Frrok Kovaçi/

Monaliza është mahnitëse se fsheh mistere brënda vehtes. Gabriela fsheh dritën brënda portretit. Dhe është e dukshme se jan pikturu dy Gabriela në një portret (Impresionizmi të lejon shum hapsira për mahnitje). Nuk e di çfar ka patur në mendje piktori. Gabrielen engjullore në njëren anë e ate toksore në gysmen tjeter. Apo Gabrielen poete në njëren anë e Gabrielen femër në tjetrën anë. Gabrielen burrnesh e Gabrielen zanë. Apo një sibil malsore.

Dominanca e ngjyrës së gjelbërt është pikërisht limfa e pranverës që e lidh portretin me natyrën (jo natyra e shkretë si tek Monaliza). Përdorimi i ngjyrës së kuqe, pak në kafe i jep pamjes goxha agresivitet, jetë, guxim, mbase ka mendu, se poetet e ngjyjnë penën në gjakun e vet. Ata vdesin dhe rilindin brenda poezis. Pjesa e majtë ka më shum sfumatura të gjelbërta, me shum ëndrrime, pjesa e djathtë, sfumon drita e mendimit vertikal, ajo pjesë e ballit është në ngjitje, lart. Nga kjo prerje e portretit mjekrra e harkuar butsisht është krejt femrore. Kontrast me pjesën tjetër pak më vendosmeri maskile. Dhe, tërsija e portretit, është e dominuar nga mbivendosje,- dritë mbi dritë. Ndriqimi djellor i jashtëm, me diellin gati shpërthys së brendeshmi.

Urimet më të mira piktorit. Dhe je me fat që të ka ndodh të njohish një piktor të tillë. Kalofsh sa më bukur!

Namik Selmani

Boston/

Tetorin e vitit 2017 në qëndrimin tim në Boston e prita më një trishtim të madh njerëzor. Nuk ishte ajo “sëmundje dhe ankth” që e zë mërgimtarin e çdo moshe qoftë. Në mundësinë e madhe të komunikimit që e ka bërë botën mjaft të vogël, mësova për vdekjen e studiuesit, albanalogut, përkthyesit, fotografit Robert Elsiesë. E kisha pak a shumë afër Vankuverin kur në vitin 1950 kishte lindur një nga emblemat e albanologët më të shquar të kohëve moderne, por edhe të të gjithë kohërave Robert Elsie. Në atë urë vigane të lidhjes së Shqipërisë me të huaj historia, folklori të dhënat gojore filmat pikturat e sa e sa burime të tjera në kanë dhënë mjaft informacion. A nuk i kemi parë etnografinë tonë nëpërmjet pikturave dhe etnografëve të të huajve? Po ato thëniet gati lapidarë monumentale të të huajve për Shqipërinë vështirë që mund të kishte njeri që do të konkurronte me thëniet që ai i bëri vetëm pak kohë para vdekjes së parakohshme për Shqipërinë, shqiptarët e sidmos për gjuhën shqipe: “Shqipëria më mahnit, më lodh!” Si shqiptarë, të gjithë me e pa shkollë duhet të kemi fytyrëskuqjen e madhe para tij për atë që ka bërë ai dhe që duhet të bënim më mire.

“Shqipëria më çmend, por ky vend nuk është kurrë i mërzitshëm. Gjithmonë ka diçka për të zbuluar, diçka që të habit, të gëzon, të tmerron…

-Ka sigurisht një mijë gjëra që nuk më pëlqejnë në Shqipëri –Mbase jam bërë shqiptar! Por nuk imagjinoj se mund të jetoj pa Shqipërinë”.

Pa koment edhe kur e lexojmë këtë thënie-testament disa herë. Edhe kur ua themi nxënësve fëmijëve. Sa bukur! Sa mençurore janë fjalët e tij! Ato nuk kanë as ekzaltimin ndaj kulturës sonë, por as dhe atë pozë, shpesh edhe dashakeqe që marrin mjaft gazetarë, artistë politikanë ndaj vendit tonë. Një thënie që duhet ta lexosh shumëe shumë herë për mesazhin që ajo ka për krenarinë që na ngjall ne, si shqiptarë por edhe atë fytyrëskuqjen që kemi para asaj që duhet të bënim më mirë.

E, si për të vënë një kryekurorë më të artë për ato që ai ka thënë ishte edhe amanet i tij i veçantë, i befasishëm, i çuditshëm, por edhe shumë human për vendin tonë, e thënë me vetëm pak fjalë: “DUA TË VARROSEM NË SHQIPËRI!” Gjëja më e thjeshtë kur dëgjon këto dy thënie është që të rrish pak në heshtje të heshtësh e të meditosh. Të përballosh goditjen që të vjen në mendësinë tënde, në atë që ne quajmë patriotizëm. Të meditosh e të skuqesh me vete. Brenda asaj terrnaje ku futet fati i intelektualit të sotëm shqiptar që nuk e gjen veten në mjedisin social shqiptar, të atyre që plotësojnë çdo vit që në ditët e para llotarinë amerikane, kanadeze (për ironi ta fatit dhe për të shkuar në atë vend ku ka lindur vetë Monumenti Robert Elsitit.

Ndodhi 40 vite më parë. Jo rastësisht që i ndryshoi kahjen jetës së kanadezit dhe evropianit të mencur Robert, por dhe botimeve albanalogjikë të kombit tonë. Dhe sot që ai nuk jeton më dhe sot ku kemi në palcën e dheut tnë trupin e tij, themi me plot gojë se ndryshoi dhe kahja e botimeve tona. Po rizgjohej Norbert Jokli, vlerësimi i Edit Durhani, Eduard Lear. Që në ditën e parë ai do të projektonte një jetë të dyfishtë mes Shqipërisë dhe Evropës. Ajo thënia e parë e tij ishte ndryshimi i kursit të jetës. “Mësova shqip, sepse isha shumë i interesuar për Shqipërinë dhe për shqiptarët, që nga vizita e parë në vitin 1978. Them se nuk mund të kuptosh asgjë nga një popull pa kuptuar gjuhën e tij. E sigurt është gjithashtu që nuk mund të veprosh në fushën e albanologjisë pa ditur gjuhën. Është vështirë ta krahasosh gjuhët e botës. Çdo gjuhë ka bukurinë apo forcën e vet. Për shqipen mund të them vetëm se ishte shumë e vështirë për ta mësuar. Jam lodhur shumë. Por çfarë kënaqësie kur e kupton dhe e flet!

Erdha me një profesor nga Gjermania. Ai siguroi një vizë në vitin 1978 dhe erdhi me studentët. Erdhëm si turistë. Bëmë plazh në Durrës, për ne ishte shumë bukur, diell, ngrohtë, u kënaqëm. Rrethuar nga parrullat propagandistike të partisë, rroftë kështu, rroftë ashtu… ishte bukur. Nuk e mora shumë seriozisht, sepse nuk jam shumë i interesuar për politikën dhe veç vëzhgoj dhe thashë: “Uh, më duket vetja si në një film Hollivudi.”

Janë dy yje të kulturës dhe letërsisë botërore që kanë patur pak a shumë një simbolikë të përbashkët të vdekjes së tyre ose më saktë, të varrimit të tyre. 200 vjet më parë Bajroni ndihmonte revolucionin grek. Të gjithë paratë që kishte marrë në baulet e tij në ato ditë ai u rëndua dhe nga shëndeti që i mori më tej dhe jetën E natyrisht edhe kishte po atë sakrificë për kulturën shqiptare.

Kohë më parë kur jepja mësimi në shkollat e mesme të Beratit, gjeja përherë mundësi që ta promovoja veprën e tij madhore, një nga kryveprat e tij “Histori e letërsisë shqipe”, edhe pse botime të tilla ishin të pakta dhe nuk kishte libra të mjaftueshëm për nxënësit që kishin pasion që të studionin më thellë. Mendoj se është e pakonkurrueshme dhe sot jo vetëm për saktësinë, dimensionet që jepen në të, por edhe për gjithëpërfshirjen e letërsisë sonë kombëtare gjë që nuk është bërë sa e si duhet nga fakulteti përkatës apo edhe nga Akademia e Shkencave.

Studiuesja dhe shkrimtarja Flutur Açka do të shkruante për të se ai ishte dhe mbeti “Akademia në lëvizje”. Koha do ta shtojë do ta shenjtërojë edhe më shumë dritën e mendjes dhe të veprës së tij. Dhe ishte vetëm 67 vjeç dhe ishte kaq shumë për të thënë për të shkruar për të studiuar Dhe gjithë majaja e mendjes së tij e mundit të tij, e sakrificës së tij, lidhej vetëm e vetëm me Shqipërinë. Dhe e gjithë pundashja e tij lidhej me Shqipërinë, me kulturën e saj, me traditën e saj, me gjuhën e saj. Po ai na tregoi dhe mëkatet tona. Mëkatin e Kohës së Humbur. Në atë mëkat që bota perëndimore e ka kaluar prej kohësh. Flet për epideminë e kafes ku njerëzit rrinë me orë të tëra në kafe. Pijnë kafe e flasin si në kafe. E ndërsa duke krahasuar Shqipërinë e komunizmit me atë të demokracisë ai na thënë: “Nuk është diçka që varet vetëm nga partia, është më tepër qëndrimi i popullit.

Pra, që të marrësh diçka që do, duhet të njohësh dikë në Ministri, të pish kafe me të, pastaj të pish prapë kafe javën tjetër me të, edhe një herë të tretë, e më pas ai të lidh më personin që ty të intereson.

D.m.th është njësoj si në kohën osmane, nuk është si një shtet normal.” Si mund ta gjykojmë sot që s’e kemi më Robertin ose edhe Shën Robertin shqiptar, do të thoja unë? Asnjë pikë dhe presje nuk i heqim dot atij gjykimim e Robert Elsiesë nuk ishte dashakeqi i Shqipërisë sonë, po ishte më mirëdashësi i këtij kombi. Që na la pasuri sa njëmijë kafexhi dhe njerëz që masin veten me tribunat e jo me punën e tyre: Formimi i tij akademik ishte mëse i merituar Një unversitet në Kolumbinë britanike, një specializim në Gjermani për gramatikën krahasimtare e bëjnë atë një nga shkencëtarët më seriozë të ditëve tona. E kur sheh se ai merr në fokus të punës së tij të gjithë albanalogët e të gjithë kohërave, atëherë mirënjohja shumëfishohet për atë që bëri për atë që na la. Po le të nisim një çast udhëtimin në atë korpus të madhe veprash të tij. Pas librit “Fjalori i letërsisë shqiptare”, “Historinë e letërsisë shqiptare” dhe shumë antologji të shquara për letërsinë, ndër të cilat “Antologji e poetëve modernë shqiptarë”, “Vargjet e lira”, “Veprat poetike të Migjenit” Më tej kemi atë korpus të madh veprash të tij. Ai shkroi “Fjalorin e fesë, mitologjisë dhe kulturës popullore shqiptare”, që u përkthye në shumë gjuhë të botës. Botoi Kanunin e Lekë Dukagjinit në gjermanisht e shumë vepra të tjera. Botoi ditarin e poetit dhe piktorit anglez Eduart Lear dhe një përmbledhje tekstesh të hershme historike për Shqipërinë, përkthyer në gjuhë të ndryshme “Early Albania”. Duke qenë se Shqipëria dhe Kosova ishin të panjohur për masat e lexuesve perëndimorë, ai botoi dy libra për këto vende. Projekti më ambicioz letrar i Robert Elsisëe është përkthimi në anglisht nga gegnishtja i eposit të madh letrar të Atw Gjergj Fishtës, një vepër me 30 këngë.

Botoi dy albume të mëdha me fotografi të hershme nga Shqipëria dhe Ballkani. Sipas tij, fotografia e vjetër është një pasqyrimi saktë të së vërtetës. Ndërkohë që kishte gjetur një album fotosh të Edit Durhanit të papublikuara deri tani. Ai njohu me rrënjë të folmen e shqiptarëve të Kroacisë, të arbëreshëve të Italisë të arvanitasve të Greqisë, të Kosovës, të Camërisë. Kishte shkuar në Bullgari, Turqi, Greqi, Ukrainë, ku kishte shqiptarë. Kishte bërë sa e sa inçizime që edhe sot nuk janë të njohur publikisht. Çdo gjë që kalonte në jetën e tij në penën e tij, në mendjen e tij, në gojën e tij, ishte një BETEJË e bukur, e fituar para se ajo të niste.

Dhe rrallë mund ta konkurronin dje dhe sot, sot dhe nesër, për këtë kurajo Secila prej tyre ishte një kulm që e tregonte forcën e tij intelektuale. Për 12 vjet në Hagë punoi si përkthyes në gjyqin e Millosheviçit që ishte me shumë interes. Ishte në mes të sallës, 2 metër larg Millosheviçit, po ishte me shumë stres. Kujton për këtë ditë: “Nuk mund të bënim gabim sepse ishin mediat – por kuptohet që kemi bërë edhe gabime se edhe ne, përkthyesit, jemi njerëz. Por veçse shumë stres, ishte edhe shumë vuajtje herë pas here. Kishe rrëfime të tmerrshme. Gjëra që më kanë prekur. Disa herë kam filluar të qaj në mikrofon kur përktheja. Një shembull: Diku afër Prizrenit, në Hoxhë të madhe apo diku përreth, forcat serbe kanë marrë të gjithë burrat shqiparë, i kanë rreshtuar buzë një lumi dhe i kanë urdhëruar të bëjnë simbolet serbe dhe të këndojnë këngë nacionaliste serbe. Njëri nuk e bëri! Serbët e qëlluan. Ai ra në ujë dhe u mbyt. Të tjerët nuk guxonin që ta nxirrnin. Arsyeja? Ky burrë nga Kosova ishte shurdh – memec dhe nuk e dëgjoi urdhwrin e forcave serbe. Kur e ka dëgjuar këtë rrëfim, fillova të qaja! E tmerrshme! Nuk arrija të punoja. Mikrofoni ishte i hapur. Ia dhashë atë kolegut dhe vetë qava me zë në sallë. Tmerr! Tmerr! Ka ndodhur shpesh, por në rrëfime të tjera duket se u mësova. Por në muajt e parë ishte shumë e vështirë.” Ia vlen që të bëhet një koment për këtë.

Vetëm një shqiptar i mirë mund të derdhte lotë të tillë. Dhe Roberti e kishte kaluar dhjetra herë testin e shqiptarit. E në këtë thesar librash, shkrimesh më vjen shumë mirë që ai të ketë punuar edhe për Çamërinë. Në një intervistë me gazetaren Anisa Ymeri vetëm një vit para vdekjes kur e pyesin për këtë kontribut ai thotë: “Kush kërkon në botë një libër për Çamërinë, për çamët ose nuk gjen asgjë, ose gjen libra të botuar në Greqi, që kanë një parim tjetër, një interes tjetër. Libra që nuk tregojnë historinë historinë e çamëve nga ana e çamëve. Tani ka disa libra në tregun shqiptar, edhe në anglisht ka disa botime. Unë vetë kam botuar një libër para 2 vitesh me dokumente për Çamërinë. Por besoj që ka shumë kapituj të historisë së çamëve që nuk njihen, sepse nuk është marrë memoria kolektive e çamëve. Ka edhe sot në Shqipëri çamë që e kanë përjetuar dëbimin, nga Çamëria, nga Greqia që ishin të rinj në atë kohë, por që kanë memorie. Janë pleqtë dhe plakat sot…e këta njerëz duhet të inçizohen, duhet të filmohen, të kenë mundësi të rrëfejnë, të tregojnë atë që kanë jetuar dhe me disa filmime, mund t’i bashkojmë në një histori të çamëve.” Sa këshilla të vyera. Po, për fat të keq, me përjashtim të disa filmimeve që u bënë në vitet 90, nuk vazhdohet që të bëhet kjo punë që do të thotë me plot gojë VRASJA E KUJTESËS. Prapë për të kuptuar karakterin dhe vlerësimin për Shqipërinë në 40 vite jetë dhe në dy kohëra të sistemeve politikë thotë: “Unë nuk mund të jetoj këtu. Është një vend pak i egër për mua, marrëdhëniet midis njerëzve janë pak të egra. E di që është vetëm një fasadë se brenda e kanë shpirtin e mirë, por kanë një egërsi në marrëdhëniet njerëzore. Ju dini të mbroheni këtu, ndërsa unë këtu jam si lepur, nuk di të mbrohem. Unë vij këtu me shumë kënaqësi, por nuk besoj se mund ta përballoj të vij të jetoj përgjithmonë këtu. Ka shumë frustracion të jetës së përditshme. Ngrihej fort për prishjen e gjuhës letarre kudo.

Mjaft vepra të tij janë një lloj beteje e fituar me Akademinë serbe. Ka bërë atë që nganjëherë për shumë arsye nuk e kanë bërë akademikët shqiptarë “Nuk imagjinoj se mund të jetoj pa Shqipërinë.- thoshte në të gjallë ai Shoqata “Bytyçi” në Tiranë dhe në prizren kohët e fundit ka marrë një nismë të bukur Kryetari i saj, Agron Gjedia, na thotë se në kuadër të çmimeve të shumta që ai ka caktuar për vlerësimin e figurave të kulturës shqiptare të japë dhe cmimin “Robert Elsie” Ndërkohë që me të drejtë ata propozojnë që të ketë sa më shumë kujtesë për ta vënë atë në insitucione shkollore akademike, kulturore, rrugë, sheshesh etj. E këtë mund ta bëjë fare mirë edhe Prishtina edhe Ulqini, edhe Tirana. Robert Elsie shkroi për kulturën tonë kur e deshëm aq shumë. Ai ishte dhe mbeti deri në fund të jetës një avokat i fuqishëm i kulturës shqiptare, Ambasadori i kësaj kulture në botë.

Ai mbeti shqiptar i mençur që shkruante me një klithmë te brendshme para Evropës për ato vlera që kishte krijuar kombi ynë në shekuj. Përballë një Evrope që jo gjithmonë na i ka njohur këto vlera. Dhe shpesh na hedh në sy disa mëkate të pabëra. Ai e bëri punën e vet. E bëri si jo më mire. E bëri si dinte ai. Tani e kemi radhën ne. Jo vetëm ta lartësojme emrin e tij në ato maja që ai i meriton në shekuj, por edhe për të ulur kokën me një këmbëngulje të madhe për të njohur ata që ai ka shkruar. E përsërisim, janë 60 libra studimorë të shkruar nga ai. E të ecim përtej krenarisë së shtirur të një njeriu që mburret kur nuk ka lexuar asgjë. Robert Elsie ka njohur lahutën e lahutarët. Ka njohur fyellin dhe fyelltarët. Ka njohur ciftelinë dhe rapsodët e Veriut. Njohu profesorë, gjuhëtarë, etnografë, historianë përkthyes, por dhe njerëz të thjeshtë. Ka njohur poetë dhe artistë. Shpesh i largohej zhurmës së qyteteve si një rilindas modern për t’i dhënë udhë meditimit të tij gati shenjtëror. Jetonte brenda një qënieje që fliste shqip, që mendonte shqip, që këndonte shqip, që vishej shqip (shikoni disa foto të tij me kostume popullore shqiptare të krahinave të ndryshme) Mund ta gjente këtë majë intelektuale edhe në çdo vend të Evropës se i kishte të gjithë mundësitë. Ndoshta dhe në Amerikë apo dhe në Kanada, por ai zgjodhi Shqipërinë dhe shqiptarët. Dhe tani kur shkojnë te varri i tij në Theth të Dukagjinit, pak larg Shkodrës, një djep i kulturës shqiptare, sikur dëgjojmë monologun e tij të shenjtë pas vdekjes: “Unë nuk mund të jetoj pa dheun e tokës shqiptare.” Një kreshnik shkronjash shqip flladitet me flladin e bjeshkës. Është pak afër frymës së Gjergj Fishtës veprën e të cilit ia dha mbarë botës në anglisht.

Do të bien këmbanat e nderimit e kishës që është vetëm pak metra larg varrit, agimeve, muzgjeve për Robert Elsienë, djalin e talentuar kanadez, të mençurin e madh dhe shqiptarin e papërkulur deri në ditët e fundit të një jete kaq të shkurtër për një studiues por edhe për kombin tonë që kishte gjetur te puna e tij të sotmen e të ardhmen.

Dhe këtë mund ta thotë vetëm një njeri-monument.

Akademik Vasil S. Tole/

Sot më ra në dorë, “Orari i mësimeve të përjavshme”, për vitin shkollor 1936-1937, të shkollës fillore të fshatit Lupckë, fshat nga është origjina e familjes sime. Dokumenti është i shkruar me dorë, në bukurshkrim, nga Jordan Misja, mësuesi i shkollës së fshatit në ato vite, më pas dëshmor i atdheut! Im atë Sofokli Tole ishte një nga nxënësit e Jordanit, po ashtu xhaxhallarët e mi Minella dhe Leonard Tole.

Po e publikoj për të parën herë “Orarin e mësimeve të përjavshme”, së bashku me një foto te Jordanit dalë me nxënësit e tij, të shoqëruar me kujtimet e tij eti për të, të publikuara në librin “Një jete mes dy shekujve”, Tiranë, 2018!

Në klasën e tretë në Lupckë u largua mësuesi që na godiste me drurin e flamurit dhe na erdhi mësues Jordan Misja (13 janar 1911-gusht 1942) na Shkodra, bashkë me familjen e tij, babain, nënën dhe një motër Safka. Lajmi i ardhjes në fshatin tonë i një mësuesi nga Shkodra ishte i papritur, plot kureshtje, jo vetëm për ne që ishim fëmijë, por edhe për prindërit tanë dhe për më të rriturit e tjerë. Ishte vjeshtë. Nga Përmeti në Lupckë një e përpjetë prej tre orësh e kishte lodhur mësuesin tonë dhe ne që ruanim e përgjonim nga mbrapa mureve e dritareve të shtëpive e pamë Jordanin me atë ballin e gjerë e fisnik, mbuluar me djersë, sy që depërtonin që dashuronin, që ndillnin miqësi. Të nesërmen ra fort kambana e Kishës dhe nxënësit nga të tre lagjet u grumbulluan afër sheshit të shkollës për të filluar mësimin.

Jordani dolli nga dhoma e fjetjes, buzagaz dhe ne hymë në klasë më të qetë, por akoma më shumë na u ngrohën zemrat, kur na fliste për luftërat e popullit tonë për liri. Sa bukur vizatonte mësuesi ynë jo me penel e bojëra vaj, as me tempera a po akuarel, as me pastel, por me thëngjill prej thane. Aftësia e tij e rrallë për të vizatuar e skicuar shpejt ishte një dhunti e domosdoshme për një mësues të pasionuar siç ishte Jordani. Një koleg i tij Eftim Lako thoshte: -“Një mësues që nuk di vizatim e muzikë ishte me një krah”. Pra Jordani kishte dy krahë të fuqishëm e një mendje të hollë. Nuk diskutohet lënda e vizatimit që jepej n’ato vite, që e prisnim me padurim, por edhe muzika, kënga lidhej me vizatimin. Jordani e ndiente se ne e kishim të vështirë për të kuptuar të folurën e tij, por dhe për të mësuar më shpejt tekstin e këngës.

Ai për çdo strofë bënte skica. Kështu kur na mësoi këngën e “Maces e miut”, Jordani bëri disa skica aq të sakta dhe të bukura saqë ne ia përvetësuam tekstin dhe melodinë shumë shpejt dhe shumë mirë.

Miun, braman e kam shikumun

Mishjin vjen tuj ngran

Mbramia tjetër porsa mbrini

Maca ndenj mbi tra

E porsa u qas prap mini

Rob i saj ai ra

Jordani i urrente qarqet shoviniste e serbo madhe, e donte që nxënësit e tij ta donin me shpirt atdheun. Shumë herë na nxirrte shëtitje në pika nga ku kishte horizont të hapur, p.sh. në Kristofor ku dukej lugina e Vjosës me Përmetin e fshatrat në të dy anët e Vjosës e citonte Sami Frashërin (1850-1904) ose vjershat e Naim Frashërit (1846-1900). Jo më pakë punonte ai për të ngjallur frymën e miqësisë e të dashurisë midis nxënësve të moshave të ndryshme e aq më shumë midis nxënësve të disa shkollave. Kështu shëtitjet e përbashkëta me nxënësit e shkollave fqinje: Novoselë-Kosovë-Lupckë ishin një kënaqësi e veçantë për mua dhe një dëshirë e zjarrtë e Jordanit. Ai i shfrytëzonte këto takim për të zhvilluar ara, shfaqje, tregime e biseda shumë të ngrohta.

Mësuesit para tij ndoshta me thupra thane na vijosnin duart duke na rrahur, kurse Jordani me thëngjillin e thanës hidhte mbi letër, portretet e bariut, të nxënësve të tij, të bujkut që i donte aqë shumë e u qante hallet çdo ditë. Dikur e kam thënë herë tjetër, miqësisht këto lloj pikture, qoftë nga letra apo thëngjilli i thanës nuk i rezistoi kohës apo viteve u venitën, por tek ne mbetën të gjalla si drita e diellit skicat që na bënte në dërrasën e zezë me shkumës, si xhandarin mizor e mustaqemadh priftin dinak e hipokrit, kryeplakun batakçi që hiqnin të tre vallen së bashku, e më në fund Jordani si padashur i rrëzonte në një ….portretet e tij të karikaturizuar. Ne qeshnim e Jordani na thoshte: “Pranë tash fëmijë të dashtun e të mirë, se ma shumë do të qeshni nesër”.

Portretin e një nxënësi të quajtur Minella Tole duke qarë pse e kishte ngrënë një grerëzë, Jordani e vizatoi me mjeshtëri të madhe. Menella dhe qante duke fshirë sytë por dhe shikonte mësuesin që po e pikturonte. Si e mbaroi, Jordani varri në dërrasën e zezë. Ne ishim pushim. Kur u futëm brenda ne, Jordani u largua, por duke mbajtur vesh se ç’do të thoshim ne. Sa u futëm në klasë e pamë vizatimin e bërtitëm: Menua, Menua!

Jordani u kënaq, na përkëdheli e na tha:- Po, Menella i vogël që qau, por duke e pikturuar unë, ay pushoi, por lotët ende i ka në sy.

Fillojmë mësimin. Dy fjalë me shkronja të mëdha na shkroi një ditë Jordani: INDIVIDUALITET, KOLEKTIVITET. Mësojini përmëndësh na porositi Jordani e ne ç’të thoshte mësuesi ynë i respektuar të mos e bënim? Dolëm duke thirrur me sa fuqi që kishim: Individualitet, kolektivitet, individualitet, kolektivitet…..na i rrënjosi këto koncepte, na i futi në gjak!

Ai gjente kohë të bisedonte me të rinjtë si edhe me të moshuarit, t’u jepte libra, të cilat i lexonin me kujdes e me merak i ruanin në çantat e tyre prej lëkure. Kur erdhi Jordani ne nuk shkonim të dielave në kishë, por rregullonim urat, rrugët, zbukuronim shkollën a po bënim shëtitje në fshatrat fqinjë për t’u miqësuar me shokët tanë dhe luanim futboll me topa prej leckash të vjetra. Për festat kombëtare organizonim para fshatarëve çfaqje me recitime, këngë, lojëra popullore që ishin shumë të bukura e që tërhiqnin shkues nga të gjitha moshat. Këtu është me vend të theksoj se Jordani gjatë gjysmës së orës (22’) që punonte direkt me një klasë aktivizonte edhe nxënës të klasave të tretë e të katërt për të ndihmuar nxënësit e klasave më të ulëta.

Jordani u bë mik dhe djalë i shtëpisë për të gjithë bashkëfshatarët e mij. Dhe kjo ka arsyet e veta. Ay në luftë e ndeshje me kryepleqësinë na siguroi neve kushte më të mira për të mësuar, na lehtësonte plagët e hidhura të jetës e fukarallëkut. Ai gjente kohë të bisedonte më të rinjtë si edhe me të moshuarit, t’u jepte libra të cilat i lexonin me kujdes e me merak, i ruanin në çantat e tyre prej lëkure. Për festat kombëtare organizonim para fshatarëve çfaqje me recitime, kënë, lojra popullore që ishin shumë të bukura e që tërhiqnin shikues nga të gjitha moshat.

Për pjesëtarët e familjes së Jordan Misjes kemi shumë kujtime ne e prindërit tanë. Babë Vangjeli ishte i moshuar, pleqëria nuk ja largoi buzëqeshjen e bujarinë. Kishte dëshirë të të jepte duhan nga ai i Shkodrës që vetë e pinte me një cigarishte të punuar me mjeshtëri na artizanët tanë. Veshja e tij karakteristike shkodrane me tumane e xhamadane na mbeti gjithmonë në kujtesë. Bisedonte shtruar, të bënte mik me një pirje cigari. U qante hallin fshatarëve të varfër se nuk ishin vetëm ata që rropateshin dhe në Shkodër e malësi kështu jetohej, biles dhe më keq se juve, kurbeti u shkurtoi jetën. Por ja, Jordani djali i jem, po e porosit që t’jua mësojë mirë fëmijët që t’ju sjellin ditë të mira.

Nënë Jovja ishte më e re. Hynte dhe dilte më lirisht në familjet tona së bashku me Safkën që u miqësua shumë shpejt me vajzat e rritura të fshatit dhe me nënat shami zeza e buzë plasura por ojë ëmbla për nënën e motrën e mësuesit të tyre. Kush e kush më parë e me rastin e ndonjë ceremonie donte t’i merrte një vizitë e një gosti familjen e mësuesit. E arsyeshme, mësuesi e prindërit e tij nuk mbetën pa dhallë, qumësht, gjizë e pemë na fshatarët e Lupckës.

Motra e tij Safka u miqësua me vajzat e fshatit. Dhe kjo dashuri e mirënjohje e popullit dhe e nxënësve të tij ndaj Jordanit u shpreh kur ay u transferua nga fshati i ynë në një zonë më malore, në Frashër ku aty kishte dhe post komandë xhandarmarie për të qenë në vëzhgim më të rreptë të aktivitetit të tij. Me lotë në sy e përcollëm ne atë dhe familjen e tij të nderuar e të respektuar për në Frashër dhe kjo ishte lumturia e jonë e fundit e paharruar me Jordanin që aqë shumë na shkolloi na hapi sytë e na dha zëmër për të duruar e për të luftuar e fituar. Duhet pohuar, se skenat e pjesës “Borëbardha”, që shkolla plotore e Përmetit dha në Gjirokastër ishte e projektuar e punuar me mjeshtëri nga Jordan Misja.

Unë i kam dashur, i adhuroja dhe i çmoja shumë mësuesit dhe edukatorët e mij të mirë, të urtë, të zotë që nga klasa e parë e në vazhdim, por nuk i doja të pamoralshmit, dembelët, ata që e njollosnin figurën e tyre. Kam dashur Jordan Misjen si mësuesi më i përgatitur në gjithë ciklin e shkollës fillore megjithëse një ditë, në natyrë, kur po bënim prova për një shfaqje në fshat, pa dashur mua më goditi në hundë e më rrodhi gjak nga hunda. U zverdha i tëri, shkoi me vrap në dhomën e tij e më pastroi fytyrën me një peshqir të bardhë, të njomur me ujë e nuk dinte ç’të bënte për të më qetësuar, por unë e fala, as në shtëpi nuk u thashë. Kushedi ç’mendonte se mos unë ankohesha tek prindërit e duke qenë babai me pozitë e Jordani i internuar, mund ta internonin akoma më larg, ta burgosnin e kushedi çfarë.

Unë kam pasur një mësues në fillore, fare të paaftë e të egër, që anës tavolinës ku rrinte në fund të klasës, mbante drurin e gjatë ku ngrihej flamuri në raste festash dhe me që përtonte ose i dhimbte dora kur çokiste nxënësit në kokë, në raste kur prishnin qetësinë, rrëmbente drurin e gjatë dhe qëllonte fort nxënësit e pabindur. Por nxënësit sapo mësuesi merrte hurin dhe e ngrinte si shpatë mbi kokat e sherrxhinjve, vocrrakët që ia kishin mësuar hiletë, si shigjetë uleshin ndën bankat e tyre duke u kënaqur, shkopi i gjatë, me forcë, binte mbi bankat me një zhurmë që të shurdhonte. Një mikro-komedi e vërtetë.

Gjatë qëndrimit të dy vjetëve të Jordan Misjes në Lupckë, mësimet janë zhvilluar në dy lokale. Në vitin e parë në godinë që ishte ndërtuar qëllimisht për shkollë, ku kishte një klasë për zhvillimin e mësimit, një korridor të vogël dhe në të majtë një dhomë ku jetonin mësuesit, konkretisht dhe Jordani. Në vitin e dytë në një godinë tjetër, mbasi e para u rrëzua. Godina e dytë ishte post-komandë xhandarmërie ku ishin disa dhoma për mësim, fjetje për mësuesin e disa të tjera ku strehoheshin jabanxhinj.

Për Jordan Misjen kam bërë disa shkrime në formë kujtimesh, por më të rëndësishmin e ka lexuar Kujtim Buza në një përvjetor të vdekjes së Jordan Misjes para një auditori të respektuar. Të tjerat janë botuar në Almanakët e shtëpisë së Kulturës Përmet. Liceut artistik “Jordan Misja” i kam dërguar dhe një fotografi të nxënësve të shkollës fillore të Lupckës duke pasur në qendër të tyre mësuesin e dashur të tyre. Unë shumë vite më vonë u njoha me nipin e Jordanit, Vladimir Misjen (1928-2013), i bëra një vizitë në shtëpi, më priti shumë mirë. Aty pashë plot piktura të Jordanit si dhe ca portrete të nxënësve që kishte në shkollën e Lupckës. U ndamë si të ishim miq të vjetër. Djali im Georgi S. Tole ka bërë një kompozim për Jordan Misjen, mjaft emocional në shkollën e Lupckës.

www.vasiltole.com

Nga Frank Shkreli

Javën që kaloi, në Osijek — qyteti i katërt më i madh i Kroacisë – u përurua shtatorja e Shën Nenë Terezës, me nismën e ndërmarrë  nga komuniteti shqiptar i krahinës së Sllavonisë dhe Baranje të Republikës së Kroacisë, u realizua ky projekt.  Sipas medias vendore, përfshir OsijekExpress, në ceremoninë e përurimit të shtatores së Nenë Terezës në atë qytet,  morën pjesë përfaqësues të qeverisë vendore dhe qendrore kroate, pjesëtarë të komunitetit shqiptar nga ajo krahinë e Kroacisë, udhëhequr nga Kryetari i Bashkisë Kombëtare të Shqiptarëve të asaj zone, Basri Haliti dhe shqiptarë të ardhur nga Kosova, Shqipëria dhe nga trojet e tjera shqiptare. 

Me këtë rast, Zëvëndës kryetari i Bashkisë Osijek, Dragan Vulin në fjalën e tij nënvijoi se shtatorja e Nenë Terezës në Osijek është edhe një simbol shtesë, një shenjë e lidhjeve të ngushta e miqësore midis popullit shqiptar dhe popullit kroat. “Miqët tanë shqiptarë që jetojnë në Osijek janë pjesë përbërse e këtij qyteti, të cilët kanë dhënë një kontribut të madh në mbrojtjen e qytetit tonë gjatë luftës për mbrojtjen e atdheut, për të cilën ndihmë, u jemi shumë mirënjohës dhe falënderues shqiptarëve”, ka thenë, Z. Vulin, zevëndës kryetari i Bashkisë Osijek, duke folur për rolin dhe kontributin – në kohë lufte dhe në kohë paqeje — të shqiptarëve që jetojnë në atë qytet dhe në krahinën kroate të Sllavonisë.  Njoftohet se ishte Zyra e Bashkisë të qytetit Osijek që merret me të drejtat e njeriut dhe me të drejtat e pakicave kombëtare, ajo që siguroi mjetet e nevojshme për për ngritjen e shtatores kushtuar Nënë Terezesn ë qytetin kroat.  

Ndërkohë që Kryetari i Komunitetit Kombëtar të Shqiptarëve të Sllavonisë dhe Baranjës, Z. Basri Haliti – nismëtar dhe promovues i idesë për ngrijten e shtatores së Nenë terezës në atë qytet – sipas kronikave vendore për këtë ceremoni, ka theksuar se shtatorja kushtuar Nenë Terezës nuk është vetëm një nderim për një prej humanitarëve më të rëndësishëm dhe më të njohur të shekullit XX, por është gjithashtu edhe diçka që na kujton bazat e vlerave themelore të njeriut, e të cilat na frymëzojnë të gjithëve – siç janë dashuria, solidariteti dhe kujdesi për të afërmit tanë. Nënë Tereza ka kaluar gjithë jetën e saj duke ndihmuar më të rrezikuarit, më të varfërit dhe më të lenët pas dore të shoqërisë. Misioni i saj ishte i thjesht – t’i ofrohej ndihma secilit që ka nevojë për ndihmë, pa marrë parasysh besimin, origjinën apo statusin shoqëror. Prandaj, kjo shtatore kushtuar Nënë Terezës duhet të na kujtojë porosinë e saj për dashuri e paqë për të gjithë dhe pa dallim”, ka nënvijuar në fjalën e tij kryetari i Bashkisë Kombëtare të Shqiptarëve në Sllavoni, Z. Basri Haliti.

Një zyrtar tjetër vendor i qytetit Osijek, Josip Miletiq, tha se murgesha katolike, Nenë Tereza u ka shërbyer shoqërive që kanë më shumë nevojë duke u kujdesur për më nevojtarët e shoqërisë, duke u ofruar atyre, njëkohsisht, dashuri e shpresë.  Sipas të dhënave nga media vendore, ai uroi dhe falënderoi komunitetin shqiptar të krahinës Sllavonia-Baranje të Kroacisë, për nismën dhe më në fund për ngritjen e shtatores së Nënë Terezës në Osijek duke u shprehur se është i sigurt se ai vend ku është vendosur shtatorja e saj do të bëhet vend takimesh dhe uratësh për shumë besimtarë, pa dallim, ka thënë zyrtari i Osijekut, Miletiq. Ndërkaq,  në emër të Parlamentit kroat dhe të Presidentit të Republikës së Kroacisë foli antarja e parlamentit kroat me origjinë shqiptare, Ermina Lekaj -Prlaskaj. “Kjo shtatore është një kujtesë e fuqisë së pashtershme të mirësisë dhe altruizmit dhe na jep një shembull të asaj për të cilën duhet të përpiqemi të arrijmë, si shoqëri. Kjo shtatore simbolizon gjithashtu lidhjet e Kroacisë me vlerat universale të paqës, dashurisë dhe mirëkuptimit që kanë udhëhequr gjithmonë jetën dhe veprat e Nënë Terezës në rrugën e jetës së saj – është shprehur me atë rast, Ermina Lekaj Prljaskaj, e cila foli në atë ceremoni si përfaqsuese e Presidentit të Republikës së Kroacisë dhe Parlamentit kroat. 

Pjesëmarrësve në këtë ceremoni u është bashkuar edhe Dr Lush Gjergji nga Ipeshkvia e Prishtinë-Prizren, biografi i njohur brenda dhe jasht trojeve shqiptare për veprat e shumta kushtuar jetës dhe veprimtarisë së Shën Nënë Terezës. “Gjuha e Nënë Terezes”, tha në fjalën e tij Dom Lush Gjergji, “është mbi të gjitha gjuha e dashurisë. Një gjuhë që duhet ta mësojmë të gjithë, sepse sa gjuhë njeh, aq njerëz vlen. Mirëpo, gjuha e Nënës Tereze ishte një gjuhë universale, një gjuhë që nderon Zotin dashuri dhe afron vëllain apo motrën njeri…Kurdo që të vini para kësaj truporeje, shihni duart e hapura edhe më tepër zemrën e hapur të Nenës Tereze, për çdo njeri, pa dallim…Të mundohemi atëherë, që atë t’a nderojmë, atë t’a duam. Gjurmëve të saj të shkojmë e mbi të gjitha, atë t’a emitojmë”, tha ndër të tjera Dom Lush Gjergji, i ftuar enkas nga Kosova për të marrë pjesë në atë cermoni të përurimit të shtatores së Nënës Tereze në Osijek të Kroacisë.

Kjo nuk është shtatorja e parë e Nënës Tereze në Kroaci – e ma merr mendja se nuk do të jetë as e fundit, duke marrë parasysh, respektin, nderimin dhe devocionin e kroatëve ndaj Shën Nënës Tereze, por edhe lidhjet historike dhe marrëdhëniet miqësore midis dy popujve dhe kombeve tona – atij shqiptar dhe atij kroat. Marrëdhëniet shqiptaro-kroate, siç u tha edhe nga disa prej folësve në ceremoninë e përurimit të shtatores së Nënës Tereze javën e kaluar në Osijek, mbështeten në lidhjet e forta historike mes dy kombeve që sot ndajnë vlera të përbashkëta të integrimit euroatlantik. Por, siç u potencua nga folësit edhe në ceremoninë e javës së kaluar, lidhjet midis dy kombeve tona i kanë thelluar edhe mëtej kontributi, sakrificat dhe vetmohimet e shqiptarëve, sidomos atyre nga Kosova, në luftën heroike të popullit kroat për liri e pavarësi të Kroacisë, në fillim të viteve 1990.

Por, dihet se këto marrëdhënie e kanë zanafillën në historinë e hershme të lidhjeve midis dy kombeve – duke filluar nga lidhjet ndërmjet Arbërisë dhe Republikës së Raguzës (Dubrovnikut të sotëm), që në kohën e Kastriotëve, kur ato gëzonin liri të pa kufizuar tregëtie me njëri tjetrin, por edhe marrëdhënie të tjera të forta, sidomos në fushën e diplomacisë dhe të arsimit.  Thuhet se diplomati, kleriku arbëror, oratori i njohur dhe njeriu besnik i Gjergj Kastriotit, Palë Gazulli, ka shërbyer si ambasador i Heroit Kombëtar të Shqiptarëve në Republikën e Raguzës.  Se ai ka shërbyer edhe si rektor i shkollave të Raguzës.  Këto lidhje në fushën e arsimit, sidomos për studentët nga të gjitha trojet shqiptare kanë qenë evidente edhe më vonë, në fillim të shekullit të kaluar dhe gjatë periudhës së komunizmit. Në gjysmën e fundit të shekullit të kaluar, të rinjtë nga trojet shqiptare në ish-Jugosllavi — preferonin të shkonin në shkollat kroate dhe sidomos ata të fesë katolike regjistroheshin në seminaret katolike anë e mbanë Kroacisë, ku edhe autori i këtyre rreshtave ka kaluar vitet më të bukura në shkollën e mesme klasike të urdhërit salezian në qytetin kroat, Rijeka.

Këto marrëdhënie të ngushta e të hershme midis dy popujve tanë, janë përforcuar gjithashtu në fillim të shekullit të kaluar me punën e palodhëshme të shumë kroatëve, por sidomos të veprimtzarisë së historianit dhe albanologut shumë të njohur kroat, Milan Shufflaj, i cili nepërmjet hulumtimeve dhe disa veprave të tijame rëndësi historike, ka dokumentuar historinë e shqiptarëve në Mesjetë — veprimtari të cilën, fatkeqsisht, ai e ka paguar me jetën e tij, duke rënë martir i albanalogjisë. Për veprimtarinë e tij në fushën e albanologjisë,ai është vrarë nga dora e zezë serbe në Shkurt të vitit 1931, një ditë pasi ishte kthyer në Zabgreb nga një vizitë që kishte bërë në Shqipëri dhe ndërkohë që po përgatiste një botim tjetër mbi historinë e Shqiptarëve.  Kontributi i tij në ëtë fushë, konsiderohet nga historianë dhe akademikë të njohur, si unik dhe i pazëvëndsueshëm. Ky është vetëm një shembull i kontributit të një individi në forcimin e lidhjeve të ngushta midis kombit shqiptar dhe atij kroat.

Uroj që përurimi i javës së kaluar në Osijek të Kroacisë i shtatores së Shën Nënës Tereze — bijës së nderuar të Kombit shqiptar dhe Nënës së botës – të shërbejë si një dëshmi tjetër e miqësisë së fortë dhe historike midis dy popujve, drejt përforcimit të mëtejshëm të miqësisë historike dhe të marrëdhënieve të shkëlqyeshme midis dy kombeve tona. Si kontribues të denjë të paqës dhe të sigurisë në Ballkanin Perëndimor, në miqësi të përhershme me njëri tjetrin, në kuadër të integrimit të plotë euro-atlantik të shqiptarëve dhe kroatëve në trojet e tyre historike në Ballkanin Perëndimor.

Frank Shkreli

FOTO E TË DHËNA, NË GJUHËN KROATE, NGA CEREMONIA NË LINKUN MË POSHT-OsijekExpress

FOTO U Osijeku postavljen kip Svete Majke Terezije! Evo gdje je i kako izgleda… – Osijek Express

Pamje natën e qytetit Osijek në Kroaci, ku të henën që kaloi, u përurua shtatorja e Shën Nenë Terezës

Sokol Paja/

New York, 26 Tetor 2024 – Kisha Katolike “Zoja e Shkodrës” organizoi Festivalin e XXXII Shqiptar duke bashkuar artistët, këngëtarët, grupet muzikore, ansamblet folklorike, shoqëritë muzikore, kulturore e artistike, klubet patriotike, solistë dhe instrumentistë, kërcimtarët, valltarët, skenografët e koreografët në një spektakël madhështor dedikuar kulturës kombëtare e traditës shqiptare. I kthyer tashmë në një aktivitet të përsosur tradicional, kulturor, atdhetar e komunitar, Festivali i organizuar nën përkujdesjen e veçantë nga Qendra Kulturore “Nënë Tereza” në bashkëpunim me grupin artistik “Rozafati” “Mjeshtër i Madh” e drejtuar nga koreografja e shquar Angjelina Nika “Mjeshtër i Madh” personalitet absolut i etnosit dhe kulturës kombëtare në mërgatën e Amerikës. Për herë të parë në historinë e këtij Festivali, z.Agim Kola drejtor artistik i programit, bashkë me famullitarin e Kishës Katolike “Zoja e Shkodrës” Dom Pjetër Popaj kompozuan orkestër folklorike duke bashkuar mjeshtrisht artistët më të shkëlqyer e më të shquar shqiptarë në Amerikë.

Kisha Katolike me grupin artistik “Rozafati” që mëson më shumë se 300 fëmijë nga të gjitha trevat shqiptare, janë kthyer në një garanci të fuqishme për ruajtjen e traditës kulturore te familjet shqiptare në Amerikë nëpërmjet punës edukative, kulturore, fetare e atdhetare me fëmijët shqiptarë të lindur në Amerikë. Nën prezantimin e shkëlqyer nga Zef Vataj dhe Kozeta Turishta (Mirdita) 12 grupe folklorike, nga Boston, New Jersey, Michigani, Struga, New York, Labëria, Rugova, Bashkimi etj përformuan magjishëm ngjyrat më të bukura të trashëgimisë kulturore kombëtare në

Festivalin që iu kushtua 25 vjetorit të shugurimit të Kishës Katolike “Zoja e Shkodrës” në New York. Një institucion fetar, atdhetar e komunitar që është vlerë e pasuri i jashtëzakonshme për mërgatën shqiptare në Shtetet e Bashkuara të Amerikës.

Famullitari i Kishës Katolike “Zoja e Shkodrës” Dom Pjetër Popaj, udhëheqësi shpirtëror i shqiptarëve të New York-ut, personalitet fetar e kombëtar, në fjalën kryesore të Festivalit theksoi rëndësinë e Qendrës Kulturore “Nënë Tereza” në përpjekjet patriotike e fetare për të ruajtur traditën kombëtare, kulturën shqiptare, identitetin shqiptar dhe trashëgimin te brezat e rinj të vlerave më të çmuara të kombit tonë. Komisioni Organizues i Festivalit XXXII: Famullitar: Dom Pjeter Popaj, Diakon: Orsin Turmalaj, Kryetar i Këshillit të Kishës: Ndrekë Tonaj, Kryetar i Qendrës Nënë Tereza: Mark Berishaj, Drejtor i Festivalit: Dr. Elizabet Peraj, Drejtor artistik dhe Regjia: Agim Kola, Konferensierë: Zef Vataj dhe Kozeta Mirdita, Koordinatore e reklamave: Dr. Elizabet Peraj, Orkestra: Rinard Radi me Grupin. Anëtarët e komisionit: Diakon Orsin Turmalaj, Ndrekë Tonaj, Mark Berishaj, Agim Kola, Dr. Elizabet Peraj, Palok Rudaj, Petrit Grishaj, Gjergj Paloka, Zef Vataj, Angjelina Nika, Gjelosh Narkaj, Ismer Mjeku, Leonardo Berishaj, Alfred Jaku, Vjeko Çotaj, Diana Ivezaj, Gabriel Gojçaj, Rosa Smajlaj, Anila Syku, Alfred Popaj, Kristina Popaj dhe Linda Mirdita të cilët të gjithë së bashku bënë një paraqitje dhe arritje të shkëlqyer artistike.

Programi i Festivalit vazhdoi deri në orët e vona të mbrëmjes me këtë përmbajtje:

GJERGJ KASTRIOTI-DETROIT-VALLE: E DUA SHQIPËRINE

ROZAFATI-VALLJA E LULEVE

SHKOLLA SHQIPE E KISHËS-MOJ E BUKURA ARBËRI

SHKA STRUGA-VALLE E BABOS

BASHKIMI KOMBËTAR -RROFSH SHQIPNI NANLOKJA

BARBANA-VALLE E VASHAVE

ROZAFATI-VALLE MALSIE

ARGJEND LLOGA-TË FALA PARISIT

BASHKIMI BOSTON-VALLE ARBËRESHE

SHAK LABËRIA-MOJ KUNADHE GUSHËBARDHA

NORA E KËLMENDIT-VALLE E MALËSISË

RUGOVA: BUQETË FOLKLORIKE

SHKA STRUGA-VALLE E RUGOVËS

DIONIS DELIA: MALLI I MËRGIMTARIT

BARBANA-VALLJA E ULQINIT

HAKI KRASNIQI-MOJ KOSOV MOJ KOLON NGJESHUR

ROZAFATI-VALLE ÇAMËRIE

NIK CARKU-ULNI BURRA E T’PAJTOJM VENDIN

ANSAMBLI I MONTCLAIR UNIV.

RRANJËT SHQIPTARE-VALLE: UDHËTIM NËPËR SHQIPTARI

NIKOLLE PREÇI-M’FAL O ZOT SE NUK T’U LUTA

NORA E KËLMENDIT-VALLE E BJESHKATAREVE

KRISTINA MARKU-MOJ EVROP’ PO T’SHKRUJ NJI LETËR

ROZAFATI-VALLE E ZANAVE

ERMINA BUSHI-JEMI VLLAZËN E KEM’ NJI NANË

GJERGJ KASTRIOTI-VALLE ME MOTIVE TË RUGOVËS

SHAK LABERIA-AMAN MOJ MIKE

BASHKIMI BOSTON-VALLE E LIBRAZHDIT

BESIM MURIQI-BJESHKËT E SHALËS

MBYLLJA: ROZAFATI-VALLE E TROPOJËS.