Albert Vataj/

Jeronim De Rada do të ndërmendet në detyresën e gjeneratave si një personalitet që tejkaloi çdo përkufizim. Ai diti dhe mundi të jepej me mish dhe me shpirt të epërmeve virtyte, të shenjtave obligime. Gjithçka përmbledhtazi përbën aktin e tij si kontributor i atdhetarizmë është thelbësisht misioni i një shenjtori. Edhe pse ai nuk ishte i shuguruar si i tillë, kujtesa e vlerave dhe veprës që la trashëgim i ngritën atij një altar, një predikuese të shqiptarizmës, një gjunjëzore përtëritjesh shpirtërore. Ai luajti një rol dritonjës në historinë e letërsisë shqiptare. Ishte nistori i veprës letrare me frymë kombëtare. Ndikimi i tij mbi shkrimtarët arbëreshë bashkëkohës ishte i madh. Tradita poetike e shkruar prej tij vijon të jetojë e përtërirë edhe në letërsinë e sotme arbëreshe. Jeronim De Rada ishte poeti i kumbimeve profetike brenda panteonit të letërsisë botërore, shqipkumtuesi i zëshëm i vlerave evropiane, dritëlëshuesi mbi terrin e kahershëm të kumteve shpirtërore të arbrit. Jeronim de Radës (Girolamo de Rada), poeti, publicisti, folkloristi, filologu dhe mësuesi, themeluesi i letërsisë dhe i kulturës arbëreshe u lind më 19 nëntor 1814 dhe vdiq më 28 shkurt 1903.

Jeronim De Rada“Mësues i Popullit” jetoi dhe kontribuoi kësisoj. Rrugëtimi i gjatë iveprimtarsë së tij të paepur pikënisi në vitin 1834, asokohe kur De Rada ndodhej në Napoli me studime. Më 1848, nxori të parën gazetë shqiptare, të titulluar “L’Albanese d’Italia”. Kjo gazetë u bë tribun i mendimit dhe pikëpamjeve të tij për ngjarjet e kohës. Dështimi i revolucionit më 1848, shënon një krisje të thellë në themelet e kësaj shtatoreje të idealeve të mëdha. Asokohe mbyll “L’Albanese d’Italia”. Me një barrë të rëndë zhgënjimi u tërhoq në fshatin e tij të lindjes, deri në fillim të viteve ‘60 të shek. XIX. Një erë e re për De Radën nis më 1861, periudhë kur ai shfaqet i përtërirë dhe me energji të mëdha, një zë jehues i Rilindjes Kombëtare Shqiptare. Pas traktatit “Parimet e estetikës” më 1861, ai rivjen me një vepër po kaq të zëshme, “Lashtësia e kombit shqiptar”, 1864 dhe “Rapsodi të një poeme arbëreshe” 1866, kumte të cilat luajtën një rol të rëndësishëm për propagandimin e çështjes kombëtare shqiptare. Hyri në korrespondencë me patriotët shqiptarë dhe me personalitetet kulturore evropiane, dashamirës të Shqipërisë dhe vlerave të saj të patëdyta. Ndoqi me interes të gjallë ngjarjet në Shqipëri. Pikë kulmore për rolin e këtij veprimtari atdhetar është përkrahja që ai i dha më 1878-ën Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, duke ngritur zërin fuqishëm kundër gjymtimit tokësor të Shqipërisë. Një ndihmesë të çmuar gjithashtu mëtoi për interesat e epërme të çështjes kombëtare nëpërmjet revistës “Flamuri Arbrit”, botuar prej tij në jetësimin ndërvitas, 1883-1885. Në “Testamentin politik” të 1902-it shprehu optimizmin për të ardhmen e Shqipërisë dhe pakënaqësinë e tij ndaj politikës së Italisë ndaj atdheut të të parëve.

De Rada gjithashtu ka një kontribut të çmuar në fushën e studimeve gjuhësore. Gjurmët e tij janë të plazmuara fuqishëm në mendimin e kohës për prejardhjen e shqiptarëve dhe të gjuhës shqipe, duke kumtuar dhe mbrojtur energjikisht zanafillën e lashtë të tyre. Jeronim De Rada është nga të parët studiues vendas të strukturës gramatikore të shqipes. Në të dyja veprat gramatikore që hartoi më 1870 dhe 1894 vuri në dukje aspekte të patheksuara më parë nga dijetarë shqiptarë dhe albanologë dhe dukuri gjuhësore të pastudiuara ose të panjohura deri asokohe. Në veprat e tij gjuhësore jepen të dhëna me interes për të folmet arbëreshe. Bëri përpjekje të vijueshme për një alfabet të përbashkët të shqipes që të jepte një sistem sa më të plotë dhe të përshtatshëm për shqipen me karaktere latine, të plotësuara me shenja diakritike. Në veprimtarinë gjuhësore të De Radës duhet përmendur edhe organizimi i dy kongreseve gjuhësore të shqipes, i pari 1895 në Koriliano Kalabro, i dyti 1897 në Lungro. Dha me vetëmohim mësimin e shqipes në Kolegjin arbëresh të Shën-Mitër Koronës për dhjetëvjeçarë të tërë, gjersa vdiq u shua për të mbetur një “Mësues i Popullit, një Rilindas i madh i çështjes Kombëtare Shqiptare.

Mjaft e gjerë është edhe veprimtaria poetike e De Radës. Nisi të botojë që herët, por shkrimi që i solli famën si poet me talent të shquar është poema lirike-epike “Këngët e Milosaos” (1836), vepra e parë e letërsisë sonë me vlera të mëdha artistike. Në qendër të veprës është historia e një çifti të ri që bashkohet pas shumë pengesash. Autori nuk kufizohet me dënimin e paragjykimeve klasore që pengonin lumturinë e të rinjve; në vepër kumboi ideja e detyrës ndaj atdheut dhe e gatishmërisë për të luftuar për mbrojtjen e tij. Historia e dashurisë fatkeqe midis dy të rinjve nga rrethet aristokratike të Shqipërisë së shekullit XV është edhe në qendër të poemës “Serafina Topia”, mbi të cilën poeti punoi në vitet 1839-1843. I pakënaqur nga puna e tij, De Rada këtë subjekt e rimori në poemën “Pasqyra e një jete njerëzore” (1898) duke e zgjeruar dhe duke trajtuar në të një problematikë më aktuale për kohën, luftën kundër pushtuesit otoman. Vepra më e rëndësishme e De Radës është “Skënderbeu i pafan”, të cilën e mbajti në duar një kohë të gjatë (1837-1896). Në vepër janë shkrirë mjaft nga këngët dhe poemat që kishte botuar më parë. Aty u shpreh në mënyrë më të plotë dhe më të qartë patosi kombëtar që kishte frymëzuar veprën e De Radës. Ndonëse nuk ka njësi veprimi dhe vazhdimësi, poema jep një tablo të gjerë të Shqipërisë në shek. XV, të bëmat e lavdishme të popullit, dashurinë e tij të flaktë për jetë të lirë dhe të pavarur, gjallërinë e mahnitshme që shfaqi përballë sulmeve të egra të armiqve. Në qendër të veprës është konflikti midis shqiptarëve dhe osmanëve, dhënë me anë skenash ku paraqiten beteja të ashpra e të furishme, që shquhen nga ngjyresa e theksuar historike dhe imtësitë shprehëse. Heroi kombëtar shfaqet në vepër si burrë shteti i shquar dhe trim i rrallë, që diti me mençurinë dhe me heroizmin e tij të ngrejë popullin e vet në luftë çlirimtare të pashoqe. Në karakteret e personazheve të tjera mishërohet heroizmi dhe trimëria e shqiptarëve. “Skënderbeu i pafan” është kryevepra e De Radës dhe në të u dukën në mënyrë të qartë veçoritë kryesore të talentit të tij, si mjeshtër i tablove të gjera historike dhe i përshkrimit me zotësi të botës së brendshme të heronjve, të mendimeve e të ndjenjave më të thella e më të fshehta të njeriut. Si poet, sidomos në “Këngët e Milosaos”, De Rada u çmua lart edhe nga rrethet letrare evropiane.

At Zef ValentiniZef Valentini për Jeronim De Radën

“Te De Rada ia vlen të shënohet ai lloj fluturimi pindarik, tipikisht mistik, që e lidh lajmin e një mirësie të kryer jo me sensin e një mirësie personale, por të një vizioni të gjerë teologjik të gjithë-atësisë së Zotit.

Unë do të rrëfej gjithmonë veç për suksese të vërteta, edhe pse e di shumë mirë se i flas një gjenerate shumë kryeneçe, që ka për divizë shprehjen “Quid est veritas? (Ku është e vërteta?) të Ponc Pilatit

Megjithatë e vërteta është se ky njeri mistik duhet të ketë ndjerë e besuar të ketë për rilindjen e Shqipërisë një mision të atillë me atë që pat besuar të kishte Dantja për të gjithë italianët jubileun e vitit 1300. Ai s’u shpreh kurrë qartësisht në lidhje me këtë mision, ndoshta për arsye modestie, duke menduar të mos jetë i denjë për një gjë të tillë. Por, në vëllimin e periudhës së parë të ‘Autobiologjisë’ së tij, autori do të shkruajë: ‘Në vetvete, ngjarjet e jetës sime nuk kanë kurrfarë vlere për të tjerët, as kurrfarë vlerësimi prej tyre. Vlerësimi i takon lartësimit ‘të bërjes dhe pasjes’ së një gjuhe kombëtare, mbrojtëses së vërtetë të kombit shqiptar’. Ndoshta teologët nuk e kanë kaq të lehtë të pohojnë ekzistencën e misioneve profetike të poetëve, ashtu siç nuk janë të lehta të pohohen zbulesat e tyre të vërteta mistike e të mbinatyrshme, me pretendimin e drejtë për të mos i dhënë Zotit përgjegjësi që nuk janë të tijat”

Doreshkrim i Jeronim De RadesVepra dhe vlerat

Biografia e tij liston deri në 43 vepra, të gjitha të ndryshme nga njëra-tjera për nga gjinia, por tek të gjitha vetëm diçka kumbon njëlloj, patriotizmi i lartë, për t’i shfaqur kështu si “fragmente zemre”; ja pse me plot të drejtë rrëfehet se ai diti të shfrytëzojë edhe gramatikën e ftohtë të gjuhës, si fushë-betejë për të sfiduar armiqtë e Shqipërisë. Edhe atëherë kur për disa zakone a doke të caktuara kishte ide shumë të vagullta, De Rada nuk u interesua shumë të informohej; rregullohej e ambientohej lirisht në çdo fushë falë bindjes se vula e etnicitetit shqiptar ishte para së gjithash gjuha, religjioni antik i atdheut, kujtimet e Skënderbeut dhe ideali i rifitimit të pavarësisë, e, mbi të gjitha, rikthimi në qytetërimin e humbur. Pjesa tjetër mund të qe edhe e përafërt, ajo s’prishte punë.

Në thelb, që në rini De Rada shfaq mbresat e ekzistencës së një bote të vet poetike, përtej asaj të fituar nga leximet. Këngët popullore i afruan një fushë të re ku të mund ta jetonte këtë botë, e një gjuhë të re, më të freskët e më arkaike, për ta bërë atë më interesante.

E ai u krodh në të pa shumë shkujdesje, duke zbukuruar shumë prej motiveve të shkollës romantike, përtej atyre tassiane apo të këngëve tradicionale. Rezultati qe një përshtypje e thellë dhe e lumtur e lexuesve tashmë të mësuar me fantazinë e tassianëve dhe romantikëve, e që të shtyrë prej parimeve të kësaj rryme, prisnin me festë gjithçka që mund të tingëllonte si një epikë autentike popullore. “Megjithatë, nuk besoj, nënvizon Valentini, se një lexues shqiptar i epokës do të kish njohur, përtej gjuhës dhe frazeologjisë, shumë prej botës së tij në poetikën e autorit”. Nuk mund ta themi nëse De Rada ishte apo jo i ndërgjegjshëm për një gjë të tillë; e nëse qe, nuk mund të shtojmë nëse kjo ndërgjegjshmëri do ta kishte shmangur vallë nga mënyra e tij e të shkruarit (nisur nga bindja se, nëse do të donte, ai fare lehtë mund të shkruante edhe ndryshe). Ajo çka mund të themi me siguri është fakti se me poemat e tij ai s’ndihej kurrë plotësisht i kënaqur, pavarësisht se ish i ndërgjegjshëm se bëhej fjalë për diçka të madhe. Ja pse shumica prej tyre, edhe pse të ripunuara shpesh, mbetën për të në gjendjen e tentativave të pakënaqura asnjëherë.

Shtepia e Jeronim De RadesFundi i tij i trishtë

Jeronim De Rada, njëri prej përfaqësuesve kryesorë të elitës së Rilindjes Kombëtare Shqiptare, inspiruesi kryesor e autoritar i intelektualëve arbëreshë të kohës, kumtohet se u nda nga jeta trishtueshëm në një varfëri që “guxoi” ta persekutonte në vitet e tij të vështira të moshës së thyer. Mbamendet se atij i erdhi vdekja duke e gjetur të mbërthyer përbindshëm nga një skamje lemerisëse. Ai mbylli sytë si një virtuoz i mendimit dhe kontributit atdhetar, anipse nën hijen e mrrylët të asaj skamje që duket se ia afroi më shumë varrin shtratit ku tretej ai kurm i shterrun mishi, por zemërzjarr e pendëmprehtë.

Njerëzit që iu ndodhën më pranë ditën që iu “shua qiriu i jetës”, shtangën të habitur kur në xhepat e këtij intelektuali të spikatur, në vend të të hollave, u gjet vetëm një cironkë e tharë në tym. Një absurditet që mund të matet vetëm me vetveten, sepse me personalitete si De Rada mund të nderohet e krenohet çdo komb, në mos për patriotizmin e kulluar që ai shpalosi, së paku për majat e larta që arriti si poet, si gjuhëtar, si pedagog e jurist.

Rafaela Prifti/

Një vepër arti disidente në Moskën e sotme menjëherë të zgjon kureshtje nëse është një manovër e Kremlinit disa javë përpara zgjedhjeve në Rusi, tentativë e lëvizjes opozitare apo një akt i dhuruar nga rrethanat. Në regjimin e Putinit reagimi i publikut ndaj një filmi është domethënës veçanërisht kur protagonisti ngadhënjen në sajë të një pakti me djallin – salutim letrar për Faustin e Gëtes. Filmi artistik Mjeshtri dhe Margarita i përshtatur nga romani i Mikhail Bulgakov-it (1891-1940) po ndiqet nga publiku i gjerë rus qysh nga nata e premierës kinematografike në 25 janar. Vepra satirike e periudhës staliniste, e pabotuar në kohën e vet, karikaturizon tiraninë dhe damkos censurën, të cilat kanë pllakosur përsëri Rusinë e sotme. Bulgakov ishte mjek me profesion, por filloi të shkruante letërsi në vitet 1910, dhe arriti të ketë sukses si dramaturg. Novelën Mjeshtri dhe Margarita, ai e ka shkruar në fshehtësi gjatë periudhës 1928 dhe 1940. Vepra u ndalua nga autoritetet dhe arriti të botohej e plotë në 1967 gati tre dekada pas vdekjes së Bulgakovit. Si satirë e llojit të mbinatyrshëm, vepra është përshtatur vazhdimisht për teatër dhe film në mbarë botën. Ajo është njëherit fshikullimë e dogmave ideologjike dhe një nga himnet e letërsisë botërore për lirinë e artistit dhe individit.

Stalini nuk urdhëroi ekzekutimin apo internimin e autorit, siç veproi për shumë shkrimtarë të kohës, por e ngulfati dhe censuroi krijimtarinë artistike të Bulgakovit. Në kohën e sotme filmi përkon me riardhjen e frymës staliniste dhe persekutimin sistematik të inteligjencës në Rusi. Nëpërmjet subjektit fantazmagorik, Bulgakov reflekton për të mirën dhe të keqen brenda individit, e shfaqur në “ardhjes së djallit” me shpurën e tij në Moskën e Stalinit, ku takohet me autorin e përndjekur, i njohur si Mjeshtri dhe me të dashurën e tij Margarita. 

Ndërsa Mjeshtri dhe Margarita po shfaqet në kinema, propagandistët e regjimit në media pyesin si u lejuan xhirimet, dhe nëse dikush është treguar naiv apo është mashtruar. Zallamahia në studiot e televizionit shtetëror i dha një pjese të publikut shtytjen për të shpejtuar të blinin bileta me idenë se filmi mund të shpallet i ndaluar. Deri tani atë e kanë parë pothuaj katër milionë shikues. Produksioni më i ri nga regjisori amerikan Michael Lockshin nuk pritej të ishte sensacion në Rusinë e periudhës së luftës të Putinit. Faktikisht, filmi kishte nisur rrugëtimin në 2019 vite përpara se Putini të pushtonte Ukrainën dhe të ushtronte një valë represioni të ngjashme me periudhën sovjetike. Jo vetëm kaq, por shteti kishte bërë investime disamilionëshe për realizimin e filmit dhe xhirimet kishin përfunduar. Ndalimi i një vepre sinonime me lirinë e autorit mund t’i jetë dukur si kulmi i ironisë edhe vetë Kremlinit. “Pas një vonese disamujore, dalja e filmit ishte një nga ngjarjet më të mëdha të historisë kinematografike në Rusi,” njoftuan mediat. Regjisori Lockshin është shtetas amerikan por fëmijërinë e ka kaluar në Shtetet e Bashkuara dhe Rusi. “Filmi është kritikë ndaj censurës,” tha ai, i bindur se nuk do ta lejonte vetë censurën për hir të shfaqjes së filmit në Rusi. Me fillimin e luftës në Ukrainë studio filmike Universal Pictures u largua nga Rusia. Aktualisht filmi nuk ka distributor në Shtetet e Bashkuara.

Te publiku rezonon satirizimi i regjimeve autoritare të së kaluarës dhe të tashmes ku spikasin ngjashmëritë dhe zelli demagogjik. Sulejman Rushiti, regjisor dhe drejtor i Teatrit Profesionist të Gostivarit e sheh si “një vështrim shumë interesant me paralelizëm në epoka të ndryshme.” Audienca e ndjen subjektin si të përjetuar ndërsa mbrojtësit e Putinit e nuhasin rrezikun që mund të vij prej tij. Skenat e kallëzimeve ndaj atyre që nuk e përkrahën luftën dhe u shpallën armiq të shtetit i përngjanin përshkrimeve të informatorëve dhe pasazhit të ballos së famshme të djallit në novelë. 

Disa herë audienca shpërthen në duartrokitje në fund të filmit si përgjigje instiktive ndaj realitetit aktual rus e përzier me një lloj habie që shfaqja ka arritur deri te publiku. Ajo që e shton dozën e habisë është fakti se regjisori e ka kritikuar publikisht pushtimin rus dhe ka mbështetur Ukrainën.

Publikut që sheh skenat e një filmi kundër totalitarizmit shtetëror në një vend ku zëri i pavarur nuk lejohet më të dëgjohet reagon me anë të “gjuhës së filmit” që të arrij të flasë. Kur shteti rus paditi për nxitje të terrorizmit pronarin e kinemasë dhe skenaristin, kineastët e bënë atë pjesë të filmit. Në momentet e fundit, protagonistja, luajtur nga aktorja ruse Yulia Snigir, përkrah djallit, luajtur nga aktori gjerman August Diehl, vështrojnë zjarrin që ka përshirë qytetin – simbol i fatit të pashmangshëm të një sistemi anti-njerëzor dhe gjakatar.  

Shkolla Shqipe “Children of the Eagle” feston 10 vjetorin e themelimit dhe ditën ndërkombëtare të gjuhës amtare.

Nga Keze Kozeta Zylo/

Në këtë javë pushimi nga shkolla, por dhe aq me punë, zgjodhëm një ditë t’ja kushtonim Bibliotekës Publike në Manhattan, më e madhja në Amerikë, pas Bibliotekës së Kongresit Amerikan. Kjo për arsye të shumta, por dhe për krenari për të eksploruar dhe pasuruar më shumë dijet tona. Të udhëtosh nga Staten Island pa makinën personale në Manhattan është një udhëtim poetik mbi oqean. Oqeani na mëson të vallëzojme me valët dhe të dëgjojmë muzikën e ujit përballë Statujës së Lirisë apo gradaçielave të Manhattanit. Oqeani na rrethon kudo në ishull ku zgjodhëm të jetojmë në New York. Kur ka rrebeshe, furtunë Anija (Ferri) na trainon të mos kemi frikë nga stuhitë, sepse jep “leksione” si të lundrojme me këtë anije duke dalë në ballkonin e saj, edhe pse era ta rrëmben kamerën… Ecëm në këmbë drejt Bibliotekës së New Jork-ut egzaktësisht sa minuta e bënim nga shtëpia jonë në Tiranë, Bibliotekën Kombëtare, ku me krenari them se Qemali ka ngujuar bërrylat për punimin e dizertacionit në sallën shkencore atje, dhe natyrshëm ecnim me një nostalgji të papërshkrueshme, ndonëse kemi qenë disa herë bashkë me bijat tona, secili në punën e vet.

Sa herë ndodhem përballë kësaj godine nga më madhështoret ndjej emocion, ngazëllim, sepse ka peshë të rëndë, është minierë e florinjtë. Ajo mban thesare të tilla si: Një draft të Deklaratës së Pavarësisë, shkruar me dorën e Thomas Jefferson, një nga kopjet e pakta të mbijetuara të Biblës së Gutenberg, dhe vepra origjinale, dorëshkrime, letra dhe më shumë nga personazhe të njohur nga letërsia dhe arti etj. Aty kupton se “Kombet e qytetëruara ndërtojnë biblioteka; tokat që kanë humbur shpirtin i mbyllin ato.” Shkruan Toby Forward.

Bukuria dhe madhështia e Bibliotekës Publike të Nju Jorkut është e vetëkuptueshme në bazë të arkitekturës së saj qe është një pikë referimi. Ajo simbolizon madhështinë e qytetit të Nju Jorkut. Shumë filma të famshëm dhe shfaqje televizive kanë pasur bibliotekën.

Muret e mermerta dhe Hollet e Bibliotekës janë gjigande, të larta, plot art, piktura, skulptura dhe kjo bibliotekë është një nga vendet më ikonike të qytetit të Nju Jorkut. Dhoma madhështore e leximit Rose Main ka madhesine e dy blloqeve të qytetit – me tavane shumë të larta që shfaqin murale të qiejve të gjallë dhe reve të ndezura.

Ndërtesa ndodhet e shkruar në Regjistrin Kombëtar të Vendeve Historike në vitet 1960.

Divizioni i librave të rrallë kërkon regjistrim paraprak për studiuesit përpara se të lejohen të hyjnë. Koleksioni përfshin 800 vepra të botuara në Evropë para vitit 1501, dhe gazeta amerikane të botuara para vitit 1865, si dhe mbi 20,000 faqe të gjera, atlase të vjetër dhe vepra rreth udhëtimeve.

Nje seksion përmban gjithashtu Bibla të rralla, duke përfshirë Biblën e parë të Gutenbergut që u soll në SHBA. Përveç kësaj, ajo përfshin botimet e para dhe kopjet nga shkrimtarë të shquar, duke përfshirë William Shakespeare.

Dega kryesore u krijua nga bashkimi i bibliotekave Astor dhe Lenox. Kjo ndodhi në vitin 1895. Andrew Carnegie bëri një dhurim të madh prej 5.2 milionë dollarësh që shkuan në krijimin e sistemit të mrekullueshëm të bibliotekave.

Të kombinuara së bashku, të dy bibliotekat kishin 350,000 artikuj. Si Astor ashtu edhe Lenov konsideroheshin si vendndodhja fizike e degës kryesore. Megjithatë, administratorët e bibliotekës u vendosën në një vend të freskët përgjatë Avenusë së Pestë. Ky ishte një vend qendror midis Astor dhe Lenox. Ky është vendi ku aktualisht ndodhet dega kryesore.

Bibliotekës Publike të Nju Jorkut nuk i mungojnë kurrë librat, revistat dhe raportet.

I famshëm Norbet Pearlroth, kaloi vite midis 1923 dhe 1975 në bibliotekë. Thuhet se ai lexonte mbi 7000 libra në vit.

Biblioteka Publike e Nju Jorkut njihet edhe me emrin Schwarzman. Kjo është për nder të një donatori. Për të kujdesur për rinovimin dhe zgjerimin e bibliotekës, Stephen Schwarzman i dhuroi bibliotekës 100 milionë dollarë. Një pllakë për nder të Stephen Schwarzman ekziston në ndërtesë.

Vendndodhja kryesore e Bibliotekës Publike të Nju Jorkut, ndërtesa Stephen A. Schwarzman, është një nga qendrat kryesore kërkimore të Bibliotekës, e njohur për koleksionet e saj të jashtëzakonshme historike dhe përkushtimin e saj për të ofruar akses të lirë dhe të barabartë në burimet e saj.

Rruga e Bibliotekës

Pas këtij donacioni, arkitekti britanik Norman Foster projektoi rinovimet.

Midis Parkut dhe Fifth Avenue në 41st Street, ka një seri pllakash. Kjo njihet si Rruga e Bibliotekës. “The Library Way” ka një seri pllakash me citate nga autorë të famshëm, poetë dhe individë të shquar në histori. Unë përzgjodha këtë thënie nga Francis Bacon (1561-1626) si: “Disa libra duhen shijuar, disa të tjerë janë për t’u gëlltitur dhe pak prej tyre per t’u përtypur dhe tretur.

Dhoma në degën më të madhe të bibliotekës publike në qytetin më të madh të vendit – është një punë e zbukuruar sipas standardeve të Beaux-Arts të ndërtesës, ka shumë ngjyra të praruara, kerubinë që luajnë flaut që vërtiten atje lart, rreth muraleve qiellore të reve të buta rozë. Përshtypja që jep një shkëlqim i tillë është një ekuilibër hyjnor, por kerubinët u nënshtrohen ligjeve të entropisë ashtu si ne të tjerët. Stili Beaux-Arts evoluoi nga klasicizmi francez i stilit Louis XIV, dhe më pas neoklasicizmi francez duke filluar me stilin Louis XV dhe Stili Louis XVI

Te gjitha Dritat rrjedhin nëpër dritaret e dhomave dhe rrezatojne nga llambat e llambadarëve të saj me tetëmbëdhjetë nivele, të cilat varen varur mbi rreshtat e tavolinave të punës si ëmbëlsira dasme të përmbysura.

Emigranti gjerman Astor që i dhuroi 400, 000 dollarë

Biblioteka Astor u krijua përmes bujarisë së John Jacob Astor (1763–1848), një emigrant gjerman, i cili, në vdekjen e tij, ishte njeriu më i pasur në Amerikë. Në testamentin e tij ai premtoi 400,000 dollarë për ngritjen e një biblioteke referimi në Nju Jork. Biblioteka Astor hapi dyert e saj në 1849, në ndërtesën që tani është shtëpia e Teatrit Publik Joseph Papp të Festivalit të Nju Jorkut Shakespeare. Megjithëse librat nuk qarkullonin dhe orët ishin të kufizuara, ai ishte një burim kryesor për referencë dhe kërkime.

BIBLA E PARË E GUTENBERGUT

Biblioteka tjetër kryesore e Nju Jorkut u themelua nga James Lenox dhe përbëhej kryesisht nga koleksioni i tij personal i librave të rrallë (që përfshinte Biblën e parë të Gutenbergut që erdhi në Botën e Re), dorëshkrime dhe Americana. E vendosur në faqen e koleksionit aktual Frick, Biblioteka Lenox ishte menduar kryesisht për bibliofilët dhe studiuesit. Ndërsa përdorimi ishte pa pagesë, kërkoheshin bileta pranimi. Bibla e Gutenbergut është si gur themeli i shtypjes në Perëndim, Bibla e Gutenberg mishëron arritjet e krijuesit të saj. Koleksionisti dhe themeluesi i Bibliotekës James Lenox mori kopjen e Bibliotekës, e para e sjellë në Amerikë, në 1847.

Në pamje të parë, Bibla e Gutenbergut nuk duket shumë e ndryshme nga dorëshkrimet e shkruara me dorë që dolën përpara saj. Shkronja e dendur gotike imitonte stilin e zakonshëm të shkrimit të dorës të skribëve në atë që sot është Gjermania. Edhe shkronjat fillestare të zbukuruara ose të rubrikuara ishin një mbetje nga traditat e mëhershme të dorëshkrimeve.

Ekspozita

Më tej salla të ndryshme si një ekspozitë e rëndësishme murale me tridhjetë deri në pesëdhjetë fotografi të historisë së Amendamentit të të Drejtave të Barabarta është me të vërtetë diçka për të ecur, lexuar dhe mësuar. Gjithashtu ketu është dhe Bibla e Gutenberg nga mesi i viteve 1400 me inicialet e saj me bojë dore është mjaft magjepsëse Me mbështetjen e Fondacionit Polonsky, Biblioteka Publike e Nju Jorkut digjitalizoi mbi 50,000 faqe të materialit historik të dorëshkrimit të hershëm amerikan. Projekti i Dorëshkrimeve të Hershme Amerikane i lejon studentët, studiuesit dhe publikun e gjerë të rishikojnë ngjarjet kryesore politike të epokës nga këndvështrime të reja dhe të eksplorojnë rrymat e jetës së përditshme shoqërore, kulturore dhe ekonomike në periudhat koloniale, revolucionare dhe të hershme kombëtare.

Libri i shtypur më i vjetër i njohur në botë vjen nga Kina e shekullit të 9-të. Megjithatë, për shekuj pas kësaj, shumica e librave ishin ende të shkruara dhe të kopjuara me dorë. Vetëm nga mesi i shekullit të 15-të, përdorimi i shkronjave të luajtshme u përhap gjerësisht dhe Bibla e Gutenberg-libri i parë thelbësor i shtypur në Evropë- paralajmëroi një ndryshim rrënjësor në mënyrën se si komunikonte bota.

Hapja e Bibliotekës, më 1911

Michael Inman është kurator i librave të rrallë këtu në Bibliotekë.

Kur Biblioteka u hap më 23 maj 1911, turma prej 50.000 vetash shënoi ngjarjen historike dhe mbante titullin e ndërtesës më të madhe prej mermeri në Shtetet e Bashkuara. Duheshin 20 tonë qymyr për të ngrohur bibliotekën në vitet e para – në ditë! Kaq mbresëlënës ishte “Tempulli i mrekullueshëm i mendjes” i Nju Jorkut, saqë Presidenti Taft e quajti hapjen e tij një ditë me rëndësi të kombit, duke deklaruar se Biblioteka do të ishte një model për qytetet e tjera që shpresojnë të përhapin njohuritë mes njerëzve.

Pse është e famshme salla kryesore Rozë e leximit?

Për më shumë se 100 vjet, salla e leximit ka mbështetur shumë shkrimtarë, gazetarë, historianë, nobelistë dhe fitues të çmimit Pulitzer me famë ndërkombëtare, si dhe shpikës, aktivistë dhe studentë në mbledhjen e informacionit, avancimin e njohurive, përmirësimin e zanatit të tyre, thellimin e tyre. John Fedeler, mbikëqyrësi i parë i Bibliotekës, jetoi në një apartament me tetë dhoma në katin e ndërmjetëm nga viti 1911 deri në 1941, duke rritur dy fëmijë atje. Vajza e tij lindi në ndërtesë. Gati sa gjatësia e një fushe futbolli, kjo hapësirë monumentale është e ndarë në dy seksione të ndriçuara nga dritaret masive dhe llambadarët madhështorë. Me një estetikë që më pëlqen ta përshkruaj si “Hogwarts-elegant”, Dhoma kryesore e Leximit Rose ofron një mjedis të pashembullt për të studiuar, kryer kërkime ose për të shijuar një libër të mirë.

Rose Reading Room është një mjedis i qetë, paqësor dhe frymëzues për të hapur një libër ose për t’u përgatitur për një provim.

Shumica e njerëzve e konsiderojnë atraksionin kryesor në Bibliotekën Publike të Nju Jorkut.

Edhe McGraw Rotunda është një nga dhomat më të bukura në New York City, për mendimin tim. E pamundur mos të shikoje tavanin, nje qiell hyjnor. E përshtatur nga kolonat e arrave korintike, Rotonda shfaq pjesë në murale nga Edward Laning që përshkruajnë historinë e fjalës së shkruar.

DY LUANËT

Ndërsa ngjiteshim shkallëve, gjërat e para që takojmë janë dy luanët e gurtë majtas dhe djathtas. Ato janë një markë tregtare e Librarise kombetare dhe janë bërë si nje bekim në njëfarë kuptimi. Më parë ata quheshin Leo Astor dhe Leo Lenox, pas janë dy prej zotërinjve që ndihmuan në themelimin e bibliotekës në vitin 1911.

Megjithatë, në vitet 1930, luanët u quajtën Durim dhe Qëndrueshmëri nga kryebashkiaku i atëhershëm Fiorello LaGuardia. Ai ndjeu se këto ishin dy cilësitë që u duheshin qytetarëve për t’i mbijetuar Depresionit të Madh.

Në hyrje të ndërtesës madhështore të mermertë dy Luanët qëndrojnë kryelartë, të fuqishëm. Në fakt, ata simbolizojne dhe jane të pagëzuar nga kryebashkiaku Fiorello LaGuardia në vitet 1930. Të gjithë njujorkezët kishin nevojë për durim dhe guxim për të kapërcyer Depresionin e Madh. Ai gjeti tek ata, simbolikën e fuqishme të luanëve. Ata qëndrojnë sfidues dhe të qetë në qendër të një qyteti të zhurmshëm, të vendosur me krenari pavarësisht nga rrethanat. Nuk ka rëndësi se sa e frikshme dhe e pasigurt ndihet bota: ata qëndrojnë të fortë, disi mbrojtës dhe mikpritës.

Durimi dhe qëndrueshmëria nga çifti i luanëve prej mermeri me famë botërore që qëndrojnë me krenari përpara ndërtesës madhështore të Beaux-Arts në Fifth Avenue dhe 42nd Street në Manhattan, kanë rrëmbyer imagjinatën dhe dashurinë e njujorkezëve dhe vizitorëve nga e gjithë bota që më 23 maj 1911 kur u hap biblioteka.

Ajo u krijua në 1895 përmes konsolidimit të bibliotekave private Lenox dhe Astor dhe besimit prej 2,000,000 dollarësh të Fondacionit Tilden. Bibliotekat kërkimore ende të financuara privatisht, plus 83 biblioteka të degëve të shtuara nga libraritë, përbëjnë bibliotekën, e cila përmban më shumë se 10,000,000 libra dhe më shumë se 10,000,00 dorëshkrime, si dhe koleksione të mëdha fotografish, hartash, librash për të verbërit, filma dhe mikrofilma.

Ndër zotërimet e veçanta të Bibliotekes janë Koleksioni Berg i letërsisë angleze dhe amerikane, libra të rrallë dhe dorëshkrime nga shekulli i 15-të në shekullin e 20-të; dhe Divizioni i Dorëshkrimeve dhe Arkivave, i cili përfshin, ndër të tjera, letrat e H.L. Mencken dhe fjalimin e lamtumirës të George Washington, me dorën e tij.

Në këtë letër drejtuar “Miqve dhe Qytetarëve”, Uashingtoni paralajmëroi se forcat e seksionalizmit gjeografik, fraksionalizmit politik dhe ndërhyrja e fuqive të huaja në punët e brendshme të vendit kërcënonin stabilitetin e Republikës.

Fjalimi i lamtumirës i Uashingtonit, i botuar në fund të mandatit të tij të dytë, qëndron sot si një paralajmërim i përjetshëm për forcat që kërcënojnë demokracinë amerikane. Në 1796, Presidenti Uashington vendosi se ishte koha të tërhiqej nga jeta publike.

E ndërsa u larguam pas një dite të gjatë nëpër libra, kërkime, hulumtime, Tempulli i trurit dhe i dijes të afron dhe të tërheq si me magnet për të shkuar përsëri e përsëri, pasi kjo minierë floriri nuk ka fund kurrë.

Drejtoria e Përgjithshme e Arkivave/

Ky botim periodik, që cilësohet si gurthemeli i shtypit kombëtar, qe nën drejtimin e një prej figurave qendrore të periudhës së Rilindjes, shkrimtarit arbëresh Jeronim de Rada.

Gazeta, shkruar kryesisht në gjuhën italiane dhe pjesërisht në arbërisht, shërbeu si një tribunë e komunikimit të mesazheve politike, shoqërore e kulturore, në përpjekje për të krijuar dhe informuar opinionin publik të komunitetit arbëresh në Itali. Për këtë qëllim, në disa prej numrave të saj, janë publikuar lajme të shumta mbi zhvillimet në Shqipëri dhe në rajonin e Ballkanit.

De Rada, i cili gëzon atributet e “babait” të gazetarisë shqiptare, përveç konceptimit të periodikut, kish marrë nën ngarkim të plotë kryerjen e çdo procesi të parashikuar deri tek shtypshkrimi i përmbajtjes. Në vijim, do t’i vinte në ndihmë një bashkëpunëtor, studenti Nicola Castagna. Personaliteti i botës arbëreshe, ndërmori në vitin 1883 edhe botimin e revistës së parë në gjuhën shqipe, “Flamuri i Arbërit”.

#LalbaneseDItalia

#JeronimdeRada

#ArkivatFrymëzojnë

#ArkivatKujtojnë