Av. Hasan Metuku/

Javës që shkoi, Sekretari i Shtetit, në konsultim me Departamentin e Sigurisë Kombëtare, ka autorizuar oficerët konsullorë deri në fund të vitit 2022 që mund të heqin dorë nga kërkesa për intervistë personale të disa aplikantëve për viza joemigruese për punësim të përkohshëm, të cilët kanë një peticion të miratuar nga Shërbimet e Shtetësisë dhe Emigracionit të SHBA-së. Ky autorizim i ri zbatohet për punonjësit e përkohshëm që aplikojnë për viza H-1, H-3, H-4, L, O, P dhe Q të cilët plotësojnë disa kushte, duke përfshirë atë që po aplikojnë për vizë në shtetin e tyre të kombësisë ose vendbanimit.Përveç kësaj, Sekretari i Shtetit zgjati afatin e politikave te miratuara më parë për të hequr dorë nga intervista për vizë për disa studentë, profesorë, studiues hulumtues, studiues afatshkurtër ose specialistë (kërkuesit për vizë F, M dhe akademike J) deri në fund të vitit 2022. Një ndryshim në politikat e mëparshme është se aplikantët që kualifikohen për te mos u narre ne interviste janë dhe shtetasit ose qytetare të një vendi pjesëmarrës në VWP (Visa Waiver Program) dhe duhet të kenë udhëtuar më parë në Shtetet e Bashkuara duke përdorur një autorizim të marrë nëpërmjet ESTA për t’u kualifikuar.Burimet konsullore dhe kufizimet e qeverive të vendeve ndryshojnë shumë, dhe çdo seksion konsullor, rishikon vazhdimisht kapacitetin e tij për të gjykuar aplikimet për viza gjatë kësaj pandemie mbarëbotërore dhe teksa trajtohen çështjet globale dhe prioritetet konkurruese. Inkurajohen aplikantët të kontrollojnë faqen e internetit të ambasadës ose konsullatës përkatëse të SHBA për të konfirmuar nivelin e shërbimeve të ofruara aktualisht dhe për të gjetur udhëzime për aplikimin për vizë pa intervistë. Ambasadat dhe konsullatat mund të kërkojnë ende paraqitjen në intervistë, rast pas rasti dhe në varësi të kushteve lokale.Pandemia COVID-19 rezultoi në reduktime të thella në kapacitetin e përpunimit të vizave nga Departamenti i Shtetit. Ndërsa udhëtimet globale po rimëkëmben, Departamenti po merr këto hapa të përkohshëm për të çuar më tej angazhimin e qeverise për të reduktuar në mënyrë të sigurtë dhe efikase kohën e pritjes së vizave duke ruajtur sigurinë kombëtare si prioritet. Lista e plotë e kategorive të vizave në të cilat takimi tani mund të hiqet mund të gjendet këtu poshtë:https://travel.state.gov/…/News/visas-news/important-ann ouncement-on-waivers-of-the-interview-requirement-for-certain-nonimmigra nt-visas.html.

Rinalda Proko, doktorante dhe asistente kërkuese shkencore në Programin e Biologjisë Molekulare dhe Qelizore në Universitetin e Arkansasit flet për Diellin e Vatrës në New York. Në një rrëfim të dhënë Editorit të Diellit Sokol Paja kërkuesja shkencore Rinalda Proko shpalos natyrën e kërkimit në Programin e Biologjisë Molekulare dhe Qelizore në Universitetin e Arkansasit me fokus investigimin e ndërveprimit të proteinave të citoskeletit në pathogjenë fungale duke përdorur metodat inovative proteomike dhe mikroskopi fluoreshente.

NJË SHQIPTARE NË PROGRAMIN E BIOLOGJISË MOLEKULARE DHE QELIZORE NË UNIVERSITETIN E ARKANSASIT

Rinalda Proko, doktorante dhe asistente kërkuese shkencore në Programin e Biologjisë Molekulare dhe Qelizore në Universitetin e Arkansasit. Fusha e saj e kërkimit shkencorë konsiston në investigimin e ndërveprimit të proteinave të citoskeletit në pathogjenë fungale duke përdorur metodat inovative proteomike dhe mikroskopi fluoreshente. Ndërkohë njëkohësisht zotëron pozicionin e Presidentes së Organizatës Studentore të Biologjisë Qelizore dhe Molekulare, që përfshin studentë nga 15 departamente dhe  4  kolegje të ndryshme në Universitetin e Arkansasit dhe anëtare e komitetit të Postdoktoranteve dhe Studentëve ne Shoqatën Amerikane të Biologjisë Qelizore (ASCB). Fituese e çmimit të publikut në konkursin e “3 Minutes Thesis” në Universitetin e Arkansasit dhe fituese e vendit te dytë ne “Elevator pitch”, konkursin vjetor kombëtar të Shoqatës Amerikane të Biologjisë Qelizore (ASCB). Ka mbaruar studimet bachelor në Biologji dhe master shkencor në Biologji Molekulare në Fakultetin e Shkencave të Natyrës pranë Universitetit të Tiranës. Nga viti 2014-2017, ka punuar si biologe molekulare në Institutin e Shëndetit Publik në Departamentin e Kontrollit të Sëmundjeve Infektive në Tiranë, me fokus të vecantë në vëzhgimin e sëmundjeve virale dhe të vlerësimit të rrezikut të biosigurisë.

SHQIPTARJA QË HULUMTON “VRASËSIN GLOBAL TË DRITHRAVE”

Fusha ime e kërkimit shkencor konsiston në kontrollin qelizor të proteinave septin të citoskeletit në kërpudhën, Magnaporthe oryzae. M.oryzae e quajtuar ndryshe “Vrasësi global i drithrave”, dëmton orizin dhe së fundmi edhe grurin. Orizi është ushqimi kryesor për më shumë se gjysmën e popullsisë së botës. Kërpudha M.oryzae ka një rëndësi shumë te madhe për sigurinë globale ushqimore, pasi prek orizin. Dëmet e shkaktuara janë aq të mëdha sa janë të barabarta për të ushqyer 60.000.000 njërëz në vit në mbarë botën. Arkansasi është shteti i Nr.1 në Shtetet e Bashkuara te Amerikës për prodhimin e orizit dhe prandaj është me rëndësi studimi i kësaj sëmundje të shkaktuar nga M.oryzae. Duke patur parasysh një nga sifdat që po hasim sot në botë siç është rezistenca ndaj fungicideve (përbërje kimike ose organizma biologjike që vrasin kërpudha parazitare ose sporet e tyre), lind nevoja të zhvillohen fungicide të reja sa me funksionale dhe për këtë duhen më shumë kërkime shkencore për të kuptuar dhe për zbuluar mekanizmat molekular infektues të M.oryzae. 

PROTEINAT SEPTIN DHE STUDIMI I MOLEKULAR I TYRE

Sipas studiuesve, për të shkaktuar infeksion, kjo kërpudhe formon një strukturë infektuese që quhet apresoria. Apresoria gjeneron në brendësi një trysni të mjaftueshme për të hyrë në brendësi të qelizave. Në bazën e apresoria janë të vendosura proteinat septin, thelbësore për infeksionin, që vendosen pranë njëra tjetrës si pjesëzat e legos. Proteinat septin janë zbuluar rreth viteve ’70 si përgjegjëse për ndarjen qelizore, ato gjenden në të gjenden në të gjitha qelizat eukaryote me përjashtim të qelizave bimore. Për më tepër, duke qenë proteinat septin janë te pranishme edhe tek qelizat e  njeriut, studimi i molekular i tyre paraqet rëndësi në kuptimin e sëmundjeve si kanceri, çrregullimet neurologjike dhe infeksionet e ndryshme. Deri tani ka pak njohuri në lidhje me strukturën dhe dinamikën e funksionimit të tyre. Prandaj qëllimi i fushës ime sime kerkimore është të përpiqemi të zbulojmë mekanizmat molekular të infektimit, duke studiuar mekanizmat se si këto proteina septin bashkëpunojnë me njëra me tjetrën por edhe në identifikimi i proteinave të tjera ndërvepruese të pazbuluara deri tani, që do të kontriubuojne në njohuritë për dizenjimin e mjeteve efikase për të kontrolluar kërpudhën, M.oryzae, që përbën rrezik për sigurinë globale ushqimore.

IDENTIFIKIMI I PROTEINAVE NDËRVEPRUESE

Muajt e parë që nisa studimet e doktoraturës doli një artikull shkencor nga Massachusets Institute of Technology për një teknikë inovative me bazë enzimatike, që ishte efektive dhe jo toksike për identifikimin e proteinave ndërvepruese. Menjëherë i kontaktuam dhe mezi prisnim ta vinim në zbatim. Kur përgatitja mutantet kam qen në ankth pasi nuk dihej nëse do të funksionte për kërpudhen që po studioja, pasi zbulimet ishin bërë në modele të ndyshme organizmash. Pasi e vumë në zbatim tekniken e re dhe patem rezultatet e para, ishte një eufori me plot emocione fantastike. 

ORGANIZATA STUDENTORE E BIOLOGJISË QELIZORE DHE MOLEKULARE

Krahas punës kërkimore në laborator, një pjesë të kohës sime ja dedikoj shërbimit në komunitet. Aktualisht mbaj pozicionin e Presidentes së Organizatës Studentore të Biologjisë Qelizore dhe Molekulare dhe kryetares së komitetit të shëndetësisë në GPSC (Graduate Professional Student Congress) në Universitetin e Arkansas. Unë e shoh shërbimin në komunitet si një përgjegjësi morale. Unë dhe besoj fort se duke frymëzuar, shërbyer dhe motivuar njëri-tjetrin ne krijojmë një ndjenjë përkatësie dhe kjo është e vetmja mënyre për ti shërbyer më mire komunitetit ku jetojmë, për ta berë  atë më funksional dhe më përfshirës.

SHOQATA AMERIKANE E BIOLOGJISË QELIZORE (ASCB)

Aktualisht jam anëtare e COMPASS (komitetit te Studenteve dhe Postdoktoranteve) në Shoqatën Amerikane të Biologjisë Qelizore (ASCB) dhe shërbejë njëkohësisht në dy nën komitetet e COMPASS: Outreach dhe Karrierës. Aty përpiqemi të inkurajojmë vazhdimisht shkencëtarët e rinj që ta bëjnë kërkimin shkencor të kuptueshëm për publikun dhe shërbejmë për rritjen e mundësive për bashkëpunim, advokim dhe promovim të shkencës. Koha ime e lirë jashtë laboratorit është e përkushtuar në ciklizëm, hiking, kamping, coneoing, dhe lexim. Kontributet e mia në COMPASS janë si më poshtë:

1. E ftuar për të folur në Festivalin e shkencës ne Cambridge,USA, në eventin “Pikëpamjet e ndryshme mbi shkencën në lajme” (https://cambridgesciencefestival.org/)
2. Bashkëorganizim i webinarit “Si të jesh një mentor i mirë“
3. Bashkëorganizim i webinar “Zgjidhja e konflikteve- në Lab dhe me bashkëpunëtorë.
4. Përgatitja një artikulli për faqen e ASCB “Rëndësia e komunikimit efektiv shkencor gjatë pandemisë COVID-19” 

The importance of effective science communication during the COVID-19 pandemic

• Shqyrtimi propozimeve për grante

SHQIPTARËT NË UNIVERSITETIN E ARKANSAS

Në Universitetin e Arkansas jemi vetëm unë, im vella Jani Proko (Msc in Computer Science), Korab Vranovci (PhD candidate ne Environmental Dynamics department), Prof. Sandra Eksilogu (Industrial Engineering).

PUBLIKIMET  SHKENCORE TË RINALDA PROKO

Proko R. ASCB WICB 50th Favorite: Regulation of distinct septin rings in a single cell by Elm1p and Gin4p kinases. Mol Biol Cell. 2021 Oct 1;32(20): fe1. doi: 10.1091/mbc. E21-06-0290. PMID: 34499530.

Proko, R., Dulal, N., Liyanage, R. and Egan, M. (2020), Dissecting the Cellular Control of Septin Organization in a Global Cereal Killer. The FASEB Journal, 34: 1-1  

Dulal N., Rogers A., Proko R, Bieger B., Liyanage R., Krishnamurthi V., Wang Y., Egan M., Krishnamurthi V, Turgor-dependent and coronin-mediated F-actin dynamics drive septin disc-to-ring remodeling in the blast fungus. 

Journal of Cell Science 2021: jcs.251298 doi: 10.1242/jcs.251298

TË FOLURAT NË PUBLIK

Luftoni dezinformimin ne lidhje me COVID-19: biologjia e këtij virusi dhe rreziku i infeskionit në ujë. Top Channel, kanali ndërkombëtar shqiptar. https://www.youtube.com/watch?v=c6VPY_OgiJI

Siguria ushqimore, kërkimi shkencor mbi sëmundjen e M.oryzae që dëmton orizin, ushqimin thelbesor per gjysmen e botës. Top Channel, kanali ndërkombëtar shqiptar.  https://www.youtube.com/watch?v=zOHM-DRFEOs

Menaxhimi i mbetjeve dhe ndikimi i ndotjes në shëndet. Vision plus, kanali kombëtar shqiptar

Phillips: Vendimi për sanksione, në përputhje me premtimin e administratës Biden për të goditur shkelësit e të drejtave të njeriut dhe korrupsionin

David Phillips, Drejtor i Programit për Paqen dhe të Drejtat në Universitetin Columbia, ka thënë se vendimi i Shteteve të Bashkuara të Amerikës për të vendosur sanksione ndaj bosëve të krimit në veri të Kosovës, është në përputhje me premtimin e administratës së Joe Bidenit, për të goditur shkelësit e të drejtave të njeriut dhe korrupsionin.

Ish-diplomati amerikan, ka thënë për gazetën “Bota sot”, se SHBA ka disa instrumente ligjore për të ndëshkuar shkelësit, sikurse Milan Radojiçiq, Zvonko dhe Zarko Veselinoviq, Srdjan Vuloviq, Zeljko dhe Andrija Bojiq dhe Radule Steviq – të gjithë serbë nga Kosova – të cilët që nga dje janë futur në listën e “zezë” të Departamentit të Thesarit të SHBA-së.

“Milan Radojiçiq, Zvonko dhe Zarko Veselinoviq, Srdjan Vuloviq, Zeljko dhe Andrija Bojiq dhe Radule Steviq – të gjithë serbë nga Kosova – janë vendosur në listën e sanksioneve të Departamentit të Thesarit të SHBA-së. Ky veprim është në përputhje me premtimin e administratës Biden për të goditur shkelësit e të drejtave të njeriut dhe korrupsionin. SHBA ka në dispozicion disa instrumente ligjore për të synuar shkelësit. Sekretari i Shtetit i SHBA-së mund të përdorë dispozitën e Seksionit 7031 (c), e cila ndalon hyrjen në Shtetet e Bashkuara të individëve që janë shumë të korruptuar ose si shkelës të egër të te drejtave të njeriut. Kongresi i SHBA autorizoi një kufizim të vizave “përcaktimi publik” sipas seksionit 7031(c) të Aktit të Departamentit të Shtetit, Operacioneve të Jashtme dhe Programeve të Përkatësisht të Ndarjeve, duke filluar me legjislacionin për ndarjet e operacioneve të huaja në VF2008”, është shprehur Phillips për “Bota sot”.

Njoësi i zhvillimeve në rajo ka treguar se sekretari amerikan i Shtetit, autorizoi vendimin për zyrtarët e huaj, pasi për ta ekzistojnë informacione të besueshme që tregojnë se ata kanë qenë të përfshirë në “korrupsion të konsiderueshëm”. Sipas tij, “lista e zezë” prek edhe anëtarët e familjes së tyre të ngushtë.

“Sipas nenit 7031(c), Sekretari i Shtetit është i autorizuar të ndalojë hyrjen në SHBA për zyrtarët e huaj, për të cilët ekzistojnë informacione të besueshme që tregojnë se ata kanë qenë të përfshirë në “korrupsion të konsiderueshëm”, duke përfshirë korrupsionin në lidhje me nxjerrjen e burimeve natyrore, ose nëse këta individë janë të përfshirë në “shkeljen e rëndë të të drejtave të njeriut”. Kufizimi i hyrjes zbatohet automatikisht për anëtarët e ngushtë të familjes së individëve të huaj në fjalë”, ka thënë më tej eksperti amerikan.

Ai ka theksuar poashtu se vendimi i djeshëm erdhi si rezultat i konkluzioneve të nxjerra nga Byroja Ndërkombëtare e Narkotikëve dhe Çështjeve të Zbatimit të Ligjit e Departamentit të Shtetit.

“Emërtimi është zakonisht një “përcaktim publik”, megjithëse Sekretari i Shtetit mund të zgjedhë ta përdorë atë “privatisht”. Është rezultat i një procesi të gjatë ndërinstitucional, me konkluzionet e bëra nga Byroja Ndërkombëtare e Narkotikëve dhe Çështjeve të Zbatimit të Ligjit (INL) e Departamentit të Shtetit. INL është agjencia kryesore që organizon të dhëna nga brenda Departamentit të Shtetit, si dhe nga zbatimi i ligjit, siguria, inteligjenca dhe agjenci të tjera përkatëse nga qeveria federale dhe nivele të tjera të qeverisjes”, ka thënë David Phillips për “Bota sot”.

Ai ka thënë se “turpërimi” publik për përfshirje në korrupsion, dekurajon zyrtarët e huaj. Sipas ekspertit për Ballkanin, ligji në SHBA lejon gjithashtu ngrirjen e aseteve dhe bllokimin e transaksioneve për individët e caktuar.

“Neni 7031 (c) është një mjet i fuqishëm, por i pashfrytëzuar i politikës së jashtme të SHBA. Kërcënimi se zyrtarët e huaj mund të caktohen publikisht dhe të turpërohen për përfshirje në korrupsion të konsiderueshëm ose abuzime të të drejtave të njeriut dhe kërcënimi ndaj anëtarëve të familjes për ndalim të hyrjes në SHBA, është një dekurajues ose pengues i fortë për zyrtarët e huaj.

Përveç përcaktimit 7031 (c), Urdhri Ekzekutiv 13818 i 20 dhjetorit 2017, i cili zbatoi Aktin Global të Përgjegjshmërisë për të Drejtat e Njeriut Magnitsky (GMA), është një mjet tjetër për të synuar korrupsionin dhe shkelësit e të drejtave të njeriut. GMA përdor gjuhë të ngjashme me 7031 (c). Megjithatë, E.O. 13818 lejon gjithashtu ngrirjen e aseteve dhe bllokimin e transaksioneve për individët e caktuar”, është shprehur më tej ish-diplomati.

Phillips ka shtuar se vendimi i djeshëm i administratës Biden dërgon sinjal të fortë, për zyrtarët që “gërryejnë demokracinë dhe minojnë sundimin e ligjit”.

“Sanksionimi nuk është bërë në mënyrë joserioze. Ai bazohet në diskutime shteruese ndërinstitucionale. Përcaktimi dërgon një sinjal të fortë përgjegjshmërie. Administrata Biden ka treguar se ka zero tolerancë ndaj abuzuesve të të drejtave të njeriut dhe korrupsionit të institucionalizuar, i cili gërryen demokracinë dhe minon sundimin e ligjit”, ka shtuar për “Bota sot”, David Phillips./Botasot

Erion Muça

Tashmë Rinia ka nevojë për një mbështetje me furnizim me informacion dhe modele të qenësishme suksesi dhe shansesh që të fokusohet mbi hapat drejt karrierës dhe jo të përdoret si deri tani për vitalitetin dhe energjinë e moshës.Rinia aspiron për gjithpërfshirje dhe shembuj reale e faktikë suksesi dhe jo për llustra dhe formim të qëllimtë me njohuri, modele dhe aftësi të gabuara kinse moderne por që i lënë në më të paktën e rasteve në sipërfaqe të njohurive dhe aftësive që duhet të kenë dhe në të shumtën e rasteve ti shtyjnë drejt degjenerimit profesional dhe dështimit në karrierë.Rinisë i duhet një suport praktik si të integrojë njohuritë, kualifikimin dhe aftësitë me kërkesat, detajet dhe specifikat e tregut të punës. Rinia kërkon të njohë prioritetet dhe preferencat e tregut të punës mbi talente, njohuri, aftësi, vlera, potenciale, kapacitete, detyra dhe përgjegjësi që duhet të zotërojnë për të konkuruar dhe spikatur në të. Të rinjtë duhet të angazhohen dhe të jenë sa më aktive në jetën sociale, profesionale dhe publike sidomos në organizata rinore me qasje direkte dhe objekt të funksionimit promovimin e tyre.Të rinjtë duan politika publike dhe facilitete në edukim si të punojnë me veten e të ndihmohen të zbulojnë talente, prirje apo aftësi të identifikuara si të zhvilluara dhe të gjejnë terrenin dhe mjedisin e përshtatshëm për ti kultivuar ato.Të rinjtë duhet të përdorin iniciativën sipërmarrëse, inteligjencën, qasjen drejt punëve dhe tendencave të reja të tregut të punës, inovacionin, kreativitetin si elemente të rëndësishëm për përshpejtimin e suksesit të tyre profesional.Të rinjtë kanë nevojë të ndërgjegjësohen për sa më lart dhe ti trajtojnë si udhërrëfyes të rrugës përmes të cilës duhet të ecin.Në fund të rinjtë duhet të njohin deri në nivel kompetence funksionimin e tregut të punës, zanateve dhe profesioneve dhe mekanizmat e tij, si një parakusht i domosdoshëm për shanset e larta për tu punësuar dhe qenë të suksesshëm në karrierë.

“Ne nuk marrim pare e as flori, sepse nuk ua shesim fëmijëve tanë atdheun e tyre” – Prekë Cali
Nga Ndue BACAJ

AKTIVITETI ATDHETAR I PREKË CALIT
Aktiviteti atdhetar i Prekë Calit mund të krahasohet me vetëm një “mal” të madh , i cili nuk mund të mbulohet më agjë, nuk mund ta mbulojnë askush, madje as natyra me mjegullat e dendura të saja , pasi mjegullat janë të perkohshme e mali është aty i perhershëm. Më shumë se një-gjysem shekulli Prekë Cali ishte i pari, aty ku ishte fronti më i vështirë, aty ku luftohej me pendë e pushkë, aty ku dërdhej gjaku për trojet tona të shenjta etnike dhe për flamurin tonë kombëtar të Gjergj Kastriotit-Skenderbe. Prekë Cali ndër kuvende e fronte lufte, dallonte nga të tjerët jo vetëm nga mençuria, trimëria e atdhedashuria, por edhe nga hijeshia e madhështia fizike, që duket se vetë Krijuesi ia kishte “falur”, si simbol të trashigimisë të patjetërsuar të racës iliro-arbënore -shqiptare. Prekë Cali do të ishte një ndër luftëtarët e shquar në kryengritjen antiotomane të vitit 1911 , kur Malësia e Madhe me në krye trimin e urtë të atdhetarisë Dedë Gjon Lulin, do të nxirrnin nga katakombet e errësirës turke-osmane 432 vjeçare , në driten e diellit shqiptaro-europerendimor në Deçiq, flamurin kombëtar të Gjergj Kastriotit-Skenderbe … Mbas kryengritjes antiotomane , Malazezët menduan se u erdhi koha për grabitur edhe troje të tjera të Malësisë e mbi të gjitha Shkodërlocen. Ndaj në tetor 1912 ata nisen luften per pushtimin e Shkodrës (Rrethimi i Shkodres). Ishin kohë të vështira e të turbullta edhe për malësorët. Mjerisht jo pak malësorë trima e atdhetar u “hutuan” në keto kohë , ndersa Prekë Cali nuk u “hutua” dhe as u lëkund , ai qendroi si piramidë e gjallë në mbrojtje të kufijëve të Vermoshit e Kelmendit… Në Konferencën e Londrës të vitit 1913, Fuqitë e Mëdha të Evropës, vendosën arbitrarisht kufijët mes pjesës veriore të Shqipërisë e shteteve kufitare: Malit të Zi e Serbisë. Ishin kohë të vështira e mbijetese për Atdheun. Grabiqarët e shteteve të Evropës, me harta ndër duar, vështronin të pangopshëm mbi trupin e rrudhosur të vendit të shqiponjave. Mes bjeshkëve të thepisura, përpara u doli piramida e gjallë e kufirit Prenkë Cali me shokët e tij të atdhetarisë… Lufta grabitqare e kufijëve me Malin e Zi , do të zgjasin jo pak , por nga viti 1913 deri në vitet 1923-1926… kur kufiri që është sot u pranua perfundimisht nga të pangopurit fqinjë dhe Europa. Luftën për mbrojtjen e kufijëve të Vermoshit e Kelmendit, Prekë Cali do ta kishte fatkeqesisht jo vetëm me malazez ,por edhe me shqiptarë të zesë, që punonin në favor të armiqeve shoven sllav.. Disa fragmente nga ajo kohë menduam ti sjellim si vijon:- Këtu, këtu janë kufijët tanë – çirrej para Komisionit përfaqësuesi i Malit të Zi, këtu janë Bjeshkët e Kuçit, – këmbëngulte malazezi.- Jooo… Bjeshkët e Kuçit, – ushtoi zëri i trimit të pamposhtur Prekë Calit. Ata janë Bjeshkët e Kuqe dhe duhet ta dini të gjithë, se emnin e morën nga gjaku ynë në luftrat mbrojtëse të malësorëve shqiptarë.Për të shuar tonet e nxehta të bisedës, ndërhyri me ironi njëri nga antarët e Komisionit Ndërkombëtar.- Lëvizni ju gurin, vendoseni atje ku mbaron toka e juaj – iu drejtua me gishtin tregues përfaqsuesi i huaj. (Guri ishte shumë i madh dhe i rendë dhe perfaqësuesi i komisionit te kufijëve , mendonte se Preka nuk mund ta mbante shumë larg).-Prekë Cali, vuri pushkën krahëqafë, u përkul pak para truallit të vet, rroku gurin e larë ndër shekuj me gjak trimash, dhe me duart e forta të një ariu, e ngjeshi pranë gjoksit e me një lëvizje rrufe e kaloi mbi shpatullat e gjëra si një dragua, Preka po u lodhur ecte si një piramidë e gjallë e kufijve të Shqipërisë, ecte përgjatë atij kufiri që e njihte mirë , ecte pergjatë këtyre tokave etnike, ecte me të drejten e Zotit , ecte pa u lodhur se vetë Zoti e ndihmon të drejtën. Në ecjen e atij trimi arbëror, zgjerohej frymarrja e maleve tona të plagosura rëndë nga padrejtësitë e Evropës. Tokat shqiptare në Malësi, sërisht folën gjuhën e arbërit, falë bijve të denjë të herojve mitik si Prekë Cali. Me këmnguljen e tij të padiskutueshme në mbrojtje të kufijve shqiptarë, ndikoi mjaft, që Shqipëria të mbetet në kufijët e sotëm.
PREK CALI KUNDER KOMISIONIT TE KUFIJVE
Nga keto kohë vlen të shënohet se në vitin 1921 , Prekë Cali do ti drejtohej komisionit për rishqyrtimin e kufijëve me fjalët: “…Shtetet e Mëdha dhe ambasadorët e tyne, komisioni vendror i kufijve edhe deri Gjykata e Hagës, na i ka njoftë si toka shqiptare. Ju si amanetqarë të Misionit, që keni marrë përsipër verifikimin jeni tue e shpërdorue. Ato zhgarravina në hartë nuk i njofim. Me ne, nuk ka mujtë me luejtë as ushtria e sulltanit turk. Këto troje i kemi larë me gjak gjatë gjithë shekujve, kundra atyne që deshtën të na i marrin. Edhe sot luftarët e Kelmendit, janë gadi të vdesin për trojet e veta, ashtu si dikur të parët e tyne. Prandaj ndigjoni fjalët që po ju them: Mos kërkoni të luani me kufijtë tanë, që janë aprovue se është tokë shqiptare, përndryshe…Mendohuni mirë se atë majë nuk e kaloni lehtë! Duke parë qendresen e Prekës dhe trimave të tij që e shoqëronin njeni nga të Komisionit tha: – “Zotni Cali, për pak çaste Komisioni don me bisedue mes vedi.” Ata u larguan në nji anë dhe nuk qëndruan shumë. Meqenëse i kuptuan intrigat e përfaqësuesve malazez-jugosllavë, vendimin e morën shpejt. Kur u kthyen njeni prej delegatëve iu drejtue Prenkës, duke i folur: -“Zotni Cali, Komisioni vendosi që ju bashkë me shokët që ju shoqërojnë t’i prini Komisionit, duke e shkel terrirorin tuej që keni pas me fqinjët.” Gjatë mbrojtjes me urti , inteligjencë , trimëri e atdhedashuri të kufijëve nga grabitqaret malazez , Prekë Calit ju rrezikua edhe jeta nga malazezët e pabesë. Një rast i till tregohet edhe sot nga kelmendasit. Kur perfaqesuesit e Malit të Zi e panë se e humben davanë e kufijëve (me Kelmendin) , dhe “shkaktari” kryesor ishte Prekë Cali , ata tentuan ta vrisnin , duke e qelluar tinzisht me revole. Mirpo nderhyrja me shpejtësi e perkthyesit , bëri të mundur që plumbat të shkojnë në hava e të mos prekin Prekën. Prekë Cali me gjakftohtësi i kthehet e i thotë malazezit që qelloi : “Mos u frikëso, se je në token shqiptare dhe nuk e kemi zakon të presim njeri në besë…”. Gjatë viteve të mbrojtjes të kufijëve Prekë Cali ishte edhe luftëtar me pushkë e prijës i kelmendasve në mbrojtje të trojeve shqiptare nga shovenë malazez , veçanarisht në vitet 1915 dhe luftës së Koplikut me 1920… Emri me vepra e Prekë Calit e mbushur me urti , trimëri dhe atdhedashuri, u bë simbol qëndrese, për malësorët, që e mbështetën dhe e deshtën me gjithë zemër. Për keto Prekë Calit i shkoi “zani” edhe në kralnitë e Europës… Për këtë thuhet se Prekës i ishte dhënë edhe një dokument i firmosur dhe vulosur nga shtatë krajlat e Europës si njeri i paprekshëm nga shtatë krajlnitë. Malësorët thoshin se në gisht Preka ka një mhyrë (unazë) të shtatë krajlave. Me ardhjen në pushtet të monarkistëve me në krye Ahmet Zogun, ai herë mbas here bënte kërkesa dhe protestonte pranë qeverisë për interest e Kelmendit e më Gjërë… Në këtë situatë, përplaset Prekë Cali me Ahmet Zogun, mbasi ishte përkrahës edhe i forcave të opozitës asokohe. Mbas rënies së qeverisë së Fan S. Nolit, qeveria monarkiste selektoi kundërshtarët politikë, dhe Prekën si dhe disa të tjerë, e internuan për 3 vjet në burgun e kalasë së Gjirokastrës. Ahmet Zogu e kuptoi gabimin e internimit ndaj e liroi. Kur e liroi Prekën e priti në rezidencen e tij në Tiranë duke i thënë : “Të internova si kundershtar e po të liroi si atdhetar”. Gjithashtu Ahmet Zogu e bëri Prekën kapiten rezerve dhe i dhuroi revolen me dorezë të bardhë të shkruar A.Zogu I. Lirimi i Prekës, nuk kishte qenë i “rëndomtë”. Qytetarët e Gjirokastrës, në sheshin e qytetit e kishin përcjellur me ngrohtësi e urime. Preka, përmes gazetave, që e kishin intervistuar, falënderonte për së tepërmi qytetarët e Gjirokastrës. Vlenë të cilësohet se kur ishte i internuar Preka në Gjirokastër, kishte ardhur edhe një professor e piktor francez me emrin Marshand , i cili thuhet se i kishte bërë portrete e piktura të tij, që i mori me vehte në Francë… Edhe dreqit të kuq të ardhshëm të Shqiperisë , Enver Hoxhës do ti bente pershtypje i internuari në Gjirokastër, malësori madhështor Prekë Cali… Prekë Cali ishte vazhdimisht kundër pushtuesve të çdo “ngjyre”. Kundër pushtuesve austro-hungarez (disi më “dashamirës”), fashistëve Italian e gjerman.
NË MBROJTJEN E VERMOSHIT E KELMENDIT NGA PROVOKATORËT MALAZEZ -ÇETNIKË
Ndersa në interesë të Kelmendit e Malësisë u angazhua në ruajtjen e qetsisë e rendit , si dhe në mbrojtjen e Vermoshit e Kelmendit nga provokatorët malazez -çetnikë e veçanarisht atyre komunist, që ishin edhe themeluesit e komunizmit në Shqiperi. Mbas largimit të forcave pushtuese gjermane nga Shqiperia Prekë Cali u çon fjalë komunistëve që muaren pushtetin, se është për paqe e bisedime me ta , por me gjuhen e shqiptarit e jo me pushkën e sllavit, armikut shekullor të trojeve shqiptare. Na nuk dona vllavrasje, shkoni ka keni ardh, se s’keni rrugë këtej, e për më tej bisedojmë si vëllau me vëlla në një kohë tjetër të qetë. Komunistet me pushkë e krime e kishin marrë pushtetin , ndaj kerkuan që me Prekë Calin e nacionalistët e tjerë shqiptar të flasin jo me gjuhen e shqiptarit por me pushkën tinzare e kriminale të sllavit. Malësorët duke njohur komunizmin dhe krimet e tij që gjatë luftës nac-çl , kishin organizuar edhe kuvende e beslidhje , në mes vehtes dhe treva të tjera shqiptare si Shkodrën e më gjërë… Një nga këto kuvende është edhe ai i zhvilluar me 13 janar 19145 në Kalcë (Kelmend) kuvend që vendos me qindrua , ndonse fati i kësaj qendrese dihej… Qendresa antikomuniste e Kelmendit ishte e madhe , ndersa luftohej kundër një ushtrie të tërë , për të mos demtuar më shumë Kelmendin Prekë Cali terhiqet dhe strehohet në shpellen e tartashicës , (sot shpella e Prekë Calit), nga ku dorzohet në besë të të pabesëve komunist. Për këtë ai para dorzimit kishte deklaruar: ” Të fuqishmit zakonisht premtojnë shumë e mbajnë pak. Në qoftese kjo ka qenë perherë keshtu me të kuqtë sot asht ma zi …por per hirë të së mirës së Kelmendit e Malesisë edhe dorzohemi në besë …të pabesëve…”. Prekë Calin gjykata komuniste me 2 mars 1945 e dënon me vdekje. Ekzekutimi i këti vendimi do të bëhej me 25 mars 1945, rreth orës 5 të mëngjesit. Trimi atdhetar i Kelmendit Prekë Cali, i lidhur me duart mbrapa të mbërthyer ndër vargoj , u ndodh para brigadës së pushkatimit në Zall të Kirit. Ai nuk u tremb nga vdekja… por mundohej tu jepte zemër djemve të rinj, që po jepnin jetën për të e për Liri. Në momentin, që do ta ekzekutonin piramiden e gjallë të kufijve shqiptar toga e zezë e pushkatimit komunist, i kerkojnë të kthehet me shpinë dhe t’ia mbyllin sytë. Por Prekë Cali, në mënyrë kategorike kundërshton, duke thënë: “ – Nuk shkohet n’Parajsë me shpinë dhe me sy t’mbyllun”, dhe siç ishte duarlidhur, çoi kryet lart, tregoi gjoksin, e zbuluar nga këmisha e grisur e u tha: “Kështu vdes shqiptari”. Para se të rrëzohej, ai trup si një lis vigan , nga plumbat e shqiptarëve të qorruar e marruar nga komunizmi e sllavizmi , u dëgjua zëri i fuqishëm i malësorit të bjeshkëve, që ushtoi si jehona e luginave: « – Rrnoft Shqipnia! Rrnoft populli shqiptar! Heret a vonë Shqipnia do të fitojë». Prekë Cali u pushkatua në zallë të Kirit së bashku me 13 nacionalist e antikomunist të tjerë.
PREK CALI PERBALLË MEHMET SHEHUT
Duke ju afruar fundit të këtij portreti të vogël, para vepres së madhe atdhetare të viganit nacionalist Prekë Cali , mendova të “citoj” momentin domethënëse të perballjes së Prekë Calit pas arrestimit të tij , me kriminelin bolshevik Mehmet Shehu. Kur Mehmeti me hile i thotë: “Ti Prekë po të kishe bashkepunua me ne (komunistet) do ta kishe mbyllur jeten me “kapak ari”. Ndersa Preka pa ju ligeshtuar zemra i ishte pergjigjur me fjalet lapidare: “S’ka çka më duhet jeta nën hijen e trobojnicës (flamurit malazez) , ma mirë me u kalbë në dhe , e historia një ditë ka me na nderue , por ti atëherë Mehmet ke me kenë turpi i saj ,ndersa ne malësoret ndera e saj.”. E vertet keshtu ndodhi… Sot Prekë Cali me bashkëluftëtarët e tij nacionalist e antikomunist edhe të vdekur (e disa edhe pa vorr) janë faqja e bardhë e Malesisë , Shkodres e Shqiptarisë , ndersa ata që instaluan diktaturen komuniste dhe shkaktuan luftën civile (herë të nxehtë e herë të ftohtë) janë marrja , turpi e faqja e zezë e shqiptarisë… Për meritat e mëdha të padiskutueshme (ish) Presidenti i Republikës së Shqipërisë Prof dr. Sali Berisha, më 25 qershor 1993, Prekë Calin e dekoron me dekret nr.569 me medaljen “Martiri i Demokracisë”. Pas këtij dekorimi, po në vitin 1993, u përurua në Vermosh (Kelmend) restaurimi i shtëpisë-kullë të Prekë Calit, ku në këtë cermoni nderuese e perkujtuese do të merrnin pjesë, qindra banorë vendas e më gjërë, autoritete politike e shtetrore të asaje kohe , si dhe do të merrte pjesë e pershendeste edhe ambasadori i Shteteve të Bashkuara të Amerikës z.Rajerson. Nderkohë në Shkodër, (më vonë) i është ngritur edhe një shtatore madhështore… Ndersa gjatë një veprimtarie në përkujtim të 110 vjetorit të ngritjes së flamurit kombëtar në Deçiç dhe Kuvendit të Greçes (shtator 2021), Presidenti i Shqipërisë, Z.Ilir Meta e nderoi me dekoratën më të lartë “NDERI I KOMBIT” prijësin dhe luftëtarin popullor të Kelmendit, Prek Cali. Vlenë të cilësohet se Prekë Calit ju thuren mjaftë këngë nga populli…, dje me zë të ulët , ndërsa sot me zë të lartë deri në qiell. “Gjithmon stuhitë , shterngatat e moti i ligë , godasin lisat e jo fijet e barit”. Prekë Cali ishte nga ata lisa vigan të Kelmendit , Malësisë e Shqiptarisë , i cili do të bëhej piramida e gjallë e kufijëve të Kelmendit e Shqiperisë, por edhe e mbrojtjes të të drejtave , të lirisë e trashigimisë më të vlefshme të autoktonisë dhe atdhedashurisë. Ah… sikur të kishte pasur shumë Prekë Cala Shqiperia , nuk do të ishte kaq e zvogluar dhe rrudhur nga fqinjët, edhe pse me bekimin e Europës Plakë. Nderim të pëjetshëm Prekë Calit dhe të gjithë atyre që dhanë jetën për shqiptari të kulluet, si loti i dhimbjes së nënave e motrave shqiptare kur humbnin bijët e vëllezrit e tyre , në luftë për mbrojtjen e trojeve etnike shqiptare dhe një Shqipëri të lirë e të pavarur.
REFERENCAT:
1.Ndue Bacaj, Kryekryengritja e Malësisë së Madhe kundër perandorisë Turke-osmane 1911, (botim i dytë), fq.88, Fiorentia-Shkodër 2018. 2.Ndue Bacaj, po aty, fq.89-90. 3.At Gjergj Fishta ,Lahuta e Malësisë ,fq.62, Romë 1991. 4.Hamdi Bushati ,Shkodra dhe Motet ,v.I , fq.413-431 ,Shkodër 1998. 5.Hysni Myzyri , Ded Gjon Luli –patriot dhe luftëtar i shquar i Rilindjes sonë , gaz. “Zeri i popullit” dt. 23.9.1975. 6.Romeo Gurakuqi, Kryengritja e Malësisë së Mbishkodrës 1911, fq.86-88, Phoenix;Shkodër 2002. 7.Akte të Rilindjes Kombetare Shqiptare… Tiranë 1978. 8.Kristaq Prifti , Lidhja Shqiptare e Pejës , fq.221, Tiranë 2002. 9.Shtjefen Gjeçovi ,Fondi “Bernardin Palaj” ,dosja 4/1 dhe 15 AQH, R.Shqiperisë. 10.Edwin Jacques ,Shqiptaret-Historia e popullit shqiptar nga lashtësia deri në ditët e sotme , fq.352, botim 1995. 11.At Gjon Karma “Kerkime në malet tona [të veriut] ,fq.197. 12.Fritz Radovani “Dedë Gjon Luli” ,fq.27. 13.Pandi Rrumbullaku ,”Dedë Gjon Luli pushkë e ngrehur per Shqiperinë” ,gazeta “Luftëtari” , dt.25 shtator 1980. 14.Frrok Çupi, ZP, Asht ah nuk asht shelg me u perkul shqiptari ,dt.3 tetor 1979. 15.Stefanaq Pollo “Gjurmë të historisë së Shqiperisë”,fq.282 ,botim i A.K.Sh. ,Tiranë 1990.16.Pal Doçi , “Dedë Gjon Luli “ ,Tiranë 2003. 17.Ketë ma ka treguar Marash Vatë Shabi në mars të vitit 2010. 18.At Justin Rrota , Ditet e mbrame të Turqisë në Shkoder, ase rrethimi i qytetit 1912-1913 ,botim II ,botime franceskane , Shkoder , 2010 ,fq.28-31. 19.Hortense von Zambaur , Rrethimi i Shkodres 10 tetor 1912 -22 prill 1913, fq. 138, “Camaj-Pipa”, Shkoder 2006. 20.Pandi Rrumbullaku ,”Dedë Gjon Luli pushkë e ngrehur per Shqiperinë” ,gaz. Luftëtari ,dt.25 shtator 1980.21.Fritz Radovani ,veper e cituar ,fq.38. 22.At Gjergj Fishta-ligjeratë Për një monument të Dedë Gjo’Lulit, ”Antologji Shqipe”, bleni I ,shtëpia botuese “Kristo Luarasi” botua nga Filip Fishta , Tiranë 1935. 23. Ndue Bacaj, po aty,fq.104. 24.Zekeria Cana ,fjala e tij e mbajtur në shtator 2005 ,kur u inagurua shtepia muze e Dedë Gjon Lulit.