe prirja për skulpturën, bën që i riu Rakaj shkollën e mesme t’a përfundoj në Tiranë, pranë Liceut Artistik “Jordan Misja” në vitin 1973, ndërsa më 1977 kryen me sukses studimet e larta në Institutin e Arteve të Bukura, po në kryeqytetin e Shqipërisë.

Në vitet 1977-1978, skulptori i ri Rakaj, emërohet si kuadër tek Ndërmarrja Artistike e qytetit heroik të Krujës.

Skulptori, filloj punën si mësues në shkollën “Dan Bajrami” në Gjorm të Kurbinit. Duke qenë mësues, ai njëkohsisht për 8 vjet kryesoj grupin e metodistëve për lëndën e vizatimit deri në vitin 1990. Si skulptor krijues, ka qenë antarë i Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë prej vitit 1982 deri sa ndryshoi sistemi politik në Shqipëri në vitin 1991.

Ardhja e demokracisë e gjen skulptorin në aktivitet të lirë artistik, misionin fisnik të cilin e vijon edhe sot në Amerikë (Conneticut). Artisti, gjatë jetës së tij krijuese kaloi gëzime dhe meditime plot frymëzime në punën artistike, ku me daltë gdhendi mjeshtërisht në dru e material të ndryshme dhjetra tematika, që i realizonte me pasion dhe dashuri.

Mbi të gjitha temat, më e preferuar e skulptorit është portreti asokohe i Të Lumes Nënë Tëreza (sot shën Tereza e Kalkutës), me të cilat ka hapur ekspozita në disa shtete të Amerikës.

Puna krijuese e artistit malësor, është e shtrirë me vite deri në ditët tona. Ai ka marrë pjesë pothuaj në të gjithë ekspozitat kombëtare e lokale, ku ka paraqitur punimet e veta.

Të tilla mund të përmendim portretet artistike, si:

“Nëna heroinë”, “Fshatarja”,

“Malësori”, “Kok Malçi” (figurë e urtësisë popullore, i cili, për atë kohë ishte këshilltar i Heroit Kombëtar Gjergj Kastriotit (punim në gur)), portrete fëmijësh:

“Punim me shtiza”, “Kodra e Ksulave” dhe kompozimet: “Gdhendësi popullor krutan” “Puthja”, “Besa”, “Piskama-portret me duar” etj.

Falë punës pasionante krijuese, ai realizon me mjeshtëri të lartë artistike punimin në dru të titulluar: “Loja e fëmijëve” (symbylltas), ku asokohe skulptori gdhendës, Vasil Rakaj ka fituar Çmimin e Dytë Kombëtar në Shqipëri në vitin 1984. Ai ishte i caktuar për të ekspozuar traditën e kulturës popullore krutane, krahas ekspozimeve të autorëve të ndryshëm nga rrethe të tjera në qytetin e Shkodrës, që asokohe ishte kthyer në një traditë konkuruese popullore mbarëkombëtare.

Kultura dhe tradita e lashtë popullore, kanë qenë dhe mbetën edhe sot temat e preferuara të autorit artist Rakaj, një pasuri dhe vlerë e pashtërshme në frymëzimet e mëvonshme, që u bënë shkak për krijimin e veprave të reja.

Punime të tjera të gdhendur në dru, me dimensione më të mëdha, mbajnë firmën e artistit Rakaj në kafen popullore krutane, brënda në kështjellën historike të Kastriotëve, trekëndshi i gdhendur në dru në hyrje tek Pazari i Vjetër, në qytetin historik të Krujës etj.

Skulpturat kushtuar Të Lumes Nënë Terezës në Shqipëri, janë nderuar me disa çmime nderi. Kështu me veprën “Portret në dru”, në konkursin kombëtar kushtuar humanistës së madhe ndërkombëtare, skulptori duarartë Rakaj është nderuar me Çmimin e Tretë në Tiranë në vitin 1996. Sërisht po me veprën “Portret në dru” (2009), në qytetin Conneticut të Amerikës fiton Çmim të Parë, në ekspozitën e artit modern amerikan.

Ekspozita të rregullta personale skulptori Rakaj, ka hapur në 100-vjetorin e Të Lumes Nënë Tereza, më 20 shtator 2010 në Worcester Mass., në Stamford CT. (28 Shtator 2010), në restorantin italiano-amerikan “Eastwood Manor” (29 Gusht 2010), Bronx, New York etj.

Ajo që të bie në sy është se tematika e shën Nënë Terezës, zë një vend të rëndësishëm edhe në monumentet e ngritura në sheshet dhe ambientet e ndryshme publike në natyrë.

Kështu punimet e patriotit dhe skulpturit të talentuar Vasil Rakaj, gjenden të vendosura në Tuz (Mal të Zi), qysh nga 18 tetori i vitit 1997 (me nënshkrimin e skalitur Vasil Gj. (Iniciali Gj., do të thotë Gjelosh, që është emri i babait të tij) Rakaj, i cili është edhe punimi i parë i tij); në oborrin e kishën katolike shqiptare “Zoja e Shkodrës”, në Hartsdale, New York (inaguruar më 10 shtator të vitit 2000); në Sheshin Qendror të Prishtinës (Kosovë, inaguruar më 2 korrik 2002, i cili përbën punimin e tretë të tij); në kishën katolike shqiptare “Zoja Pajtore e Shqiptarëve”, në qytetin e madh industrial Detroit, Michigan, e cila përbën skulpturën e katërt të inaguruar atje, më 16 tetor të vitit 2003.

Skulpturën shumë të mirënjohur “Nënë Tereza me fëmijë”, mjeshtri Rakaj e zvogëloi dhe e përpunoi, duke i dhënë një vlerë të re artistike, të cilën ia bëri dhuratë vëllezërve Gojçaj në New York në vitin 1998, në 1-vjetorin e kalimit në amshim të Të Lumes Nënë Tereza.

Vëllezërit zemërbujarë Lekë Gojçaj (1939-2000) dhe Pashko Gojçaj (1941-2018), më vonë i mundësuan, që nga një kopje të veprës artistike t’a kenë si suvenir shumë përsonalitete të botës, si: shën papa Gjon Pali II, Presidenti demokrat amerikan Bill Clinton, Mbretëresha e Britanisë së Madhe Elisabetha II, Presidenti republikan amerikan George W. Bush, Gjeneralit amerikan Wesley Clark, kongresistit Tom Lantosh, ambasadorit amerikan në Prishtinë Walker, dom Anton Kçirës meshtar në kishën katolike shqiptare shën Pali dhe shën Pjetrit në Detroit, Michigan, SHBA, Presidenti i Kosovës dr. Ibrahim Rugova, Presidenti dhe ish Kryeministri i Shqipërisë dr. Sali Berisha etj. Ky i fundit veprën e skulptorit Vasil Rakaj, ia dhuroi Fondacionit Kulturor “Nënë Tereza”, me qendër në Tiranë, Albania.

Po ashtu skulptori i talentuar dhe i palodhur Rakaj, me modesti tregon se në 100-vjetorin e lindjes së figurës së shquar ndërkombëtare Nënë Tereza, ai ka marrë pjesë në ekspozitën shëtitëse të hapur nën kujdesin e presidentes së Fondacionit Kulturor “Nënë Tereza” zj. Liri Berisha, pranë Selinë e OKB-së në New York, sikurse më vonë në Washington D.C., dhe Itali, duke u paraqitur gjithashtu me dy punime.

Nga fondi i ekspozitave personale, autori zemërbujar i ka bërë dhuratë disa vepra me portretin e Nënë Terezës si personalitetit të shquar të komunitetit tonë, meshtarit të nderuar shqiptaro amerikanë don Pjetër Popaj, famullitar i përkushtuar pranë Kishës Katolike “Zoja e Shkodrës” në New York, personalitetit dhe biografit të shquar Nënë Terezës shkrimtarit mons. dr. Lush Gjergjit (dhuruar nga vëllezërit patriotë malesorë Gojçaj), kishës katedrale katolike, që i dedikohet shën Nënë Terezës në Prishtinë të Republikës së re të Kosovës, sikurse edhe ish Presidentit të vendit zotit Fatmir Sejdiu etj.

Ashtu sikurse quhet mons. dr. Lush Gjergji biografi i shquar shën Nënë Terezës me shkrime dhe libra, me plot të drejtë mund t’a quajmë artistin e talentuar shqiptaro amerikanë Vasil Rakaj si skulptorin e parë brilant dedikuar artistikisht Nënë Terezës.

Skulptori V. Rakaj dhe busti kushtuar dr. Martin Luther King Jr., përballë Bashkisë në Ansonia city, Connecticut

Busti i modeluar bultësisht në baltë nga skulptori Vasil Rakaj dhe i derdhur në bronz qëndron në majë të një piedestali prej graniti të zi të sjellë nga shteti Vermont.

City of Ansonia. Duke e shëtitur në këmbë dhe në disa zona piktoreke buzë ujit me makinë e kupton se ai ështe një nga qytetet apo Bashkia më e vogël e shtetit Connecticut. Ky komuniteti më së shumti i njerëzve me ngjyrë, me dinjitet dhe respekt nderoj martirin Martin Luther King Jr. përmes një busti të madh të derdhur në bronz dhe që sot ndodhet përballë bashkisë së tij.

Skulptori Rakaj, rrëfen për lexuesit shqiptar në vendlindje, momentin kur catohet nga komuniteti i qytetit dhe vetë kryetari i Bashkisë se qytetit të vogël Ansonia, që të realizoi në skulpturë figurën e personalitetit të madh amerikanë dhe botërorë dr. Martin Luther King Jr.

Ai, në një intrevistë ekskluzive, dhënë gazetarit lezhian Tom Therçaj, kujton: “Brenda pak ditësh më trokitën në studio një grup prej 10 vetash, ku bënte pjesë edhe kryetari i bashkisë së qytetit ku jetoj, Ansonia, Konektikat, David Cassetti. Të tjerët ishin përfaqësues të komunitetit, organizatorë për realizimin e veprës që do të vendoset pranë bashkisë së qytetit të Ansonias. Aty m’u dha edhe lajmi i mirë që isha përzgjedhur unë. Ishim të gjithë të gëzuar e nuk di se kush më shumë, unë si autor, apo ata që kishin trokitur në studion e duhur.”

Busti i lartë, ndodhet i vendosur dukshëm në një bazë graniti të zi përpara Bashkisë. Ai është: “një testament bashkëpunimi, në një botë me kaq shumë konfuzion, diversitet dhe urrejtje, kjo tregon se një komunitet mund të lërë mënjanë dallimet e tij dhe të punojë së bashku duke respektuar njëri-tjetrin, për të mirën e të gjithëve,” tha David Gatison, kryetari i Ministrisë së Dhjakut në Kishën Baptiste të Maqedonisë dhe një nga anëtarët e Komitetit MLK Bust.

Busti i ri, është ideuar dhe krijuar nga duart e arta të skuptorit të talentuar dhe me përvoj shqiptaro-amerikanit Vasil Rakaj, i cili sot njihet si skulptor i Këshillit të Arteve të Luginës.

Gazetarët e ndryshëm amerikanë në këto media marramendëse, kanë ritheksuar vazhdimisht se veprat artistike të autorit Vasil Rakaj, janë ekspozuar në Shtëpinë e Bardhë, Washington D.C., Buckingham Palace të Mbretërisë së Bashkuar të Britanisë së Madhe, në shtetin e Vatikanit në Itali, Shqipëri, Kosovë etj.

Perveç bustit të realizuar artistikisht në bronz, kushtuar dr. King Jr., në Bashkinë Ansonia, artisti shqiptar, ka menduar edhe për vendosjen e veprës në një piedestal prej graniti të zi. Sikurse thotë skuptori Rakaj, vepra e re dhe piedestali krijojnë një hark, që shërbejnë për të ngritur apo krijuar idene e dr. Martin Luther King Jr. në qiell. Ky hark, shihet për herë të parë si kompozim skulpturor.

Sot çdo vit përballë bustit të ri zhvillohet një ceremoni tradicionale vjetore përkujtimore, për nder të mbretit (MLK) çdo 4 prill, pikërisht në përvjetorin e vrasjes së tij në qytetin Memphis, të shtetit Tennessee.

Busti, prej kohësh thuhet se ishte një ëndërr, më pas u bë një sugjerim dhe më në fund u shndërrua në realitet. Pas tre vitesh mbledhje fondesh, skulpturimi dhe planifikimi, qëllimi i bustit në fjalë u arrit të realizohej nga duart e arta të skulptorit shqiptaro-amerikan Vasil Gjelosh Rakaj.

Por, historia apo ëndrra e vendosjes së këtij busti me famë amerikane dhe botërore e përsonalitetit të shquar amerikan është shumë e thjeshtë dhe njëkohsisht shumë interesante. Mësojmë se 5 vite më parë busti i luftëtarit të vendosur për lirië dhe të drejtave të njeriut dhe në veçanti për komunitetin me ngjyrë në SHBA dr. Martin Luther King Jr., ishte rekomanduar nga Brandon Richards, një ish-nxënës i shkollës së mesme. Ai ia shpreh këtë dëshirë (ëndërr) shokëve të klasës së tij në shkollë. Ai kërkonte asokohe, sikur të kishim një bust dinjitoz të MLK në qytetin tonë.

Me këtë ide dhe qëllim në mendje, ata së bashku nisen tek kisha baptiste në qytetin Ansonia. Pastori gëzohet për këtë ide dhe bie dakord. Ai thoshte se duhet të marret miratimi nga Bashkia se qytetit Ansonia. Këshilli Bashkiak e miraton kërkesën e këtij djaloshi fisnik e cila bëhet realitet me vendosjen e veprës monumentale përkujtimore MLK në skupturë reralizuar mjeshtërisht nga skulptori shqiptar Rakaj.

“Uau,” vuri në dukje senatori i shtetit George Logan, R-Ansonia. “Kjo është e mrekullueshme. Çfarë feste. Si një komunitet për ne, që të bashkohemi kështu – është diçka e veçantë. … Kjo është arsyeja, pse mbjellja e farave të duhura në rininë tone, është kaq e rëndësishme. Kjo ide erdhi nga një fëmijë i vogël.”

Asokohe publiku pjesëmarrës në inagurimin e bustit, dëgjoi lexime nga nxënës të shkollave të mesme, u interpretua muzikë nga kori i shkollës së mesme Ansonia dhe fjalime nga politikanë si Logan, përfaqësuesja e shtetit Kara Rochelle, D-Ansonia dhe kryebashkiaku David Cassetti.

Duke shfletuar online arkivin e shtypit të kohës, lexojmë mbresa dhe përshtypje të ndryshme për realizimin artistik të bustit asokoke nga skulptori shqiptar Rakaj.

“Ky bust më kujton bustet në Romën e lashtë të senatorëve dhe udhëheqësve të tyre të rëndësishëm. Martin Luther King Jr. ishte një udhëheqës i madh, që nxiti të bashkohemi në një kohë të përçarjes kombëtare, dhe busti i Vasilit tregon kësisoj një udhëheqës të komunitetit.” tha Rev. Edward Young, meshtar i Kishës Katolike Greke ukrainase të shën Pjetrit dhe shën Palit.

Busti MLK, para 5 viteve ishte një ëndërr e komunitetit të qytetit Ansonia, me rastin e 50-vjetorit të vrasjës së dr. King, përpara Bashkisë së Ansonias, për të përkujtuar trashëgiminë transformuese të Rev. Dr. Martin Luther King, Jr., dhe për të frymëzuar komunitetin Ansonia dhe komunitetet përreth Luginës me dashuri, barazi, drejtësi dhe dhembshuri, për të gjithë banorët e Luginës.

Kjo është koha më e bukur për një reflektim të tillë. Kur Amerika jonë e dashur dhe e ndarë fatkeqsisht në mënyrë të pakuptimtë në rrafshin politik, sot më shumë se kurrë, mendoj se ka nevojë për të dëshmuar një shpirt të ripërtërirë paqeje dhe uniteti, për të ngritur lart madhështinë tonë në rënie këto vitet e fundit.

Rev. Dr. Martin Luther King, Jr. ishte një avokat dhe shpesh fliste në tubimet masive për barazi dhe drejtësi, për të gjithë njerëzit pa dallim ngjyre dhe bindjeve politike.

Trashëgimia e tij e qëndrueshme prek jetën e të gjithë amerikanëve sot. Njerëzit e Luginës dhe komuniteteve përreth janë të nderuar të përfaqësojnë idealet e një Amerika të bashkuar.

Shënim: Shkrimi është shkëputur nga libri voluminoz: “Dritë dhe hije historike në New York” (Shënime & Refleksione), New York, 2024, me autor Klajd Kapinova, i cili shumë shpejt pritet të botohet online nga kompanitë e medha amerikane dhe botërore në Amazon, Barnes and Noble etj.

Nga Evarist Beqiri

Po sjellim sot për lexuesin përshkrimin e një udhëtari të huaj për Shqipërinë e shekullit të 19-të. Shkrimi i para 148 viteve është në gjuhën frënge. Ky shkrim botohet për herë të parë në Shqipëri. Ndër të tjera shkrimi flet për Ismail Qemalin dhe influencën e madhe që familja “Vlora” kishte në vend. Në kohën e shkrimit të këtij artikulli, Ismail Qemali ishte vetëm 32 vjeç. Ai sapo ishte ftuar në Kostandinopojë nga mentori i tij Mid’hat Pasha, për të shërbyer si sekretar i përgjithshëm në Ministrinë e Jashtme.

Autori e përshkruan shtëpinë e Ismail Beut si më të bukurën e Vlorës. Në shkrim dallohet habia e madhe e autorit, kur gjen shijen e shoqërisë europiane në selamllëkun e familjes Vlora. Mjekun francez, inxhinjerin parizien të minierave të asfaltit dhe një shtetas gjerman të vendosur me banim aty prej 30 vitesh. Shkrimi thekson rolin e familjeve fisnike shqiptare në ruajtjen e frymës kombëtare. Në mbyllje përshkruhet momenti i largimit të Ismail Qemalit nga Vlora. Autori përshkruan përshëndetjen e heshtur që i bëjnë zotërisë së tyre nga bregu i detit kavalierët shqiptarë me mantele të gjata. Në vitin 1877, gazetari Alfred Gillieron botoi librin e tij me përshtypjet nga udhëtimi edhe në Vlorë. Ai shkruan se një inxhinjer francez punonte në minierën e bitumit në Selenicë, e cila shfrytëzohej nga një shoqëri franceze e lidhur me Ismail Qemal Bej Vlorën dhe Karapanosin e Kostandinopojës.

Shkrimi vazhdon më tej duke theksuar se Ismail Qemali kishte studiuar në Francë. Ismail Qemali kreu një vizitë në Evropë, e cila zgjati nga shtatori 1875 deri në maj 1876, për të studiuar nga afër demokracinë lokale, administratën dhe financat publike. Mid’hat Pasha, Ismail Qemali dhe fraksioni i tyre liberal tentuan të vendosnin një rend kushtetues liberal në Perandorinë Osmane. Asokohe, u hartua edhe një reformë administrative, që parashikonte në veçanti krijimin e një vilajeti të vetëm që do të përfshinte të gjitha trojet shqiptare, guvernator i së cilit do të ishte vetë Ismail  Qemali. Këto përpjekje dështuan dhe Mid’had Pasha me Ismail Qemalin u syrgjynosën në vitin 1877.

Interesante është pikëpamja e studiueses turke Esma Karadag, lidhur me fillesat e angazhimit të Ismail Qemalit në lëvizjen kombëtare shqiptare, e cila nuk është cekur aspak nga historiografia jonë. Sipas saj, Ismail Qemali ishte një nga ideatorët dhe udhëheqësit e “Lidhjes së Prizrenit” të vitit 1878, menjëherë pas luftës ruso-turke. Kjo lëvizje u përkrah fillimisht nga Porta e Lartë, por pas kërkesës për autonomi politike u shtyp me dhunë. Dhe arsyeja kryesore e internimit të Ismail Qemalit në vitet 1877-1884, ishte pikërisht pjesëmarrja e tij aktive në lëvizjen kombëtare shqiptare. Fillimisht, mendohej se lideri i xhonturqve do të ishte Ismail Qemali, por fakti që ai po punonte më tepër për çështjen shqiptare binte në kundërshtim me kredon e xhonturqve. 

Më pas, ai u mbajt nga sulltani qëllimisht larg Stambollit, për të qenë larg lëvizjes kombëtare shqiptare. Ismail Qemal Vlora kishte në qëndrimet dhe veprimet e tij karakteristikat e liderit diplomatik, strategjik dhe taktik. Por, atij nuk i mungonte as aftësia logjistike për të administruar me efektshmëri të mirat që kishte në dispozicion. Ismail Qemali kishte inteligjencën taktike, e cila nënkupton aftësitë e tij për të manovruar në arenë, aty ku zhvillohen ngjarjet konkrete. Inteligjenca taktike është më e matshme dhe më e prekshme. Ndërsa aftësitë diplomatike dhe strategjike janë abstrakte. Zakonisht ato zhvillohen në prapaskenë dhe kanë të bëjnë me ndërveprimin ndërpersonal në sisteme komplekse. Providenca e kombinuar me aftësitë e tij të jashtëzakonshme bënë që Ismail Qemali të fitonte mirënjohjen e përjetshme të popullit të tij.

Dr. Sadit Bejko/

Nga fillimi i viteve ’60 në Berat, lagjia “Murat Çelepie”, te kthina brenda dyqanit të berberëve, njeriut pas xhamit i kisha paguar paratë, kisha marrë prej tij faturën dhe po mbaja radhën të qethesha.

Një grua e moshuar hyn, i përkulet atij njeriut pas xhamit, merr t’i puthë dorën, duke i pëshpëritur nën zë: “Myfti efendi, Myfti…” Burri me shtat të dobët nëpunësi u shkëput prej saj me drojë dhe plot urtësi e nxori jashtë dyqanit.

Ç’po ndodhte?

Ky faturisti i përulur i dyqanit të berberëve, ky ish-myftiu i qytetit të Beratit, ky na ishte Vexhi Buharaja. Aty e pashë, aty pyeta e dëgjova për të për herë të parë.

Më vonë lexova se studiuesin orientalist, përkthyesin nga persishtja dhe osmanishtja, V. Buharanë e çmonin E. Çabej, A. Buda etj. Ishte bashkëpunëtor i jashtëm i Institutit të Historisë, Tiranë.

Vexhi Buharaja (1920-1987) sot njihet si poet, përkthyes, filolog, në veçanti orientalist me kontribute për kulturën shqiptare.

Jetoi e punoi nën diktaturën komuniste shqiptare dhe erdhi tek ne si gamilja që përshkon udhën e gjatë nëpër shkretëtirë. Barrët e arta të shekujve orientalë i barti, i solli, i shkarkoi tek ne: Firdusin, Gjylistanin e Saadiut, Ëndërrimet (Tehajulat) e Naimit… Dhe iku larg, u fsheh prapë nën retë e ndritshme e të padukshme të pafundësisë.

Tërë kohën jetoi e punoi nën hije si prushi nën hi.

Kam pasur rastin ta njoh, ta takoj, kam folur me të, kam thithur të njëjtin ajër; të njëjtat valë lumi shushuritëse a të turbullta të Osumit kanë prekur membranat në veshët tanë. Asgjë më shumë.

Berati që nga shekulli i 6-të ruajti kodikun Beratinus, një fanitje e shenjtërisë, e ylbereve me frymë, shkronjë dhe fytyrë të dritës bizantine.

Onufri i “qytetit shumë të ndritshëm”, Beratit, është sot pasuri botërore nën strehën e Uneskos…

Me Vexhi Buharanë Berati shkoi në shekullin e 11-të te gjeniu Persian Firdusiu.

Një mrekulli…ky kryqëzim kulturash.

Midis janë dhe Nezim Berati (Nezim Frakulla), Ismail Pashë Velabishti, S. Naibi e të tjerë, e të tjerë…

Thesaret, misteret, e të shkuarës i shërbejnë të sotmes…me mrekullinë e së padukshmes. Me mrekullinë e së përjetshmes.

Vexhiu ishte eseist e poet në shtypin e viteve ’30-’40, ndaj i solli aq mirë poetët… Naimin, persianët.

Si pedagog në Filologjik, poetit e studiuesit beratas, Yzedin Himës, i kam bërë një recencë doktorature mbi V. Buharanë. Aty u njoftova dhe mbi fakte e vlerësime të panjohura për atë… për të paharruarin Vexhi Buharaja.

---

---

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 9 Maj 2024

Revista britanike “The Nation” ka botuar, ndër vite (1918, 1919, 1920 dhe 1921), të paktën gjashtë letra të autores britanike Edith Durham, një pendë e fuqishme në mbrojtje të çështjes shqiptare në Perëndim, të cilat, Aurenc Bebja, nëpërmjet blogut të tij “Dars (Klos), Mat – Albania”, i ka sjellë për publikun shqiptar :

Copëtimi i Shqipërisë

The Nation, e shtunë, 9 shkurt 1918, f.594 : 

Zotëri, — Si dëshmi e mëtejshme e dallimit midis deklaratave publike të qeverisë sonë dhe akteve të saj sekrete, është me interes sa vijon. Në fillim të janarit, një ankth i konsiderueshëm u ngjall te shqiptarët dhe miqtë e tyre nga fakti se Kryeministri nuk i referohej kësaj çështjeje kur numëronte pretendimet e kombeve të tjera të vogla. Më pas i shkrova Ministrisë së Jashtme dhe mora përgjigjen e mëposhtme, të datës 16 janar :

“Unë jam udhëzuar nga z. Sekretar Balfour që të pranoj, etj… dhe t’ju informoj se garancia e dhënë tashmë në lidhje me simpatinë me të cilën Qeveria e Madhërisë së Tij vlerëson aspiratat legjitime të popullit shqiptar, nuk ndryshohet nga fjalimi i Kryeministrit, i cili, në të vërtetë, e pranoi shprehimisht rëndësinë e bazimit të zgjidhjes së paqes në parimin e vetëvendosjes dhe pëlqimit të të qeverisurve.” E mora më 17. Më 18 u zbulua Traktati i fshehtë me Italinë, traktat të cilit, siç na thonë, qeveria synon t’i përmbahet. Mësojmë se qysh në prill të vitit 1915, ne u kishim premtuar sllavëve portin shqiptar të Meduas (Shëngjinit), duke e shkëputur kështu kryeqytetin shqiptar (Shkodrën, e cila ka 35 mijë shqiptarë) nga deti. Porti më i mirë i saj, Vlora, i është premtuar Italisë. Dhe shprehimisht parashikohet se Italia “nuk do t’i rezistojë dëshirës së mundshme të Francës, Britanisë së Madhe dhe Rusisë për të shpërndarë pjesët veriore dhe jugore të Shqipërisë midis Malit të Zi, Serbisë dhe Greqisë”. Nëse do të lejohej krijimi i një shteti të pavarur të Shqipërisë, do të ishte “një shtet mysliman”. Mund të autorizohet “porti i Durrësit”. Ose mund të mos lejohet të ketë një port fare.

Nëse, kur shkroi letrën e mësipërme, z. Sekretar Balfour nuk ishte në dijeni të ekzistencës së këtij traktati, gjithçka që mund të thuhet është se ai duhej të kishte qenë.

Nëse ai është i vetëdijshëm për këtë — nëse ai e di se Qeveria e Madhërisë së Tij rezervon të drejtën për të asgjësuar rreth një milion njerëz si të ishin bagëti — atëherë kjo qeveri dënon veten. — E juaja, etj.

Znj. Edith Durham

Shqipëria dhe Serbia

The Nation, e shtunë, 20 prill 1918, f.62 – 63 : 

Zotëri, — Ekziston një pikë mbi të cilën Princi Lichnowsky sigurisht që gabon dhe të cilës duhet t’i kushtohet vëmendje. Ai deklaron se Shqipërisë nuk i ishte dhënë liria.

“Serbia do të ishte shtyrë përpara drejt bregdetit; atëherë do të ishte shmangur lufta e tanishme botërore.” Princi duhet të jetë krejtësisht i paditur si për gjeografinë ashtu edhe për etnografinë e zonës.

Edhe me një Shqipëri të pavarur, nuk kishte asnjë arsye pse Serbia të mos arrinte detin. Ajo tashmë e kishte arritur atë, sepse kufijtë e saj tani ishin bashkuar me ato të Malit të Zi, dhe serbët dhe malazezët janë një popull. Me siguri Princi Lichnowsky nuk e imagjinon që Mali i Zi do ta mbyllte Serbinë nga deti ? Porti malazez i Antivarit është në çdo aspekt shumë më i lartë se çdo tjetër që serbët mund të fitonin në Shqipëri. Më tej, ndarja e Shqipërisë, siç propozoi ai, midis grekëve dhe serbëve, jo vetëm që të çonte drejt paqes, vetëm sa mund të kishte nxitur menjëherë luftën. A ka gjasa që dy milionë – të paktën – shqiptarë do t’i nënshtroheshin me lehtësi ndarjes mes atyre që ata i konsiderojnë si armiqtë e tyre më të këqij ? Ata jo vetëm që do të kishin rezistuar, por pa dyshim do të kishin gjetur një ose më shumë Fuqi për t’i ndihmuar në luftën e tyre për liri.

Idetë e princit janë shumë të ngatërruara, sepse ai shprehet se “pjesa më e madhe e Shqipërisë së qytetëruar është greke”, një gabim i çuditshëm dhe vazhdon duke thënë: “Sot në Greqi grupe të tëra janë shqiptare”. Ai padyshim nuk e ka vizituar vendin. Ndjenjat e shqiptarëve grekë ilustrohen mirë nga fakti se kur, gjatë Luftës Ballkanike, grekët zbarkuan marinsat — të rekrutuar në kolonitë e tyre shqiptare — në brigjet e Shqipërisë së Jugut, këta marinsa, sapo u gjendën ballë për ballë me bashkënacionalistët e tyre, të braktisur menjëherë nga radhët greke. Vetëm në një pikë princi ka të drejtë, domethënë, zgjedhja e Princ Vidit ishte një gabim i madh. Do të kishte qenë e vështirë të gjeje një person më të paaftë dhe frikacak, siç e di nga përvoja personale. Por është urtësia e përbashkët e Fuqive të Mëdha dhe jo e shqiptarëve ajo që është përgjegjëse për këtë zgjedhje.

Së fundi, a nuk provon Princi Lichnowsky me dëshirën e tij për të sakrifikuar një komb të tërë se ai dhe zotëria e tij perandorake i përkasin të dy një klase për të cilën qeniet njerëzore janë thjesht pengje për t’u përdorur në lojën perandorake, ku tufat e bagëtive mblidhen për t’u therur si shpërblim apo për t’u shitur bashkë me tokën ? — E juaja, etj.,

Znj. Edith Durham

Një popull martir

The Nation, e shtunë, 24 maj 1919, f.232 – 233 :

Zotëri, — Ne kemi dëgjuar shumë për mënyrën se si turqit u përpoqën të zhduknin racën armene.

Ne kemi dëgjuar pak për përpjekjet për të zhdukur një racë shumë më afër nesh. Rrëfimi i mëposhtëm më ka ardhur së fundi nga Shkodra, kryeqyteti i Shqipërisë së Veriut, për ngjarjet e fundit në Guci, Plavë dhe rrethinat e saj.

Ne kemi folur për disa vite për të drejtën e vetëvendosjes si për kombet e vogla, ashtu edhe për ato të mëdha. Ne kemi deklaruar madje se po bënim luftë për të arritur këtë qëllim. Megjithatë, kur një racë thërret vazhdimisht, ne mbyllim veshët ndaj thirrjes së saj. Ndoshta asnjë cep i Evropës nuk e ka shprehur dëshirën e saj më fort se Shqipëria e Veriut.

Në vitin 1878, kur Traktati i Berlinit i dha Malit të Zi qarkun e Gucisë, kjo e fundit rezistoi aq ashpër sa që fuqitë u detyruan të dorëzoheshin dhe ta zëvendësonin me Ulqinin (një qytet tjetër shqiptar), gjë që e arritën falë një demonstrate detare. Gucia dhe rrethina e saj u shpëtuan në atë kohë.

Në vitin 1913, Fuqitë ia dhanë për herë të dytë Malit të Zi, banorët e Gucisë rezistuan ashpër si kurrë më parë. Kësaj radhe malazezët duke u pajisur me armatim dhe artileri moderne e pushtuan vendin me dhunë dhe kryen çdo lloj mizorie. Shumë prej banorëve u masakruan. Shumë prej tyre iu dha zgjedhja e pagëzimit në Kishën Ortodokse ose vdekja. Disa u arratisën në malet shqiptare dhe mbetën të strehuar atje. Në atë kohë unë ekzaminova shumë nga këta refugjatë dhe u binda për vërtetësinë e raporteve të tyre, të cilat, për më tepër, u konfirmuan nga vetë malazezët, të cilët mburreshin lirisht me qëllimin e tyre për të zhdukur popullsinë vendase, duke thënë se kjo do të thjeshtonte çështjen racore dhe fetare.

Gjatë luftës botërore, banorët e Gucisë u kthyen sërish në tokat e tyre. Ata, si të gjithë shqiptarët, kanë besuar shumë në premtimet e Amerikës dhe Anglisë për të marrë në konsideratë dëshirat e popullatës gjatë përcaktimit të kufijve. Ata kanë treguar mjaftueshëm se cila është dëshira e tyre.

Në janar të këtij viti, serbët, megjithë armëpushimin, gjatë të cilit supozohej se çështjet racore ishin pezull, grumbulluan forca të mëdha pranë qytetit. Kryetari i Bashkisë shkoi menjëherë në Shkodër për të kërkuar mbrojtje. Gjenerali Franchet l’Esperey e siguroi atë se serbët nuk do të lejoheshin të sulmonin.

Më 15 shkurt 1919, serbët dërguan një Parlamentar në Guci dhe deklaruan se do të bënin një “hyrje paqësore”. Dhe mëngjesin tjetër filloi një bombardim i fortë që zgjati tre orë. Ata e morën me forcë vendin, duke përdorur granata dore, sipas përshkrimeve të refugjatëve, madje edhe në grupe fëmijësh.

Raportohet se serbët deklarojnë se sulmin e kanë nisur banorët e Gucisë. Kjo duket qartë e kundërshtuar nga faktet (1) se banorët e Gucisë, duke mos pasur as artileri dhe as bomba, e dinin se ishin në një pozicion të pafuqishëm; (2) ata kishin pasur një përvojë të tillë të mëparshme të metodave serbe dhe i kishin bërë thirrje forcave aleate për mbrojtje. (3) Nëse do të kishin synuar të sulmonin, ata, në përputhje me praktikën e zakonshme, fillimisht do ta çonin popullsinë joluftarake në një vend të sigurt. Siç ka ndodhur, të moshuarit dhe gratë dhe fëmijët raportohet se kanë vuajtur rëndë.

Se serbët kishin diçka për të fshehur, duket se vërtetohet edhe nga fakti se ata arrestuan dhe ofenduan një oficer britanik që shkoi atje për të hetuar disa ditë më vonë, ata arrestuan edhe përkthyesin e tij vendas, i cili kishte veshur kaki britanike. Oficeri i policisë u lirua më pas. Për momentin nuk ka asnjë lajm në lidhje me përkthyesin fatkeq. Gjithsesi, kjo është historia e zakonshme në Shkodër dhe nuk i shton asgjë reputacionit tonë.

Rreth dy mijë refugjatë nga Gucia arritën në Shkodër, por pas disa javësh u urdhëruan nga gjenerali francez në komandë, të kthehen. Këtë gjë ata kishin frikë ta bënin pa e ditur se çfarë masash do të merreshin për mbrojtjen e tyre. Meqenëse nuk morën përgjigje për këtë pyetje, ata pranuan ofertën italiane për strehim dhe aktualisht janë kampuar pranë Obotit. Meqenëse rajoni është i prekur nga malaria, shumë pa dyshim do të vdesin gjatë verës.

A e kanë vërtetuar mjaftueshëm këta njerëz dëshirën për bashkim me Shqipërinë apo jo ?

A i kemi ngjallur shpresat me premtimet tona për vetëvendosje vetëm për t’i thyer ata ? Dyzet vjet protesta, që nga viti 1878, nuk mjaftojnë për të bindur ? A duam të jemi dëshmitarë të zhdukjes së racës shqiptare ? Serbët tani kanë grumbulluar trupat e tyre dhe kërcënojnë Shkodrën. Çfarë masash do të marrim për të shpëtuar shkodranët që të mos kenë të njëjtin fat si banorët e Gucisë, si dhe atyre të Pejës, Gjakovës dhe shumë fshatrave të tjera shqiptare ? — E juaja, etj.,

Znj. Edith Durham

Gjendja kritike e Shqipërisë

The Nation, e shtunë, 27 shtator 1919, f.765 – 766 : 

Zotëri, — Sapo kemi marrë rrëfimin e mëposhtëm për gjendjen e Shqipërisë së Veriut, në të cilën Italia dhe Serbia po përpiqen të marrin, politikisht, epërsinë, në acarim dhe dëm të madh të popullsisë vendase, të cilët bëjnë thirrje për “fair-play”.

“Çfarë mund të bëjmë ?” thotë dokumenti i cili mban shumë firma të rëndësishme. “Ndonjëherë ndihemi pothuajse të paralizuar dhe të mbytur nga ankthi. (1) Serbët vazhdimisht e zgjerojnë zonën e tyre të pushtimit. (2) Italianët e favorizojnë këtë lëvizje në mënyrë të tërthortë dhe synojnë goditje vdekjeprurëse për veprimtarinë tonë patriotike, për lirinë tonë dhe për integritetin tonë territorial.

(3) Ambiciet e serbëve dhe intrigat e Italisë e kanë shndërruar Atdheun tonë të lumtur në një fushë antagonizmi politik siç u krijua në 1914 dhe e bëjnë pozicionin tonë të patolerueshëm.

“Serbët vazhdojnë të pushtojnë pikat më të forta strategjike në tokën tonë me pretendimin e ndalimit të ekspansionit italian dhe italianët kanë shtrirë trupat e tyre nga Dibra në Pukë e Kastrat me pretendimin se ndalojnë përparimin e serbëve. Xhandarmëria jonë përballë këtij pushtimi të dyfishtë është mes çekiçit dhe kudhrës.

“Për më tepër, njerëzit tanë nuk janë më të sigurt, as në biznesin e tyre privat, nga ndërhyrja e autoriteteve ushtarake, serbe dhe italiane. Dhe oficerët e tyre janë krejtësisht të paditur për psikologjinë e popullit tonë dhe për zakonet e tyre. Kjo situatë e mjerueshme ka shkaktuar një emocion të madh ndaj Italisë. Kështu po sillen serbët në Kosovë. Ata kanë burgosur 800 shqiptarë të Prizrenit, 300 të Tetovës dhe 700 të Prishtinës. Ata po i detyrojnë shqiptarët nga nëntëmbëdhjetë deri në tridhjetë vjeç të shërbejnë në ushtrinë e tyre. Ata ua kanë konfiskuar tokat fisnikëve shqiptarë dhe ua kanë dhënë serbëve. Në shumë vende kanë ndodhur vrasje të pabesa.”

Në Tiranë u organizua një takim nga shqiptarët për të protestuar kundër sjelljes së serbëve në Kosovë dhe kundër dështimit të Italisë për të evakuuar Vlorën. Italia dhe Serbia e kanë bërë Shqipërinë fushë beteje. “Italianët, që nga ardhja e tyre në Shqipëri, kanë vazhduar të rrisin numrin e agjentëve të tyre dhe të përpiqen të mbjellin rrëmujë mes shqiptarëve duke nxitur dallimet fetare, politike, madje edhe private. Në rrethet e Pejes, Gjakovës dhe Prizrenit, serbët ua morën bejlerëve dhe pronarëve të tjerë të tokave misrin dhe u lanë mezi sa për t’i mbrojtur nga uria.”

“Politika aktuale e Italisë mund të çojë në copëtimin e Shqipërisë dhe të shkaktojë telashe shumë serioze. Sjellja e serbëve është e tillë që do të çojë në zjarr dhe gjakderdhje. Nuk mund të besojmë se Europa do të kryejë krimin e krijimit të një Polonie të dytë në Ballkan pikërisht në momentin kur, me sakrifica të mëdha, ajo ka riparuar krimin e saj të shekullit të tetëmbëdhjetë. Ne jemi thellësisht të bindur se Britania e Madhe nuk mund të lejojë një zgjidhje kaq katastrofike.

Sepse ne e dimë se deri më sot kombi britanik ka mbrojtur me bujari kauzën e drejtë të një populli që kërkon vetëm të lejohet të jetojë dhe të zhvillohet lirshëm.”

Ky është padyshim një rast për Lidhjen e Kombeve. Pavarësia e Shqipërisë iu garantua asaj nga Fuqitë në vitin 1913, dhe duke kërkuar që kjo pavarësi të respektohej, ajo nuk kërkon më shumë se Belgjika dhe ka të njëjtën të drejtë për njohje dhe dëmshpërblim. — E juaja, etj.

Znj. Edith Durham,

Sekretare nderi e Shoqërisë Anglo-Shqiptare.

71, Belsize Park Gardens, N.W. 3.

23 shtator 1919.

Shqipëria

The Nation, e shtunë, 3 korrik 1920, f.434 : 

Zotëri, — Për shkak se e gjithë Shqipëria, së cilës në 1913 iu premtua pavarësia nga Fuqitë e Mëdha, tani po lufton për ta marrë atë, shqiptarët cilësohen si “rebelë”. Shkurtimisht situata është kjo. Kur u shpall armëpushimi, shqiptarët, të cilët nuk ishin armiqtë tanë, natyrshëm prisnin që toka e tyre, e cila ishte pushtuar nga të paktën shtatë ushtri gjatë luftës, do të zbrazej dhe do t’u lejohej të fillonin organizimin e saj. Në vend të kësaj, kishte një garë ushtrish aleate, secila duke u përpjekur të “mbushte pretendimet” në përmbushje të Traktatit të poshtër sekret të vitit 1915. Franca dhe Serbia garuan me Italinë. Ushtritë franceze, italiane dhe serbe pushtuan “zona” të ndryshme, secila duke protestuar se po e pengonte tjetrën të shkelte dhe secila po përpiqej të ngacmonte, korruptonte ose terrorizonte shqiptarët për të luajtur në anën e saj. Shqiptarët trajtoheshin shumë shpesh si një racë e pushtuar dhe u rekuizoheshin shtëpitë dhe furnizimet. Botës iu tha se shqiptarët ishin të paaftë për të organizuar një qeveri dhe ata që pushtuan tokën e tyre vendosën çdo pengesë të mundshme në rrugën e formimit të tyre. Fuqitë kishin zgjedhur si përfaqësues të Shqipërisë njeriun më të urryer në vend, Esad Pashën, dhe vetëm me shumë vështirësi iu lejua Shqipërisë të dërgonte delegatë të vërtetë në Konferencën e Paqes, të cilët kishin akoma më shumë vështirësi për të marrë një dëgjim.

Fuqitë bënë veshin e shurdhur dhe synuan të bënin copëtimin e Shqipërisë. Me një durim të lavdërueshëm shqiptarët kanë pritur derisa të humbasin çdo shpresë për drejtësi. Më pas, në janar të vitit 1920, përballë shumë kundërshtimeve nga ana e Fuqive pushtuese, shqiptarët sajuan një zgjedhje të përgjithshme në të gjithë tokën. Kryetarët u takuan dhe zgjodhën një përfaqësues lokal. Këta, nga ana e tyre, zgjodhën delegatë që u mblodhën në Lushnje dhe zgjodhën një qeveri që përfaqëson të gjitha pjesët dhe të gjitha fetë. U bë një betim i përgjithshëm për paqe dhe të gjitha dallimet u fundosën. Fuqitë refuzuan ta njihnin këtë qeveri dhe delegatët e saj, njëri prej të cilëve ishte peshkopi i Lezhës, nuk u njohën shumë kur erdhën të luteshin për kombin e tyre.

Armiqtë e Shqipërisë u përpoqën të rrëzonin qeverinë e Lushnjes. Esad Pasha, mjeti i tyre me rrogë të lartë, nuk guxoi të shkonte vetë pasi e dinte se cili do të ishte fati i tij. Njeriu që kishte shitur atdheun e tij e dinte çmimin që do të duhej të paguante dhe tani e ka paguar. Osman Bali, një nga shërbëtorët e tij, u dërgua dhe menjëherë u shfaqën njoftime në shtyp se Shqipëria ishte revoltuar dhe përmbysi qeverinë e Lushnjes. Në vend të kësaj, qeveria e Lushnjes intervistoi Osmanin dhe e bindi të mos luftonte kundër atdheut të tij. Qeveria e Lushnjes u forcua.

Ndërkohë Britania e Madhe tërhoqi të dy përfaqësuesit e saj dhe në përgjigje të të gjitha pyetjeve në Dhomën e Komunave përgjigja është “Nuk kemi asnjë informacion zyrtar.” Ata të cilëve u ishin premtuar pjesë të Shqipërisë ishin, pra, kishin lirinë t’i merrnin nëse ata mundën pa dëshmitarë të papërshtatshëm që të shikonin. Dy përfaqësuesit e Britanisë së Madhe ishin të dy miq të Shqipërisë dhe informacioni zyrtar mund të kishte qenë i sikletshëm.

Në simptomat e para që Shqipëria ishte e vendosur dhe e bashkuar, Italia pushtoi Durrësin dhe doganën e tij, duke shpresuar kështu, siç duket, t’i privonte Qeverisë së Lushnjes një burim të ardhurash. Vendi pranoi menjëherë një kredi të madhe.

Tani Shqipëria po lufton për jetën e saj. Një komb i tërë i bashkuar kërkon simpati në drejtësinë e kauzës së tij. Asnjë korrespondent i huaj nuk lejohet të shkojë në Shqipëri. Vetëm me shumë vështirësi mund të dalë ndonjë lajm. Një pjesë e madhe e popullsisë së Vlorës, mësojmë nga burimet italiane, është deportuar nga italianët në ishullin e Sazanit, një ishull ku ka pak ujë dhe pothuajse nuk ka shtëpi. Gjëja është e përbindshme. Vlora, porti më i mirë i Shqipërisë, është i shenjtë për shqiptarët si qyteti ku ata shpallën pavarësinë. Ata i lejuan italianët të zbarkonin atje në 1914 duke besuar se ishte vetëm një masë e përkohshme lufte. Ata kurrë nuk kanë pranuar ta japin atë. Tani qyteti i tyre është i bombarduar, njerëzit e tyre të shquar janë dëbuar. Këtu po përsëriten tiparet më të këqija të pushtimit gjerman të Belgjikës. Arsyetimi i kërkuar nga Italia për aneksimin e Vlorës është ai i Gjermanisë kur ajo hyri në Belgjikë, “domosdoshmëri strategjike”.

Anglezët që dhanë ndihmën dhe simpatinë e tyre për ringjalljen italiane, për kryengritjen greke në 1820 dhe 1897, për luftën për liri të udhëhequr nga serbët dhe bullgarët, tani me të drejtë nuk mund të refuzojnë të mbështesin Shqipërinë dhe ta ndihmojë atë të formulojë një plan me anë të të cilit mund të arrijë pavarësinë e saj të kërkuar prej kohësh dhe në të njëjtën kohë një modus vivendi falë të cilit Italia do të jetë në gjendje të dalë me nder nga kjo luftë e padenjë. — E juaja, etj.

Znj. Edith Durham

Dëbimet shqiptare

The Nation, e shtunë, 4 qershor 1921, f.361 : 

Zotëri, — Shqipëria — pas shtatë vitesh mungesë — është një tokë e re pothuajse për mua. Përkundër shtatë viteve të luftës dhe pushtimit të huaj, shpirti i pavarur i njerëzve u ka mundësuar atyre të bëjnë më shumë në drejtim të formimit të një kombi nga sa prisnin disa prej nesh. Kujtojmë ditët kur asnjë shkollë shqipe nuk mund të ekzistonte pa mbrojtje të huaj dhe kur të gjitha të tilla drejtoheshin nga fuqitë e interesuara për të arritur qëllimet e tyre. Shqipëria e Lirë ka hapur tashmë 528 shkolla për fëmijë dhe disa shkolla të mbrëmjes, në të cilat të rriturit po mësojnë me padurim. Qetësia e përsosur mbretëron në tokë. Është organizuar një xhandarmëri e zgjuar. Rrugët janë pastruar dhe nevoja për shtëpi është po aq e madhe sa në Angli. Por ndërtimi po vazhdon më energjikisht. Të gjitha duken shpresëdhënëse. Por ka një pikë shumë të zezë. Pothuajse menjëherë pas armëpushimit trupat serbe hynë dhe pushtuan një pjesë të madhe të territorit shqiptar — kryesisht atë të fisit të Lumës — brenda kufijve të përcaktuar nga Fuqitë në 1913. Ky rreth është i banuar vetëm nga shqiptarët. Shumë u larguan menjëherë në Shqipëri, me shpresën për të marrë ndihmë, duke shpresuar gjithashtu se Fuqitë do të urdhëronin shpejt evakuimin e tokës së pushtuar në këtë mënyrë. Serbët, megjithatë, kanë mbetur atje dhe kanë djegur shumë fshatra. Së fundmi ata dhanë urdhër që të gjithë shqiptarët e rrethit që ishin larguar të kthehen menjëherë në fshatrat e tyre. Shqiptarët, nga frika e tradhtisë dhe gjithashtu të pavullnetshëm për të jetuar nën sundimin serb, refuzuan ta bëjnë këtë. Serbët tani kanë filluar të ndëshkojnë familjet e pafajshme të këtyre njerëzve duke i larguar me forcë nga shtëpitë e tyre dhe duke i transportuar në Serbi.

Refugjatët nga rrethi vijnë dhe raportojnë detaje. Në këto rrethana nuk mund t’ju kërkoj të publikoni emra, pasi kjo mund të sjellë shtypje të mëtejshme. Por unë kam emrat e gjashtë familjeve dhe të fshatrave nga të cilët janë larguar kohët e fundit.

Ata bëjnë thirrje urgjente për ndihmë dhe simpati. Toka e tyre është aneksuar me forcë edhe pse i është dhënë Shqipërisë nga Fuqitë. Kjo është mjaft e vështirë. Por nëse detyrohen të qëndrojnë në Serbi, i tremben sllavizimit të fëmijëve të tyre, sepse në Serbi ende nuk është themeluar asnjë shkollë shqipe.

Kërkesa e tyre është shumë modeste — domethënë që të respektohet kufiri i përcaktuar në vitin 1913 dhe t’u rikthehet atdheu i tyre. — E juaja, etj.,

Znj. Edith Durham

Tiranë, Shqipëri, 6 maj 1921.

-Monumenti i Gjergj Kastriotit – Skënderbeut në Prishtinë si në Krujë, vepër e skulptorit Janaq Paço. Raportime të 28 Nëntorit 2001 dhe të vitit 2012/

Gazeta DIELLI nga korrespondenti në Kosovë Behlul Jashari

PRISHTINË, 8 Maj 2024/ Shtatorja e Heroit Kombatër Gjergj Kastrioti – Skënderbeu, në Prishtinë, kopje e monumentit në Krujë – vepër e skulptorit Janaq Paço, është ngritur në 28 Nëntor të vitit 2001 në një ditë feste të madhe të Pavarësisë së Shqipërisë, të tretën në Kosovën e lirë, të cilën presidenti historik Dr. Ibrahim Rugova e vlerësonte ditë të madhe për Kosovën.

“Zonja dhe zotërinjë, qytetarë të nderuar të kryeqytetit, qytetarë të nderuar të Kosovës, mysafirë të nderuar nga Shqipëria, Maqedonia, Mali i Zi e Presheva, të nderuar miq ndërkombëtarë dhe përfaqësues diplomatikë në Prishtinë. Sot është një ditë e madhe për Kosovën, sepse po e përurojmë monumentin e Heroit Nacional të shqiptarëve në Prishtinë”, tha në fjalën përuruese Rugova, duke folur para mijëra shqiptarëve nga trojet etnike e diaspora.

Ai vijoi se, shumë gjenerata të mëparshme si dhe gjenerata jonë e kemi ëndërruar këtë ditë.

“Gjeneratat e reja, fëmijët tanë do të rriten me Skënderbeun, do të rriten me Heroin e vet dhe me fat të rinjve të Kosovës”, theksoi Rugova.

Më tej tha se, do të ndiehen edhe më të qetë edhe dëshmorët e shumë brezave dhe ata të luftës së fundit për liri dhe pavarësi të Kosovës.

“Sot Kosova është e lirë, e bënë të lirë nipat dhe miqtë e Skënderbeut. Gjergj Kastrioti ndihet i lumtur për lirinë e Kosovës, të Dardanisë antike. Ndihet i lumtur, sepse miqtë e tij janë në Kosovë dhe me Kosovën, se Kosova dhe shqiptarët po bashkohen e integrohen në botën perëndimore, aty ku e kanë vendin. Në atë botë që e mbrojti me dinjitet dhe i hapi perspektiva për shekujt e rinj evropianë e perëndimorë, për prosperitetin e civilizimit njerëzor”, u shpreh Rugova.

Shtoi se, shekuj me radhë Skënderbeu ishte simbol i lirisë dhe i pavarësisë për shqiptarët, ishte simbol i lirisë dhe i pavarësisë për Kosovën.

“Poashtu, shekuj me radhë Skënderbeu ishte simbol i lirisë dhe pavarësisë për shumë popuj evropianë dhe të botës. Ishte simbol edhe për lirinë dhe pavarësinë e Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Ai e vazhdon këtë mision edhe sot”, theksoi presidenti historik Rugova.

Ai falënderoi profesor Mark Krasniqin për angazhimet për ta sjellë e ngitur në Prishtinë monumentin-shtatoren e Gjergj Kastriotit-Skënderbeut dhe për ta vendosur në monument i kishte sjellur “një ari natyral të kristaleve të Kosovës”.

“Me fat Prishtinë, me fat Kosovë, zoti e bekoftë Skënderbeun siç e ka bekuar. Zoti e bekoftë Kosovën, ju falenderit dhe urime për monumentin e Skënderbeut…Ju falendroj shumë juve qytetarë që keni ardhur ta ndani gëzimin së bashku këtu në Sheshin Skënderbe të kryeqytetit të Kosovës sonë të dashur. Me fat”, tha në përfundim të fjalës Ibrahim Rugova.

Pastaj akademik Mark Krasniqi ia dorëzoi monumentin madhështor kryetarit të atëhershëm të Kuvendit Komunal të Prishtinës, Salih Gashi, i cili u shpreh: “Më në fund erdhi edhe ky monument i shumëpritur dhe i lavdishëm për popullin tonë- ngritja e përmendores së Skënderbeut në Prishtinë”.

Në festën e ngritjes së shtatores së Gjergj Kastriotit-Skënderbeut në Prishtinë folën edhe Namik Dokle, kryetar i atëhershëm i Parlamentit të Shqipërisë dhe ish-kryeministri në ekzil i Kosovës, Bujar Bukoshi.

NË PRITJE TË ZBULIMIT TË MONUMENTIT TË SKËNDERBEUT NË PRISHTINË

PRISHTINË, 28 nëntor 2001 (QIK) – Asnjëherë në kryeqytetin e Kosovës nuk ka pasur më shumë njerëz në sheshin kryesor “Nëna Tereze” dhe nëpër të gjitha rrugët e rrugicat e Prishtinës. Me mijëra njerëz kishin ardhur nga të gjitha qytetet e Kosovës, nga territorët etnike shqiptare dhe nga diaspora.

Asnjëherë nuk është ndjerë atmosferë më solemne dhe më madhështore se sa ditën e sotme – më 28 Nëntor. Qendra e qytetit ishte në shenjë të këtij solemniteti: aparatura e zërimit, bina solemne dhe njerëzit që poashtu, me një durim të mahnitshëm presin fillimin e manifestimit qendror – zbulimin dhe përurimin e monumentit të Skënderbeut në Prishtinë.

Mirëpo, edhe pas pritjes së gjatë dhe fillimit e mbarimit të Akademisë solemne në Teatrin kombëtar të Prishtinës, zbulimi i monumentit të Skënderbeut nuk u bë. Në vazhdim u komunikua se akti i zbulimit solemn do të bëhet në orën 15,00. Arsyetimi: shtatorja e Heroit tonë kombëtar, nuk kishte arritur në Prishtinë, edhe pse mbrëmë në measnët e kishte kaluar kufirin e Kosovës.

Një rrugëtim i shkurtër nga Prizreni në Prishtinë po zgjat si tepër shumë dhe me ngathtësi. Njerëzit filluan të hedhin pakënaqësitë e para si “punët tona janë kështu…” deri në shpresën se koha do të shkurtohet. Por sheshi “Nëna Tereze” nuk zbrazej, sikurse që nuk zbrazej dendësia e njerëzve përreth bazamenti të monumentit të Skënderbeut, që priste të vëhej në vendin e vet…

RAPORTIME TË VITIT 2012:

08/04/2012

KOSOVË/ SHTATORJA E SKËNDERBEUT NË PRISHTINË ZBRET PËRKOHËSISHT NGA “FRONI” PËR T’U NGRITUR MË LART

PRISHTINË, 8 Prill /ATSH-Behlul Jashari/.-Shtatorja e Gjergj Kastriotit-Skënderbeut në Prishtinë është zbritur përkohësisht nga “froni” për t’u ngritur në të njëjtin vend dhe më lart në verë, në punimet e filluara këtë pranverë për ndërtimin e Sheshit të Pavarësisë Ibrahim Rugova në kryeqytetin eKosovës.

Deri atëherë Shtatorja e Kryetrimit Skënderbeut hipur mbi kalin e tij është e vendosur e mbulur për të mos u dëmtuar në oborrin e një prej ndërtesave qeveritare, pranë Flamurit Kombëtar Shqiptar.

Ndërtimi i sheshit, sipas projektit, përfshin nivelizimin e sipërfaqes tek Shtatorja e Heroit Kombatër, Skënderbeut, e cila është ngritur në 28 nëntor të vitit 2001 në një ditë feste të madhe të Pavarësisë së Shqipërisë, të tretën në Kosovën e lirë.

Projekti për ngritjen e Sheshit të Pavarësisë Ibrahim Rugova në Prishtinë, përballë selive të Kuvendit dhe të Qeverisë kosovare është përuruar pak ditë pas 17 Shkurtit historik 2008, të shpalljes së shtetit të Kosovës.

Për lirimin e hapësirës për sheshin fillimisht janë rrënuar disa objekte të vjetra, që kryesisht shfrytëzoheshin nga tregëtarët dhe zejtarët, e që nuk kishin ndonjë rëndësi të trashëgimisë kulturore e historike.

Ndërsa, pranë sheshit pritet të rinovohet një ndërtesë që dikur ishte hotel një kohë me emrin “Skënderbeu”, projektuar nga një arkitekt austriak dhe ndërtuar në vitin 1927 dhe që paraqet vlerë të arkitekturës dhe kulturës evropiane të fillimshekullit XX.

Sheshi i Pavarësisë Ibrahim Rugova do ketë 12 mijë 800 metra katrorë, ndërsa për ndërtimin e tij komuna e Prishtinës ka ndarë 4 milionë e 375 mijë euro.

Në hapësirën e sheshit do jenë edhe tre fontana, një prej të cilave te Shtatorja e Skënderbeut. Ndërtimi në qendër të Prishtinës i sheshit me emrin e Presidentit historik, ideatorit e arkitektit të pavarësisë kosovare, do përfundojë në këtë vit të festës së madhe të gjithë kombit – 100 vjetorit të Pavarësisë së Shqipërisë.

/f.n/

04/07/2012

PRISHTINË/ SKËNDERBEU PËRSËRI NË “FRON”

PRISHTINË, 4 Korrik /ATSH-B.Jashari/.- Gjergj Kastrioti-Skënderbeu është ngjitur përsëri në “fron” në kryeqytetin e Kosovës, Prishtinë, gjatë punimeve që vazhdojnë për ndërtimin e Sheshit të Pavarësisë ‘Ibrahim Rugova’ në këtë vit të jubileut të 100 vjetorit të Pavarësisë së Shqipërisë. “Froni” është i ri dhe është vendosur edhe më lart, edhe më afër ndërtesës kryesore të qeverisë së shtetit më të ri evropian.

Shtatorja e kryetrimit Skënderbe, hipur mbi kalin etij, është zbritur përkohësisht nga ‘froni’ në pranverë, dhe deri tani qëndroi e vendosur në oborrin e një prej ndërtesave qeveritare. Sipas projektit, ndërtimi i Sheshit përfshinte edhe nivelizimin e sipërfaqes tek Shtatorja eHeroit Kombëtar, Skënderbeut, e cila është ngritur në Prishtinë në 28 Nëntor të vitit 2001.

Projekti për ngritjen e Sheshit të Pavarësisë ‘Ibrahim Rugova’ në Prishtinë, përballë selive të Kuvendit dhe të Qeverisë kosovare, është përuruar pak ditë pas 17 Shkurtit historik 2008, të shpalljes së shtetit të Kosovës. Për lirimin e hapësirës së paraparë për sheshin fillimisht janë rrënuar disa objekte të vjetra, që kryesisht shfrytëzoheshin nga tregtarët dhe zejtarët, e që nuk kishin ndonjë rëndësi të trashëgimisë kulturore ehistorike. Ndërsa, pranë sheshit ka filluar të rinovohet një ndërtesë që dikur ishte hotel një kohë me emrin “Skënderbeu”, projektuar nga një arkitekt austriak dhe ndërtuar në vitin 1927, e cila paraqet vlerë të arkitekturës dhe kulturës evropiane të fillimshekullit XX.

Gjatë punimeve për ndërtimin e Sheshit të Pavarësisë ‘Ibrahim Rugova’, që përfshinin edhe Sheshin Skënderbeu, janë zbuluar edhe gjetje arkeologjike, mes të cilave një krua i ndërtuar para mëse 500 viteve, i cili pritet të konservohet dhe restaurohet.

Sheshi i Pavarësisë ‘Ibrahim Rugova’ do ketë 12 mijë 800 metra katrorë, ndërsa për ndërtimin e tij komuna ePrishtinës ka ndarë 4 milionë e 375 mijë euro./s.s./