I dashur Prof. Repishti ju dërgoj urimet e mia për 99-vjetorin e lindjes suaj. Për ju nga dita e sotme fillon viti jubilar i 100-vjetorit.

Me jetën dhe veprën tuaj të derisotme ju keni qenë për mbarë popullin shqiptar një pishtar i ndezur që i ka treguar rrugën më të saktë drejt demokracisë. Nga distanca e viteve ju keni të drejtë të jeni i qetë shpirtërisht dhe moralisht, gjithënjë keni bërë më të mirën në jetën tuaj.

Populli shqiptar, duke qenë se ka jetuar si popull i përgjysmuar dhei sunduar nga ideologjia komuniste, nuk e ka pasur as dje e as sot pjekurinë e nevojshme për t’i asimiluar e për t’i venë në jetë mësimet tuaja në masën e duhur.

Ju keni sot shumë lexues dhe vleresues të cilët me kalimin e kohës do të shtohen dhe do t’ju japin vendin e merituar në gjirin e botës shqiptare. Ky proces rivleresimi i vlerave tuaja dhe të kolegëve tuaj të përndjekur besoj do të shpejtohet pasi populli ynë të futet në Bashkimin Europian, ku do mundë të krijojë shtetin kombëtar shqiptar: një komb një shtet.

Ju përqafoj nga larg me respekt e dashuri duke kujtuar dy takimet tona plot bukë, njërën tek Biblioteka e Nju Jorkut dhe tjetra tek shtëpia juaj. Shpresoj që këtë verë të vij e t’ju takoj dhe një hrë për t’ju dhuruar një kopje të studimit tim “Saint Paul in Dyrrach – corretions of some notes and maps in the New Testament”, për të cilnin punova gati 25 vjet krahas punëve të tjera.

Uroj të rroni sa më gjatë dhe Zoti qoftë me ju deri në fund të jetës suaj!

Prof. Assoc. Dr. Thanas L. Gjika.

Iris Halili

Kryetare e degës “Vatra Miami”/

Mbrëmë ne, një grup nga komuniteti shqiptar i Floridës së Jugut patëm një emocion të veçantë. Sopranoja me famë ndërkombëtare dhe me origjinë nga Gjakova e Kosovës si dhe me një emër kaq shumë shqiptar, zonja Marigona Qerkezi, ishte ylli që shkëlqeu në Opera House të West Palm Beach. Ajo interpretoi Normën, protagonisten kryesore në operën me të njëjtin titull të Vincenzo Bellinit. Me një zë të rrjedhshëm si lumenjtë shqiptar dhe me kumbim të thellë si burimet e krrojeve tona, Marigoja ishte një surprizë e vërtetë për të gjithë spektatorët e “Normës” e cila konsiderohet si sfida më e lartë e çdo sopranoje, e ndërsa pjesa me e njohur e kësaj kryevepre “Casta Diva” konsiderohet si aria më e vështirë e të gjitha kohërave.

Karakteri i Normës është shumë kompleks, jeta e saj është tragjedia e dilemave të zemrës, detyrës ndaj Atdheut, brengat e shumëfishta të një gruaje që dashuron, tradhëtohet dhe zhgënjehet. E tërbuar nga xhelozia dhe braktisja, e mallëngjyer si nënë dhe e penduar për aktet e saj në kundërshtim me fenë të cilën i shërben, Norma kalon në shumë gjëndje psikologjike dhe traumatike. Në përçapje për të gjetur rrugëdaljen atje ku ajo shpesh mungon, Norma mundohet të hyjë në portat e zemrës me arsye, por del prej saj pa të, apo mundohet të dalë nga portat e zemrës me ndjenjë, por nuk është e lumtur edhe me këtë zgjidhje. Për vetë kompleksitetin e saj Norma mban pothuajse ¾ e të gjithë shfaqjes, duke bërë të duket se të gjithë protagonistët e tjerë janë vetëm në funksion të saj. Sipas ekspertëve, në këtë opera sopranoja që interpreton Normën duhet të mbajë C-në e lartë në më shumë se 12 herë, dhe gjatë gjithë orëve të gjata të shfaqjes, ajo ka shumë pak kohë për të kontrolluar frymën. Me një italishte shumë të kuptueshme, si dhe me një portret fizik të gjatë dhe të bukur, Marigona e sundoi plotësisht skenën duke performuar sa me zë aq edhe me mimikë dhe lëvizje sinkronike. Zëri i saj sa melodioz, aq edhe i ëmbël dhe shpërthyes jo vetëm na mbërtheu përgjatë gjithë shfaqjes, por ai ishte në harmoni të plotë me emocionet nëpër të cilat kalon Norma, që falë interpretimit të Margionës na mbeti gjatë në mëndje.

Duartrokitjet vazhduan pa ndërprerje edhe kur perdja u mbyll, pasi spektatorët sërisht nuk donin ta linin “Normën” të largohej prej tyre.

Marigona Qerkezi ka nje karierë të spikatur në boten e artit operistik. Talenti i saj është vlerësuar me shumë tituj dhe çmime të larta, ku ndër më të njohurat është tituli “Sopranoja e Rosinit”, dhënë sopranove të spikatura për interpretimin e veprave të Rosinit. E lindur dhe rritur në Zagreb ajo ka mbaruar studimet për Master në Fluit dhe Kanto në Universitetin e Prishtinës. 6 -vjec Marigona ka zbritur në skenë për herë të pare dhe prej atij çasti duket sikur nuk ju nda më skenave. Në muajt në vazhdim ajo do të performojë në Gala Concert London; Savonlinna Opera Festival në Finland në rolin “Abigalle” nga “Nabuko” e Xhusepe Verdit, më pas në Dubai Opera House dhe Varshavë Opera House me rolin e “Aida” sërisht nga Xhuzepe Verdi ; Në vazhdim në Kopenhagen Opera House tek “Toska” i Xhiakomo Pucinit, për t’u rikthyer sërisht tek “Norma” i Vincenco Bellinit në Operën e Frankfurtit.

Ftojmë të gjithë bashkëatdhetarët kudo ku jetojnë të ndjekin turin e Marigosë tonë në Instagram apo Facebook dhe nëse kanë mundësi të dëgjojnë zërin e saj të vecantë dhe të jenë të sigurt se pas shfaqjes do të ndjejnë krenarinë kombëtare që na dhuron kjo artiste shumë dimensionale, do të shijojnë një interpretim shumë të arrirë artistiskisht dhe ndosha do të kenë mundësinë të takojnë këtë soprano shqiptare me famë botërore që me thjeshtësinë e saj nuk kursen të takoj, apo përshëndes bashkëatdhetarët e saj në gjuhën e nënës, shqipen tonë të bukur.

Denion Ndrenika, Nju Xhersi/

Né Festivalin e 36 të kenges ne RTSH më kujtohet kenga “Lamtumir them i pari” me tekst Andi Bejtjen dhe muzik Florian Luari. Andi Bejtjen e kam pasur shok në 8-vjeçare që nga fillimi. Tek ish-“11 Janari” në Tiranë, atje ku shihnim përballë traun dhe gardistët e Bllokut të udhëheqjes diktatoriale.

Vitet ecën, mirëpo profesionalisht me Bejtjen jemi njësoj: gazetarë. Madje, në 1993 e zëvendësova si gazetar te “Sindikalisti”.

Bejtja ka penë, ka frymë, ka ndjenjë, poet që në ngjizje me siguri, ndonëse unë nuk jam shquar përveçse ndonjë teksti këngësh për “6”-en tonë që këndonim nga liqeni.

Në vitin 1997, tashmë që duket larg, çdokush që asokohe ishte diku, sot gjendet diku gjetkë.

Shoqëria si e tërë, sporti, kultura, arti skenik, kinematografia, letërsia, tekstet, veglat frymore, pianoja, pak përbëjnë kujtesë të domosdoshme për ndokënd që i le vitet të rrjedhin pa përfshirë në vetvete ngjarje, ndodhi…

1997 ishte tmerr që aty-këtu thyhej nga ndonjë kampionat futbolli të ndërprerë me fajësime anësie federate, te një veprimtari “Miss Albania” që u shënua si e vetmja pararendëse në 1996 dhe festivalet e këngës në radio-televizion.

Në atë vit në Festivalin e 36-të në RTVSH Bejtja kishte shkruar vargjet e kenges “Lamtumirë!”, them i Pari”, kompozuar nga Florian Luari.

E kënduan Josif Gjipali dhe Florian Luari. E “takova” Luarin në Francë, kohë më parë dhe Bejtjen në Tiranë.

Florian, beratas me kokë e këmbë nga të dy prindërit, trashëgoi prej tyre artin.

Formimin shkollor të nisur që në moshën 6-vjeçare me piano në shkollen e muzikes e vazhdoi në Liceun Artistik në për teori dhe fizarmonikë dhe gjate kesaj kohe krijonte, muzik orkestrale, kënge, valle, pjesë pianistike etj. Si shumë e shumë familje dhe individë, ai u transferua në vite 1991 në kryeqendrën e Greqisë, Athinë ku u njoh me rrethet muzikorë instrumentistë dhe këngëtarë vendas. Kjo i mundësoi të luante kater vjet në piano dhe fizarmonikë muzikë nga vendi dhe bota. Në 1995 u rikthye në Tiranë dhe hyri në Akademinë e Arteve të Bukura për Kompizicion. Kjo ishte periudhë që e përfshiu si krijues krijues ne festivale si dhe drejtues muzike në televizione. Florian përfundoi Akademinë, dhe pa u shkeputur nga aktivitetet artistike, filloi si drejtues muzike i orkestrës së televizionit “Top Channel” dhe më pas u zhvendos në Lyon të Francës ku jeton prej vitesh.

Jetën artistike e pasuroi në vazhdimësi me koncerte dhe si mësues pianoje në disa shkolla si dhe me aktivitete artistike ne Itali, Zvicër, Greqi, Gjermani, SHBA.

Pas Festivalit të 36-të, interesi për festivalet nisi të bjerë ndërkohe që filluan lokalet e Tiranës me muzikë live, gjë që e bëri të ndihej mirë duke luajtur muzikë në “Boom Boom Room”, Rozafa etj..

Në një bisedë, Flori më tregoi se shtytja dhe mbështetja e tij më e madhe e tij ishin prindërit, që të dy muzikantë.

“Më kujtohet kur isha i vogel prindërit më blenë një lodër piano, për të më integruar drejt muzikës dhe pianos. Dhe, kështu ndodhi. Fillova ta dua pianon, por dhe fizarmonikën. Përpara se të hyja në klasën e parë, fillova mësimet e para në piano dhe fizarmonikë me prindërit e mi dhe më pas në shkollën 8-vjeçare “22 tetori” në Berat, në degën e pianos me mësuesen Ermira Tusha”-thotë Florian.

“Florian, ku e gjen veten më mirë në piano?”, – e pyes.

“Varet. Kur është koncerti im luaj pjesët e mia dhe ndihem shumë mirë, sepse bej ate qe dua. Kur luaj me një grup, i përshtatem lojës së tyre, ne c’fare do rryme qe te jete, dhe kjo me pelqen shumë sepse exploroj ne stile të ndryshme, ne vende të ndryshme . Për shembull, kur luaj në Greqi luaj muzikë greke, në Amerikë muzikë amerikane, dhe kjo më pëlqen që nuk njoh kufi në muzikë”-, më përgjigjet.

Mua më kujtohet kënga “Lamtumirë!” them i pari” me tekstin e Andi Bejtjes në festivalin e 36-të dhe e pyeta për këtë:

“Për sa i përket pjesëmarrjes nëpër festivale, e shihja si një urë kalimi për t’u njohur me rrethin muzikor dhe fillova të marr pjesë në 1995 pas kthimit për katër vjet në Greqi. Përse nuk mora pjesë në festivale më tej… Në 1998 filloi të bjerë interesi për festivalet dhe nderkohe filluan lokalet e Tiranës me muzikë live, dhe ndihesha mirë duke luajtur në “Boom Boom Room”, “Rozafa” etj., dhe më pas filluan televizionet “Top Channel” e “Vizion Plus” me emisione sociale, humor, spektakle ku muzika luan një rol të rëndësishëm”.

Florian Luari, kompozitor, pianist, fizarmonicist, orkestrues vijon në Lyon atë që nisi në Pallati e Kulturës “Tekstilisti” në Berat, brenda një bote të madhe që njehsonet me shpirtin e krijimit në muzikë dhe mes njerëzve.

E martë 2 prill 2024, dhe në Frasnitën arbëreshe në Kalabri ashtu siç është zakoni  që të Martën e parë pas pashkëve organizohet “Dita e Valljes” me ritualin e saj më antik nga të gjitha krahinat e tjera. 

Dita e Valljes është një ceremoni sa e larmishme aq edhe e shenjtë. 

Gratë arbëreshe me kostumet e tyre plot ar dhe hirë lëvizin në formë gjysëm rrethi, kapur me shami me njera tjetrën të shoqeruar nga dy burra të cilët quhen flamurtare dhe përshkruajnë  rrugët e “ Katundit” duke kënduar këngë të ciklit të pranëverës, por duke i shtuar kësaj feste edhe rituale të tjera si  ato të eposit si Kostandini e Doruntina, apo  rapsodi kushtuar Skënderbeut. 

Është momenti që dalim nga kisha dhe rastësisht takoj mësuese Lucia Martino, e cila  është ndër  aktivistet më të gjalla të botës arbërshe, punon me mish e shpirt për të mbajtur gjallë një teatër arbëresh, e promovon botën arbëreshe nëpër botë. Mësuese Lucia që prej vitesh në pension, atë ditë ishte shoqëruar nga një burrë të cilën nuk patëm kohë as të prezantoheshim sepse grupi Valleve nis menjëherë ritualin. 

Polifonia e atyre grave,  na rrëngjethi dhe sytë për një moment u ngulitën tek ato. Papritur në krahun tim ndjeva një ngashërim,kthej lehtë kokën dhe shohë zotrinë që ishte e shoqëruar ish mësuese Lucia,  i cili i ngashëruar si një fëmijë. 

Më emocionoi shumë. 

U preka dhe unë por më shtyu edhe një kureshtje e madhe ta pyesje nëse  vinte për herë të parë.

Mësues Lucia, menjeherë i hedh dorën në qafë, dhe më thotë gjithë ngrotësi:Ky është një mysafir special, është  arbëresh i Argjentinës. 

Them të drejtën vendi nuk po më mbante, doja ti përjetoja ato emozione tek sytë e mi disi të lagura (sepse emigrimin e njohë mirë, duke qene vet emigrante).  I afrohem, i hedh  instiktivisht dorën në shpatulla  dhe ndërsa  sytë tanë ndeshen e pyes derjtpërdrejt: A mund të më thoni përse u emozionuat kaq shumë?

• Midis atyre grave është edhe  jehona e shpirtit  të mëmës sime- përgjigjet arbërshi i Argjentinës. Mëma ime ka ardhur në Argentinë kur ajo ishte 13 vjeçe. Unë sot jam në pension. 

Kjo është toka e mëmës sime.

Kjo është gjuha e mëmës sime. 

Këto janë lotët e mëmës sime të përziera me emocionet e mia.

Dita e “Valljes” janë ato sekuenca që mëma ime me lot në sy më rrëfente për katundin e saj  kur unë isha i vogël,  dhe sot  unë jam në pension. Këto tinguj i kam dëgjuar shumë herët, këto tinguj që herë bëhen zëra dhe herë shëndërrohen në klithma dhimje, i kam ndierë sa herë mëma i këndonte këto këngë. 

Unë e njihja katundin e mëmës pa ardhur në Frasnitë.  Ajo ma  ka përshkuar me kaq  detaje sa unë kur erdha për herë të parë skishte nevojë që dikush të më rrëfente për të. Njihja çdo shtëpi të saj, cdo gjitoni.  Mëma më përsëriste shpesh shprehje ” Gjaku in i shprishur” 

A keni krijuar ndonjë shoqatë arbëreshe në Argjentinë. Çmund të na thuash diçka rreth tyre?

• Unë jetoj në Buones Aires. Quhem Raul Omar Colacino.  Mëma ime është me origjinë nga Frascineto, quhet Maria Colacino. Stërgjyshja ime ishte  Doenica Pellicano dhe arbëreshe e Frascinetos. Ajo  ka lindur në 1866- dhe ka vdekur në 1963.  

Mamaja ime për të mbajtur ggallë kujtimin e rrënjëve të saj krijoi shoqatën” Frascineto”.  Në ketët shoqatë jemi mbi 200 veta. Kemi krijuar një Frascineto në minaturë në Buenos Aires. 

Bashkohemi dhe festojmë festat tona tradicionale. 

Mblidhemi shpesh. 

Kultura culinaria arbëreshe është prezente në çdo festë që organizojmë.

Sa here që mblidhemi  vajzat  veshin kostumin arbërsh të gjysheve të tyre që e sollën me vete.  Kostumi është identiteti ynë. Ky element na dallon na bënë të veçante.

Manifestet i shkruajmë arbërisht  Flisnim arbërisht midis nesh. Ndihemi arbëresh në gjak. Kemi ende “ndjenjën e apartenencës\ përkatësisë”.

Shqipërinë nuk e njohë, nuk kemi patur lidhje. Ata nuk janë kujtuar asnjëherë për ne. Ne kemi qenë gjithmonë. Ata as në fjalor nuk na kanë.  Ne Skënderbeun e kujtojmë. Me Kosovën deri diku mbajmë ndonjë kontakt.  Shpesh postojmë në rrjetet tona memorjen e Skënderbeut. Ne jem, jemi akoma të gjallë. E duam Shqipërinë. Është një mëmë e madhe, por duam ta ndjejmë..

  Nëpërmjet teknologjisë kërkojmë të mbajmë lidhjet tona të botës arbëreshe. Ka shumë për të bërë por ne në atë aaoqeanin e madh jemi një pikëz që kërkojmë të jemi të gjallë nga “ pitoni” asimilim.  

Eështë hera e parë që vini në Frasnitë\ Frascineto? 

• Jo! Është hera e tretë . Sa herë që vij aq herë emocionohem,por në Ceremoninë “Vallja” kam ardhur  për herë të parë. Nuk kisha marrë pjesë asnjëherë drejtpërdrejt. E kisha pritur me vite, dhe sot jam këtu mes vëllezërve arbëresh. Kam sjellë me vete edhe kostumin arbëresh të mëmës sime dhe ja kam dhuruar shoqatës arbëreshe të drejtuar nga ish mësuesja Lucia Martino. Doja që një kujtim të mëmës sime të ngelej ku janë rrënjët. Në të njëjtën kohë me këtë veprim dua që të gjithë ata që largohen për një kohë nga vendi i tyre mos të harrojnë rrënjët. Mirë ishte të ktheheshin atje ku kanë hedhur hapat e para, ku kanë derdhur lotët, ku kanë ndierë aromat e katundit të tyre, ku kanë parë për herë të parë malin, e kanë ndeshur ajrin për herë të parë kur dolën në dritë, e mbi të gjitha mos të harrojnë gjuhën, këtë gjuhë arbëreshe që mëma ime shpesh ma përsërit: gjuha jonë është më e bukura, dhe më e lashta në botë! 

Raul, ju faleminderit për fjalët,për emocionet që më dhuruat, dhe nëse do të kujtoheni ju lutem një përqafim të ngrohtë nga bota shqiptare mëmës suaj,  që iu ka rritur dhe edukuar me këtë frymë arbërore! (Në vijim një almanak me fotografi)

Ornela Radovicka 

Qëndra albanologjike mbi kulturën dhe gjuhën arbëreshe themeluar në 1980 

Aktivitete nga bota arbëreshe në Argjentinë . 

Tradicioni kulinaria arbëreshe në Argjentinë 

Raul dhuron shoqatës arbëreshe në Frascineto drejtuar nga ish mësuesja Lucia Martin kostumin arbëresh të mëmës së tij 

Bujar Leskaj/

Me keqardhje mësova që miku im, piktori i shquar modernist e antikonformist, ish- i burgosuri politik nga diktatura komuniste, pedagogu Ali Oseku ndërroi jetë në moshën 80- vjeçare.

Ali Oseku ishte artisti, i cili asnjëherë nuk u përshtat me metodat krijuese të Realizmit Socialist. Në pikturat e tij nuk ka figura. Në të njëjtën kohë që njëri shikon një mal, një tjetër shikon format e kraterit të një vullkani. Ishte një piktor guximtar e modernist i lindur.

Ali Oseku në vitet ‘70 bënte pjesë në piktorët e rinj, të cilët eksperimentonin një art “ndryshe” nga ai i realizmit socialist.

Ishte “verbuese” për frymën e realizmit socialist “drita” e pikturave e skenografive të tij, çka solli në vitet ’70 jo vetëm burgosjen e më pas privimin nga jeta artistike, por edhe që detyruan autorin që të digjte veprat e tij…

Nga ajo kohë mbetën vetëm “Portreti i nënës” e “Portret burri”…

Bashkëkohës i disa prej emrave më të shquar të artit shqiptar, Ali Oseku në vitet 1959 – 1963 ndoqi liceun artistik “Jordan Misja”. Në vitin 1969, u diplomua për pikturë në “Akademinë e Arteve të Bukura”, Tiranë. Nga viti 1970 deri në vitin 1973 bëhet skenograf i “Teatrit Kombëtar të Operas dhe Baletit”.

Ishte një nga artistët e dënuar me burg në vitin 1975 në burgun famëkeq të Spaçit, pasi ishte dërguar për riedukim më 1973. U dënua sepse vepra e tij u cilësua moderne. Pas daljes nga burgu (1979), punoi si punëtor krahu pa të drejtë të ekspozimit deri në vitin ’91, kur iu kthye krijimtarisë duke qenë kurator në Galerinë Kombëtare të Arteve dhe më pas pedagog e shef katedre në Akademinë e Arteve të Bukura.

Nga viti 1998 deri në vitin 2014, u bë Profesor i Asociuar dhe Përgjegjës i Departamentit të Grafikës në “Akademia e Arteve të Bukura”, Tiranë. Në vitin 2014 e në vazhdim, piktor në krijimtarinë e lirë.

Me ndryshimet e sistemit politik në Shqipëri pas viteve ’90, mjeshtri Ali Oseku u bë një ndër emrat më të lakuar në artin pamor shqiptar.

Ka realizuar një numër të madh pikturash dhe ka marrë pjesë në disa ekspozita brenda dhe jashtë vendit, pas shembjes së regjimit komunist.

Ekspozita e tij e fundit u hap në 2023 me titull: “All light we cannot see” – E gjithë drita që nuk mund të shohim.

Ai ishte gjithmonë krenar për origjinën e tij gjakovare.

Ali Oseku nuk vdes kurrë. Thjesht ai do të pushojë pak në paqe për të ngjyrosur qiellin me dritën, elegancën, shpirtin e lire dhe bujarinë e tij!

I paharruar, Mjeshtër i Madh , fisniku

Ali Oseku !