Rafaela Prifti/

Tonin Mirakaj’s 63 year membership with Vatra may well have placed him at the top of members seniority as we look back at a path of service guided by his strong faith and a deep sense of spirituality. Born on July 5, 1934 in Iballe, Puke, he arrived in the US thanks to the auspices of Free Albania Committee and International Rescue Committee. On September 20, 1956 the Mirakaj family escaped Albania where as a young boy, Tonin had seen first hand his family members being persecuted for their anti-communist beliefs. Even outside of Albania’s borders and away from his hometown of Puke, in the north of the country, he withstood the Serbian operatives pressure to collaborate. In 1959, alongside his brother and sister, Tonin were sent to the notorious refugee camp of Gerov, Croatia. Under the cover of darkness of a midnight in August 1960 and aided by a family friend, they fled the camp on foot to get across the border to Slovenia and, after four days and nights, arrived to Italy. Tonin’s first escape from communist Albanian and the second time from what was then the Yugoslav Federation, to be on a transAtlantic flight to New York, was eventually picked up by the press at the time, as reported by Daily News, February 25, 1961.

While he was settling in the US, Tonin made the acquaintances and befriended some of the most highly regarded leaders and figures like Miko Kokolari, a true patriot and top Vatra official, Professor Nexhat Peshkëpia, editor of “Shqiptari i Lirë” (Free Albanian), Professor Rexhep Krasniqi, President of Free Albania Committee, Vasil Gërmenji, Albania’s representative at the Assembly of European Captive Nations and many more.

To those who know him, Tonin is a quiet and reasonable man, who doesn’t say a lot yet is friendly and easy to strike a conversation with. In his memoirs, he recalls details of meetings with Albanian personalities and patriots of the diaspora who like him felt the suffering of their countrymen under the communist regime in Albania and spoke up against it. Tonin was equally conscious about the imprisonments of Albanians in Kosova and the human rights violations perpetrated by the Serbian authorities. As a stand up citizen, he joined several community organizations. After 1960, he worked closely with the founder and director of the first Albanian Catholic church in the Bronx, Monsignor Dr. Zef Oroshi while being actively involved with the Albanian Catholic League and an editorial staff member of Albanian Catholic Life magazine (Jeta Katolike today). His dedication and commitment were qualities that singed out Tonin as one of the first chairman of the council of the Albanian Catholic Church “Lady of Good Council” later renamed and built anew as Lady of Shkodra, in Harstdale, New York.     

His long time friends and some contemporaries include his grace Bishop Fan Noli, Monsignor Dr. Zef Oroshi,  Dom Pjeter Popaj, Prof. Andrea Nargaj, Miko Kokalari, Anthony Athanas, Father Arthur Liolin, Barny Kirka, Dr. Selaudin Velaj, Nexhmije Zajmi, Prof. Gjeto Sinishta, Edward Licho, Prof. Nexhat Peshkepia, Prof. Arshi Pipa, Dr. Andrea Elia, Prof. Sami Repishti, Dr. Gjon Bucaj, Xhevat Kallajxhi, Anton Cefa and many more. Indeed, media reportings and Dielli records of influential Albanian organizations in the US provide a glimpse into Tonin Mirakaj’s serving the community alongside many prominent patriots. 

The publication dedicated to Father Pjeter Bogdani in New York was made possible thanks, in part, to the auspices of Tonin Mirakaj, former chair of the Church Council.  It included the presentations of the commemorative seminar in honor of 300^th anniversary of the passing of the 17^th century respectable personality. The event was held at Fordham University, NY on 7 October 1989 with support from the Lady of Good Council Church  (today Lady of Shkodra). The speakers included Father Danjel Gjeçaj O.F.M. from Italy, Prof. Dr. Martin Camaj from Germany, Prof. Arshi Pipa and two professors from Kosovo Dr. Ibrahim Rugova and Prof. Dr. Engjëll Sedaj. The host and moderator was Mirakaj, then-Chairman of the Church Council. 

On the same capacity, Tonin has been part of the efforts to organize a dance ensemble called Rozafati (Rozafat) starting in 1978 with the support of faith and church leaders at the Lady of Good Council in New York, and under the guidance of Mons. Dr. Zef Oroshi (1912-1989), Father Rrok Mirdita, Dom Pjetër Popaj. In the span of 40 some years, the group has become a staple on stages, auditorium and celebrations held all across the city. Tonin Mirakaj has shared some of the memories about the volunteer musicians and singers who were called to perform at gatherings and events before being part of the Rozafati group. In one instance in the year 1986, the show was more politically colored. At the NYC Harbor Festival, “Statue of Liberty Centennial” on July 4-6 1986, the group raised the Albanian flag without the star, an addition of the communist era to the national symbol. It meant a lot to Tonin Mirakaj and other asylees who fled Albania’s communist rule. The importance of an artistic troupe meant that Albanians were represented along with other nationalities at various cultural events held in their second home country. 

His dramatic escape from Albania resembled the path of many Albanian dissidents and politically persecuted. Crossing the border with the neighboring country was a very risky move considering that Yugoslavia was under a self-styled form of communism, “just a different color from Albania”. It meant that the escapees like Tonin were thrown in jail while waiting for their political asylum application to be considered or go through. “A mitigating factor for asylum seekers was that Yugoslavia was a signatory of the UN Human Rights chart,” Tonin says. The country’s acceptance of a number of political refugees was tied to receiving aid from the Geneva High Commission of Refugees. The State Security Agency UDB screened the Albanian refugees for possible recruitment and for developing potential assets in Albania in 1959. 

Tonin’s writing skills were discovered by Professor Peshkopia at “Shqiptari i Lirë” Free Albanian newspaper after submitting a short story for publication titled the Kernel. With encouragement by the editor, the publishing of that story was the start of a thirty year contribution with the newspaper till the day it closed in May 1961. Tonin found himself drawn to Vatra and contributed regularly at Dielli.

Vatra – On July 5, 2019 on his 85^th birthday, Tonin received warm birthday messages and wishes from Vatra. He was active with the Federation since 1961 which means that he has been part of it for some 70 percent of his life. Tonin credits Professor Peshkepia for his advice at their first meeting., where he laid out the benefits of joining a social organization rather than one of the political entities at the time that were plagued by division. Reading the By-Laws of Vatra that Prof. Peshkëpia handed to him, made it clear to the twenty seven year-old Tonin that his principles aligned with Vatra’s mission. And in the summer of 1961, five years after his escape from Albania, Tonin Mirakaj joined the Pan Albanian Federation of America Vatra. He started as a member of Chapter 29 of New York New Jersey, which convened twice a year at the cultural hall of the Orthodox Church located in midtown between 10^th and 11^th Ave. His most cherished memory there is a meeting attended by Bishop Fan Noli – his first encounter with his Excellency.  

He recalls seeing issues of Dielli newspaper and other community announcements at the offices of Miko Kokalari on Revington Street. It’s worth-noting that according to Tonin’s memoirs, Miko was a facilitator of the generational gap between the old Albanian immigrants who generally were distrusted of the new comers from the old country in the US. 

The 1970-71 Convention was Tonin Mirakaj’s first assembly. He was now a delegate of the NY NJ branch and traveled to Bsoton with respectable Vatra members Muharrem Babameto, Agim Karagjozi, and Hajdar Tonuzi. It was there where he met with Anthony Athanas, Barny Kirka, Gregory Chiriako, Kristo Thanas, Rev. Arthur Liolin, Ibrahim Kulla as well as delegates from different states such as engineer Ahmet of Detroit, Fehmi Kokolari of Toronto. It was a first-hand experience of upholding the statute thanks in part to the maturity and civility of senior members such as Ramadan Ali Arza, Florence Pano, Nik Kreshpani, Pauline and Peter Lukas, Harry Stoja and many more.

Tonin Mirakaj went on to be elected on the Boards of numerous Assemblies including the position of Secretary in the 70s and 80s. He was Deputy Chairman from 1980 through 1982, under Dr. Andrea Elia’s Presidency, and again in 1984-85 with Harry Stoja as Chairman. He served as Chairman of New York and New Jersey Chapter 29 in 1978-1979, contemporaneously with Deputy Chair Mahmut Tsungu, Secretary Rasim Sina, Treasury Zef P. Deda, having served as the Financial Officer of the same branch two years prior. Mirakaj has been part of the leading team under several Vatra presidents including Kristo Thanas, Nik Kreshpani, Barny Kirka, Gregory Chiriako, Ahmet Dervishi, Dr. Andrea Elia, Harry Stoja, Arshi Pipa and Agim Karagjozi. The latter and Tonin were part of the group that was tasked with the planning of and eventually the repatriation of Faik Konica’s remains to Albania in 1995.

In one capacity or another, Mirakaj has been part of Vatra’s leadership structures for close to three decades from 1970 to 1997 according to the data kept at Vatra. For a number of years, he served as Secretary of Vatra’s Permanent Fund while also being a member of the Constitutional Revision Committee, alongside Professor Sami Repishti, Harry Stoja, Agim Karagjozi. He and Muharrem Babameto were in charge of organizing the 1972 Conference commemorating 100^th birth anniversary of Father Fishta hosted at Waldorf Astoria Hotel, New York. Ten years later Tonin Mirakaj was part of the team planning the events in honor of 100^th anniversary of Fan S. Noli’s birth year at New York’s Hilton Hotel. Tonin has been a keynote speaker at several events including the luncheon hosted by Vatra in honor of Dielli’s Editor Xhevat Kallajxhi at Anthony’s Pier 4, Boston, Novermber 6, 1983. Complete remarks published in the Dielli issue of March 16, 1984, the same year he served as secretary of Vatra’s Convention held in Detroit, Michigan.     

He feels that the first half of Vatra’s life, the struggles and dedication of Vatra’s members need to get more attention in the present time. Among the main contributors of those early decades, Mirakaj singles out Peter Chikos, Kristo Thanas, Barny Kirka, Ramadan Ali Arza, Ahmet Dervishi, Dr. Andrea Elia, Pauline Lukas, Anthony Athanas. “The veteran activists of Branch 29 – New York and New Jersey, like Miko Kokolari, Vahit Çika, Muharrem Babameto, Nexhmije Zaimi, Petraq Ktona, Mahmut Tsungu and others are part of Vatra’s proud legacy,” says Mirakaj.  

Tonin has carried out organizing duties in some high-profile events such as the 1972 conference honoring 100^th birth anniversary of Father Gjergj Fishtës, hosted at Waldorf Astoria Hotel, New York, and in 1982 the commemoration of Fan S. Noli’s 100^th birthday held in New York’s Hilton Hotel to mention a few. Aside from fundraising for the event, Mirakaj and then-Dielli Editor Edward Licho were responsible for collecting funds needed to publish the presentations in Flamurtar i Kombit.

To Tonin, it is especially important to honor the fact that Vatra “shares” the same birth place as the Orthodox Albanian Church in Boston. Only three years apart from one another, the two institutions worked hand in hand to protect the interests of the Albanian nation and people.  In addition, Vatra and the Church were led by the same visionary patriots and first-class intellectuals such as Fan S. Noli, Faik Konica, Llambi Çikozi, Kristo Kirka who were tireless in organizing, coordinating and holding town-halls wherever Albanians lived and worked. Thanks to their efforts and the fact that Vatra was founded as a Federation-structured organization allowing other community associations to be part of it,  the membership grew to more than five thousand Albanians at one time. Such was the popularity of Vatra, that the 60^th anniversary of its publication, Dielli newspaper, was hosted at Saint Patrick’s Cathedral, in New York, in November 1969. Catholic, Orthodox and Muslim leaders of faith were in attendance, alongside religious dignitaries such as his Eminence Terence Cardinal Cooke, American Cardinal of Roman Catholic Church and Archbishop of New York (1968-1983), the Arberesh clergy of the Byzantine rite who traveled to New York all the way from Italy to attend the commemorative event. 

Some of the stand out moments over the years include meetings with statesmen and heads of state such as Dr. Ibrahim Rugova at the event marking the 300^th anniversary of Pjeter Bogdani’s passing hosted by Our Lady of Good Council Church at Fordham University in October 1989. During the one-week stay of what was Rugova’s first visit in the US, Mirakaj recalls the late President of Kosova enjoying the company of prominent figures and friends like Dom Rrok Mirdita, Dom Pjeter Popaj, Fran Shala, Bitiçi brothers, Simon Simolacaj, Pretash Curanaj, Gjek Gjonlekaj and others. Speaking prior to delivering his presentation at the event, President Rugova, a trained historian and scholar, expressed his utmost appreciation for Vatra and its historic role in Albania’s history, encapsulated in the message “Bolster Vatra because Albanians need it!” (Forcojeni Vatrën, se u duhet shqiptarëve!) 

On June 16, 1992, Mirakaj recalls the magnificent reception Vatra hosted for Sali Berisha, then newly elected democratic president of Albania: “Around two thousand guests had gathered at Hilton Hotel for the event where the keynote speaker was Professor Sami Repishti.”

Profesor Martin Camaj, a distinguished personality, who held Vatra in high regard, was also a good family friend who enjoyed the hospitality of the Mirakaj household when in New York. One of the most respected intellectuals who sat on Vatra’s Board headquartered in Boston as well as on the executive council of New York-New Jersey Branch was Nexhmije Zajmi. “The lady of Vatra”, as Tonin calls her, was a senior journalist with an illustrious career. She is the author of the best seller Daughter of the Eagle: The Autobiography of an Albanian Girl, 1937. He remembers meeting with several distinguished individuals who were part of her highly-educated community of friends. One of them was Hasan Dosti, a former Chief Justice of the Supreme Court of Albania and the country’s Minister of Justice in the early years of World War II.

At the commemoration of Vatra’s 100^th anniversary in 2012, Tonin Mirakaj was honored with A Lifetime Award for over half a century membership in the organization. During the acceptance remarks, Tonin’s advice for the Albanian community in the US is to stand by Vatra at the start of the second century of its work and to honor its relationship with the three faith leaders of our community, a tradition preserved over the years and demonstrated at the Flag Day Commemorative events. He says that Albanians can rightfully be proud of Vatra. Adding that, for him, “becoming familiar with Vatra’s by-laws and mission while being trusted with organizing tasks in several assemblies and events account for his loyal activism in the organization.” Going forward, Tonin believes, “the young generation has to appreciate Vatra as the priceless inheritance that needs to be supported in the next 100 years ahead.” He is the recipient of numerous honors and awards from several government institutions. For his dedicated service to Vatra and the Albanian community, and our national heritage in the US, Tonin Mirakaj received a medal from Albania’s Presidential Office at the commemorative dinner of Vatra’s 110^th anniversary, in June 2022, in New York.  

On July 5, 2019 on his 85^th birthday, Tonin received warm birthday messages and wishes from Dielli,  Vatra, its members and the community. Five years later, on his 90^th anniversary, Tonin Mirakaj has reached a personal milestone and also a record membership of 63 years with Vatra. 

Today on his 90^th birthday, it’s worth remembering a favorite saying about oldtimers like him who are known as “Vatrane te dimrit dhe te beharit!”  

Foto nga Arkivi i Diellit -Nga e djathta: I perndershmi Rrok Mirdita, Sejdi Bitici, Dr. Ibrahim Rugova, Tonin Mirakaj dhe Engjell Sedaj, ditet e Seminarit organizuar me rastin e 300 vjetorit te Pjeter Bogdanit, ku Dr. Rugova dhe Dr. E. Sedaj ishin ligjerues. Nju Jork, Tetor 1989

Foto: At Artur Liolin, Tonin Mirakaj

Prof.Muhamed Mufaku/

Sivjet kemi dy ngjarje të lidhura: 40-vjetorin e botimit të përkthimit të parë të Kuranit dhe 80-vjetorin e lindjes së akademikut dhe përkthyesit të Kuranit, Feti Mehdiu.

Me këtë rast dëshiroj ta zhvilloj një paralele midis përkthimit të parë të Kuranit që nuk u kompletua në Tiranë (1921-1927) dhe përkthimit të parë komplet të Kuranit që u botua në Prishtinë më 1985.

Me konsolidimin e shtetit kombëtar shqiptar më 1920 dhe me hovin e zhvillimit të kulturës kombëtare, plejada e asaj kohe ndjente përgjegjësi për misionin e vet në integrimin e shqiptarëve në një kulturë kombëtare. Një prej pjesëtarëve të kësaj plejade ishte Ilo M. Qafëzezi (1889-1964), që e përfaqësonte gjeneratën e dytë të rilindësve, i cili bëri emër me aktivitete e vepra të ndryshme në mesin e kolonive shqiptare në Rumani e Amerikë deri më 1924, kur u kthye në Korçë dhe u bë biografi më i njohur shqiptar në periudhën midis dy luftërave. Përkundër kontributit të tij në kulturën kombëtare shqiptare, Ilo Qafëzezi pësoi shumë nën regjimin komunist deri në vdekjen e tij më 1964.

Me frymën e rilindësve, I. Qafëzezi punoi shumë për integrimin e shqiptarëve me anë të kulturës kombëtare. Në këtë kontekst mund të kuptohet rëndësia e ndërmarrjes së tij për përkthimin e Kuranit në gjuhën shqipe, pjesa (fashikulla) e parë e të cilit u botua në Rumuni më 1921 kurse pjesa e dytë në Korçë më 1927, si një ngjarje historike për kulturën shqiptare, e cila kishte jehonë të madhe jo vetëm në Shqipëri, por edhe në Turqinë e re.

Në parathënien e tij, Qafëzezi niset nga motivi fisnik për integrimin kulturor të shqiptarëve myslimanë dhe të krishterë, i cili mund të arrihet kur shqiptarët e krishterë mund të mësojnë për fenë islame nga burimi (Kurani) në gjuhën shqipe. Në mungesë të kësaj njohjeje, pra të Kuranit në gjuhën shqipe, ai e konsideron atë si “cipë qepe misterioze që i ndan fetarisht shqiptarët muhamedanë nga vëllezërit e tyre të krishterë”. Ndaj, ai e merr si obligim ta përkthejë Kuranin në gjuhën shqipe.

Qafëzezi pranon me keqardhje se ai nuk e ka përkthyer Kuranin nga arabishtja, por nga anglishtja (përkthimi i orientalistit të njohur anglez George Sale, i botuar në Londër më 1734), por ai shpreson se do të pasohet me përkthim më të mirë nga ndonjë ulema shqiptar nga arabishtja. Me fjalë të tjera, Qafëzezi nuk kishte pretendime të tjera, por vetëm motive kombëtare, duke ofruar një përkthim pa gabime e interpretime që prekin “vëllezërit muhamedanë”, që ishte ngjarje e madhe për atë kohë jo vetëm në Shqipëri, por edhe në Republikën e re turke ku u botuan më 1924 dy përkthime të Kuranit në turqisht, mu atëherë kur Hafiz Ali Korça kreu edhe përkthimin tjetër që nuk na arriti.

Këto përkthime, dhe të tjera në anglishte, aktualizuan në botën islame debatin mbi përkthimin e Kuranit në gjuhë të tjera, derisa Az-hari e lejoi atë më 1936, gjë që hapi rrugën për botimin e disa përkthimeve të Kuranit nga ulema të Bosnjës.

Ajo porosi historike e I. Qafëzezit për një përkthim më të mirë nga një ulema shqiptar nga arabishtja u realizua më në fund me botimin e përkthimit të Kuranit në Prishtinë më 1985 nga akad. Feti Mehdiu, i cili është njëkohësisht ulema në kuptimin mysliman dhe orientalist në kuptimin shkencor.

Kuptohet, para këtij botimi kemi pasur disa përpjekje në Shqipëri dhe në mërgatë. Në mesin e tyre ajo që meriton të përmendet këtu është kontributi i imamit Vehbi Ismaili (1919-2008), i cili filloi të botonte fragmentet e para të përkthyera të Kuranit qysh nga viti 1950 në revistën “Jeta myslimane shqiptare”. Më 1977 ai e kishte kryer punën dhe kishte përgatitur një version të daktilografuar për të udhëtuar në vendet arabe për ta realizuar botimin e përkthimit të tij atje. Por atë kopje të vetme e humbi gjatë rrugës. Kështu, imam V. Ismaili gjatë një vizitë në Prishtinë më 1979 u takua me akad. Feti Mhdiun (kur ishte atëherë ligjërues në Degën e Orientalistikës), me të cilin ka pasur korrespondencë në lidhje me përkthimin e Kuranit, dhe ia tregoi ç’ndodhi, duke e përfunduar bisedën me këto fjalë: “Unë nuk mundem më, vazhdo ti e unë të ndihmoj”.

Ky takim midis dy ulemave dhe dy përkthyesve të njohur nga arabishtja sikurse i dha porosi tjetër (pas asaj të I. Qafëzezit) akad. Feti Mehdiut, që e nxiti të punojë në mënyrë intensive për ta mbaruar dhe botuar përkthimin e tij më 1985. Imam V. Ismaili, i cili ishte në kontakt të vazhdueshëm me akad. Feti Mehdiun gjatë punës së tij, e priti mirë këtë përkthim dhe e promovoi në SHBA e Kanada në mesin e shqiptarëve, si dhe në Konferencën e parë për përkthimet e Kuranit në botë që u mbajt në Stamboll më 1986 nga institucioni i njohur IRCICA.

Ky përkthim kishte jehonën e vet në mesin e myslimanëve në ish-Jugosllavi, që ishin atëherë gati 20 për qind e popullsisë, dhe u promovua si “ngjarje e kulturës shqiptare” në revistën “Glasnik” (nr.5, Sarajevë 1985), e cila ishte organi i Pleqërisë së Bashkësisë Islame në Jugosllavi.

Vërtet, botimi i Kuranit më 1985, sikurse ai më 1921, ishte një ngjarje e madhe kulturore në rrethana të reja historike. Sikurse më 1921, kur Shqipëria integrohej në një kulturë kombëtare, në Kosovë e Maqedoni filloi procesi i një integrimi të ri kulturor pas vitit 1981.

Sikurse më 1921 ndihej mungesa e Kuranit në gjuhën shqipe si vepër burimore e shumicës myslimane, në Kosovë e në Maqedoni ndihej nevoja për këtë burim në procesin e ri kulturor antikomunist, si pjesë përbërëse e kulturës shqiptare. Në këto rrethana historike botimi i Kuranit nuk do të dilte me kohë (1985) pa përkrahjen e liderit të ri shqiptar Ibrahim Rugova. Kjo ka kuptimin e vet për atë kohë e për këtë kohë, sepse I. Rugova ishte intelektual laik, por e kuptoi rëndësinë kulturore të kësaj iniciative për integrimin e ri kulturor kombëtar të shqiptarëve. Në saje të kësaj nuk na habit tirazhi rekord i atij botimi (10 mijë kopje) për atë kohë.

Sikurse në Bosnjë më 1977, kur doli përkthimi i parë i Kuranit nga arabishtja, po ashtu nga një ulema e një orientalist i njohur boshnjak, ashtu edhe botimi i parë i Kuranit në Kosovë hapi rrugën për shumë përkthime që arritën në 13 deri më tani. Në mesin e tyre përkthimi i akad. Feti Mehdiut tani po del në botimin e katërt, gjë që ka domethënien e vet.

Botimi i parë doli me titull të thjeshtë (Kur`an-i), sikurse ai në Sarajevë më 1977, kurse i dyti më 1999 doli me titull “Kurani dhe hija e tij shqip”. Në mesin e dy botimeve u shprehen mendime të ndryshme qoftë për përkthimin ose për titullin. Në mesin e ulemave të asaj kohe ende kishte rezerva në parim ngase Kurani nuk mund të përkthehet, por mund të përkthehen e të shpjegohen ajetet e tij. Në saje të kësaj erdhi botimi i dytë me titullin “Kur`ani dhe hija e tij shqip”, për të treguar se Kurani i përkthyer nuk është ai Kuran origjinal i zbritur nga Allahu, por është thjesht hija e tij në gjuhën shqipe, edhe pse unë personalisht mendoj se ky është thjesht versioni shqip i Kuranit në arabisht.

Nga ana tjetër, disa linguistë kishin ca vërejtje për përkthimin e parë. Duke marrë parasysh se unifikimi i gjuhës shqipe u bë më 1972 me peshë dominante nga Shqipëria komuniste, përdorimi i gjuhës së re letrare u stabilizua gradualisht në Kosovë e në Maqedoni gjatë viteve ‘70. Kuptohet në leksikonin e gjuhës së njësuar mungonin shumë fjalë dhe shprehje adekuate të kulturës islame, ndaj nuk ishte e lehtë të arrihej një përkthim i Kuranit në gjuhën e njësuar më 1985. Botimi i këtij Kurani e nxiti në një mënyrë Bashkësinë Islame të Kosovës të nxjerrë më 1986 revistën mujore “Dituria Islame”, që lexohej shumë atëherë pasi që përfshinte shumë tema të kulturës kombëtare shqiptare, e cila hapi rrugën edhe për diskutime në lidhje me ligjërimin shqip të kulturës islame. Në saje të kësaj, ishte e natyrshme që akad. F. Mehdiu, një prej bashkëpunëtorëve të “Diturisë Islame”, të përmirësojë përkthimin që t’i përgjigjet këtij trendi të ri në Kosovë e në Shqipëri pas rënies së regjimit monist më 1990.

Tani, në rrethana të reja ku kemi nja 13 përkthime të Kuranit në gjuhën shqipe, është momenti që të merren parasysh këto rrethana historike dhe të rikonsiderohet përkthimi i parë i Kuranit në gjuhën shqipe si kryevepër e akad. Feti Mehdiut, përkundër kontributit të tij të madh në filologjinë orientale, me rastin e 80-vjetorit të lindjes.

*Fragmente nga një kumtesë e lexuar në tubimin në Bazel të Zvicrës më 22 qershor 2024.

Rafaela Prifti/

Shpresëdhënëse është fjala përmbledhëse e darkës së parë Një Mbrëmje së bashku e Spitalit Kërkimor për Fëmijë Shën Juda dhe takimi i parë i AFC USA me drejtuesit e këtij institucioni të shquar mbajtur në Boston Harbor Hotel më 7 qershor. Themeluar mbi 70 vjet më parë nga aktori, producenti dhe filantropisti amerikan me origjinë libaneze, Danny Thomas, (1912 – 1991), Qendra spitalore për Fëmijë e njohur me emrin “Saint Jude” u hap në Memphis, Tennesse në vitin 1962. Historia e jetës së Danny Thomas, prej nga nisi edhe përkushtimi i tij për të mos lënë asnjë fëmi të shuhet në agun e jetës (“No child should die in the dawn of life”) ka frymëzuar dhe ka gjetur mbështetje e përkrahje nga breza të tërë të ekspertëve, mjekëve, sponsorëve dhe ekipeve të administratorëve që ndihmojnë çdo ditë për gjetjen e kurave të kancereve tek fëmijët dhe sëmundjeve të rënda në pediatri.

Tre breza të Saint Jude në atë sallë ishin dëshmia më e mirë e një trashëgimie të suksesshme prej shtatë dekadave. “Darka e parë e këtij lloji,” tha, mes të tjerave Judy Habib, Kryetare e Bordit të Qendrës Spitalore për Fëmijë Saint Jude, “u nisi si një ide, vetëm dy muaj më parë, për një takim formal në Boston ku gjendet qendra administrative e spitalit të fëmijëve.” Por nga çdo detaj i mbrëmjes, duke filluar nga paraqitja e punimeve artistike të pacientëve, shoqëruar me një përshkrim të shkurtër jetësor, tek mesazhi përshëndetës i Marlo Thomas, bija e themeluesit të Saint Jude, video montazhet me pacientët e vegjël, eleganca e dekorimit, menysë, prezantimi i ankandit, përzgjedhja e muzikës, ishte e vështirë të besoje se organizatorët kishin mundur të arrinin të gjitha në aq pak kohë.

Drejtuesi tjetër i mbrëmjes, Dr. George Dekki nga Beth Israel Deaconess Medical Center tregoi sesi qysh fëmijë, ai kishte filluar të ndihmonte duke shkuar “derë me derë” me një kuti të vogël që e kishte ruajtur, për të mbledhur ndihma për Saint Jude. Dhe brezi i tretë në familjen Dekki, vajza e tij, tashmë e diplomuar, tregoi sesi në moshën 11 vjeçare ishte njohur me Suzane, e cila më pas e humbi betejën me kancerin. Kompozimi i një kënge kushtuar asaj “Një Akullore me Suzanën” (Ice Cream with Suzanne), të cilin e kishte interpretuar shumë herë qysh atëherë, përcolli tek pjesëmarrësit dhembshurinë njerëzore që nuk njeh moshë.

Nga rrëfimet e folësve që përshkruanin nisjen e udhëtimit të atyre që sot i përkasin brezit të themeluesve shihej filli i vazhdimësisë nga krijuesit tek ardhmëria. Për AFC USA, një shoqatë që feston pesë vjetorin këtë vjeshtë, “pjesëmarrja në darkën The Boston Hope Dinner vendoste lidhje me një institucion pararojë në arenën kërkimore të kurimeve dhe të luftës kundra kancerit tek fëmijët në Amerikë dhe në mbarë botën me programin e tyre të aleancës globale Saint Jude Global Alliance,” thanë Presidentja e AFC Roberta Nashi Panariti dhe Dr. Albana Mihali, MD, FACP.

“Vizioni i një shoqate me jetëgjatësi të tillë si Saint Jude,” tha Presidenti dhe Drejtuesi Ekzekutiv, Dr. James Downing, “është vazhdimësia e misionit të saj nga krijuesit tek ardhmëria –founders to future.” Por në rrafshin praktik që përherë e më tepër vlerësohet forca e komunitetit dhe e shoqatave si Albanians Fighting Cancer ku pjesëtarët japin kohën dhe energjitë për të qenë pranë njëri tjetrit në kohë të mira dhe të këqija.

Shpresa për t’i dalë mbanë luftës kundra kancerit vjen nga moria e terapive të avancuara si edhe nga optimizmi që përftohet nga prania në komunitet. Këto ide theksoheshin edhe në esenë e botuar këto ditë nga Shoqata Amerikane e Kancerit (American Cancer Society) Shpresë Përmes Përparimit.

Projektet dhe organizata kërkimore të kancerit janë shumëfishuar veçanërisht në dhjetëvjeçarët e fundit por kjo shoqërohet me sfidat e veta për sa i takon financimit të studimeve të kushtueshme për të kuruar dhe shpëtuar jetë. Prandaj darka të tilla si The Boston Hope Dinner i kushtohen mbledhjes së fondeve dhe gjetjes së sponsorëve të rinj. Dikur Dr. Dekki dhe moshatarët e tij shikonin baballarët e tyre dhe dilnin me kutinë e vogël në fushata bamirësie, sot pjesëmarrësit e darkës dhe përkrahësit shtypnin butonat në telefonat e dorës. Pavarësisht nga koha dhe vendi, dëshirën për të qene pranë njëri tjetrit e ndiejmë njësoj sepse duam që dikush ta hap derën dhe të na shoh si jemi. “Tell someone I am here,” ishte jo vetëm rrëfim prekës i një fëmije me kancer në Nikaragua që trajtohej nga Dr. Silva, Presidenti i atëhershëm i qendrës spitalore Saint Jude, por edhe “momenti kur e gjithë qasja ndaj sëmundjes, që trajtohej deri atëherë pas dyerve të mbyllura, ndryshoi nga mjekët dhe ekspertët tek kujdesi aktual për pacientët dhe të mbijetuarit nga kanceri në fëmijëri, i konceptuar si një tërësi komplekse,” tha Presidenti dhe Drejtuesi Ekzekutiv i Saint Jude, Dr. James Downing.

HALIL ARIF GECAJ (1930-1984)

Me rastin e 40 vjetorit të vdekjes së Halil Arif Gecajt, ne bijtë dhe bijat e tij, e kujtojmë me shumë mall, dashuri e respekt. Ne mburremi dhe krenohemi për babën tonë të paharruar. Ai na dhuroi gjithçka në jetë: dashuri familjare e njerëzore dhe na edukoi ta duam atdheun e Kosovën tonë.

Halil Arif Gecaj lindi në fshatin Llukë e Ulët në vitin 1930, komuna Deçan nga prindërit Arif dhe Time Malokaj Gecaj. Rrjedh nga një familje e njohur dukagjinase, e cila ka trashëguar traditat shqiptare: dashurinë ndaj familjes, ndaj të tjerëve dhe mbi të gjitha dashurinë ndaj atdheut.

Halili ishte fëmija i tretë nga shtatë fëmijët e babait të tij, Arif Gecajt, katër djem dhe tri vajza: Smajli, Meta, Halili, Rrustemi, Ziza, Ajmanja dhe Hava.

Halil Gecaj, duke qenë i edukuar dhe i rritur në një familje të madhe, ka ndjekur rrugën trashëgimtare të të parëve të tij dhe është përpjekur që këtë begati të saj ta afirmojë sa më shumë me punë dhe vepra të mirëfillta kombëtare.

Halili qysh si fëmijë e kuptoi se jeta është e bukur kur ajo begatohet me tiparet njerëzore, me dashuri dhe vullnet për të krijuar familje të mbarë dhe të shëndetshme. Familja Gecaj kishte një miqësi të gjerë në Dukagjin e përtej tij, kurse vetë Halili ishte ai që ia rriti edhe më shumë nderin dhe dinjitetin e saj.

Gjatë tërë jetës u muar me punë bujqësore dhe blegtorale. Nga natyra ishte i zgjuar, zemërmirë dhe shumë bujar që veten e lënte keq për ta ndihmuar tjetrin në nevojë.

Në vitin 1957 u martua me Dykë Mushkolaj nga Irzniqi i Deçanit, një familje, gjithashtu e njohur në Dukagjin. Halili me Dykën lindën pesë djem dhe dy vajza: Hysenin, Muharremin, Xhaferin, Çaushin, Shpendin dhe vajzat, Shpresën dhe Havën.

Kur motra e tij Ziza, e martuar për Metë Bajraktarin e Vranocit, i cili ndodhej në pritje në Itali, përkatësisht në Atena për të migruar me tri vajzat dhe djalin në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, Halil Gecaj, vendosi ta vizitonte atë, edhe pse kishte shumë vështirësi përpara, sepse asnjëherë nuk kishte dalë jashtë Kosovës, dhe nuk dinte asnjë gjuhë të huaj për të përballuar këtë rrugë të gjatë, herë me tren e herë me autobus. Ky fakt flet për gjindshmërinë dhe sakrificën që bënte për motrën e tij, Zizën.

Halili më 1975 i bën një vizitë edhe vëllait të tij më të vogël Rrustemit në Itali që, gjithashtu, ishte në pritje për të emigruar në SHBA.

Meqenëse i vëllai Rrustem Gecaj kishte migruar në SHBA, Halili e ka vizituar atë më 1978-1979 në New York. Në këtë vizitë që i bën të vëllait, motrës Ziza, nipave dhe mbesave, Halili pat rast të njihej edhe me shumë bashkëatdhetarë të ardhur nga trojet shqiptare.

Halil Arif Gecaj në vitin 1981 filloi të lëngonte nga një sëmundje e rëndë, e cila

dalëngadalë ia grryente trupin dhe shpirtin e tij dhe në një moshë relativisht të re më 1984, kur ishte vetëm 54 vjeç, vdiq në vendlindjen e tij në Llukë të Ulët prej se cilës s’u nda kurrë.

Ai pas veti la një familje të shëndoshë, të edukuar në mirësi e tradita kombëtare.

Shpirti i tij, pushoftë në paqe të përhershme.

Familja Gecaj,

në Llukë të Ulët të Deçanit dhe në SHBA