Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

RRENJET E NOSTALGJISE

by

Nga Arjan Th. Kallço/

 Tema e një konkursi poezie në Itali koinçidoi rastësisht me temën e këtij artikulli shumë të veçantë që lidhet me një përsonazh tepër të veçantë : Nostalgjia. Them e rastësishme pasi midis poezive vendosa të dërgoj pikërisht poezinë që mbante këtë titull, pavarësisht se kishte një gjymturë të dytë që lidhej me dashurinë, pra Nostalgjie dashurie. Nuk besoj se ka njeri në botë që në një moment të caktuar të mos e ketë provuar këtë ndjenjë kaq humane, por dhe kaq sfilitëse. E para shpjegohet me faktin se jeta duke iu drejtuar së ardhmes, lë nga pas kujtime të cilat më pas shndërrohen në faktor përjetimi të disa ndjenjave të çuditëshme që të vendosin midis dy botëve, të një ëndrre që ka filluar dikur, por që nuk mbaron, e ke prapa, herë armiken, herë mikën më të mirë, dhe realitetit të gjallë po aq kontradiktor sa dhe vetë ëndrra. Vargjet e poezisë, të kompozuar me muzikë nga një miku im kompozitor, flasin pikërisht për nostalgjinë e asaj ndjenje që sado që kalon koha, nuk na ndahet aq sa është bërë njësh me shpirtin. Emri yt më zgjoi mall/Ca vargje dua të t’i kushtoj…

Por ka edhe një nostalgji tjetër, e thellë, e mishëruar në qënien tonë dhe më pas e transformuar në shenjën tonë tipike dalluese, në identitetin tonë kombëtar, ajo për atdheun. Sa më larg që të shkojmë, aq më e fortë bëhet ndjenja, aq më këmbëngulëse në qënien tonë, saqë shpesh dorëzohemi dhe menjëherë presim biletën dhe marrim rrugën e kthimit. Më e fortë se kurrë kjo ndjenjë provohet tek emigrantët që sado të vonohen në rrugën e kthimit, një ditë nuk harrojnë ta rinisin atë. Kur largohesh nga vendlindja, në udhëtim nuk je më ai i pari, pasi ke lënë diçka pas, një pjesë të identitetit tënd, të trupit dhe shpirtit tënd pas, peng që nuk të lë kurrë të qetë. Pikërisht ky peng i madh të ngjall nostalgjinë e kohës së shkuar, të shtëpisë ku linde, të rrugëve ku u rrite. Ti erdhe sërisht nga larg/ sepse këtu ke lënë zemrë.  E këto ndjenja të bukura sot u lidhën me një emër që i përket një bote tjetër, asaj të psikoanalizës, Jean Pontalis, një emër i famshëm, por që nuk i shpëtoi dot dy magjive të tjera, filozofisë dhe letërsisë. Çdo nostalgji është e mbushur me shumë ndjenja, por gjithësesi ajo ngelet një dëshirë gjithmonë e dënuar të vuajë midis realizimit dhe dështimit. Dëshira që nostagjia mban në vetvete nuk është  kaq dëshira e një përjetësie të palëvizëshme, por dëshira e rilindjeve të reja. Atëherë koha që kalon, është padyshim shkatërrimtarja më e pabesë, kërkon ta ndryshojë në figurën ideale atë vend që mbetet. Vendlindja është një metaforë e jetës. Kjo metaforë është vendi ku nostalgjia gjallohet në një rilindje që edhe në ëndrra është materie e gjallë, të ndihmon të rezistosh, të kesh kohëzgjatje, të ndryshosh – shkruan një studiues.

Pontalisi ka edhe një të shkuar tjetër interesante, sepse ka qënë nxënës i dy filozofëve të shquar të shekullit të kaluar, Lakanit dhe Sartrit, ndikimi i të cilëve nuk mund të mos e ngacmonte, të mos e edukonte me një trekëndësh funksional, të pandarë nga njëri-tjetri. Psikoanalisti ndërroi jetë këto ditë në moshën 89 vjeçare në Parisin e kontrasteve të mëdha filozofike, politike dhe letrare. Është bashkëautor i Enciklopedisë së Psikoanalizës, por kjo nuk e pengoi që të lidhej dhe me letërsinë, pasi e vuri re se kishte një aftësi të madhe tregimtare dhe dukej se tek ai fliste e pandërgjegjëshmja e disa kolegëve të vet që e kishin futur njeriun dhe njerëzimin në një botë më komplekse. Pontalisi është një shkrimtar psikoanalist që tregon në mënyrë tepër rrjedhëse dhe të fut në nëj depërtim tepër spektakolar të fshehtat e fantazisë dhe të ëndrrës, por pa asnjë lloj skemash të gatitura diku nëpër shkolla apo rryma të kohës. Libri i tij Dritare është i mbushur me evokime, me gërmime poetike brenda të pandërgjegjëshmes, memories dhe harrimit, fjalës dhe imazhit. Vetë simboli i dritares e nxjerr atë nga skemat teorike, duke hapur dritare, duke hapur tërësisht horizonte të pafund dhe pa pengesa mbi botën, imazhi që të mbetet në mendje është ai i Ersatzit, që nënkupton fjalën surrogate, kur thotë: Ersatz kobëmadh, me të cilin duhet të kënaqet i munduri. Ersatz që e ndjek humbjen, përuljen, turpin  – shprehet një studiues.

Një moment po aq i rëndësishëm në shkrimet e tij zë nëna, bile një vend që nuk mund ta pushtojë askush tjetër, si një figurë e pazëvendësueshme dhe e pavdekshme. Ja sesi e portretizon ai këtë ikonë të jetës : Nënës sime ia shkruaj emrin me gërma të mëdha, sepse është figurë unike. Jeta jonë nuk është e kërcënuar, por e shpaguar, pikërisht duke njohur këtë unicitet që e ka zanafillën tek nëna.

Më tej ai bën një paralelizëm të goditur, një lloj sinonimi jo të kërkuar, por të natyrshëm, në hapësira dhe dimensione krejt të ndryshme, toka amë me të cilën jemi të lidhur pazgjidhshëmrisht, me vendin e përkatësisë etnike dhe kulturore që kurrë nuk duhet tradhëtuar, por duhet të na shërbejë si bazë për kërkime të tjera, për vende të largëta, në një botë të nadrë dhe të pandarë, brenda dhe jashtë nesh.

Por nuk e lë pas edhe mërgimin si diçka që i mbart të rrënjosura gjurmët e nostalgjisë, të së shkuarës dhe të ardhmes, të memories, si materie që krijon gjurmët e rrënjëve, duke e shndërruar kështu pasikoanalizën në shkencën e gjurmëve. Emri i zakonshëm i nostalgjisë quhet dhimbje për vendlindjen; dhimbje, sepse je ndarë nga atdheu ku lerë. Dhimbja është e pandashme nga vuajtjet e mërgimit, të zhytur në një ëndërr që rrallë herë zgjohesh, pasi e di se mund të jetë një rikthim i pasigurtë. Pyetjes : Po çfarë është vendlindja  për ne që flasim për nostalgjinë, duke iu referuar kohës, më shumë se një hapësirë apo vend? Nostalgjia e kohës, e moskthimit. Dhimbja e moskthimit, refuzimi i ndryshimit për atë që shkatërron, zemërim të pafuqishëm para kohës shkatërrimtare, kohës që nuk kufizohet rrjedhjen e saj, kohës që asgjeson – shkruan gjeniu i trekëndëshit të Bermudës.Nostalgjia është ndoshta “më kurrë”,  ku përfundon zija, humbjet tona dhe ndryshojnë ngjyrë në çdo horizont. Pontalisi në gjuhën e poezisë shkruan, sjell imazhe dhe risi interpretuese, një mendim të ri. Nuk është e shkuara që nostalgjiku idealizon, ai nuk ia kthen krahët të tashmes, por asaj që vdes.Shpresa e tij që të mund të gjejë kudo, edhe sikur të ndryshosh kontinet, qytet, zanat, dashur, atdheun tënd të lindjes, aty ku lind jeta, aty ku rilind .- vazhdon studiuesi.

 

 

 

NJE ZE I VECANTE NE LETRAT SHQIPE

by

INTERVISTE ME SHKRIMTARIN VULLNET MATO/ -Në përjetimin tim të realizmit socialist, kritika ishte një shkop, i cili nga njëra anë kishte një topuz me thumba të mprehtë për të talentuarit dhe nga ana tjetër, një furçe me fije mëndafshi për mediokrit e indoktrinuar. Sot kritika letrare ka shkuar për pushime të gjata në ishuj e Paqësorit. Unë ndjeva kohët e fundit për herë të parë kritikën e vërtetë shkencore për prozën time, në shkrimin e akademikut Fatmir Terziu te fjala e Lirë e Londrës./

NGA RAJMONDA MOISIU/

“Punoni sikur do jetoni njëmijë vjet …../

 Peripecite e hapësirave të largëta janë pjesë e natyrës njerëzore, gati në mënyrë të përafërt me trurin e krijuesit, nga e cila lind një poezi, prozë apo edhe një refleksion i çastit. Fakti që një krijues i hedh në letër, tregon pasionin, aftësinë për të vazhduar me fisnikërinë e një profesioni, kuptimi i të cilit është integriteti i asaj ç’ka të shtyn të shkruash. Në rastin konkret shkrimtari Vullnet Mato, për herë të parë botoi një poemë, të redaktuar nga i ndjeri Vath Koreshi, që e bëri të ndjehej si Juri Gagarini, që në ato ditë po i vinte botës përqark me raketë, duke përfytyruar ato hapësira të largëta të rrugës krijuese për t’u bërë shkrimtar. Pas saj vjen romani “Ujësinor”, duke na treguar detajet e rrugës së jetës. Fjalën njerëzore dhe edukuese të prindërve, mendimin se njeriu i mirë është thesar dhe virtyt ta fitosh, botimin i poemës dhe i romanit, profesioni e tij të mësuesisë, pasionin për të shkruar, si një vorbullë magjike që e tërheq, ai i sheh si përvoja të vyera, të cilat i kanë dhënë mundësinë për të promovuar karrierën e tij si shkrimtar. Në galaktikën e tij krijuese letrare numërohen plot tetembedhjete vepra. Ndërmjet të cilave shquhen romani “Damkosja e Engjëjve”, “Vajza e Kyçur”, “Marrëzia e madhe”, “Matura e paharruar”etj. I cilësuar dhe vlerësuar nga kritika e kohës si një shkrimtar cilësor që dallon me mjeshtërinë e penës së tij: “Është mjeshtëria e Matos që depërton deri thellë ngulmave vjetroshe të shkulë çibanë dhe mërzitma. Jeta e njeriut e deliri i tij, në sfilitën letrare të Bernard Show-t dhe të Matos gatuhet i tillë” (F.Terziu). Tani kontrastin e fortë të personalitetit të njeriut në dy kohë ai e shikon sa të rëndësishëm aq edhe me pozitivitet për ta krijuar. Shkrimtari dhe poeti Vullnet Mato, një nga zërat më të njohur në letrat shqipe, një njeri modest dhe shumë i sinqertë, na tregon për audiencën e lexuesve detaje të rëndësishmete jetes dhe krijimtwrise letrare, disa herë duke përdorur sqimën e batutës inteligjente, paksa sarkastike, por shumë popullore, këndshëm dhe me një emocion të papërshkruar.
-Keni lindur duke qeshur apo duke qarë dhe pse?
-Duhet të kem lindur duke qeshur, sepse ndjehem gjithmonë me humor të mirë. Ndoshta e kam kompensim për të mos i ndjerë vuajtjet e fatit, nga fëmijëria deri në vitet ’90, kur ngriu lufta klasore. 
-Ku keni lindur? Jeni nga ku lindët, apo nga ku banoni? Po fëmijët tuaj nga e konsiderojnë veten dhe pse?
-U mbolla në Sarandë, lidha kokrra në Librazhd dhe do korrem në Tiranë. Fëmijët deklarohen sarandiotë, megjithëse Sarandën e kanë pare me sy në moshë madhore. U pëlqen shumë Saranda me det dhe me njerëz të qetë.
-Kush jua ka vënë emrin? Cili është mesazhi i emrit? Do donit ta ndryshoni?
-Emrin ma ka vënë gjyshi Xhaferr Mato. Me dëshirën, për të trashëguar vullnet të fortë, siç ka ndodhur. Djali i madh emigrant ka dashur ta ndërroj në Vasil, për të marrë pension në Greqi. Por unë preferoj të vuaj me pensionin e vogël shqiptar, duke menduar se vuajtjet në atdhe e fisnikërojnë shqiptarin.
-Ku e kaluat fëmijërinë?Cili është kujtimi më i bukur dhe më i shëmtuar?
-Fëmijërinë e kalova në Sarandë. Kujtimi më i bukur është kur nxora nga deti koshin prej teli me 12 peshq dhe gëzova nënën me vëllezërit e uritur. Kujtimi më i shëmtuar është, dënimi me vdekje, duke na hoqën triskat e bukës, se nëna me shtatë fëmijë nuk pranoi ta ndante babanë e burgosur për agjitacion dhe propagandë.
-Çfarë mbani mend se keni mësuar për herë të parë nga nëna, apo nga babai? Po nga mësuesi? Po nga shoqëria? Po në moshën e parë dhe të dytë?
-Nga nëna kam mësuar të bëhem memec para fjalëve politike, për të shpëtuar nga burgu. Nga mësuesi kam mësuar se në Australi ka më shumë lepuj se njerëz. Nga shoqëria kam mësuar se në botë ka më shumë hajdutë dhe kriminelë, prej të cilëve duhet ruajtur. Në moshën madhore kam kuptuar se një njeri i mirë është një thesar, të cilin duhet ta fitoj.
-Kush ka ndikuar më shumë në formimin tuaj, nëna apo babai, apo shkolla e shoqëria?
-Në edukimin tim ka ndikuar shpirtmadhësia e nënës, dhe intelekti i babait. Në formimin tim kanë ndikuar disa mijëra libra të lexuar. Shkolla dhe shoqëria kanë ndikuar pak. Më tepër kam ndikuar vetë mbi to, me profesionet dhe marifetet për të bërë ca gjëra që nuk i bënin të tjerët.

-Po në shkollë, cila ka qenë lënda që u ka pëlqyer më shumë?
-Më ka pëlqyer më shumë letërsia, psikologjia dhe astronomia. 
-Cilat fenomene ndikuan në formimin Tuaj si shkrimtar e poet? 
-E fillova me hartimet që lexonte mësuesi i shtatëvjeçares para klasës. Vijova me disa vjershëza, të cilat, si ato çupërlinat fanatike, nuk dolën nga dhomat e trurit për t’i parë djemuria. Pastaj u pllenova nga jeta ime me peripeci nëpër hapësira të largëta, ku në mënyrë të përafërt, truri i krijuesit mbetet shtatzënë. Dhe linda një poemë. Kur i ndjeri redaktor Vath Koreshi e lexoi dhe tha se do ta botonte menjëherë të nesërmen në një faqe të gazetës “Zëri i Rinisë”, dola në bulevardin kryesor të Tiranës, dhe ndjehesha si Juri Gagarini, që ato ditë po i sillej tokës përqark me raketë. Më pas botova romanin për sharrëtarët “Ujësinor” që u shtyp dhe priti tre muaj i paketuar, derisa nuk pati ndonjë vërejtje nga disa dhjetëra zyra të larta partiake e shtetërore, ku e çuan për verifikim. 
– Më tej krijimtaria u diktua nga nevoja, koha apo dëshira për një të tillë?
-Syri i eprorëve diktatorial zbutej disi para atij që kishte fituar besimin e botimit. Ndonëse pati edhe ndonjë kapter ushtrie që më mori inat pikërisht për këtë fakt e tha: ”Sa di ti, më di mushka mua!” Por kryesisht pasioni ishte vorbulla magjike që më rrëmbeu e s’më lëshon, derisa të më çojë në thellësitë përfundimtare të jetës. Tani kur më pyesin, sa fëmijë ke? U them 19 dhe të gjithë të gjallë. 3 m’i ka bërë gruaja dhe 16 i kam lindur vetë. 
-Si e keni krijuar familjen, me mblesëri, me rekomandim, apo me dashuri, apo u ka martuar shoqëria, partia policia dhe si ka qenë jeta juaj familjare?
-Jam martuar me dashuri të penguar, duke e rrëmbyer gruan si hajdut klasik. Partia dhe policia më kanë hedhur baltë, që të mos më afrohej grua nga sfera komuniste. Pastaj jetën familjare ma ka bërë gruaja të shkëlqyer, edhe kur kemi pasur në pjatë dy gisht bukë e një copë presh. 
-Ç’është dashuria për Ju? Cilat janë dashuritë Tuaja? Sa i ruani ato brenda shpirtit e krijimtarisë Tuaj, si relikte të çmuara? Kur një njeri e ndjen se ka të tilla?
-Dashuria e vërtetë është si zanë, shumë flasin por pak e kanë parë dhe ajo të vjen një herë në jetë. Të tjerat më pas janë dashuri, po nuk ngjajnë me të, sepse janë iluzionet e saj. Unë kam rënë kokë e këmbë në dashuri qysh në moshën shtatëmbëdhjetë vjeç me vajzën që grabita. Tani më duket sikur kam lindur i martuar. Në krijimtarinë time dashuria është majaja që mpiks veprën. Ka në të ndjesi të ëmbla dhe pak humor. Sepse e tillë është vet ajo. Në kuptimin më të gjerë, njeriu në çdo paraqitje të tij, duhet të jetë vetëm fytyra e dashurisë. Ai që nuk ndjen dashuri për askënd, ka shpirt krimineli. 
-Ç’punë të mira keni bërë? Po të liga, me dashje apo pa dashje?
-Kam bërë ca libra që m’i kanë pëlqyer, dhe ndonjë punë të “ligë” me konsensus.
-Pse nuk u bëtë jurist, mjek, apo inxhinier dhe pse u bëre mësues?
-U bëra ai që jam, se nuk do desha të bëhem si askush tjetër nga ana profesionale. Kam pasur parim të lakmoj ato profesione që nuk arrihen lehtë.
-Kur dhe ku e keni marrë rrogën e parë, si ju duk e si ju duket paraja?
-Jeta ka provuar se pas nënës dhe babait legal, vjen baba “Leku” i adoptuar, me të cilin kam ruajtur vazhdimësinë time jetësore, të gruas dhe të fëmijëve të mi. Rrogën e parë e kam marrë duke bërë e shitur krehra alumini për çmorritje. Pastaj si operator kinemaje.
-Ç’mendim keni për moralin, apo ai ka dalë jashtë mode? Cili është emëruesi i përbashkët që mban familjen tuaj të rregullt, të mirë?
-Morali ka vlerë vetëm kur e ke vetë. Kur ua rekomandon të tjerëve bëhesh Ufo.
-Po për karakterin çfarë opinioni keni? Jeni i ngadaltë, i nxituar, i qetë, nevrik, indiferent apo aktiv në jetë e shoqëri?
-I kam të gjitha cilësitë e karakterit, i qetë, i nxituar, nevrik, indiferent dhe aktiv, në rastet kur duhet me qenë patjetër një i tillë, për të mos qenë budalla.
-Ç’është familja për ju? Dhe kë doni më shumë nga pjesëtarët?
-Familja për mua është parajsa tokësore. Nipat, Rei dhe Agi, janë engjëjt e saj. Shoqëria dhe miqësia janë purgatori i përzier me të mirë dhe gjysmë të mirë. Ferri është mjedisi me njerëz të liq.
-Cili është opinioni juaj për shoqërinë e miqësinë dje dhe sot?
-Shoqëria e djeshme kishte më shumë servilë dhe miqësia qe më tepër një ombrellë biografike. Sot raportet kanë ndryshuar, me domosdoshmërinë për një shoqëri dhe miqësi të ndërsjellë pa paragjykime. Miq e shoke dashamires si në internet, rrallë kam pasur.
-Cili është koncepti juaj për kombin, pushtetin, partitë, dhe për demokracinë në vendin tonë?
-Kombi është për mua mitra nga kam dalë dhe guri i varrit ku do futem. Pushtetin historikisht e kanë marrë në dorë maskarenjtë dhe të paaftët. Partitë janë prostituta, për të shkuar me to kodoshët e politikës. Sa më pak të kishim, aq më i ndershëm do të ishte vendi ynë. Demokracia është një bukuroshe, së cilës ende nuk ia kemi parë mirë sytë.
-Kush u pëlqen më shumë liria, puna, apo qejfi?
-Më pëlqen liria brenda kufijve të mi, drejtësia e fituar me hak, puna që më jep kënaqësi dhe argetimi pas një pune të lodhshme.
-A e ndjeni veten të lirë e të qetë në punë, në jetë, në shoqëri e miqësi?
-Ndjehem i dëshiruar për lirinë me caqe, për qetësinë në lagje, për jetën në paqe dhe për shoqërinë e miqësinë intelektuale.
-Keni inat? Mbani mëri? Grindeni me shokët? Me gruan? Me komshinjtë?
-Kam inat dhe mbaj mëri me një spiun. Shokëve grindavec u shmangem me marifet. Me gruan jam brenda një rropullie, si stomaku me zorrët, që merren vesh pa e nxjerrë sherrin përjashta. Me komshinjtë, veç përshëndetjeve, urimeve dhe rasteve njerëzore, nuk shkëmbej fjalë të tepërta.
-Cilët janë miqtë tuaj më të mirë, të cilës moshë, dje dhe sot?
-Miqtë e mi më të mirë janë ata që më ndjejnë se më kanë mik. Dhe lexuesit kudo qofshin, të çdo moshe dhe të çdo kohe. Te miqtë dhe mikeshat e përveçme për talentin dhe mençurinë, bëni pjesë në rreshtat e pare ju, zonja Raimonda. 
-A gatuan, çfarë gatuan vetë? Ushqimi i preferuar? Pija që u pëlqen?
-Gatuaj ca gjëra që më ka mësuar gruaja, kur ikën te njerëzit e saj në Korçë. Ushqimi im i preferuar janë barishtet, që, ndryshe nga kafshët, i dua të ziera. Më pëlqen pak raki pa hile nga ajo e Fterrës.
-Çfarë të gëzon, çfarë të mërzit a të bezdis?

-Më gëzon shëndeti i mirë, më mërzit gripi, më bezdisin llafazanët.
-Cilat janë raportet tuaja me shefin, ju pëlqejnë shefat, pse po pse jo?
-Kam shërbyer në disa punë, ku përgjithësisht, shef i punës sime, kam qenë vet. Shefat e mëdhenj i kam dashur pak, më kanë dashur më tepër se bëja punën.
-Krijon apo shuan konfliktet me shoqërinë, me kolegët, apo drejtuesit në punë?
-Konfliktet kanë qenë si meteorët, që janë djegur në atmosferën përqark, pa arritur deri te sipërfaqja ime, sepse jam rrotulluar në orbitat larg tyre.
-Kursen? Ke huqe? Qeras apo të qerasin më shumë?
-Si pensionist nuk kam ç’kursej, se harxhimi dhe çmimet janë mbi sasinë e lëmoshës shtetërore që më jepet. Kali i kuq e ka ndonjë huq. Qeras ata që më qerasin, për të mos mbetur borxhli.
-A lexoni dhe çfarë preferoni? 
-Lexoj siç ha bukë i urituri. Kam intuitë për të zgjedhur ato libra që duhen lexuar.
-Kë ndiqni më shumë, lajmet, apo emisionet artistike?
-Ndjek lajmet flesh, pa komentet lesh e li. Ndjek të gjitha emisionet artistike që meritojnë të më cungojnë gjumin e shtrenjtë.
-Cili është momenti më i bukur i jetës suaj, po më i hidhuri?
-Momenti më i bukur është kur notoj në det dhe së fundi kur bashkëfshatarët e mi të prirë nga djaloshi Besmir Zani ma gdhendën emrin në shkemb… Më i hidhuri është kur s’kam para në xhep. 
-Ambicia juaj për para, pushtet, qejf, apo ?
-Nuk kam pasur ambicie për para. Ambicien për pushtet e urrej si vet pushtetin, që të shumtën e herës na ka shtypur. Qejfin e quaj dhuratë qiellore, si kohën me diell. Kam ambicie vetëm me ata që u hipin raketave për në kozmos.
-Cilat këngë ju pëlqejnë më shumë, llojet, këngëtarët?
-Mund të duket e çuditshme, por më pëlqejnë të gjithë tingujt muzikor që nxjerr njeriu i globit. Më ka mahnitur kënga kineze “Fshatarja e bukur” dhe një këngë dasme eskimeze. Vdes për çiftelinë e Veriut dhe fyejt e barinjve të Jugut. Tallavaja më hedh përpjetë. Opera më lulëzon mendimet për madhështinë e botës njerëzore. Më pëlqejnë këngëtaret e veshura. Ato lakuriq më duket sikur janë larg këngës dhe fare pranë seksit.
-Cili shkrimtar e artist ju pëlqen dhe pse?
-Më pëlqejnë shumë shkrimtarë dhe artistë. Por njësoj si me lulet e një kopshti, nuk mund të them cila është më e bukur.
-Çfarë iu ka mbetur peng që dëshironi ta hidhni ne letër?
Kontrasti i fortë i personalitetit të njeriut në dy kohët e jetuara.
– Çfarë po shkruani aktualisht? Planet e së ardhmes?
-Po përgatis një përmbledhje me poezi të zgjedhura nga të gjithë vëllimet e botuar, duke i shtuar dhe shumë poezi të viteve të fundit. Gjithashtu jam duke shkruar një roman me temë aktuale për dinjitetin njerëzor.

– Ç’mendim keni për kritikën e mirëfilltë letrare?
-Në përjetimin tim të realizmit socialist, kritika ishte një shkop, i cili nga njëra anë kishte një topuz me thumba të mprehtë për të talentuarit dhe nga ana tjetër, një furçe me fije mëndafshi për mediokrit e indoktrinuar. Sot kritika letrare ka shkuar për pushime të gjata në ishuj e Paqësorit. Unë ndjeva kohët e fundit për herë të parë kritikën e vërtetë shkencore për prozën time, në shkrimin e akademikut Fatmir Terziu te fjala e Lirë e Londrës.
-Ku do të dëshiroje të jetoje, në Shqipëri, në Francë, në Amerikë apo?
-Do dëshiroja të jetoja në verë në Sarandë dhe në dimër në Tiranë. Jam një pemë që nuk mund të aklimatizohem në Francë, në Amerikë, apo gjetkë. Sepse do të thahesha shpejt për t’u kthyer në Shqipëri si trung i ambalazhuar.
-Çfarë mesazhi do u përcillni lexuesve tanë dhe çfarë do u këshilloni?
-Mesazhi që u përcjell lexuesve, shokëve dhe miqve nga përvoja ime është: Punoni sikur do jetoni njëmijë vjet dhe mundohuni të jetoni sikur pas një viti vjen apokalipsi. Mos u falni politikanëve dashuri dhe duartrokitje që nuk ua kthejnë kurrë. Mos kujtoni se ka idhuj dhe supernjerëz aq të mëdhenj sa t’u përuleni, përderisa ashtu si ju, të gjithë shkojnë në wc. Duajini fëmijët shumë, por mos i urreni aq shumë duke i përkëdhelur shumë. Mundësisht i puthni në gjumë. Ju përqafoj juve dhe te gjithë lexuesit dashamires në bote.

Intervistoi RAIMONDA MOISIU

KALENDAR HISTORIK, ME 15 JANAR U NDA NGA JETA ERNEST KOLIQI

by

Ernest Koliqi lindi në Shkodër më 20 maj 1903 dhe vdiq në Romë më 15 janar 1975. Është cilësuar si një ndër prozatorët më të mëdhenj. Ndërsa në poezi,siç shprehet një studiues, Koliqi u angazhua me synimin që thekson Elioti: “Asnjë art nuk është më kombëtar se poezia”. Mjaftuan dy librat me tregime “Hija e maleve” (Zarë, 1929) dhe “Tregtarë flamujsh” (Tiranë 1935) që Koliqi të zerë kryet e vendit në prozë, bashkë me Kutelin, sikundër për Poradecin mjaftuan “Vallja e yjve” dhe “Ylli i zemrës” të zerë kryet e vendit në poezi. Mendimi kritik, ndërsa Konicën e cilëson “nismëtar të prozës moderne shqipe”, Koliqin e shënon “themelues të prozës moderne shqipe”. Në krijime poetike, përveç vëllimit “Gjurmë stinësh” (1933), “Kangjelet e Rilindjes”, apo “Symfonia e shqipeve”, etj, kulmohet me “Pasqyrat e Narçizit”, me shtatë poemthat në prozë. Sipas studiuesit A. Plasari, po ta gjykonim një gjysmë shekulli të letërsisë shqipe me rreptësinë e Kurtiusit (Curtius), do të na shfaqej parasysh i hirtë e i ftohtë “zinxhiri i pashkatërrueshëm i një tradite mediokriteti,” mbi të cilin ngrihen kryeveprat e jashtëzakonshme, “Pasqyrat” e Koliqit, “Tat Tanushi” i Kutelit, “Dranja” e Martin Camajt, që e kapërcejnë realitetin e një historie letërsie. 

Kur theksojmë që Koliqi jo rastësisht zgjodhi poezinë, kemi parasysh jo vetëm krijimtarinë poetike të tij, por edhe momentet më jetësore dhe domethënëse të autorit që e lidhin natyrshëm me artin e fjalës. “Kur më lulëzuen në shpirt gjashtëmbëdhjetë pranvera të freskëta, Zana ma dha ngushllimin e shfrimit muzikuer të fjalëve.” Është koha kur studion në Itali, (i filloi studimet më 1918) dhe në Bergamo themeloi të përjavshmen “Noi giovani” (Ne të rinjtë), ku botoi vjershat e para në italisht. Ishte 18- vjeçar, kur u kthye në Shqipëri, kur fitoi konkursin e Ministrisë së Arsimit për një himn kombëtar nga një juri ku bënte pjesë Fishta, Noli, Mit’hat Frashëri, Luigj Gurakuqi. Këtë “shfrim muzikuer të fjalëve” po ta ndjekim nëpër etapat krijuese të autorit, do të vemë re se poeti e realizon duke u ushqyer nga tre burime kryesore: Burimi i parë është Shkodra dhe më pas viset arbëreshe. Burimi i dytë janë gojëdhënat, këngët, përrallat e gjithçka folklorike, si Cikli i Kreshnikëve, rreth të cilave bëri studime dhe mbrojti tezë doktorature. Burimi i tretë është kultura italiane e botërore, që mori qysh herët, kur shkollohej në Itali, kulturë prej së cilës mori e dha. Përvetësoi modele poetike, jo duke imituar, por duke asimiluar dhe pastaj aplikuar në shqip. Tregoi aftësi vrojtuese, imagjinatë të begatë, zhdërvjelltësi përpunuese dhe asimiluese të lëndës së vendlindjes, duke e shndërruar atë në poezi atdhetare, në ditiramb për gjuhën shqipe, në këngë malli e përgjërimi për Shkodrën, në tingëllimë dashurie, ku ndiehet “shfrimi muzikuer i fjalëve”. 

Poeti evokon lashtësinë ilire, kohën e Skënderbeut, kohën e lulëzimit qytetar të Shkodrës, kohën e mërgimit politik, ku dhe mbylli sytë papritur. Ndërsa hapësira gjeografike që rrok vështrimi dhe imagjinata e tij poetike kalon “përtej avullis, rreth kumbonares, nëpër qiell të bardhë e ma larg, në male të Shqipnis, mbi udha të detit, në pambarim të gjithësisë. Shkruan “Tingëllimat e mallit”, ku qan se larg tij lulëzon Shkodra, pastaj kur e humbet shpresën e rikthimit dërgon shtatë tekste poezie testament nën titullin “Bijës sime”, poezi tronditëse që dëshmon lidhjen e pazgjidhshme me qytetin e lindjes. Poezia “Shqipninë e mora me vete”, që të kujton dhe një varg të nobelistit grek Seferis, që ka qënë dhe konsull në Korçë, “kudo që shkoj Greqinë e marr me vete si një plagë,” është sintezë e lëndës poetike,që u shndërrua në shpirtin dhe artin e poetit. Koliqi ecën në vazhdën e rilindasve të mëdhenj për të evokuar e lartësuar lashtësinë dhe shenjën më të patjetërsueshme të etnitetit dhe identitetit të shqiptarëve, fjalën shqipe. Shkroi poezinë “Gjuha shqipe”, siç kanë bërë Naimi, Mjeda, Fishta, Poradeci, Kuteli, Kadareja.
Kulmin e këngës së vet me këtë temë mendojmë se e arrin në poezinë “Ditiramb trako-ilir”, që siç e shënon edhe titulli shpreh edhe qëndrimin himnizues edhe konceptin që kish vetë Koliqi për prejardhjen e shqiptarëve dhe të gjuhës shqipe. 

Ernest Koliqi vazhdoi traditën e të mëdhenjve të qarkut letrar të Shkodrës. Duke përthithur dhe asimiluar kulturën poetike arbëreshe, kulturën poetike klasike dhe moderne, veçanërisht atë latino-italiane. Gjatë 60 vjetëve të punës si erudit dhe krijues i nivelit të lartë lëvroi një poezi me lëndë tërësisht shqiptare e ambiente shkodrane. Motivet e kësaj poezie evokojnë veçanërisht lashtësinë e racës vitale të të parëve, të bujarisë dhe fisnikërisë, evokojnë gjuhën shqipe, doket dhe zakonet, duke aspiruar që mbi trungun e lashtë stërgjyshor të shartohet filizi i ri i qytetërimit perëndimor. Është këngëtari dashnor më i plotë dhe më i begatë i Shkodrës,”pasqyrë e odave të mëdhaja,trapazan i shtëpisë shkodrane që censhëm përpunuen daltat mjeshtrore” Nëpërmjet një lirike plot ndjeshmëri dhe ngjyrë të kopshteve dhe të qiellit shkodran, pasqyroi çaste intime dhe përjetime sublime, një botë të zakonshme dhe të jashtëzakonshme të jetës shkodrane nga këndvështrimi i një zotniu fisnik dhe të kulturuar që studimin në dhé të huaj e ve tërësisht në shërbim të përparimit të atdheut dhe kulturës kombëtare.Mjafton të kujtojmë se ” gjatë vitit shkolluer 1941-42,si Titullar i Arsimit,dërgon në Kosovë 200 mësues e mësuese.ma në fund erdhi çasti historik i hapjes së Shkollës së parë të plotë të mesme në gjuhën shqipe,realizue më 12 Dhjetor 1941″. Përkthen poetë të mëdhenj shqiptarë në italisht (Fishta,Ali Asllani), përkthen poetë të mëdhenj italianë në shqip. 
Ernest Koliqi edhe nëpërmjet poezisë që lëvroi është zë i veçantë i një malli të zhuritur atdhetari dhe qytetari modern, i nostalgjisë së një pinjolli dyersh fisnike dhe dashnori të përgjëruar. Detajet, gjetjet poetike, peisazhin, ngjyrat e stinëve, zërat e kopshteve, misteret e natës dhe magjepsjet e njeriut përballë natyrës dhe çasteve sublime të jetës që përjetoi, i ktheu në figurë poetike, në kumbime dhe ritme të vargut herë klasik, herë modern. Në mënyrë të ndërgjegjshme solli reflekse të vargut deradian, si te “Kangjellet e Rilindjes”. Lëvroi veçanërisht tingëllimën si jehonë të ndikimit të Petrarkës dhe si vazhdues i vetëdijshëm i mjeshtërisë dhe porosisë së Mjedës. “Mjedja na kishte mësue shorti që ka fjala kur zgjidhet me kujdes. Ai dinte të pajtojë në shkrim të vetin mënyrat e shprehjeve stilistike ma moderne, (asokohe çmohej shortia kumbore e lyrikës symboliste dhe përsosja e ftofët, por skalitëse e vargut parnasian,) me ekzigjencat e veshit shqiptar.” Me kryeveprën “Pasqyrat e Narçizit” dëshmoi aftësi të jashtëzakonshme krijuesi, që mitin universal ta shndërrojë në biografi poetike, në meditacion dhe ëndërrim të riu për qytetërimin perëndimor, shartuar në trungun e lashtësisë arbërore. 

 

NGA KRIJIMTARIA E ERNEST KOLIQIT

 

SHKODRA NE MENGJESE

Kendojnë bashkë në mengjese pesë kumbonare,
kendojnë në ajri mbi Shkoder ende fjetë:
mbi Maranaj qet vetllen kureshtare
agimi e hjedh në liqe synin e qetë.

Perhapë lajmin e zgjimit rrezja e parë
të parat përshëndetje dridhen në heshti të letë,
e shpejt në at lavdi dielli, qi e veshë fare
Shkodra kumbon me zane, zhurmë e jetë.

E ai diell prendvere i ri shprazet në shtepija
udha e lulishta tue ngjallë ngjyra e shkendija,
tue mbshtjellë gjithshka si nji tis ari, i hollë:

skaj në skaj si lum gzimi tue rreshqitë
në syt e vashave, qeshë, e mbush me dritë
kaçurrelat e tyne kur shkojnë në shkollë. 

KRONI I KATUNDIT
Shtegu qi çon te kroni asht shetija e katundarvet. Buzë mbramje me buljere në krah, dalin gra e vajza për me mbushun uj në krue. Ndeshen udhës shoqe me shoqe e shëndrrojnë dy fjalë.
Dita asht e mundshme ndër katunde e ato biseda mbramjeje disi janë nji pushim e nji argtim. E ndërsa dielli prendon e hana del, kroni i mbushë buljerat nji nga nji tue kendue. Secilës vajzë e secilës grue i kendon nga nji kange te veçante, përse kroni te tana i njef. Vajzat i njef të vogla e i pau dalkadalë tue u rritë; gratë i njef nuse e i pau dalkadalë tue u plakë. Pasqyra e qetë e ujit mban kujtimin e të gjitha fytyrave. Kroni ne heshti te lehtë, i kendon gjithkuj kangen e mallëngjyeshme të kohës së kalueme. Por pak kush din ta marrë vesht… E shumta kalojnë habitshëm. Shuejnë etjen, mbushin buljerat e nuk e ndigjojnë. Kjo, ndoshta, asht ma mirë për to, sepse kanga e kronit shëndrrohet në vaj, tue jehue në thellsit e shpirtit. Atëherë ma mirë mos me ndigjue. 

GJUHA SHQIPE
Lshon ame ilire n`goje agimesh s`vjetra
Ndo `i fjale e jote than` vetimeveti,
O gjuhe e folun n`bote ende ferishte
S`ciles Mayeri ne te censhmet letra
Rraj`t e mshefuna n`mot nuk mund ia gjeti
As n`t`folun t`Cezarve as n`helenishte,
Perse Athina s`kishte
Emen as Roma, kur e rrept ushtove
Nder vepra katallajsh qi nper jehona
Vigma t`fuqishme qitshin hove-hove,
Tue ndertue ledhe permbi troje t`ona.

Kuturesat e hyjit nper gjeth lisi
N`Dodonen shejte prifti, qi n`pergjime
Naten e diten rrinte atje perdore,
Porse ndo `i fllad pullnaje kundalisi,
Ndoshta me fjal`t e tueja i dha heshtime
T`perfrigueshme qi mbluen t`parat therore:
Ndoshta ndo` i buz` hyjnore
N`at mot qi zota shpesh perbujte toka
Shqiptoi kto fjal` qi ne mbi goj` na shkrefen;
Me ty hyjneshat ndoshta nper kto boka
Ndonjij biri njeriu dashnin ia shprefen.

Mbi anija t`shpejta velat nde kah preja,
Qi urdhni i Teutes niste nen hyj ari
Me msy t`Helenit barkat tregetuese
Ngarkue me ar e kem e skllave t`reja,
Ty t`kelthitte n`timue anijetari
Tue i ra me kic ilir pupes bishtnuese;
E permbi val` shkembuese
Ti jehojshe nder hymnet e ngadhnjimit
Kur, me plackat e rrmbyeme mbrend` stivue,
U afrojshin n`breg anijat prej agimit,
Mbretneshes s`detit pret me i a dhurue.

Mysteri i vjeter qi mberthen fjal`t t`ueja,
Zanin na e dridh` me nji kreni t`pashoqe,
O ghuhe e folun per trimij pranvera,
E tok na mbajte nder pushtime t`hueja
Sepse prej gojve arbnore nuk u hoqe
As kur u ndam n`besime e doke tjera;
E shekujve potera
Qi me vrull u perplas mbi tok` shqiptare
Ndonjij ndrrimi edhe n`ty i cili shtegun,
Por prap kumbimet n`buze i ke krenare
Si n`mot qi Ilirt Shqipnis i a ruejshin bregun.

Thue buza e kangatarve te paemen
Qi gzim e idhnim me ty knduen maje mali
Dhe kanga u humbi n`erresin e motit,
Ket permallim qi mungullon mbi t`emen
E vjen nga heshtja e shekujve m`a fali,
Mue trashigues i tune n`dhe t`Kastriotit?
N` kthjelltin e dites s`sotit
Kang` ndoshta t`kndueme qi vorroi kalesa
Kendoi, o gjuh` lulzue n`shkreti, dh`asht goja
E eme ahmarrse e gojve qi harresa
N`terr mbylli, kur ti s`kishe as sheje as shkroja.

Motrat e tueja qi kumbuene n`shekull
Bukurin tue sjell` n`prak t`ksaj jete
E tjetra ligj`t e Arsyes qi mbarshtrojn` fise,
Heshten e rrojn` vec n`karta:ti, per mrekulli,
Me nji mosh` trimij vjetsh e blerun mbete
Edhe kumbon e gjall` po n`ato vise
Ku me lshue tingujt nise
N`foshnjin e botes. Pse t`ka ruejtun fati
T`njom edhe virgjin? Egersija jote
Mos mban n`at gji, q`i hueji nuk pecati,
Stinen e fundme t`poezis s`ksaj bote?

O shqipe plot me munguj, o gjuh` burrash
Qi me `i fjal` t`vetme lidheshin per laku
Dhe soje as vdekja s`mujte kurr me i trande,
Shprehje t,kulluet na ep si akull gurrash
Per kang`t e burrnis s`lasht q`ushqejm` te gjaku
E t`lavdis s`re qi me t`fitue na kande;
Thjeshtin e ambel t`ande
Me ndjell` dashnin e vashavet qi t`flasin
Falja poetve t`u, por n`qe se kamben
Buzes amtare kush ia ven, ti casin
Mos prit: banu rrufe me lshue n`te namen.

O Kange, Arbnor`t e plogte i kapi gjumi;
Ti kris si za burije
Mbi ata qi flejn` pa andrra fisnikije:
E n`qe se belkacuk`t e gjuh`s ilire,
Tue t`ndie fishkllojn` prej smire,
Me rrahje flatrash ik n`nalsi t`kalthera.

(Kortezi Zeri Yt)

“ISTORI E SKËNDERBEUT” DISA VARGJE NGA KËNGËT HEROIKE QË NXORI PENA E NAIMIT ,PËR KRYEHEROIN SHQIPTAR

by

  1. NGA GËZIM LLOJDIA/

Ekstrat/

 “Istori e Skënderbeut” është historia  shqiptare në shekullin e XV.Do të shqyrtojmë përveçse disa vargje nga këngët heroike që nxori pena e Naimit ,për kryeheroin shqiptar,situata dhe kthjellime historike apo ndijime shpirtërore, që përjeton nën dalldinë e zërit ëmbëltor  të Naimit.

 SHQYRTIME

 Kënga naimjane nga “Istori e Skënderbeut” :Këndo engjëll urtësinë………………………………….

1.Një fillesë e çuditshme. Kënga naimjane është si valëz deti.Ngritjet dhe uljet e saj.Janë dallgë të atij deti,që godisnin brigjet dëshmitare. Pasqyrimi i saj na lejon të qartësojmë, thellësinë nën syprinën e ujit. Brenda këtyre kontureve, d.m.th brenda vargut lëviz fjala e ëmbël: këndo engjëll urtësinë……Cili është ndërkohë instrumenti matës i valës shpirtërore?Shpirti naimjan.Ai ka derdhur me një kosto jo të vogël qindra vargje,mijëra fjalë, që janë produkt i këtij deti shpirti të pafund njëkohësisht të paanë.

2.Historia e “Istorisë…

Shfaq këta personazhe interesante. Skënderbeu.Gjon Kastrioti, Moisiu, Hamzai,Vrana,Lekë Dukagjini,Huniadi, Filipi, Alfonsi, Vlladisllavi,Ferdinanti,Paleologu,sulltanët Murati, Mehmeti, Papa Piu II etj, etj,etj .

Këngët janë kapitujt. Gjithsjet 22 kapituj.22 këngë naimjane.

Radhitja e këngëve  :

Kënga 1 -Ardhja e turqve ,paqja që afron Sulltan Murati,kërkimi i djemve peng.

Kënga 2  –Shqyrtimi i këshillit për dërgimin e djemve të Kastëriotëve peng në Adrianopojë.

Kënga 3-Skënderbeu në kryeqendrën Adrianopojë.

Kënga 4-Vdekja që rrëzoi prindërit. Helmimi i tre vëllezërve

Kënga 5-Ardhja e engjëllit që përfaqëson shpirtin e të atit. Qartësimi,dritësimi mbi të ardhmen e tij.

Kënga 6-Kthimi i Skënderbeut në Krujë. Një nga perlat naimjane më të vlerësuara.

Kënga 7-Fjala e Skënderbeut  dhe luftërat që i prisnin me osmanët.

Kënga 8 -Udhëtimet e Skënderbeut.Ndihma për mbretin Vadisllav dhe mbretin Gjon.Luftimet e Ohrit.

Kënga 9  -Luftrat kundër venedikasve dhe turqve

Kënga 10 -Luftimet në Sfetigrad.

Kënga 11 -Rrethimi i Krujës,humbja e Sulltan Muratit.

Kënga 12 -Ngjitja në qiell. Martesa.

Kënga 13-Luftimet kundër turqve të Ahmet dhe Hamza Pashës.

Kënga 14-Luftime. Tradhtia e Moisiut.

Kënga 15-Luftimet e Skënderbeut në ndihmë të Ferdinandit. Itali.

Kënga 16 -Luftime kundër turqve. Personazhet ushtarake Sinan Pasha,Asim Pasha,Karaxha Pasha.

Kënga 17 -Luftimet kundër Ballaban Pashës.

Kënga 18-Luftimet me turqit. Ndihma e Skënderbeut për të zmbrapsur turqit. Vrasja e Ballaban Pashës.

Kënga 19 -Rrethimi dytë i Krujës nga sulltan Mehmeti.

Kënga 20-Armëpushimi me Turqinë.Fjala para vdekjes.

Kënga 21-Largimi i të birit në Itali dhe familjarëve.

Kënga 22-Ëndrra për Shqipërinë.

 KOHA E “ISTORISË…”

 Vijon po ai kapitull

Koha e “Istorisë…Viti 1898.Pas dy vitesh,trupi i poetit do të fironte.

Poeti kombëtar N.F,diku aty nga shekulli XIX,i ngre këngë, kryeheroit tonë kombëtar të shekullit të XV.

3.Engjëll.

–Këndo engjëll urtësinë… rrëfen  Naimi .Për çudi,nuk përdorë një shprehje të folklorit ,që zë fill me vargun :këndo o muzë…

Më duket një varg tepër i pasur,i shkurtër por i thellë.

Mirëpo kam një pyetje të brendshme:Përse Naimi përdor këtë fjalë në këtë poemë kilometrike me 22 këngë heroike për kryeheroin e Shqipërisë. Pra :këndo engjëll urtësinë. Si do të duhet ta këndoj engjëlli i patregueshëm këngën e urtësisë?

Në të vërtet,pa bërë hasha do ta themi,atë që dihet mirë .Naimi është një poet bektashi. Ai e dinte fare mirë se kënga e një engjëlli është qiellore .Dhe kjo këngë,pra kënga e një engjëlli do të dëgjohet,përtej hapësirave të kalitura nga mjegullat. Ndërkaq Naimi e ka të qartë se shpirti rron.Edhe shpirti i kryeheroit,mbrëmjen kur shtegtoi përtej shkrepave. Ndërkaq shpirti me engjëllin,udhëtuar ka. Prandaj i thotë engjëllit :këndo engjëllurtësinë…Ngase është tepër i sigurt se kënga e engjëllit dëgjohet atje ku është hapësirë dhe rrojnë shpirtrat .Atje ku është dielli i paperëndishëm. Do të këndohet kënga dhe do ta dëgjojnë shpirtrat,përtej hapësirës tonë. Pra këndo një këngë shpirti,që ta dëgjojnë edhe të vdekurit e pavdekshëm. Në shtatë qiej larg nesh. Përndryshe nëse poeti N.F do të  thoshte :këndo o lahutar një këngë trimërie…,ajo do të dëgjohej ose  ndihej vetëm brenda hapësirës tonë.Pra  përkushtimi në këtë rast do tu përkiste vetëm të vdekurve të vdekshëm,pjesës tokësore,që mbetet e vdekshme për çdo rast.

Ndërkaq duke qënë një poet bektashi N.F nuk ka se si të mos përdorë në penën e tij, fjalët për këngën e ëngjëjve. Kënga e engjëjve është më e lartësuar. Është njëfarsoji këngë engjëjsh.

Por çfarë janë ëngjëjtë?Të shumëndërruarit.

Janë krijesa prej dritë,flasin librat e shenjtë.Ata nuk shfaqen ngase duan të mbeten përjetësisht të padukshëm.Ëngjejtë janë “vizitorë të ëndrrave tona”.Engjëjtë janë lajmëtarët e fateve të pathënë.

Madje ka gojë që thonë se me engjëjt udhëtojnë shpirtërat.Ke dëgjuar or mik kur thonë :jepe shpirtin or burrë se erdhi engjëlli për ta marrë!Dhe emri i këtij engjëlli që udhëton me shpirtërat nëpër hapësirë është Azraili.

Duke cituar engjëjt tek poemat e Naimit mbrijnë në një pikë të përbashktë. Poeti N.F,disponon njohuri të habitshme rreth kësaj pjese të panjohur.

Dy poemat-Poeti N.F. në dy poema heroike.d.m.th ‘Istori… dhe “Qerbelaja’,ai vargjet ka dëshirë ti formëzoj me fillesë fjalën engjëll,pra tek “Istoria… shprehet : këndo engjëll urtësinë…tek ‘Qerbelaja” :engjëll që mu qasepranë…

Tek ‘Istoria… engjëllit i thuhet të këndoj.

Tek “Qerbelaja”  ,ëngjëlli nuk këndon por vajton fatin tronditës, por të parathënë, për shuarje të shenjtorëve. Ai nga padukshmëria  mbrin tek përjetësia,në botën tonë.”…Engjëll, që mu qase pranë…,d.m.th në këtë kohë, që shpirti më rënkon thellë për shënjtorët e rrëzuar tragjikisht në Qerbela, mu gjende pranë. Ishte e pashmangshme ardhja e engjëllit dhe vajtimi i tij.

Të gjithë kanë orë shpirti,por ora e Naimit e ndjen ardhjen e engjëllit,ose e dëgjon këngën e ëngjëllit. Ora e Naimit është ora  e kuptimit të gjuhës së fjalëve të pathëna,nga engjëjt qiellor.

4.Urtësia.

Naimi në këtë varg ka përdorë fjalën urtësi. Pra  ëngjëllit i thuhet të këndoj  në gjuhën e tij të padeshifrueshme ,por ajo të jetë një këngë  për urtësinë. Pra ëngjëlli si ai rapsodi i moçëm shqiptar duhet të këndoj trimëritë,sepse trimëritë lëvdohen. Madje ka gojë që thonë se ka një vend të lartë në hapësirën qiellore ku shkruhen veprat e mira.Dhe këto i ruajnë ëngjëjtë e lartë.Kështu edhe  thelbi i vetë këngës të ketë një bazë dhe ajo të jetë urtësia.

Etimologjia e fjalës filozofi,jepet greqisht me dashuri për urtësinë.Është një art i të jetuarit,një moral që konsiston në të sjellurit në mënyrë të arsyeshme,për të evituar çdo sjellje ta pamatur,për të pritur çdo ngjarje me qetësi. Njerëzit e mëdhenjë i përshkon urtësia.

5.Drita.Një shkallinë tjetër.

…Skënderben e trimërisë/që i dha Shqipërisë dritë……………..

Drita.Kahu i saj,agimi i paperëndueshëm.Trimërit e kryeheroit në thelb,ruajnë dritëzën.D.m.th zmbrapsja e errësirës,rrëzimi i saj për të ndritur dielli i Kastriotëve.Larg çdo përfytyrimi,poeti shprehet, që i dha Shqipërisë dritë.Dritëza,qëndra e saj nuk janë gjuhët e zjarrta të diellit,që ka shekuj që vëlon,por s’perëndon,në sytë e Naimit dritëza është Skënderbeu.Ky ishte ndriçimi më i madh në errësira të largëta. 

 Nga “Istori e Skënderbeut “

 22-Prej 22 këngëve të ngritura nga Naimi,për një histori,më ka tërhequr gjithmonë një këngë,që prek thellësit e kohës.Është kënga.Fati i Shqipërisë,në këtë cikël këngësh.Pse pikërisht kjo ? Rrobat-Duket sikur fati i shqiptarëve ka qënë një lëmsh i ngatëruar.Duke qënë një popull i vogël,shkruan një shkrimtar kosovar,(këtu e gjej përgjigjen ),gjithmonë na i kanë prerë rrobat popujt e mëdhenjë.

Koshienca-Mirëpo le të bëhemi pak koshient.Dikur ka ekzistuar një shekull në historinë tonë të ndritur.Diku aty ,nga shekulli i XV.Atëherë rrobat e të tjerëve pas krahëve tanë,ishin në duart tona.C’masë do të merrnim ne,do të vishnin ata.D.m.th “sizmografi”,që përcaktonte lëvizjet e kohës ishte shqiptar.Ndërkaq ,shumë nga kancelarit e europiane,sot e kanë haruar këtë. Shqipërisë i lënë vend përtej kësaj porte.

SHQYRTIME

-U ngritë fati i Shqipërisë…

Vargu-Ky është varg naimjan.Sepse Naimi nxjerr diamante nga brendia e shpirtit.Një copëz e tij është :Ungrit fati i Shqipërisë… Tmerri-Pllakosur errësirë përmbi katundet shqiptare. Xëc. Gradacion nate.Tmerr pa fund.Kaq vite qefinë tharrë,vdekur tek shtëpia e vet.Po fati ynë ,gjegjësitsht ku rrinte i kyçur ? Ngryseshin ditët.Kush na xarriste. Fatlidhur,fatzesë.

Ringritja-Por koha përjetësisht s’e priti kohën.U ngrit fati i Shqipërisë….D.m.th i zhytur,i strukur,i rrëzuar qënkish, që kur kjo ëndërr e ëndërruar.Pra u ngrit nga e kishin gremisur.

Vdekje-Një copëz tjetër vargu po kap:Si vdekuri nga varri….Sy të verdhë vdekje.Nxinte.Kobëzestë dhe mellanbërësit e kishin kallur,atëherë shtatë pashë ndë dhe.Do mos bëhej më,ëndërronin të liqtë.Thirrje tinzarësh,nga njerëz magjilidhës.

Vargu pasues :Morri udhën e Azisë…

Udha e Azisë-C’është kjo udhë e Azisë?Nga bie udha e Azisë or mik?Besojë është udha e qëmoçme e mëndafshit!Udha e mëndafshit vëlla, ka vdekur,qëkur!

Udhë shpirti.Kjo nuk i përket territoreve të Azisë.Por nëpërmjet kësaj udhe ëngjejtë morrën drejtimin e Azisë,kur kërkohej adresa e saktë e Skënderbeut,që gjëndej në ato vise aziatike mes trupave jeniçere.

Duke rrugëtuar përtej horizonteve tona

Është udhë përtej horizonteve tona.Sidoqoftë kjo udhë shpirti ka dalje autostrade.Gjerësia e saj është thellësi.Ndërkohë që,thellësia është pafundësi.Është ngjizje  me dehje qielllore.

 NGRE DY PYETJE-Ngre dy pyetje, por që në thelb kanë të njëjtën përmbajtje.

1-Kjo udhë nga kush u përshkua ?

2-Përse ëngjëjtë,që mbanin në dorë fatin e Shqipërisë nxënë rrugën e Azisë?

Shpjegimi 1–Nëpër këtë udhë shpirti,engjëjtë vërshuan me fatin e Shqipërisë në dorë.

2-Përse engjëjtë morrën drejtimin e Azisë?Ose më saktë.C’farë kërkonin në kryeqëndrën e perandorisë osmane?Mos vallë perandoria,që kishte vënë nën thundrën e saj fatin tonë,kishte ndërmend të tërhiqej ?Kurrsesi jo.

Ndërkaq mësohet se drejtimi i engjëjve nuk ishte drejt rezidencës së sulltanëve.Kanë lëvizur diku afër tyre,por destinacioni i saktësuar,ka qënë korpusi special i jeniçerëve të perëndorisë osmane.Kërkimi ishte i kristalizuar.Një shqiptar,që  gjëndej  me shërbim në trupat speciale të perandorisë.Ishte ,ai i zgjedhuri,për të marrë në dorë fatin e Shqipërisë.Shqiptari quhej :Skënderbe.Ishte rrëmbyer nga një qëndër shkëmbore e Arbërisë.,që thirrej :Krujë.

PËRSE SKËNDERBEN ?

Kjo pyetje si luzmë,ka vite ,që më rëndon në shpirt.Vazhdimisht cepat e saj zgjaten.Është një lloj treguesi për shkumbëzimin e valëve.Kodi i paperëndishëm , ku ruhen besnikërisht fatet tona ka dhënë fatin e Skënderbeut ,kur është kërkuar “udhëkalimi” për çështjen e fatit të një kombi.

Përse Skënderbeu?Ka një ngurosje faktesh.Ndonëse jo nga rastësia,por nga disa kritere të vendosura nga vetë ata,historishkruesit .Ata sjellin gjithshka,në të gjitha formatet. Nxjerrin edhe hollësira,mistere të fshehura.Por asnjëherë nuk shprehen kështu:Përse Skënderben?Ai ishte një prej këtyre shqiptarëve të mërguar,të rrëmbyer në viset arbërore,që bënte karierë në trupat speciale perandorake.

 PYETJET QË RRËMBEJNË FATIN

Kolona e pyetjeve.Për ta pasuruar më tej kërkimin shpirtëror,kërkojmë ndihmën e këtyre enigmave.Gjithsejt bëhen tre pyetje.

1-Si bë Skënderbeu ,protagondist,i ndryshimit të fatit të Shqipërisë ?

2-Për se u zgjodh Skënderbeu,një komandant në trupat speciale të perandorisë osmane ?

3-Kush e përzgjodhi Skënderben ?

 3-PËRGJIGJET E PYETJEVE

Mjegullinat që zbresin nga kohërat e mëparshme nuk sjellin dot asgjë.Vetëm,dielli i praruar i shpirtit,mundet të ndriçoj ndonjë fakt.Si?Me provën,që gjithmonë është gjendur përmbi kohën tonë.

Nga “Istori e Skënderbeut “

 22-Prej 22 këngëve të ngritura nga Naimi,për një histori,më ka tërhequr gjithmonë një këngë,që prek thellësit e kohës.Është kënga.Fati i Shqipërisë,në këtë cikël këngësh.Pse pikërisht kjo ? Rrobat-Duket sikur fati i shqiptarëve ka qënë një lëmsh i ngatëruar.Duke qënë një popull i vogël,shkruan një shkrimtar kosovar,(këtu e gjej përgjigjen ),gjithmonë na i kanë prerë rrobat popujt e mëdhenjë.

Koshienca–Mirëpo le të bëhemi pak koshient.Dikur ka ekzistuar një shekull në historinë tonë të ndritur.Diku aty ,nga shekulli i XV.Atëherë rrobat e të tjerëve pas krahëve tanë,ishin në duart tona.C’masë do të merrnim ne,do të vishnin ata.D.m.th “sizmografi”,që përcaktonte lëvizjet e kohës ishte shqiptar.Ndërkaq ,shumë nga kancelarit e europiane,sot e kanë haruar këtë. Shqipërisë i lënë vend përtej kësaj porte.

SHQYRTIME

-U ngritë fati i Shqipërisë…

Vargu-Ky është varg naimjan.Sepse Naimi nxjerr diamante nga brendia e shpirtit.Një copëz e tij është :Ungrit fati i Shqipërisë… Tmerri-Pllakosur errësirë përmbi katundet shqiptare. Xëc. Gradacion nate.Tmerr pa fund.Kaq vite qefinë tharrë,vdekur tek shtëpia e vet.Po fati ynë ,gjegjësitsht ku rrinte i kyçur ? Ngryseshin ditët.Kush na xarriste. Fatlidhur,fatzesë.

Ringritja-Por koha përjetësisht s’e priti kohën.U ngrit fati i Shqipërisë….D.m.th i zhytur,i strukur,i rrëzuar qënkish, që kur kjo ëndërr e ëndërruar.Pra u ngrit nga e kishin gremisur.

Vdekje-Një copëz tjetër vargu po kap:Si vdekuri nga varri….Sy të verdhë vdekje.Nxinte.Kobëzestë dhe mellanbërësit e kishin kallur,atëherë shtatë pashë ndë dhe.Do mos bëhej më,ëndërronin të liqtë.Thirrje tinzarësh,nga njerëz magjilidhës.

Vargu pasues :Morri udhën e Azisë…

Udha e Azisë-C’është kjo udhë e Azisë?Nga bie udha e Azisë or mik?Besojë është udha e qëmoçme e mëndafshit!Udha e mëndafshit vëlla, ka vdekur,qëkur!

Udhë shpirti.Kjo nuk i përket territoreve të Azisë.Por nëpërmjet kësaj udhe ëngjejtë morrën drejtimin e Azisë,kur kërkohej adresa e saktë e Skënderbeut,që gjëndej në ato vise aziatike mes trupave jeniçere.Duke rrugëtuar përtej horizonteve tona

Është udhë përtej horizonteve tona.Sidoqoftë kjo udhë shpirti ka dalje autostrade.Gjerësia e saj është thellësi.Ndërkohë që,thellësia është pafundësi.Është ngjizje  me dehje qielllore.

Ngre dy pyetje, por që në thelb kanë të njëjtën përmbajtje.

1-Kjo udhë nga kush u përshkua ?

2-Përse ëngjëjtë,që mbanin në dorë fatin e Shqipërisë nxënë rrugën e Azisë?

Shpjegimi–1-Nëpër këtë udhë shpirti,engjëjtë vërshuan me fatin e Shqipërisë në dorë.

2-Përse engjëjtë morrën drejtimin e Azisë?Ose më saktë.C’farë kërkonin në kryeqëndrën e perandorisë osmane?Mos vallë perandoria,që kishte vënë nën thundrën e saj fatin tonë,kishte ndërmend të tërhiqej ?Kurrsesi jo.

Ndërkaq mësohet se drejtimi i engjëjve nuk ishte drejt rezidencës së sulltanëve.Kanë lëvizur diku afër tyre,por destinacioni i saktësuar,ka qënë korpusi special i jeniçerëve të perëndorisë osmane.Kërkimi ishte i kristalizuar.Një shqiptar,që  gjëndej  me shërbim në trupat speciale të perandorisë.Ishte ,ai i zgjedhuri,për të marrë në dorë fatin e Shqipërisë.Shqiptari quhej :Skënderbe.Ishte rrëmbyer nga një qëndër shkëmbore e Arbërisë.,që thirrej :Krujë.

PËRSE SKËNDERBEN ?

Kjo pyetje si luzmë,ka vite ,që më rëndon në shpirt.Vazhdimisht cepat e saj zgjaten.Është një lloj treguesi për shkumbëzimin e valëve.Kodi i paperëndishëm , ku ruhen besnikërisht fatet tona ka dhënë fatin e Skënderbeut ,kur është kërkuar “udhëkalimi” për çështjen e fatit të një kombi.

Përse Skënderbeu?Ka një ngurosje faktesh.Ndonëse jo nga rastësia,por nga disa kritere të vendosura nga vetë ata,historishkruesit .Ata sjellin gjithshka,në të gjitha formatet. Nxjerrin edhe hollësira,mistere të fshehura.Por asnjëherë nuk shprehen kështu:Përse Skënderben?Ai ishte një prej këtyre shqiptarëve të mërguar,të rrëmbyer në viset arbërore,që bënte karierë në trupat speciale perandorake.

PYETJET QË RRËMBEJNË FATIN

Kolona e pyetjeve.Për ta pasuruar më tej kërkimin shpirtëror,kërkojmë ndihmën e këtyre enigmave.Gjithsejt bëhen tre pyetje.

1-Si bë Skënderbeu ,protagondist,i ndryshimit të fatit të Shqipërisë ?

2-Për se u zgjodh Skënderbeu,një komandant në trupat speciale të perandorisë osmane ?

3-Kush e përzgjodhi Skënderben ?

 

3-PËRGJIGJET E PYETJEVE

Mjegullinat që zbresin nga kohërat e mëparshme nuk sjellin dot asgjë.Vetëm,dielli i praruar i shpirtit,mundet të ndriçoj ndonjë fakt.Si?Me provën,që gjithmonë është gjendur përmbi kohën tonë.

 

1-SI U BË SKËNDERBEU PROTAGONDIST ?

 

Koha :Dihet fakti,që shumëzimi i viteve  nën sundimin osman nuk e zvogëlonte dot shtypjen.

Pushtimi ruante këto parametra:i gjatë i rëndë,i egër,i errët.

Rezistenca e brendshme regjistronte një vdekje të hershme. Ndonjë përpjekje shuhej  gati shpejt.Cdo ngritje krye krijonte pasoja tepër të rënda.Kështu gjykohej :Cili do të ishte ai burrë nga Arbëria,që do të merte në këtë situatë,fatin e SAJ ë dhe ta zgjidhte siç e zgjidhi strategu i madh Skënderbe?

Mund të ndodhte  sikur atje sipër të bëheshin kalkulime të gabuara ,(gjë që s’ka bërë ndonjë herë vaki),askush s’do të guxonte,të merret mbi shpatulla një peshë të rëndë,sepse pesha e atyre, që dikur u ndihej zëri kishin këtë fat : shuar,hequr, sakatosur, vrarë, larguar,shpronsuar, kërcënuar, kokëkriposur, syrgjynosur.

Koha matej:me vite .Largësia shënonte :shtatë male kaptuar.

Represioni-Dhuna nën pushtime të egra bëhej dyfish më e egër,e rëndë ,sflitëse,torturonjëse,maskaradë.

 

2-PËRSE U ZGJODH SKËNDERBEU?

 

Kuptimi :zgjidhje e njeriut brenda këtyre viseve rezultonte aspak produktiv.

Përfundimi:zgjidhja u kërkua përtej këtyre hapësirave.

Pra ,që kur u ngrit fati, që ishte varrosur diku,(d.m.th kur perandoria aty vuri këmbën e saj, fati ynë humbi),u kërkua edhe zgjidhja.

Arsyeja :Ngase brenda të gjitha urat, që do të mbanin peshën e atyre burrave llogariteshin ose nuk ekzistonin ,ose ishin të gremisura përfundimisht.

Kërkimi :Midis këtij trazimi të jashtëzakonshëm ,syri vështroi larg.

Hapësira ku rronin shqiptarët e rrëmbyer.Tek shqiptarët ,që bënin karierë në skutat e perandorisë.D.m.th.fati i Shqipërisë u ringrit,nga vendi ku e kishin plluskuar.Për të marrë këtë fat,që ishte një përgjegjësi,kuptohej kërkoheshin shpatulla burri,një barrë me mend,cilësi,trimëri,njohuri ushtarake,dhe njohuri shpirti etj.

Mirëpo cilit i ra në hise ky fat ? Skënderbeut.

Përse Skënderbeu?Ky ishte personi,që mund ti plotësonte të gjitha kërkesat,për të ngritur në këmbë një komb të rrëzuar nën thundrën e perandorisë osmane.Me këto cilësira,ai ishte shfaqur i pazakont.

Dualitet :A mund të ishte  Hamzai i zgjedhuri.?Po ku fshihej dinakëria e tij?Brenda shpirtit nxinin mjegulla.Ndonëse ishte myhib.Një ngritje e vogël regjistronte “sizmografi” në shpirtin e tij.Kariera ishte oficerë në trupat speciale.

Ndërkaq Skënderbeu ishte një shpirt i kthjelluar.

Arsye më shumë :Ai zbriste nga familja princërore e Krujës.

Kariera :Ishte një ushtarak i aftë,i mençur, trim. Brenda këtij personi,ishin vrejtur se buronin potenciale të mëdha.

Tradita që respektohej :Ndërkohë dihej se në Arbëri princërit kishin autoritet dhe ngrinin në këmbë njerëzinë.Nga ato të pakta rebelime,ishin udhëhequr nga princër apo të tjerë që kishin pozitë apo prona.

Gjunjëzimi-Por një  arsye tjetër ishte menduar. Perandorinë,do ta gjunjëzonte, një ish komandant i trupave të zgjedhur të perandorisë.Një faktor ishte se ai e njihte me kaq imtësisht mekanizmin e luftës së perandorisë.Brenda këtyre cilësive ,askush tjetër,për kohën nuk i gëzonte.

Zgjedhja :Gjithmonë ndoshta nuk thuhet,por është e lehtë të nënkuptohet pra,zgjedhje të atilla,kaq perfekte,i bënë vetëm Zoti.Dora,që ishte zgjedhur nuk gaboi.Ai bë një udhëheqës i madh.Tronditi seriozisht nga themelet perandorinë,për një kohë, që regjistrohet një e katërta e shekullit.Ndali vërshimin e saj,deri atherë të parrëzueshëm.Këto cilësira,çuditërisht flasin se i disponojnë vetën njerëzit e zgjedhur nga Zoti.

 

NJË LIBËR HISTORIK PËR NJË PATRIOT TË MADH E NJË EPOPE TË MADHE

by

Rreth veprës së Enver Memishaj – Lepenica “Major Ahmet Lepenica, Komandant i Përgjithshëm i Trupave Kombëtare, në Luftën e Vlorës, 1920”, vlerësuar nga Prof. Dr. Bardhosh Gaçe, “Mjeshtër i Madh”/

Nga Shpresim Kasaj/

Kryetar i Shoqatër Atdhetare e Kulturore Armeni/

 Në prag të 100 vjetorit të pavarësisë së Atdheut, studiuesi i njohur Enver Memisha –Lepenica nxori nga shtypi dhe i dhuroi publikut të gjerë librin e tij njëmbëdhjetë: “Major Ahmet Lepenica – Komandant i Përgjithshëm i Trupave Kombëtare në Luftën e Vlorës, 1920”.

Ky libër vjen në kohën dhe në momentin e duhur dhe është një libër më vlera të mëdha historike dhe atdhetare, se flet për një patriot të madh, me një veprimtari njëzetvjeçare në shërbim të Atdheut, që nga viti 1904 kur u angazhua në lëvizjen patriotike jashtë atdheut e deri më 1924, kur e mbylli veprimtarinë e tij, në shkallën e Tujanit, duke mbrojtur Qeverinë Demokratike të Fan Nolit.

Ahmet Lepenica e filloi luftën kundër turqve dhe e vazhdoi atë kundër grekëve, më 1914 për të çliruar Kolonjën, Leskovikun, Përmetin, Këlcyrën, Tepelenën dhe Delvinën. Atë e gjejmë në krye të luftës kundër forcave antikombëtare  esadiste në brigjet e Vjosës më 1914, kundër pushtuesve serbë në shtator- dhjetor 1921; në Komisionin Ndërkombëtar të Kufirit më Greqinë më 1923, në drejtim të forcave revolucionare- demokratike të 1924.

Por, ajo që i dha lavdi Major Ahmet Lepenicës dhe që e vendosi në faqet e historisë sonë kombëtare është “Epopeja e Luftës së Vlorës e vitit 1920”, ku ai qe Komandant i Përgjithshëm i Trupave Kombëtare që bënë atë luftë dhe atë epope madhështore, më e madhja në historinë e popullit tonë, pas asaj Skënderbejane. Autori, duke pasqyruar veprimtarinë e komandantit të kësaj lufte, ka pasqyruar hollësisht e me vërtetësi dokumentare organizimin dhe zhvillimin e kësaj lufte vigane që bënë shqiptarët kundër Italisë, një mbretërie dyzet milionëshe.

Në këtë mënyrë, ky libër nuk është një libër për Ahmet Lepenicën, por edhe një libër i mirëfilltë për Luftën e Vlorës, duke plotësuar kështu librin e mëparshëm të këtij autori për udhëheqësit e Luftës së Vlorës me titull: “Emblema e një Epopeje”. Në këtë libër të dytë, autori e ka dhënë më të plotë e më të dokumentuar Luftën e Vlorës, krahas asaj të komandantit të saj.

Në këtë libër gjen të plotë aktorët që e ideuan, organizuan dhe udhëhoqën këtë epope si dhe ata që luftuan  drejtpërdrejtë në atë përleshje titanike.

Autori librit Enver Memishaj, flet edhe për ngjarje të tjera të historisë së popullit tonë si për Qeverinë e Ismail Qemalit, për esadistët, për rebelët e Haxhi Qamilit, për Konferencën e Ambasadorëve në Londër dhe Vendimin e saj famëkeq për Shqipërinë, për Kongresin e Lushnjës, Qeverinë e dalë prej saj, për Revolucionin e Qershorit e për plot ngjarje të tjera, si edhe për personalitete historikë në mardhënie me major Ahmet Lepenicën, çka e kthen librin në një enciklopedi të vogël por mjaft të vlefshme për historinë e vendit tonë.

Nga të gjitha këto, është e natyrshme, që autori do të fliste më hollësishëm dhe më gjatë për Luftën e Vlorës 1920. Siç e thamë më lart, aty flitet me hollësi për Komitetin e “Mbrojtjes Kombëtare” që organizoi e drejtoi këtë luftë, për Komandantin e Përgjithshëm të kësaj lufte dhe shtabin e tij, për organizimin e luftën e çetave të mëdha e të çetave të fshatrave të veçantë, për ndihmat me trupa dhe ushqime të krahinave të tjera si nga Tepelena, Gjirokastra, Berati, Elbasani, Skrapari, Mallakastra e Tirana. Aty flitet hollësisht për operacionet luftarake dhe goditjet që iu dhanë pushtuesve italianë në Kotë, Gjorm, Llogora, Drashovicë, Matohasanaj, Tepelenë si dhe për luftën frontale mbi Vlorën e rrethuar në darën e hekurt, në fazën e dytë të luftimeve, më 11 qershor deri më  22 korrik 1920.

Pra, librin për Ahmet Lepenicën, autori e ka kthyer njëkohësisht edhe në historinë e plotë të  Luftës së Vlorës, nga e cila nuk mund të ndahej komandanti i saj, sepse ishte kjo luftë kulmi i lavdisë së tij, që e bëri atë të pavdekshëm dhe e vendosi në faqet e historisë sonë.

Duke bashkuar emrin dhe historinë e Ahmet Lepenicës me atë të Luftës së Vlorës, autori ka vepruar me mjeshtëri duke na dhënë një simbiozë të vërtetë të lavdisë së komandantit me atë të Luftës së Vlorës.

Çështja e dytë që dua të shtroj në këtë shkrim është mbështetja e autorit në dokumente arkivore e burime të shumta, si shtypi, kujtimet e bashkëkohësve, folklori që autori i analizon me paanësi, e  që i japin librit vërtetësi të padiskutueshme e të pakontestueshëm, duke bërë një libër të mirëfilltë historik dhe autorin një historian shumë të mirë. Kjo duket po t’i hedhësh një sy burimeve dokumentare dhe bibliografisë që ka përdorur autori. Habitesh se ku e ka gjetur ai kohën e vullnetin për të shfletuar e lexuar mijëra e mijëra faqe literaturë dhe dokumente.

Le të flasim konkretisht:

Nga arkivi qendror i shtetit autori ka gërmuar në 62 dokumente, nga biblioteka e Tiranës 26 dokumente, nga instituti i historisë 20 libra historikë, nga instituti i shkencave dhe folklorit pesë libra. Vec këtyre vetëm literatura historike që ka shfrytëzuar autori përbën 105 libra të autorëve të ndryshëm. Një punë të madhe të autorit e zënë gërmimet dhe hulumtimet në gazetat dhe revistat e botuara në kohën kur kanë ndodhur ngjarjet, si: “Përlindja e Shqipërisë”, që dilte në Vlorë më 1913 -1914, “Populli” e vitit 1914, “Dielli” që dilte dhe del në Sh.B.A “Politika” e Vlorës e vitit 1923, “Drita” e Gjirokastrës e viteve 1920 -1924, “Mbrojtja Kombëtare” e Vlorës e vitit 1920-1922, “Liria” e Tiranës, “Albania” dhe “Liria Kombëtare” e Gjenevës 1924-1925, “Shqipëria e Re” e Konstancës dhe duke vazhduar me 51 gazeta të tjera dhe 15 revista.

Të gjitha këto burime të shumta arkivore e dokumentare të shfrytëzuara me zotësi nga autori, e bëjnë librin, për të cilin po flasim siç e thamë më lart, një libër historik shkencor, kurse autorin e shndërron nga një studiues në historian të zotë e kompetent.

Por, duhet thënë se autori, duke pasur si objekt Ahmet Lepenicën ka lënë paksa në hije një komandant tjetër të lavdishëm të Luftës së Vlorës, Qazim Koculin, që e udhëhoqi atë luftë në fazën e dytë të luftimeve që ishte edhe më e vështirë, atë për marrjen e qytetit të Vlorës. Megjithatë, mund të themi se, duke shkruar këtë libër për Ahmet Lepenicën, autori kreu një detyrim ndaj njeriut të madh të fisit të tij, por edhe një detyrim ndaj Vlorës dhe historisë së lavdishme të saj.

Të lumtë zoti Enver Lepenica që na dhurove një libër kaq të mirë në këtë 100 vjetor! Të lumtë dora e të buroftë mendja dhe pena për të na dhuruar libra të tjerë si ky edhe për patriotë të tjerë të mëdhenj!

 

Shënim: Kumtesa e mbajtur më 3 nëntor 2012, në Universitetin “Pavarësia”, në Vlorë që bërë diskutimin e librit. Derguar nga Vlora per gazeten “Dielli”.

Ne Foto: Shpresim Kasaj, autor i kumteses