Kosta Nake/
40 faqe larg fundit të veprës kisha menduar një titull bombastik për këtë ese: “Serveti që e merr Sorosin në gishtin e vogël,” mirëpo autori e vrau Servetin atëherë kur nuk e prisja dhe u befasova për të dytën herë kur Kol Kodra u fut me pistoletë në zyrën e kryeministrit dhe në vend që ta vriste, doli i graduar si deputet me deklaratën kontraverse: “…s’kisha bërë gabim që kisha bërë krime, se ndryshe nuk do të arrija dot këtu.” (f.271)
Besart Kadia vjen para lexuesit jo vetëm me një zhanër të vetin, por në qendër të veprës vendos tre kriminelë, madje rrëfimin ia beson njërit prej tyre, Kol Kodrës; jo vetëm ia beson, por nuk përdor asnjëherë pullë të kuqe për fjalorin e komunikimit mes tyre. Nuk jam i sigurt nëse kjo treshe me Gim Sybardhin, me Elton Selenicën që thirrej “Vespa” dhe me Kolën përbën një grup të strukturuar kriminal, por në çastin që sillen para lexuesit ata kanë një bilanc “të lavdërueshëm” vrasjesh dhe kanë arritur të bëhen faktor në zonën e tyre.
Gjithë subjekti i trillerit është thurrur jo thjesht për të ftilluar titullin, por më tepër për të krijuar një qasje të re ndaj krimit – brenda treshes ka marrëdhënie të ngushta, një shoqëri e forcuar deri në përbetim, ku nuk gjen asgjë të qortueshme. Si një shtojcë e natyrës së veçantë të kësaj lidhjeje të fortë vijnë edhe trajtesat hakmarrje – gjakmarrje, vrasje – reflektim, reputacion – shpifje dhe ilustrimi me Gjok Ulsin që shkon deri në Londër.
Në rrafshin psikologjik është një gjeneratë në gjendje të turbullt për shkak të një udhëkryqi ka ndahen nderi, frika, dashuria, urrejtja dhe pafuqia. Autori ia ka dalë të krijojë një atmosferë ankthi e stresi, ku e mira dhe e keqja pleksen duke i dhënë frymëmarrje njëra-tjetrës, madje koha e sotme po krijon peshore të reja për kategoritë estetike të së bukurës dhe të shëmtuarës, të së mirës dhe të keqes, të modernes dhe primitives.
Pika e lidhjes fillon kur tre shokët vendosin të marrin në mbrojtje kushëririn e Gim Sybardhit të cilit i kërcënohet prona nga sistemi i shtrembëruar gjyqësor, i kontrolluar dhe komanduar nga qeveria në pushtet si dhe nga oligarkët që bashkëpunojnë me të. Konflikti është gati të shkojë në përplasje me pastrim të dhunshëm të pengesave, por atëherë në lojë futet dikush që ofron një zgjidhje kompromisi, Serveti i lartpërmendur, duke e blerë pronën që kushëriri nuk do ta shesë me asnjë çmim.
Të duket sikur lajmet e derdhura mbi tavolinat e kafeneve, teoritë konspirative të portaleve dhe paralajmërimeve të falltarëve janë filtruar për t’u rihedhur në treg duke krijuar një atmosferë të tymtë ku është e vështirë të shquash ndonjë piramidë kufiri midis trillit dhe reales. Veprën e bën intriguese heqja e paraleleleve midis të shkuarës dhe të tashmes, bashkëpunimi i shtetit me mafien ndërkombëtare me dijeninë dhe miratimin e kupolave përkatëse dhe përcjellja e mesazhit se ingranazhet që vënë në lëvizje mekanizmat ekonomikë janë përsëri në duart e ish-sigurimsave të mishëruara te Serbet Bujo i mbiquajtur Bisha, njeriu që është pushteti real dhe ka informacion nga kudo, për këdo dhe për këtë shkak shantazhon atë që i pret udhën. Si rrjedhojë, “komunistët janë shndërruar në përfituesit kryesorë të kapitalizmit të ri.” (f.185)
Atë që pamë e dëgjuam ditët e fundit, autori na e ka sjellë artistikisht që katër vite më parë – patrullat e policisë përshëndetin makinat me xhama të zinj të grupeve kriminale, ministri i Brendshëm takon Bishën dhe treshen e lartpërmendur, peshorja e drejtësisë anon nga ana e më të fortit. Vepra ka vlera të veçanta sepse autori si përfaqësues i gjeneratës së re ka hedhur dritë brenda saj duke ekspozuar lakuriq njerëz të dashuruar pas femrave dhe rrobave të bukura, pas makinave “Ferrari” apo “Range Rover”, të rinj që janë gati të bëjnë gjithçka, qoftë edhe kriminale, për të siguruar burime financiare që përballojnë kostot e larta të tyre, njerëz që i kanë hequr fjalët tingullimituese nga shprehja e emocioneve negative duke aktivizuar arsenalin e fjalorit seksual.
Babëzia ka infektuar edhe të rriturit e gjeneratës së dytë, ka shtuar përpjekjet për të rifituar kohën e humbur dhe që ka çuar në deformimin e historisë së familjes, në braktisjen e limanit të dashurisë. Autori bën një analizë me terma politikë dhe shkon thellë në kohë për të zbuluar rrënjët e kësaj pangopësie te komunistët që zbritën nga fshatrat më të thella të Shqipërisë, të palexuar, por të etur për pushtet. Sot ka njerëz që kënaqen nga fatkeqësia e komshiut, por dikush u thotë në vesh që fuqia monetare shndërrohet në fuqi politike.
Lufta midis grupeve të drogës dhe prostitucionit për territore udhëhiqet nga deviza “Para, pushtet, drejtësi, të gjitha në një”, por lufta ndërlikohet kur mekanizmi shtetëror kërkon pjesën e vet të fitimit, siç pati treguar ofrimi i uiskit nga ministri i Brendshëm për Mujo Selenicën në diktaturë, siç e përmend vetë kryeministri me ndarjen simbolike të picës gjatë dialogut me Kol Kodrën. Dihet dhe kuptohet se shteti lufton për llokma të mëdha, dje në sistemin e diktaturës së proletariatit bashkëpunoi me Kamorran për kontrabandën e duhanit, sot merret vesh se ajo toka që duhet blerë me çdo kusht, nuk do të jetë shesh ndërtimi për një punishte kokaine, por një gropë e madhe për të fshehur mbetjet e rrezikshme toksike të mafies italiane. Këtë dukuri rrëfyesi e përkufizon “një lojë dhe një mulli i madh që ka nevojë të pashterrshme për energjinë e dhunës për të ecur përpara.” (f.149)
Interesant është qasja dashamirëse e rrëfyesit ndaj kryeministrit si njeri korrekt edhe pse ministrat i ka njërin më harbut se tjetrin, gjë që, edhe pse e shkruar vite më parë, rezonon me ata që hanë kumbulla pas shpinës së tij, ose me minjtë që po përfundojnë në çark. Edhe ai, si shqiptarët e vendit të vet, kërkon të kapë kohën e humbur me çdo çmim, por ai, ndryshe prej tyre, është i babëzitur për famë, ai kërkon që shqiptarët ta adhurojnë si njeriu i vetëm që arriti ta bëjë Shqipërinë europiane. Duke e parë kryeministrin si bërthamën e pushtetit nuk mund të lihet jashtë vëmendjes çelësi i ruajtjes së këtij pushteti: “Gjej biznesmenë që mund të paguajnë fushatën e që kanë reputacion.” (f.181) Në kontrast me këtë luftë politike vjen alergjia nga politika dhe politikanët, si raca më mashtruese e pa dinjitet. Shqiptarët çdo ditë e më shumë po ndërgjegjësohen për thelbin e luftës politike, për benificet që sjell karrigia e pushtetit, për privilegjet që mbathen me korrupsion dhe vetëm vota e vetëdijshme do të bëjë që edhe drejtësia të sigurojë mbështetjen e nevojshme, edhe gjenerata e re të orientohet drejt djersës së punës së ndershme dhe vlerave që përftohen nga parimet themelore që përmban kontrata e pashkruar e jetës në komunitet.
(Trilleri politik “Loja e vjetër” i Besart Kadisë, Onufri 2020).
