Albert Vataj/

Pashko Gjeçi, shqipëruesi i monumenteve të letërsisë, njeriu i përkorë që na grish sot në ndërmendje.

Sot 106 vite më parë, u lind në qytetin e Shkodrës, Pashko Gjeçi, ai që do të hynte në testamentin e njohjes dhe kujtesën, si shqipërues dhe dijetues.

Puna pasionante e një vetëmohuesi, si e tija, tejkaloi të gjithë caqet e ngadhënjyesve, për të mbetur emblemë e sfidës së përkushtimit që mposht pamundësinë.

Ai erdhi dhe iku në heshtje për të lënë ndër ne, jo vetëm një vepër të ngjizur në caqet e përjetimit, por edhe kujtimin e brishtë të strukur në përvojat e atyre që e njohën.

Një burrë shtatpakët, i kërrysur aq sa mosha dhe hekat i kanë lejuar t’ia përthyejnë kurrizin, shfaqej dhe shuhej mes pluskimit të vërshimit njerëzor të Tiranës, qytetit që huajti si vendbanim, qytetit që nuk mundi të ishte djep, por do të ishte purgator mundimesh rraskapitëse dhe parajsë kaplimi të eterit të hirshëm.

Rendte ngeshëm me vështrimin përdhé pa i rënë në sy akujt. Hynte nga dera e një auditori, dilte nga kthina e një heshtjeje, që zvargej pas tij si një hije, e… kërrysej në zhguallin e shfletimit dhe shkrimit, duke jetuar botët në frymëmarrjen e një kraharori që kërcente tinëzisht nën petkat e vjetëruara.

Jetoi një jetë modeste, pa privilegje, megjithëse ishte nga të paktët që i meritonte.

Rendi i përulur dhe sfidues me kohën dhe pasionin e shqipërimit. Lëvizi në eterin e kohës pa bujë, pa u nënshtruar thundrës së persekutimit.

Zërin anktimtar as vetja nuk ka mundur t’ia dëgjojë. I’u dha punës ditë e netë pambarim, për t’i dhënë jetë legjendave të letërsisë botërore, për të mësuar të flasin në shqim monumentet e letrave. I rrethuar me heshtje endi shkronjë pas shkronje udhën drejt përjetësisë.

Ndryshe nga shumë njerëz që rreken të ecin duke u zvarritur në emër të karrierës, Pashko Gjeçi kurrë nuk e bëri këtë. Vepra që ai krijoi e ngjiti në majën e Olimpit të letërsisë shqiptare, edhe pse nuk është zvenitur kurrë me lavde dhe çmime.

Përgjatë dyzet vjetëve ka jetuar në një dhomë shumë të ngushtë. Aty ka përjetësuar emrin e tij, megjithëse në ngrysje të kësaj jete nuk ndihet mirë me shëndet. Këtë askush nuk e di.

Ashtu siç pak vetë e dinë që “Komedia hyjnore” erdhi nga Pashko Gjeçi.

Fatin e përjetësisë, me të cilën Zoti sfidoi egon për jetë të njerëzve, çfarë ëndërrojmë si trashëgimi të mbretërisë hyjnore – në kulm të këtij dimri, tani mund ta kuptojmë në dritë të së vërtetës, jo më si realitet biblik, por njerëzor, kur po përcjellim për në banesë të fundit Mjeshtrin Pashko Gjeçi.

Përkthyesi i “Komedisë hyjnore” që kaloi rrathët e Dantes për ta ngritur qytetërimin tonë, u nda nga jeta në moshën 92-vjeçare, me një testament dëshmie të gjallë nga duhet shkuar për tek drita, e vërteta dhe jeta, kush është njeriu dhe mësuesi, mjeshtri dhe dija. Nga një shkrimtar i qe bërë pyetja; “Po sikur të ringjallej Dantja, mjeshtër?”.

Buzëqeshja e Pashko Gjeçit i kishte fshirë sakaq çdo mund të rëndë, e kishte hapur atë njeri grusht për t’i dhënë fund habisë tonë, për një dimensionin e një mjeshtri se: “ndoshta, ndoshta do të bisedonim për ato gjëra të cilat unë nuk mundja t’i bëja dot më mirë”.

Dashuria e këtij Mjeshtri ishte ndërgjegje, me të njëjtën providencë siç iu dha shqiptarëve të vegjël, të parritur drejt zgjatimit të jetës, që etjen e kishin aventura fëmijësh në përkthimin e “Odisesë” së Homerit. Kush jemi ne?! Në këtë përpjekje ky grusht njeriu në memorie nxënësish, miqsh, shkrimtarësh, kolegësh nxiti vetëdijësimin mes nesh dhe të tjerëve, aty ku i ndahet hendeku njeriut, midis jetës dhe vdekjes, midis harresës dhe përjetësisë.

Dikur Gjergj Fishta tha për mjeshtrin: “Ajo grimca atje paska shkruar gjithë këtë artikull!”, kujtojmë se bëhej fjalë për botimin e shkrimit kritik të Pashko Gjeçit, “At Gjergj Fishta, poet satirik”.

Ne quhemi gjuhë dhe sfida e saj i takon plejadës së mjeshtrit, e bashkë me to ky përkthyes i dha shqipes autoritetin e njohjes, çfarë e kemi të trashëguar sot si lëndë pasurore, e papërsëritshme duke i rezistuar për pesëdhjetë vjet “pushtimit” më të egër të shqipes, ajo e standardit të shpallur nga diktatura. Prandaj ka “pushuar” prej vitit 1985 deri në vitin 2005 përkthyesi, kur pas gati 40 vjetësh ribotohet “Komedia hyjnore” dhe “Fausti”. Mbas ’90-ës, ashtu siç janë prekur të gjithë që e njohën, ku mjeshtri jetonte në një shtëpi bodrum diku tek Shallvaret, Pashko Gjeçi nuk arrinte dot të punonte më. E kishte mbyllur ciklin e punës së tij, por në të kundërt bota jonë akademike, intelektuale dhe ajo politike e “konservonte” memorien për të në heshtje.

Me vdekjen nuk shuhen të gjithë. Ndër ta ishte edhe ai, shkodrani i urtë i shqipërimit, shkodrani i fisëm i përjetësimit të të mëdhenjve. Të gjallët e tij e lidhi me përtëritjen gjalluese të kreshtave të estetikës dhe iluminimit, shpirtërores dhe hyjnores.

Lëvizi në kohën që nuk ishte e tija dhe ngjizi virtuozitetin e këndimit në shqip të zërave që jehonin në hapësirën e mijëvjeçarëve. Ai ishte gjithkund dhe askush nuk mundi ta shohë.

Në ajër e frymëve të shtërzyera shkiti hija e tij. Dritëza e mekur e qiririt që flakëriu në pëlhurat e terrttë të netëve, shkrimet sa hap e mbyll sytë dhe përnjëherësh shpërthen në çdo shtangie që mpiks koha. Zgjat dorën e lëveshkur nga një kat i qiellit dhe na tregon udhën që rrugëton shqipja që e endi në çdo nerv dhe ind, në çdo shkulm gjaku dhe shfrim vetmohues.

Shpëtim Axhami*/

Nga kronika e kohës, orë pas ore e ditë pas dite, me vendime historike për një sistem legjitim mbretërorë.

Për Shqipërinë ishin kohë të trazuara dhe vendi kishte nevojë për burra shteti. Ahmet Zogu kishte katër vjet që ishte bërë i gjithëpushtetshëm si rezultat i aftësive të tij, por edhe i gabimeve të rënda që bën kundërshtarët. Po të donte ai ishte bërë mbret që në vitin 1924, madje i sigurt ishte në janarin e vitit 1925, por nuk u ngut. Largimi i Princ Vidit që kishte lënë shtegun hapur, pasi nuk kishte abdikuar, forma e regjimit ndryshonte natyrshëm. Kjo ishte një arsye më shumë për të shpallur së pari Republikën, (21 janar 1925). Republika do ta kishte jetën të shkurtër, sepse ishte koha e mbretërive. Kujtojmë se, i gjithë Ballkani, Italia dhe shumë shtete në Europë ishin Monarki. Gjithashtu, mendësia e shqiptarëve në këtë kohë anonte nga forma monarkike e regjimit. Shpallja e Mbretërisë do të ishte dhe qe një hap tjetër i rëndësishëm, në stabilitetin e shtetit shqiptar.

Në vitin 1928, Ahmet Zogu e kuptoi se koha e përshtatshme për të shpallur Mbretërinë kishte ardhur, por për këtë u ndërmorën të gjitha hapat e nevojshme kushtetuese. Më 1 qershor 1928, kryetari i Republikës iu drejtua me një mesazh të dy dhomave legjislative.

Më 7 qershor 1928, ndryshimi i Kushtetutës (Statutit)

Dhoma e Deputetëve dhe Dhoma e Senatit, në një mbledhje të përbashkët vendosën një shtojcë në nenin 141 të Statutit, si vijon: “Rishikimi i përgjithshëm i Statutit i përket Asamblesë Kostituente. Kur vendoset nevoja e rishikimit të përgjithshëm të Statutit sipas procedurës të caktuar në këtë artikull, të dy Dhomat quhen vetvetiu të shpërndara dhe dekretohen zgjedhje për Asamble Kostituente sipas Art.47 të Statutit.”

Më 16 qershor 1928, dekretohen zgjedhjet e Asamblesë Kushtetuese

Në mbështetje të nenit të mësipërm, u dekretuan zgjedhjet për Asamblenë Kushtetuese.

Më 17 gusht 1928, bëhet votimi direkt.

Me votim indirekt, një asembleist për 15.000 banorë dhe për çdo fraksion që i kalonte 7.500 banorë

23 gusht 1928, festë në Durrës dhe në Tiranë ende pa u kurorëzuar

Ndërkohë, shpallja e afërt e Mbretërisë ishte bërë publike.

Ahmet Zogu kishte njoftuar dhe marrë aprovimin e fuqive të mëdha, (së pari të Italisë), për hapin që po hidhte.

Në gjysmën e dytë të gushtit, në Tiranë dhe në qytetet e tjera të vendit u zhvilluan manifestime në përkrahje të shpalljes së Monarkisë.

Një rast për manifestim qe edhe kthimi i Zogut nga Durrësi më 23 gusht 1928

Më 25 gusht 1928, në orën 09.30, zgjedhjet në Asamblenë Kushtetuese

Asambleja Kushtetuese zhvilloi mbledhjen e parë. Pasi u lexuan emrat e asambleistëve, Pandeli Evangjeli u zgjodh kryetar i përkohshëm si deputeti më i vjetër, ndërsa Ejëll Serreqi u zgjodh sekretar si deputeti më i ri.

Pasi u ngrit komisioni i verifikimit të kredencialeve (mandateve), seanca u mbyll.

Më 27 gusht, në orën 16.00, betimi i deputetëve

Mbledhja e dytë e Asamblesë Kushtetuese, e cila filloi me leximin dhe pranimin e raportit të komisionit të kredencialeve (mandateve). Deputetët bënë betimin, si vijon: “Betohem botënisht se si asambleist kam për të kryem detyrën e ngarkueme prej popullit me ndërgjegje të plotë dhe vetëm për të mirën e përgjithshme t’Atdheut”, (Bisedimet e Asamblesë Kostituente, Nr.1, Tiranë, 1928, f.7). Pas kësaj u zgjodh kryesia e Asamblesë Kushtetuese: Pandeli Evangjeli, -kryetar; Ferit Vokopola, nënkryetar; Fiqri Rusi – kujdestar; Ejëll Serreqi – sekretar. Në përfundim të mbledhjes së dytë, Pandeli Evangjeli njoftoi se në rend të ditës ishte rishikimi i përgjithshëm i Statutit, ndërkohë gazetat hamendësonin rreth titullit të Mbretit.

Më 29 gusht, në orën 17.00, lexohen letrat e popullit

U zhvillua mbledhja e tretë, ku u lexuan telegramet nga të gjitha krahinat e Shqipërisë që kërkonin shpalljen e Mbretërisë dhe u vijua me diskutimet e 24 deputetëve, të cilët kërkonin shpalljen e Mbretërisë dhe proklamimin e Zogut Mbret të Shqiptarëve.

Më 30 gusht 1928, mblidhet Komisioni i posaçëm

Në përfundim të mbledhjes u formua një komision i posaçëm për hartimin e neneve kryesorë të Statutit të ri.

Më 1 shtator 1928, në orën 09:00, votim për Mbretin

U zhvillua mbledhja e katërt e Asamblesë Kushtetuese. U lexua raporti i komisionit, i cili kishte përgatitur nenet kryesore të Statutit të ri. Me propozim të Mihal Kasos pas leximit të çdo neni votimi u krye në këmbë.

Kështu, në orën 9:12, Asambleja Kushtetuese votoi unanimisht duke e shpallur Shqipërinë, Mbretëri demokratike, parlamentare, të trashëgueshme dhe Zogun I, Mbret të Shqiptarëve.

Gjithashtu, u aprovua edhe formula e betimit të Mbretit. Duartrokitjet dhe njëqind e një të shtëna topi përshëndetën vendimin.

1 shtator 1928, në ora 17:00, ceremoniali i kurorëzimit mbret.

Një komision me deputetë nga të nëntë prefekturat e vendit, i kryesuar nga Pandeli Evangjeli, u nis drejt Pallatit, që pas kësaj date u quajt Pallati Mbretëror (sot Akademia e Shkencave), për t’i komunikuar formalisht Mbretit vendimin e Asamblesë Kushtetuese. I përcjellë nga brohoritjet popullore të rastit, komisioni kaloi mes një kompanie të gardës, veshur me uniforma të kuqe, dhe hyri në Pallat. Në orën 10:00, të datës 1 shtator 1928, Ahmet Zogu pranoi kurorën. Betimi i Mbretit në Parlament do të bëhej më 1 shtator 1928, në ora 17:00, por në fakt bë 20 minuta më përpara, siç duket për arsye sigurie. Festimet e pasdites së 1 shtatorit 1928 filluan që në orën 14:00, dhe zgjatën tre ditë. Repartet e ushtrisë ishin rreshtuar, populli kishte dalë në rrugë, ndërsa disa aeroplanë hidhnin fletushka nga ajri. Në orën 16:00, u dëgjua buçitja e trumbetave dhe më pas himni kombëtar.

PSE MBRET I SHQIPTARËVE DHE JO I SHQIPËRISË…

Në fakt ka qenë një lëvizje e menduar prej kohe, por e përmendur më 29 gusht në mbledhjen e Asamblesë Kombëtare, shpallja e Ahmet Zogut, Mbret i Shqiptarëve dhe jo i Shqipërisë, gjë që kishte një kuptim të qartë kombëtar dhe politik. Po të quhej i Shqipërisë , kufizohej brenda kufijve të territorit të atëhershëm, por ai kishte synim të mbretëronte e dhe në territoret jashtë Shqipërisë, madje edhe diasporën.

…DHE PSE ZOGU I PARË DHE JO AHMET ZOGU

Gjatë gjithë votimit, por edhe më pas të betimit të Mbretit, deputetët qëndruan më këmbë Në kundërshtim me zakonin e mbretërve në Evropë, për të evidentuar emrin, Ahmet Zogu zgjodhi mbiemrin (Zog I) për emërtim zyrtar. Emri Ahmet iu duk i papërshtatshëm për drejtimin që kishte vendosur t’i jepte vendit.

Ashtu siç del qartë!

Vendosje e kesaj forme regjimi, nuk ishte imponim, rastesi opo deshirë e dikujt, por ishte domesdoshmeri absolute e parapercaktuar që me Shpalljen e Pavaresise dhe që në Kongresin e Lushnjes, ku rolin e kryetarit te shtetit e kishte lozur Keshilli i Larte i Regjences.

Ne keto momente politike te trazuara, ne nje shtet te ri, ku nuk po gjendej si duhet as stabilitet i brendshem dhe as i jashtem, ishte domosdoshmëri dhe e padiskutueshme te vendosej kjo formë regjimi, si thame me siper, e parapercaktuar me pare dhe më e përshtatshmja për ne.

Fjalimi i parë i Ahmet Zogut si Mbret.

Dalshim faqebardhë para historisë

Sot po ju drejtohem si shok, bashkëpunëtor të idealit të përbashkët. Nëse në fjalimin tim nuk do të gjeni fjalët e nalta të krenave të ndershëm të stolisur me Kunorë, të mos çuditeni. Se unë shoh në Kryesinë e Shtetit Shqiptar, në cilindo titull qoftë, shembëlltyrën besnike të popullit dhe shërbyesin e palodhur të Atdheut. Sot, në minutën kur ngarkohem me detyrën e rëndë dhe të naltë të shtetit, prej vullnetit e dëshirës së popullit të shfaqur me vendimin e ndërgjegjes Suej, do të veproj duke marrë parasysh përgjegjësinë morale, të cilën herët a vonë di ta çmojë populli shqiptar, për lartësimin e vendit….. Bota e ka marrë vesh se po të lihen të qetë edhe bijtë e Shqipërisë, mund të krijojnë një shtet. Mbas sotit detyrën e kemi më të rëndë, se duhet t’ i tregojmë botës se edhe shqiptari, si çdo popull i qytetëruar, mund ta marrë kulturën, e cila është pasuria e të gjithëve dhe ideali i botës mbarë. Vetëm në këtë mënyrë, duke i siguruar vendit tonë një të ardhme të lirë, mund të paguajmë një detyrë historike. Në regjimin e ri Shqipëria ka për të qenë një faktor paqësor në Ballkan. Relacionet që ekzistojnë sot me shtetet fqinje e dashamirëse, shpresojmë se do t’i forcojmë edhe më tepër. Unë, bashkë me ju shokë të mi, jo vetëm që do të mbrojmë të drejtat kombëtare, por edhe kur të jetë nevoja, me ju bashkë do ta shtyjmë popullin trim shqiptar për t’ia arritur qëllimit të lartë, atë ideal që na ka falur natyra e na i ka shënuar historia, duke lartësuar vendin në sheshin e qytetëruar. Si të mbaroni detyrën e shenjtë, të ktheheni në vendet tueja e t’i thoni popullit Sovran se Prijsi i tij e sheh veten si çdo shqiptar. Me sa shpejtësi dhe entuziazëm e keni vënë në Fronin e Gjergj Kastriotit, aq me shpejtësi e kënaqësi keni për ta gjetur gjithmonë gati për t’i sakrifikuar të gjitha, nëse është nevoja, edhe jetën mbas dëshirës të tij dhe për të mirën e vendit.

Zotninj, dalshim faqebardhë para historisë!

Koha e lavdishme e bërjes së shtetit modern shqiptarë tashmë kishte nisur

1-Shtatori, Ditë Historike Kombëtare

Data 1 Shtator, Dita e Shpalljes Mbretërisë, duhet të përkujtohet zyrtarisht, si një ditë historike kombëtare.

Ndërkohë, ne jemi të bindur, se nuk do të jetë e largët dita që do të kemi një datë tjetêr historike, atë kur mbretëria do të rikthehet përsëri në Shqipëri.

Si sot para 94 vitesh, me 1 Shtator të vitit 1928, Asambleja Kushtetuese Parlamentare e shpalli ligjërisht Shqipërinë Mbretëri Demokratike Parlamentare të Trashigueshme dhe Ahmet Zogun Mbret i Shqiptarëve.

Për shumë arsye kjo është dhe mbetet një datë me vlera të larta historike kombëtare e si e tilë duhet të përkujtohet zyrtarisht.

-Kjo mbretëri vinte si një trashigimni prej kohës e nēn kurorën e Skënderbeut.

-Bënte de facto atë që de jure ishtë parapërcaktuar në Shpalljen e Pavarësisë më 1912 dhe në Kongresin e Lushnjes, ku rolin e kryetarit të shtetit do e luante Këshilli i Lartë i Regjencës deri në forcimin e shtetit shqiptar dhe zgjedhjen e mbretit të ardhshem.

-Atë që perendimi dhe Fuqitë e Mëdha, pas shpalljes së pavarsisë, vendosën ta kryenin nëpërmjet Princ Vidit, tashmë shqiptarët po e realizonin vetë nëpërmjet birit të tyre, që patjetër edhe i takonte, duke u nisur nga origjina e hershme dhe çfarë përfaqësonte familjare e Tij për kombin shqiptar, ky ishte Ahmet Zogu.

Kjo ditë ka rëndësi dhe vlera të veçanta për kombin tonë gjithashtu sepse.

Nëpërmjet formës regjimt mbretëror, shpallir në këtë ditë, nën drejtimin e Mbretit Zog I, interesi kombëtar dhe bashkimi kombëtarë ishin më të sigurta se asnjëherë tjetër.

Shqipëria filloj të ndërtonte institucionet e saj demokratike moderne me standarte perendimore.

Statuti i Mbretërisë Shqiptare mbetet një vlerë e madhe, kjo jo vetëm për kohën, kujtojmë para 100 vitesh, por në shumicën e vet, zbatimi i tij edhe sot do bënte një mirëfunksionim të shtetit shqiptar, disa ligje dhe nene janë të mbartura akoma prej tij.

Reformat e gjithanshme të kryera në këtë periudhe, sollën zhvillim ekonomik, pavarsisht krizave nderkombtare të kohës, civilizim dhe integrim, rend e qetësi, drejtësi dhe barazi,

U vendosën standarte të atilla që e bënë qutetarin shqiptar, më dinjitoz, më të lirë e më krenar se kurrë ndonjëherë tjetër. dmth sollën ato standarte të cilat edhe sot po kërkohen dhe nuk po arrihen dot.

Ndryshimi i formës regjimit pas Luftës Dytë Botërore erdhi me dhunë e diktat, duke bërë të mundur instalimin e diktaturës së egër komuniste tek ne, shqiptarët vuanin diktaturën e kujtonin kohën e Mbretërisë Zogut.

Pluralizmi politik i pas ‘90 nuk erdhi ashtu siç duhet për shumë arsye, ai duhet të vinte mbi bazën e çmontimit të gjithë asaj mbi të cilën u ngrit regjimi monist komunist, duke krijuar sistem tjetër qeverisëse dhe klasë tjetër politike, klasë e cila të vërtetë ishte e prirur për të vendisur standarte tjera demokratike në Shqipëri.

Në vitin e mbrapsht 1997 u krye Referendumi i ndryshimit të formës së regjimit, shqiptarët folën qartazi PRO sistemit qeverisës mbretëror, por ata që akoma ëndërronin Kongresin e Përmetit dhe yllin e kuq, si edhe dihet, i manipuluan rezultatet.

Sot, më tepër se kurrë, duke u nisur edhe për çfarë ka ndodhur dhe rruga nēpër të cilën ka kaluar Shqipëria që prej vitit 1939 e deri sot, gjendjen aktuale ekonomike, politike e sociale ku jemi, kanë bërë që shqiptarët të kërkojnë gjithnjë e më tepër kthimin e mbretërisë në Shqipëri.

Prandaj, vetëm shkurtimisht për sa tham më dipër, është gjëja minimale e detyrim prej të gjithve, që data 1 Shtator të shpallet dhe përkujtohet si ditë historike kombëtare.

“ATDHEU MBI TË GJITHA”

*Ribotim

Postimi i plotë i Presidentes së Republikës së Kosovës, Vjosa Osmani në Ditën Ndërkombëtare për Përkujtimin e Viktimave të Zhdukur me Dhunë:

Mbi 1600 të zhdukur me dhunë gjatë luftës së fundit në Kosovë, shumë prej tyre fëmijë, ende mbesin plaga më e thellë e Kosovës.

Synim i regjimit gjenocidal të Serbisë ishte shfarosja dhe shkatërrimi i identitetit tonë, i të ardhmes sonë. Duke e mohuar të vërtetën, Serbia po e përsëritë vazhdimisht krimin. Duke mbajtur arkivat e mbyllura, pavarësisht dakordimit të Brukselit që e kërkon të kundërtën, Serbia po shkel edhe marrëveshjet e arritura. E vërteta nuk mund të fshihet prapa propagandës se kinse Serbia qenka pro paqes dhe pro integrimit në BE. E vërteta është një dhe e vetme: në vitin 2024, Serbia ende fle mbi varreza masive të civilëve të pafajshëm.

Aurel Plasari/

Në përkujtim. Gusht 1996. Bizë e Rodonit. Pak pushime vere. At Zef Pllumi vazhdonte të shkruante ‘Kujtimet’.

“Një “libër kujtimesh” i cili bën thirrje që të vërtetat të mos harrohen, që historia të mos shformohet, por të kuptohet dhe të shpjegohet, është edhe kontribut në luftën e një populli për demokracinë. Historiani amerikan bashkëkohës yni Southworth, i cili beson me gjithë zemër në virtytet e demokracisë, ka vërejtur se do të dëshmonim për një vizion mjaft të gjymtuar të këtyre virtyteve po të mëtonim të ndërtonim një “demokraci të mbështetur mbi harresën”. A nuk është e vërtetë? Ta mbarojmë së lexuari librin e kujtimeve të Fratit dhe mandej ta pyesim veten nëse ata që predikojnë harresën kanë qenë ndonjëherë apo janë sot “demokratë” të vërtetë? Është parim politik i rëndësishëm qëndrimi i gjithsecilit ndaj kujtimit të së kaluarës, parim të cilit nuk mund t’i iket.”

Nga parathënia “Nën këmishën e hekurt të kujtimeve”, 1995

fb © a.p.

Me emrin dhe veprën e Shën Nënës Tereze do të shoqërohemi në pafundësi, por synimi ynë si Institut është që nga ky shoqërim të nxjerrim mësim dhe prej kauzave të saj humane të ndërtojmë sa më shumë ura komunikimi e mirëkuptimi, sespe vetëm në këtë mënyrë shoqëritë lirohen nga barrat e tepërta të egocentrizmit nacionale fetar.

Nga Prof. dr. Skender ASANI

Çdo figurë e madhe lind dhe zhvillohet në rrethana e kontekste të caktuara sociale, historike e kulturore. Në të shumtën e rasteve, figurat e mëdha famën dhe lavdinë e arrijnë larg vendit të origjinës së tyre. Kështu ndodhi edhe me Gonxhe Bojaxhiun- Nënën Tereze, e cila afirmimin ndërkombëtar e arriti shumë larg vendlindjes së saj, por kjo nuk ndikoi te ajo që të harrojë se prej nga doli. Përkundrazi, ngado që shkoi ajo i barti me vete gjenet e trashëguara nga familja dhe frymën e diversitetit social, fetar e etnik të Çarshisë së Vjetër të Shkupit.

Duke qenë e edukuar në një familje që nuk e kishte larg kishën “Zemra e Krishtit” në lagjen shqiptare katolike të Shkupit, Gonxhe Bojaxhiu qysh në fëmijërinë e hershme sikur e kishte parandje se ky edukim familjar e fetar do të bëhet për të shkollë e jetës. Formimi i mëvonshlm i saj pastaj erdhi natyrshëm si një trung që zhvillohet duke pasur për bazë rrënjët e shëndosha.

Për Shën Nënën Tereze kanë folur dhe shkruar me qindra e mijëra njerëz, qofshin ata autorë veprash, apo personalitete të ndryshme. Për këtë grua të madhe ndoshta më së paku kanë folur dhe shkruar njerëzit nga vendi i origjinës së saj, jo pse kanë treguar mungesë respekti ndaj saj, por sepse zakonisht për figurat e mëdha, siç ishte ajo, vlerësimet më të gjithanshme vijnë nga hapësira të ndryshme të globit. Kjo është edhe një dëshmi për efektet që prodhoi ndikimi i saj në rritjen e ndërgjegjes njerëzore ndaj varfërisë, sëmundjeve dhe vetmisë.

Ne si Institut përmes botimeve të veçanta, por edhe përmes veprimtarive kulturore e shkencore në kuadër të Departamentit për studimin e trashëgimisë shpirtërore të Gonxhe Bojaxhiut-Nënës Tereze, i vetmi ky në botë i kësaj natyre, kemi arritur të krijojmë distancën e nevojshme të qasjes ndaj kësaj figure, duke e liruar atë nga kornizat e ngushta të përkatësisë nacionale, për ta transferuar vëmendjen në një dioptri më të gjerë të vrojtimit të kësaj figure, sepse, fundja, ishte vet ajo që e zgjeroi këtë dioptri në një mënyrë që solidaritetin dhe mirëkuptimin njerëzor e globalizoi, duke i fshi kufijtë e ndasive etnike, reliogjioze e racore.

Është Shën Nëna Tereze figura më unike në botë e cila përkatësinë e vet e ndërtoi mbi primesa të humanizmit njerëzor, e jo të ndonjë përkatësie tjetër që do t’ia ngushtonte asaj fushëveprimin.

E gjithë kjo filozofi humane e telologjike e Shën Nënës Tereze nuk ishte një ishull i izoluar nga botëkuptimi i saj si njeri që qysh në rininë e saj ishte përcaktuar për misionin e sakrificës për tjetrin. Gjithë kauza e saj ishte një rrugë e gjatë mbi të cilën ecnin njerëzit e braktisur dhe të sëmurë, të cilët në fund gjenin ngrohtësinë e fjalës dhe dorës së saj.

Sot kur shënojmë disa data nga jeta dhe vepra e saj, përfshi edhe 45 vjetorin e marrjes së Çmimit Nobel për Paqe, para nesh del një shirit i gjatë filmik në të cilin janë regjistruar momentet kryesore të cilat Shën Nënën Tereze e bëjnë të veçantë jo vetëm për nga fuqia e ndikimit shpirtëror, por edhe për nga praktika krejt unike e origjinale e utilitarizmit dhe humanizmit. Pikërisht kjo komponentë do ta bëjë atë të papërsëritshme dhe burim i pashterrshëm frymëzimi për njerëzimin se cilën rrugë duhet ta ndjekë, sidomos në rrethanat aktuale kur jemi dëshmitarë të konfliketeve të shumta që po përfundojnë me viktima njerëzish dhe me shkatërrime vendbanimesh. Këto ngjarje ndoshta dëshmojnë se bota ende nuk ka mësuar mjaftueshëm nga Shën Nënë Tereza, e cila me shembullin e saj personal arriti të bindë shumë burrshtetas dhe gjeneralë të luftës se dialogu para konfliktit është doktrina më e sukssehme se çfarëdo lloj strategjie ushtarke.

Jeta e njeriut për Shën Nënën Tereze, nuk kishte kurrfarë çmimi që do të vendosej në tregun e gjerë të mirave materiale. Prandaj kur ishte në pyetje jeta njerëzore, ajo bënte çmos që të parandalonte çfarëdo lloj rreziku që i kanosej jetës njerëzore. Sipas saj janë të shumë faktorë që e kanosin jetën njerëzore, por ajo zgjodhi të luftoj me çdo njerin prej këtyre faktorëve në mënyrë që njerëzit të binden se ia vlen që më tepër të harxhosh energji që të parandalosh një rrezik, se sa të punosh pa vetëdije për një ide a projekt të cilët më shpejt mund të sjellin rreziqe të natyrave të ndryshme.

Me emrin dhe veprën e Shën Nënës Tereze do të shoqërohemi në pafundësi, por synimi ynë si Institut është që nga ky shoqërim të nxjerrim mësim, dhe prej kauzave të saj humane të ndërtojmë sa më shumë ura komunikimi e mirëkuptimi, sespe vetëm në këtë mënyrë shoqëritë lirohen nga barrat e tepërta të egocentrizmit nacionale fetar.

Shkup, 26 gusht, 2024