Shkruan: Prof. Begzad Baliu/

Në vend të hyrjes

Brenda më shumë se një shekulli që kur filluan së botuari këngët e Lahutës së Malcis, janë bërë shumë botime në gjuhën shqipe dhe në gjuhë të tjera: gjermanisht, italisht, anglisht dhe tani së fundi frëngjisht. Në të vërtetë botime të Lahutës së Malcis mund të konsiderohen në radhë të parë botimet e këngëve veç e veç, një traditë kjo e hershme dhe e pranishme dhe në letërsinë europiane; botim i dytë sigurisht është botimi i plotë, historik i saj, i vitit 1937; botim i tretë është ai i Romës, Lahuta e Malcis (e pajisun me argumenta e sqarime fjalori) (1958). Prej vitit 1958 flitet për ndalimin e saj, më parë se sa për ndonjë botim tjetër të përmasave filologjike e tekstologjike, në ato hapësira ku nuk ishte e ndaluar. Dhe sikur të mos mjaftonte kjo, një botim më i plotë në gjuhën shqipe nuk u bë deri më tash as nga individë, as nga botues, as nga institucione akademike. Duhej të vinte jo një ribotim, po një përkthim, të zgjeronte përmasat historike dhe filologjike të Lahutës së Malcis, përkthimi i saj nga Abidin Krasniqi në gjuhën frënge (Paris, 2019).

Duke pritur një mysafir të rrallë nga Parisi

Një vit më parë, kolegu i motshëm Reshat Sahitaj më ftoi për kafe me një nga miqtë e tij të rrallë, studiuesin e ri të sapoardhur nga Parisi, Abidin Krasniqin. Gjatë takimit, Reshati më shumë më foli për babanë e tij, regjisorin e lavdishëm të viteve ’70 Sefo Bejto Krasniqin, se sa për studiuesin e ri e përkthyesin e kryeveprës së letërsisë shqipe Lahuta e Malcis, ndërsa Abidini kërkoi që takimin ta vazhdojmë pas një ore në kabinetin tim.

E prita i menduar Abidin Krasniqin, një mesoburrë me shikim 25%, që do të vinte vetëm, duke kaluar rrugë, trotuare, shkallë dhe hapësirë të pasistemuar tokësore, sikur i gjen në të gjitha rrugët e Kosovës. E, Abidin Krasniqi po e bënte një punë për të cilën, sikur theksonte përkthyesi i Iliadës së Homerit, Ilia Ballauri, duhej sprovë e madhe e forcës fizike dhe madje e forcës së guximit intelektual. Abidin Krasniqi të parën ma kishte thënë që në bisedën e parë, kur më kishte folur për udhëtimet e tij të gjata interkontientale nga Franca në Amerikën e Jugut, nga Egjipti në Indi e Nepal, por pamja e shëndetit të tij nuk më thoshte këtë, dhe si për të më plotësuar atë anën tjetër të medaljes, modestia e tij e skajshme njohëse që e deklaronte mbi letërsinë, më bënte të pashpresë. Kohë më parë kisha lexuar i mahnitur përkthimin e Ferrit (me komente), të Dante Aligerit, nga Meritan Spahija (2018), i cili me pamjen e tij fizike të kujtonte burrat legjendarë të Veriut të Shqipërisë, po Abidinit sikur i mungonin të dyja. Ballauri (Syshqiponjë) i përkthimit të Iliadës së Homerit dhe Meritani (Vigan) i përkthimit të Ferrit të Dante Aligerit, sikur bashkoheshin te legjenda homerike për Këngëtarin e Verbër.

Ishte koha kur unë mezi po prisja të vinin krishtlindjet dhe të filloja së lexuari përkthimin e Iliadës së Homerit nga Llambro Ruci. Do të ishte ky leximi i pestë i Iliadës së Homerit nga përkthyes të ndryshëm në gjuhën shqipe, nga Naim Frashëri deri te Ilia Ballauri e Llambro Ruci.

Lahuta e Malcis dhe orientimet e P. Daniel Gjeçajt

Abidin Krasniqi erdhi në kabinet më herët se ç’e prisja dhe në vend se të ulej filluam së biseduari duke parë vepra e materiale të tjera dokumentare, ku të radhitura e ku të grumbulluara e të mbërthyera rreth mureve. Shumë shpejt më bëri një CV gojore të tij dhe kërkoi të bisedoja me atë e jo me atë përmes biografisë së prindit të tij. Më bëri shumë përshtypje njohja e jashtëzakonshme e literaturës në fushë të trashëgimisë materiale e shpirtërore shqiptare, të cilat i prezantonte si dije sociologjike e antropologjike e më pak albanologjike dhe, edhe më pakë, historiko-letrare e gjuhësore. Kulturën shqiptare e prezantonte si dije universale, ndërsa interesimet e tij si një gjen të trashëguar të identitetit shqiptar brenda saj.

Duke parë librat në vitrinat e stërmbushura, ai më foli për shumë shkrimtarë dhe vepra të lexuara të letërsisë franceze, po në të gjitha rastet insistonte të më fliste nga pozita e lexuesit. Vetëm pasi morëm e rimorëm fjalën për letërsinë epike, përkatësisht për Lahutën e Malcis, Abidin Krasniqi filloi të më fliste për punën e tij të gjatë e të madhe për leximin, njohjen e saj të hershme, rileximin e rinjohjen e saj të fundit dhe përkthimin në gjuhën frënge.

Më bënë përshtypje sidomos njohjet e tij të metrikës së vargut dhe përpjekjet e tij që Lahutën e Fishtës ta përkthente në vargun dhjetërrokësh, por pa sukses dhe së fundi përkthimin e tetërrokëshit të Fishtës në nëntërrokëshin francez, me qëllim që të transmetonte më mirë mesazhin, në të vërtetë, sikur theksonte, me qëllim që sa më mirë të ruaj ritmin, frymën poetike të vargut, metrikën, pa u larguar nga kuptimi i tyre, po sidomos për të ruajtur numrin e vargjeve si në gjuhën shqipe ashtu edhe në frëngjisht.

Më bëri përshtypje gjithashtu literatura e gjerë e autorëve shqiptarë dhe sidomos të huaj, që kishte lexuar në të gjitha fushat (gjuhësore, letrare, historike, folklorike, etnografike), në të mirë të pasurimit të saj edhe me ata përbërës të tjerë, të cilët i mungonin botimit shqip, e në të vërtetë nuk duhej t’i mungonin botimit në gjuhën frënge.

Duke i folur për përkthimin e Iliadës nga greqishtja dhe pajisjen me shënime sqaruese për emrat e ngjarjet nga Llambro Ruci, (Tiranë, 2019) si dhe një shtesë me Studime homerike, ku janë përfshirë katër tekstet përfaqësuese homerike në përmasa botërore, Fjalorthin e emrave dhe Literaturën, në rreth 170 faqesh, si dhe punën brilante të përkthimit e pajisjes me shënime të Ferrit të Dante Aligerit nga Meritan Spahija, bisedën e kaluam te i fundmi filolog dhe botues i Lahutës së Malcis të Gergj Fishës (1958), si dhe orientimet e tij për botimin e saj marrë parasysh lexuesin shqiptar:

Në Parathënien e botimit të vitit 1958 P. Daniel Gjeçaj shkruante: “Lahuta për herë të parë del e numrueme nder vargje”(XII); (…) “Qëdo kange i âsht paravû argumenti përkatës…” (XIII); (…) “Fjalët e persrituna në të njëjtën kangë zhvillohen vetëm njëherë (…) janë lanë, përkundra, pa u sqarue gjith ato zaje e fraze, të cilat nga vetë auktori spjegohen nder rreshta…”. (…) “Zhvillohen, përkundra, shum emna toponomastikë, mbasi, mbas mendimit tem, këta e bâjnë leximin mâ të gjallë dhe shpesh e shtyjnë lexuesin të marr pjesë ndër ngjarje të pershkrueshme me aq përshtatmëni” (XIII) (P. Danjel Gjeçaj, Paraqitje, në At Gjergj Fishta, O.F. M., Lahuta e Malcis (e pajisun me argumenta e sqarime fjalori), botimi i dytë, Romë, 1958).

Natyrisht as Abidin Krasniqi nuk kishte arritur të përmbushte kërkesat e lëna peng të Daniel Gjeçajt, ashtu sikur nuk i ka plotësuar as një botues a institucion i specializuar për botime akademike as për Lahutën e Malcis, as për ndonjë botim tjetër të Fishtës apo autorëve të traditës, përjashto Mesharin e Gjon Buzukut. Por, përkthyesi i ri, sociologu, në të vërtetë antropologu dhe kulturologu e përkthyesi i pazakonshëm, veprën e tij e kishte plotësuar me mbi shtatëqind referenca, të cilat e ndihmojnë jo vetëm lexuesin frankofon, po e nderojnë edhe letërsinë shqipe. Në këtë aspekt, sikur e theksonte edhe ai, kishte punuar shumë, dhe e konsideronte përmbushjen më të madhe të pritjeve të tij. Këtë, mbase për herë të parë pa modesti, e konsideronte edhe vlerësimin më të madh që ia kishin bërë personalitetet akademike franceze. Kësaj po i gëzohesha edhe unë. Faqe të tëra me shënime në fusnotë, bënin më shumë se një disertacion i zakonshëm i doktoratës, ndërsa literatura e pasur dhe shteruese, shpjegimet e hollësishme dhe korrekte, vlerësimet kritike dhe të matura i plotësonin natyrshëm objektivat, hipotezat dhe pyetjet e një projekti serioz, i cili i mungon sot dijes shqiptare.

Projekti Eposi në ndërdijen kombëtare dhe shoqëria shqiptare

Diskutimi ndaloi për një çast kur i erdhi radha të shihnim materialet e lidhura me biografi këngëtarësh dhe sidomos projektin prej 17 vëllimesh me titull Eposi në ndërdijen kombëtare, një hulumtim në teren prej rreth 3500 faqesh kompjuteri dhe dosjeve të tëra të mbushura me shkrim dore, të cilat sigurisht një ditë do të japin edhe dy a tre vëllime të tjera. I thash se fjala është për një pyetësor prej 49 pyetjesh me të cilat është bërë matja, përkatësisht përshkrimi i gjendjes së eposit te dëgjuesit dhe recituesit e këngëve epike po jo edhe rapsodët. Nëse në rastin e parë është bërë biografia e rapsodëve dhe përshkrimi i titujve të këngëve që dinë, në rastin e dytë është bërë matja e njohjes së vargjeve apo tregimit në prozë të tyre dhe ndikimi që kanë pasur ato në jetën personale, familjare dhe shoqërore, që nga lindja deri tek vdekja. Kjo matje është bërë në nivel të fshatit a qytetit, krahinës dhe më gjerë.

Nëse në rastin e parë, duke përshkruar biografinë personale të këngëtarëve dhe korpusin e këngëve të tyre, kamë bërë njëkohësisht edhe identifikimin e disa prej këngëtarëve për të cilët nuk kemi qenë të pavetëdijshëm për pasurinë epike që kanë, në rastin e dytë kemi identifikuar dhe përshkruar situata shumë të rënda, madje sa epike aq edhe tragjike, të ndikimit të tyre në jetën familjare dhe sidomos në raport me pushtetin serb.

I thashë se duke hulumtuar biografitë individuale papritmas kam kuptuar se rapsodi me fondin më të madh të eposit nuk gjendej në krahinën e Rugovës, të Drenicës apo diku në Rrafshin e Dukagjinit, ku janë edhe oazat më të pasura të eposit, po në krahinën e Llapit dhe Gallapit, atje ku në të vërtetë eposi po shteron. E, ky është Enver Maliqi nga fshati Batllavë i Besianës, i njohur në opinion si Enver Batllava. Në këtë rrjedhë, i thash se një rapsod posaçërisht i pasionuar i eposit tashmë jeton në Zvicër, ndërsa në dorë mbaja një vëllim të Ajet Shalës me këngë tashmë të radhitura me kujdes, po që donin edhe një dorë redaktimi e rishikimi në kontekstin dialektor të të folmes së Drenicës.

Do të bisedojmë më tha për vëllimet me këngë epike, por paraprakisht dua të them se më vjen keq që nuk i kam pasur në dorë kërkimet mbi eposin në ndërdijen kombëtare, natyrisht para se ta botoja përkthimin e Lahutës së Malcis së Gjergj Fishtës. Për më tej, më vjen keq që për këtë fond të fshehur në këndin e një kabineti, pa shprese se do të botohet së afërmi, sikur shpreheni Ju, nuk kam ditur tri vjet më parë, sepse do të kisha pasur mundësi që në këtë kabinet të punoja tri vjet me radhë, aq kohë sa shoh se më duhet. Me këtë korpus të mbledhur në popull, do ta pasuroja më shumë, do ta bëja më të përdorshme dhe më efektive veprën e Gjergj Fishtës Lahuta e Malcis. Në të vërtetë do ta pasuroja shumë me veçoritë sociologjike të jetës së popullit shqiptar dhe jo vetëm me ato historike, sikur e kam bërë.

Ndërkohë që biseda jonë po i afrohej fundit, unë hapa mundësinë e diskutimit për perspektivën e bashkëpunimit tonë. Pasi i tregove për mënyrën e bashkëpunimit me albanologun e madh Robert Elsie, i propozova disa projekte, por ai e saktësoi shpejt propozimin tim, duke mënjanuar menjëherë të pamundurat. E të pamundura, sikur theksonte ai ishin: përkthimi i poezisë artistike, prozës dhe dramës. Kishim mundësi të bëjmë dy punë: përkthimin e teksteve me karakter historik dhe ajo në të cilën ishte orientuar tash për tash dhe kishte në dorë mjetet e punës, – eposin.

Pres të kem përkrahjen tuaj, më tha, për realizimin e një projekti prej tri vëllimesh me këngë epike, duke përfshirë këtu edhe përzgjedhjen e disa këngëve nga fondi im i pabotuar. Natyrisht e pranova me kënaqësi, duke ia kujtuar se isha gati t’i ndihmoja në mbledhjen e një korpusi paraprak të eposit, nga kënga e parë, e shënuar nga Gustav Majeri në fund të shekullit XIX, e deri të vëllimi i fundit, i botuar në gjuhën angleze nga Robert Elsie, po duke shtuar këtu edhe ndonjë këngë nga fondi im i viteve të fundit.

Me studiuesin e ri, në të vërtetë përkthyesin dhe studiuesin Abidin Krasniqi, biseduam gjatë për projektin, për të cilin ai, sikur shprehej, nga aspekti teorik e metodologjik ende nuk kishte vendosur për disa aspekte themelore: a do t’i përkthej dhe prezantoj para lexuesit frëngjishtfolës këngët më të arritura nga këndvështrimi i formës, i estetikës, apo ato që përfaqësojnë më së miri larminë e eposit tonë kombëtar? A do t’i favorizojë në pikëpamje gjeografike, domethënë, të përfshijë këngë nga të gjitha trevat shqipfolëse, apo do të bëjë një prerje vertikale historike?

Kjo e fundit, sikur besonte, se do t’i dalë më e arrirë sepse në këtë mënyrë do të arrinte të përkthente majat e saj, duke përzgjedhur vlerat e përkryera që janë ruajtur brez pas brezi, natyrisht edhe janë botuar.

Kishte përkthyer tashmë dy këngë dhe ishte duke përkthyer këngën Muja dhe Behuri nga Visaret e Kombit. Mendonte se ky projekt duhej të kishte dyzet këngë. Për momentin, ishte duke i zgjedhur ato, duke u përpjekur të marrë parasysh edhe cilësitë e tyre letrare. Kureshtja e lexuesit të huaj, thoshte, duhet të mbahet, përndryshe puna ime si përkthyes nuk ka vlerë, por duhet ruajtur edhe origjinaliteti i tyre për nga ngjarjet dhe motivet.

Pastaj i vjen radha hulumtimit në fondin tim Eposi në ndërdijen kombëtare për tua dhënë ‘sfondin jetësor’ bëmave të heronjve, hapësirave historike dhe etnike, veshjes kombëtare, veseve e virtyteve kombëtare, shenjave e simboleve kombëtare, ubifikuese e identifikuese të mikrotoponimeve e ojkonimeve legjendare të hapësirës kombëtare, bestytnive etj.

Një fillim i ri

Thonë se popujt lëvizin drejt perspektivës kur në vendin e tyre bëhen ndryshime ekonomike dhe sociale. Në të vërtetë popujt lëvizin përpara kur në jetën e tyre bëhen lëvizje kulturore dhe ato ndryshime vërehen kur letërsia klasike vendoset në fronin e dijes së institucioneve të tyre. Në shoqërinë shqiptare ka shumë dëshpërime dhe mungesë besimi në perspektivën e saj. Mbase fillimin e një Ere të Re e paralajmëron përkthimi i ri i veprave të klasikëve, si ato të Homerit, Dantes, Shekspirit etj. Kultura shqiptare, pas botimit të “Mesharit” të Gjon Buzukut nga Profesor Eqrem Çabejt, nuk ka trashëguar ndonjë botim të kryeveprave të saj, e botime të këtilla filologjike, anastatike, tekstologjike, me shënime ortografike, gjuhësore, semantike, toponimike, semantike, historike, etnografike, gjeografike, ubifikuese, kulturore, etnologjike etj., duhet të bëhen e shpresoj do të botohet vepra e Marin Barletit Historia e Skënderbeut, veprat e Jeronim de Radës, veprat e Naim Frashërit, veprat e Sami Frashërit, veprat e Fan Nolit, romanet politike të Ismail Kadaresë, Dimri i vetmisë së madhe dhe Koncert në fund të dimrit, si dhe ditarët e Rexhep Qosjes, Dëshmitar në kohë historike, ribotimi i të cilëve sigurisht do të konsiderohet i plotë, vetëm kur të botohet me faksimile të dorëshkrimit me dorë (stilolaps) i përcjellë edhe me shënime e të dhëna historike dhe biografi emrash e shënime vendesh e shpjegime situatash historike, të përfshirë aty. Ribotimi i tij do të bëhet shumëfish i kërkuar edhe për faktin se ai sigurisht të ribotohet në vëllime të tjera të vjela nga ditari, si: vëllime me tregime, vëllime me ese, vëllime me leksik të zgjedhur, vëllime me tema gjuhe, vëllime me portrete personalitetesh, vëllime me frazeologji të përzgjedhur, vëllime me tema të caktuara sociologjike, vëllime sprovash kulturore, vëllime përsiatjesh filozofike, vëllime polemikash, vëllime trajtesash politike etj.

Shembulli i botimit në gjuhën frënge i veprës së Gjergj Fishtës, Lahuta e Malcis (Paris, 2019), është një model brilant i ribotimit edhe në gjuhën shqipe.

Homerologët po rikthehen

Homerologët po rikthehen si përkthyes, si botues, si filolog, si tekstolog, si dantolog, si fishtolog. Pse të mos kthehen. Studiuesit thonë se edhe anglezët e largët e të ftohtë te Homeri janë kthyer duke e përkthyer atë më shumë se tetëdhjetë herë, gjermanët mbi dyzet herë. Studiuesit thonë se edhe anglezët aristokratë e refuzues ndaj Lindjes e Perëndimit, Veriut e Jugut, në ujërat e nxehta të Mesdheut janë kthyer jo më pak se tetëdhjetë herë për Homerin. Për Fishtën dhe Lahutën e Malcis, vetëm një herë. Po shqiptarët sa herë deri më sot janë rikthyer? Pak, tepër pak! Më parë se sa adhuruesit e Lahutës, për shkrimtarin e lavdishëm kanë bërë kundërshtarët e tij, jo vetëm duke e nxjerrë nga literatura veprën e lavdishme të tij, po duke nxjerrë nga varri edhe trupin e tij.

Adhuruesit e tij janë mjaftuar me ankesa dhe deklarata e artikuj gazetash!

Atifete Jahjaga/

Ky edicion trajtoj rrëfimet e grave nga fusha e Ekonomisë, si shtylla kryesore e zhvillimit të vendit. Kemi vendosur këtë temë meqë besojmë shumë se fuqizimi i grave dhe zhvillimi ekonomik lidhen shumë ngushtë me njëra tjetrën. Andaj, në këtë numër kemi gra nga sektori i financave dhe bankës, udhëheqëse të bizneseve të gastronomisë, udhëheqëse të kompanisë së riciklimit të vajit, prodhimit të çajrave bio, e kompanisë për energji të ripërtrishme e shumë storie tjera rrënqethëse. Rrëfime të cilat na bëjnë të besojmë se çdo sfidë njëmend na bënë më të fortë, e në rastin e grave dhe burrave që ishin në këtë edicion, edhe të suksesshëm.

Falënderoj secilin personazh që na besuan të ndajnë storien e tyre për lexuesit e revistës ZA.

Përveç ZA-së Fondacioni Jahjaga mbrëmë në mesin e shumë miqve, bashkëpunëtorëve, përkrahësve e familjarëve festoi edhe për shumë suksese tjera, për të cilat falënderoj stafin e mrekullueshëm të Fondacioni Jahjaga, vajzat të cilat janë motori i vërtetë i një pune fantastike.

Fotot mbesin kujtim i pashlyeshëm në memorien e secilit nga ne, për kapjen e momenteve fantastike falenderoj fotografin Ekrem Krasniqi. Për muzikën e atmosferen e mrekullueshme falenderoj Albina Kelmendin me familje të cilët me zërin e tyre i dhanë jetë festës sonë. Ndërsa miqtë, përkrahësit, familjarët e gjithë të pranishmit që festuan me ne, faleminderit që jeni pjesë e rrugëtimit tonë.

Gëzuar për më shumë punë, për më shumë suksese e më shumë arsye për të festuar vitin tjetër.

Prof.Dr. Roland Gjini/

Në plejadën e intelektualëve dhe figurave të shquara të qytetit të Elbasanit nuk mund të mos veçosh Jovan Dimitreskun, ndër të parët njerëz të shkolluar të këtij qyteti. Ashtu si për shumicën e intelektualëve shqiptarë, edhe për Jovanin diktatura komuniste nuk përdori vetëm harresën dhe mënjanimin, por edhe ndëshkimin dhe denigrimin. 

Jovan Dimitresku, është lindur në 15 tetor 1886 në Elbasan. Familja e tij ishte banore e hershme e lagjes Shënkoll, të populluar kryesisht nga banorë me prejardhje arumune, siç ishte edhe origjina e familjes Dimitresku. Stërgjyshi i Jovanit, Papa Dhimitri, ka qenë prift në kishën e lagjes Shënkoll. I jati, Jorgji, i përkiste një familjeje të mesme zanatçinjsh, siç ishin edhe shumica e familjeve të kësaj lagjeje.

Që herët në këtë lagje të Elbasanit ishte hapur një shkollë fillore në gjuhët greke e rumune. Këtu Jovan Dimitresku mori mësimet e para. Në vitin 1898 Jovani mbaron shkollën fillore me rezultate të shkëlqyera. Etja e tij për dije tërhoqi vëmendjen e shqiptarëve të Rumanisë, të cilët u interesuan që ai të vazhdojë më tej studimet. Si rrjedhojë, autoritetet zyrtare të Vilajetit të Manastirit i japin një bursë për të ndjekur studimet në Shkollën Perandorake të Gallata-Sarajt në Stamboll. Edhe këtu Jovani i përfundoi studimet me rezultate të shkëlqyera.

Në vitin 1911 kthehet në atdhe, në qytetin e tij të lindjes. Po këtë vit filloi të punojë si mësues i frëngjishtes dhe i historisë në gjimnazin turk të Elbasanit. Ndërkohë, që në vitin 1908 në këtë qytet është dhënë leja nga Porta e Lartë për hapjen e shkollës në gjuhën shqipe, Jovani, i arsimuar dhe i mbrujtur nga ndjenjat atdhetare, në vitin 1913 drejton shkollën Qëndrore Shqipe të qytetit, pikërisht atë që ishte shkolla e parë e hapur zyrtarisht.

Përkushtimin e tij atdhetar ai e tregoi që në vitin 1912. Në 25 Nëntor të këtij viti ishte një ndër patriotët elbasanas që mori pjesë në aktin e ngritjes së flamurit të Pavarësisë në këtë qytet. Shpallja e Pavarësisë dhe rruga e re e nisur për krijimin e konsolidimin e shtetit shtetit shqiptar, nuk mund të linte pa përdorur kapacitetin intelektual dhe aftësitë e Jovan Dimitreskut. Ishte njohës i gjuhëve frëngjisht, turqisht, italisht, rumanisht, anglisht, greqisht, serbisht, persisht. Ishte i dhënë pas dijes, i përkushtuar pas atdheut, por edhe i apasionuar pas sportit. Ai, që kur ishte student në Stamboll, merrte pjesë në skuadrën e futbollit të Gallata-Sarajt. “Një rol për përhapjen e futbollit në Elbasan luajti patrioti elbasanas Jovan Dimitresku, i cili sapo kishte mbaruar studimet në Stamboll. Ai solli me vete dy topa futbolli, një pompë dhe mastikë. Nën drejtimin e tij u formua një skuadër e përbërë nga mësues e të rinj që stërviteshin dy herë në javë”. Pra, Jovani është i pari që futi lojën e futbollit në qytetin e Elbasanit, që ngriti një skuadër dhe drejtonte stërvitjet që në vitin 1913. Për këtë kanë dëshmuar edhe mësuesi i shquar dhe drejtuesi i shoqërisë artistike “Afërdita”, Ahmet Gashi si dhe Qamil Cela dhe Besim Qorri. Stërvitjet dhe lojërat zhvilloheshin dy herë në javë në fushat “Balashja e Beut” dhe “Cairja e Stringës” buzë Shkumbinit.

Aftësitë intelektuale të Jovan Dimitreskut nuk u përdorën vetëm në fushën e arsimit dhe të sportit. Si njeri me dije e kulturë të gjerë ai kontribuoi edhe në administratën shtetërore, në prefektura, bashki dhe në Tiranë. Ja kronologjia e detyrave dhe funksioneve të rëndësishme që kreu Jovani:

1918-1925, kryesekretar i Prefekturës së Elbasanit.

1925-1926, prefekt në qytetin e Gjirokastrës.

1927-1928, shef i Kabinetit të Posaçëm pranë Këshillit Ministruer të Republikës së Shqipërisë.

1929-1932, jeton familjarisht në ShBA.

!932-1935, pas kthimit në Shqipëri vendoset në Elbasan, në qytetin e lindjes.

1935-1938, kryetar bashkie në qytetin e Sarandës.

1938-1939, nënprefekt në Libohovë.

1939-1940, nëpunës në administratën shtetërore të Peqinit.

1940-1942, nëpunës në Ministrinë e Ekonomisë në Tiranë.

Pas vitit 1942 Jovan Dimitresku nuk angazhohet më në ndonjë punë apo detyrë shtetërore. Ndër arësyet kryesore të kësaj tërheqjeje është urrejtja e tij ndaj pushtuesit fashist si dhe mungesa e dëshirës për të punuar qoftë si nëpunës i thjeshtë në administratën shtetërore të varur nga pushtuesi.

Çlirimi i vendit e gjeti në Tiranë, në moshën 58 vjeç, megjithatë ende me dëshira e energji për të punuar. Por rregjimi komunist që erdhi në fuqi pas çlirimit, në vend që t’i jepte vendin e duhur dhe të përdorte në dobi të popullit aftësitë dhe intelektin e Jovanit, përkundrazi, e cilësoi atë armik vetëm e vetëm se ai kishte qenë nëpunës i lartë i administratës së Zogut.

Nuk mjaftoi vetëm shpërfillja dhe denigrimi që iu bë. Në vitin 1946 dëbohet nga Tirana me gjithë familjen e tij, me pesë fëmijë, më e madhja 16 vjeç e më i vogli 8 vjeç. Vendoset në Elbasan. Këtu shpresoi se do të gjente punë e përkrahje për të rritur fëmijët. Por veç ngrohtësisë së njerëzve të thjeshtë të lagjes e të qytetit, nuk gjeti përkrahje tjetër. Pushteti lokal e sulmoi më tej. E mobilizuan me dhunë të bëjë punë të detyruar tepër të rënda për moshën e tij të plakur. Ka punuar në hapje kanalesh e në ndërtim hekurudhe. Vështirësitë për rritjen e fëmijëve iu shtuan sepse e lanë pa triska fronti, madje edhe pa triska buke.

Mes sakrificave, ndonëse ai plakej, fëmijët u rritën. Ai vdiq në moshën 75 vjeçare më 11 shkurt të vitit 1961. U varros me nderime e respekt jo vetëm nga lagja por edhe nga populli i ndershëm i Elbasanit. Diktatura e harroi dhe e persekutoi, por jo ata që e njihnin dhe ia dinin meritat.

* Të dhënat biografike janë marrë nga shënime të pjesëtarëve të familjes të Jovan Dimitreskut.

Ditën e sotme u mbajt takimi i parë zyrtar i hapur i Institutit për Hulumtimin dhe Dokumentimin e Krimeve të Kryera Gjatë Luftës në Kosovë.

‘’Pas një rruge të gjatë për të krijuar një themel të fortë, jam fort i lumtur t’iu uroj mirëseardhje në takimin e parë zyrtar të hapur të Institutit për Hulumtimin dhe Dokumentimin e Krimeve të Kryera Gjatë Luftës në Kosovë.” u shpreh kryeministri Kurti gjatë fjalës së tij.

“Duhet të sigurohemi që të bëjmë më të mirën që mundemi që të adresojmë gjithë atë sa ka ndodhur gjatë luftës së fundit në Kosovë. Kemi më shumë se 13.000 persona të vrarë gjatë luftës së fundit, mijëra persona të përdhunuar, mijëra të torturuar e të burgosur.” shtoi ai.

Ai theksoi se Instituti për herë të parë në historinë e pasluftës parasheh divizion të veçantë për dëmin e shkaktuar material e jo material dhe për nevojat e viktimave.

Në përmbyllje të fjalës së tij, kryeministri fuqizoi mesazhin se qëllimi i të gjithë neve është i përbashkët: krijimi i kujtesës kolektive, e cila nuk do të na shërbejë vetëm neve, por edhe gjithë gjeneratave të ardhshme që do të vijnë pas nesh.

“Historia është e mbushur me mësime të dhimbshme, por mbase pjesa më e rëndësishme për t’u mbajtur në mend është që paqja kërkon drejtësi por edhe rehabilitim. Në Kosovë nuk ka ndodhë asnjëra, e viktimat e luftës i meritojnë që të dyja.” tha kryeministri.

Me këtë rast Drejtori i Institutit për Hulumtimin dhe Dokumentimin e Krimeve të Kryera Gjatë Luftës, Atdhe Hetemi, u shpreh se Instituti simbolizon një hap të rëndësishëm në mbështetjen dhe përpjekjen e tij për njohje dhe promovim të së vërtetës, për krijimin e parakushteve për paqe të qëndrueshme në Kosovë dhe rajon.

Synimi kryesor është bashkëpunimi i ngushtë me të gjithë ata që kanë interes në dokumentimin, hulumtimin dhe zgjerimin e njohurive rreth krimeve të kryera gjatë luftës, ku veçoi se Instituti do të punojë në shërbim të paqes dhe drejtësisë, e do të sigurohet që krimet të cilat kanë ndodhur në Kosovë, të mos kalohen pa u dokumentuar, si detyrë e institutit ndaj viktimave dhe shoqërisë.

Dr. Dorian Koçi/

Kemi pasur nevojë gjithmonë për njerëzit e urtë, për njerëzit që kanë mbledhur një eksperiencë të madhe në jetë dhe mund të na e përcjellin neve sa herë që kemi në nevojë në kohën dhe vendin e duhur. Mungesa e tyre për shkak të ndryshimeve drastike që kanë ndodhur në jetën politike shqiptare ka qenë fatale. Kjo gjë ka rënë më tepër në sy në kohën e ndryshimeve të mëdha, të ndryshimeve të sistemeve ku nxitimit dhe ideologjisë së shpërbërjes është dashur që ti kundërvihet maturia dhe ideologjia e gjithëpërfshirjes. I urtë natyrisht nuk do të thotë që të jesh gjithmonë i matur dhe ngadaltë por ashtu si me të drejtë e ka përjetuar populli në mbiemrin që i ka bashkangjitur fjalëve kur vërtetë ato duhen të tingëllojnë të mençura, nënkuptojnë dhe iniciojnë veprime të mençme për kohën dhe epokën. Një i tillë p.sh ka qenë personazhi poetik i poemës “Histori e Skënderbeut” të Naimit, Kamani që në kulm të dilemës së Arbrit për të kundërshtuar apo jo pushtimin otoman, zgjedh luftën. Natyrisht, që Kamani prezanton dhe kredon e Naimit si poet e rilindës por në jetën tonë të përditshme ne s’kemi pasur nevojë që të kemi vetëm personazhe letrarë të urtë pasi mes nesh kanë gjalluar njerëz të tillë që na kanë inspiruar të gjithëve.

Para pak ditësh u nda nga jeta politikani dhe shkrimtari Sabri Godo, një plak i urtë dhe i mençëm i jetës publike shqiptare që me veprën dhe fjalën e vet kontribuoi aq shumë në ndërtimin e dialogut politik në vend, hartimin e ligjeve dhe mbarëvajtjen e një politike të jashtme dinjitoze në rajon. Por si është zakoni në politikën shqiptare menjëherë pas vdekjes nuk ngurruan që të vinin komentet pozitive duke vënë në dukje më të drejtë meritat e këtij personazhi të rëndësishëm të tranzicionit të vështirë shqiptar dhe asnjëherë nuk u pyet sesa u vlerësua dhe iu dha rëndësi sa ishte në jetë. Po të ishte gjallë i urti Godo, me humorin që e karakterizonte do të thoshte se nëse Dr Adhamulli i komedisë “Pas vdekjes” të A.Z.Çajupit e shijoi për së gjalli nekrologjinë e tij, Godo s’mundi të dëgjonte një të tillë dinjitoze dhe kur vdiq. Kjo mos arritje për të bërë një nekrologji të plotë të Godos por dhe jo vetëm atij, nuk besoj se vjen nga dëshira e keqe për ti përçmuar këta figura por në fakt nxjerr në dukje një problem të madh të shoqërsië shqiptar, atë të mungesës së theksuar të kulturës politike në vend. Për të gjithë ata që mund të besojnë se politikani dhe shkrimtari Sabri Godo ishte një nga partizanët e shumtë që zbritën nga mali në 1945 dhe duke u arsimuar dhe edukuar në kohë u bë ai personalitet që ne kishim, mund të zhgënjehen lehtë. Sabri Godo ishte nip i tre figurave të shquara të historisë së Shqipërisë, të persekutuar dhe vrarë në dy regjime të ndryshme. Ethem dhe Ismet Toto, i pari ministër i brendshëm në qeverinë liberale të Mehdi Frashërit në 1936 dhe i dyti një nga intelektualët më të shquar të kohës, biografi i parë i monografisë së Ataturkut në shqip ishin nga organizatorët e kryengritjes së Delvinës më 1937, një lëvizje që kërkonte modernizimin e mëtejshëm të regjimit në Shqipëri dhe të nxirrte në pension një klasë politike që vazhdonte të vozitej sa në kujtimet e ëmbla të orientalizmit dhe sa në korrupsionin nepotike të kohës. Të dy pësuan një fat tragjik, i pari vrau veten pas dështimit të kryengritjes kurse i dyti u var publikisht. Vëllai tjetër Selaudin Toto, deputet i opozitës në parlamentin e dalë nga zgjedhjet e dhjetorit 1945 u arrestua dhe u pushkatua barbarisht nga regjimi komunist si “agjent i borgjezisë dhe i kapitali të huaj”. Me këtë trashëgimi politike, Sabri Godo do të fillonte jetën e tij politike si partizan i përhershëm i republikanizmit, një ëndrre që ai i mbeti besnik deri në fund të jetës. Zhgënjimet e mëdha që ai dhe shumë të tjerë do të pësonin pas triumfit të luftës antifashiste me instalimin e diktaturës komuniste nuk do t’i mpaknin shpirtin dhe revoltën djaloshit të ri progonatas të lindur në Delvinë.

Ashtu si gjithë talentet e mëdha që kufizimi i lirisë nuk i lejonte që të shpreheshin për atë që ndodhte në Shqipëri iu kthye historisë dhe nëpërmjet saj i dha mesazhet që dëshironte popullit dhe kombit të vet. Në kohën kur Safet Butka, një nacionalist atdhetar shqiptar i vetëvrarë tragjikisht për t’iu shmangur vëllavrasjes përqeshej dhe vihej në lojë nga propaganda komuniste, Sabri Godo botoi romanin “Plaku i Butkës”, kushtuar babait të Safetit duke dashur t’i tregojë lexuesve se familje dhe c tradita patriotike përfaqësonin Butkajt që regjimi i konsideronte kundërshtarë. Kur vendi ishte i mbushur me terror dhe pushteti komunist rivendoste marrëdhëniet diplomatike me Greqinë më 1971 duke “shitur” për interes të njohjes së vet diplomatike çështjen çame, Sabri Godo botonte romanin historik “Ali Pasha Tepelena” si për tu treguar kombit se ku përfundojnë miqësitë e pamenduara mirë me fqinjët dhe se ku përfundon çdo udhëheqës që ushton një pushtet të pakufizueshëm. Kur vendi ishte i tronditur pas spastrimeve të viteve 70’, Sabri Godo boton romanin historik “Skënderbeun’ për të treguar të gjithë shqiptarëve se heroi i tyre i vërtetë nuk është diktatori, por Skënderbeu heroi kombëtar dhe mbrojtësi i Evropës. Me këtë pasuri shpirtërore të madhe që ai kish falur kombit të vet do të hynte në kapërcellin e viteve 90’ kur sërish si për të përmbushur detyrën deri në fund drejt atdheut do të themelonte së bashku me Petro Markon , një shok të hershëm të dajove të tij martirë, Partinë Republikane duke luajtur një rol të rëndësishëm në konsolidimin e demokracisë liberale në Shqipëri. I qetë dhe përherë i matur, politikani Godo do të hidhte gjithmonë ujë zjarrit të politikës së pamatur shqiptare si në 1992, 1997,1998, 2002 apo dhe në 2011.

Për më tepër do të luante një rol përherë prej qëndrestari përsa i përket politikës së shtetit shqiptar në rajon duke kontribuar sa mundte në stabilitetin e situatës në Maqedoni, zbulimin dhe prerjen e orekseve të qarqeve shoviniste greke të sëmura nga nacionalizmi primitiv i shekullit të XIX apo qartësimit dhe përforcimit të pavarësisë së Kosovës. Në gjithë këtë rrugëtim idealist të tij, ashtu si romanin autobiografik “Udhëtari” ai s’kërkoi asnjëherë që ti imponohej jetës politike të vendit me poste por kërkoi në mënyrë të vazhdueshme që shqiptarët të bëheshin qytetarë të mirëfilltë që respektojnë rregullat e demokracisë dhe shtetin ligjor. Një dëshirë dhe vullnet që ai e shprehu në hartimin e Kushtetutës së vitit 1998, dokumentit themeltar të shtetit si për të mbyllur kontributin e vet ndaj kombit me një gjest kaq fisnik që të kujton ligjvënësit e lashtë të demokracisë antike greke. Mesa duket , ky ishte dhe testamenti i fundit i tij politik, ndaj nëse vërtetë duhet ta respektojmë të urtin Godo në radhë të parë duhet të respektojmë kushtetutën e vendit dhe të heqim dorë nga ndërhyrjet e pavenda sa herë që nuk përmbushen me rezultatet zgjedhore dhe dëshirën për pushtet të pakufizuar. Në fakt , kjo mbetet dhe sfida e radhës e respektit tonë ndaj tij por dhe konsilidimit të kulturës politike, një dëshire të kahershme të politikanit, shkrimtarit dhe republikanit, Sabri Godo.