Visar Zhiti/

– portrete –

U mblodhëm miq dhe shokë të shumtë, shkrimtarë e poetë e kritikë arti, gazetarë, profesorë e studentë, mësues të mi, bashkëvuajtës të burgut, fqinjë, klerikë, edhe italianë, bashkatdhetarë nga SHBA, salla plot në Institutin e Kulturës Italiane në Tiranë, do të flisnim për librin ”Sulle strade dell’inferno”, të botuar së fundmi në Itali.

Takimin e hapi drejtori i Institutit, Dr. Alessandro Ruggera, ndërsa gazetarja italiane, Annina Anninetta, njohëse e letërsisë së sotme shqipe, foli për autorin dhe librat. Pedagogia dhe studiuesja Belfjore Qose u ndal të vepra “Rrugët e ferrit”, te përkthimi maestos nga Prof. Matteo Mandalá, botim i entit “Besa” dhe kumtet njerëzore e universale që na vijnë nga vepra.

Më pas u kalua në pyetje dhe diskutime nga të pranishmit.

Në portret e tyre shikoja vëmëndja dhe mendimi qytetar, shqetesimin për kujtesën kolektive dhe vizioni që duhet krijuar për të ardhmen.

Takimi pati jehonë mediatike. Tani po e shoqëroj me përcjelljen që i bëri Albania Letterarianë Itali:

https://albanialetteraria.it/visar-zhiti-istituto…/

NË KRYEMINISTRI…

Filmi artistik për burgun e Spaçit,

për qëndresën e të burgosurve, që shkoi deri në revoltën e madhe, e cila bëri histori, ku u valëvit Flamuri ynë pa yll, i kuq me gjakun që u derdh, duhet bërë patjetër, jo për të qenë vetëm një pasurim i kinemasë shqiptare me një arritje dhe temë të re, krejt ndryshe nga ç’ka lënë trashëgim Kinostudioja e vjetër, në shumicë e dëmshme, por që të jetë dhe kujtesë, kujtesë me art, edhe edukim me të vërtetën, me art patjetër, që të jetë kulturë, por dhe qendrim i Shqipërisë. Me kë është ajo sot? Me persekutorët apo me të përsekutuarit?

Dhe regjisori i filmit, Namik Ajazi, kërkoi një takim tjetër me Kryeministrin, zotin Edi Rama. Shkuam bashkë, unë me cilësinë e autorit të skenarit, tashmë të mbaruar dhe ia përsëritëm që si regjisori, edhe skenaristi, po edhe piktori janë tre ish të burgosur politikë dhe në skenat e filmit do të donim që të përfshiheshin edhe të burgosur të tjerë, që kanë mbetur gjallë, tani në rolet e të moshuarve të burgut, gjë që do ta bënte filmin të veçantë në një aspekt të veçantë, të pazakonshëm, por dhe me domethënie, etj, etj.

Vëmëndja dhe interesi i Kryeministrit ishin serioze, ndërkaq u përshfaq dhe Edi artist e mik, ndezi një cigare, unë i dhurova librin “Dorëshkrimet e fshehta të burgut”, me poezitë e mia të Spaçit dhe Qafë-Barit, botimin anastatik nga Shtëpia Botuese Onufri, e shfletoi, paska dalë shumë mirë, tha dhe teksa pinim kafetë, se ku telefonoi, fliste për shuma parash dhe Spaçin… të bëhet muze që të xhirohet filmi… pastaj të na mbetet muzeu… edhe filmi, ndërhyri regjisori etj, etj. Mbasi mbaroi telefonatën, Edi Kryeministër iu kthye regjisorit:

– Ju filloni punën, – i tha bindshëm, – me partnerët e huaj, që keni gjetur të bashkëpunoni dhe me mundësitë e deritanishme, mbështetja financiare e qeverisë është e sigurtë, ju vjen brenda këtij viti!

Pra, filmi i munguar kështu nisi. Me besimin se do të jetë i vërtetë…

NJË SHTESË

– koment i thjeshtë komenteve –

REALIZIMI I NJË FILMI

është një art kokektiv, një ndërrmarje e madhe dhe nuk mjaftojnë as dëshirat e as fjalët, por kërkon mbështetje të madhe financiare.

– Në kushtet e Shqipērisë është shteti, qeveria që mund të lëvrojë një shumë të tillë parash me VKM-të e nevojshme.

– Ky nuk është veprim personal dhe as për përfitim personal, por gjykohet vlera e projektit, dobishmëria shoqërore e tij, etj, në këtë rast e muzeut të Spaçit dhe filmit për të.

– Paratë janë të popullit, të taksapaguesit shqiptar, pra dhe tonat…

– Mund të shtoj me dhimbje që është dhe puna e papaguar e të burgosurve politikë në vepra të ndryshme, në ndërtime, miniera, hapje themelesh e kanalesh, tharje kënetash, etj, ku është derdhur jo vetëm djersë, por edhe gjak e janë lënë eshtrat, pra ata, të burgosurit politikë, vetëm i kanë dhënë ekonomisë shqiptare, jo vetëm moralisht e politikisht.

– Tjetër: gjithsesi filmit, sipas regjisorit të tij dhe jo vetëm, i duhet të kërkojë mbështetje edhe nga producentë të huaj, gjë që ka të nevojshme së pari njohjen dhe mbështetjen e projektit nga vendi yt.

– Qeveria në fund të fundit del si rezultat i zgjedhjeve, që jemi të detyruar t’i pranojmë dhe ajo, qeveria, duhet të jetë jo e partisë fituese, por e të gjithëve, e popullit dhe na pëlqen apo nuk na pëlqen, kryeministri duhet të respektohet, bashkëpunimi në dobi të vlerave të përbashkëta është i pashmangshëm, dhe kryeministri duhet t’u shërbejë të gjithëve njëlloj, çështjeve dhe kauzave sipas hierarkisë së vlerave, me interes ekonomik e kulturor…

– Filmi për burgjet tona duhet dhe është më shumë se një film, më shumë se një vepër arti, nderim për qendrestarët, heronjtë dhe martirët, por dhe tregues gjeneral i qëndrimeve dhe i mendësive tona.

– Nëse ndokush apo grupe të caktuara njerëzish dinë mënyrë tjetër dhe më të mirë të realizimit të një projekti të tillë, që do të jetë dëshmi, kujtesë, akuzë dhe e gjitha e shndërruar në vepër arti, aq sa janë aftesitë dhe mundësitë, besoj është i mirëpritur për bashkëpunimin e dibishëm.

– Në mbyllje dua të shtoj për miqtë dhe për ata që kanë vuajtur nga përndjekjet dhe me të drejtë nuk bëjnë lëshime, për komentet e lajmit që dhashë (edhe sinqeriteti është guxim), se unë i jap rëndësi porosisë Biblike që t’i kthejmë armiqtë në vëllezër, kur tek ne po ndodh gjithnjë e më shpesh që vëllezërit po kthehen në armiq.

– Bashkarisht të bëjmë më të mirën!

Visar Zhiti/

Nuk e kisha parë, që nga atëhere, kur e sollën në burgun e Qafë-Barit, kur ai ishte vetëm 16 vjeç, ndërsa unë isha duke pritur lirimin, pas shumë vitesh vuajtje të dënimit.

– Kaq i vogël, gjimnazist, në burg politik, e nga është?

– Nga Durrësi. Donte të arratisej, i vetëm, e kapën në Liqenin e Pogradecit, në kufi…

Guximi i tij s’kishte qenë thjeshtë një aventurë adoleshenti, por bindje, të ikte nga diktatura idiote shqiptare në Perëndim, atje ku ishin liria dhe dija, kështu ëndërronte, por nuk pati fat.

Fati i erdhi në burg. Bëhet një amnisti e detyruar, që atë “e kapi” dhe e lirojnë prej moshës fare të re dhe pritën të bëhej 18 vjeç që ta burgosnin prapë. Kur e sollën sërish në Qafë-Bari, unë ndërkaq kisha dalë dhe s’u pamë më.

…Dhe shëmbet Muri ndarës i Berlinit, befas, kështu na u duk neve, ra perandoria komuniste dhe diktatura në Shqipëri u zhbë dhe ai doli sërish nga burgu…

Është Gjergji, Gjergj Hani, bashkëvuajtësi, jeton në Tiranë, duhej takuar patjetër, nuk ishte vetëm malli, kisha biseduar me të së voni, nga larg, me këto mjetet moderne, ishim shkruar, i lexoja meditimet dhe esetë e tij, ia dija sinqeritetin dhe mençurinë, konservatorizmin dhe idetë, që shkonin lart, jo te shteti, se janë ca që atë kanë lartësinë më të madhe, por në Qiell, në universin me mistere dhe shpirt.

Gjergji tani mbart përvojën e 20 viteve në Itali, punën në një gazetë të djathtë atje dhe dëshirën serioze t’i shërbejë vendit të tij. Demokracisë, konservatorizmit, madje, ashtu pa bujë e urtësi e me guxim qytetar të bashkojë të djathtën shqiptare, pse jo, edhe pse duket e pamundur dhe të sjellë atë që ka munguar në politikën shqiptare, frymën perëndimore të të burgosurve të ndërgjegjes, të të pushkatuarve të idealit, megjithese e di që të mbyt duhma e enverizit, e atyre që e kanë ende idol enverin, edhe pse u duket se bëjnë ndryshe, por ia hedhin veç vetes, kanë mbetur trutredhur si në socializmin e parë, kur ngjireshin nga hosanatë e tyre të pështira si shëllira e djathit me tallona…

Nuk pranojnë të mësojnë asgjë nga mëshira Kristiane, feja është opium për popullin, besojnë me kokëfortësi, puna e tyre kjo, por duan të përtallin të tjerët që s’janë si ata, vuajtjen nën sistemin e tyre duke mbetur vetë të përtallurit proverbialë si dje dhe sot dhe me çdo kusht duan ta asgjesojnë kundërshtari me plumb, bajontë dhe qytë, tani me pengesa e shpifje dhe zilira siç kanë mësuar në zboret e realizmit socialist, ku ishin oficerë rezervë të Partisë, po fali, o Zot se s’dinë ç’bëjnë!

Ndryshimin mund ta sjellim së bashku, thotë Gjergji, vetëm nuk mundet askush, tha dhe gjatë fushatës për kryetar të PD-së, kur mbeti vendi bosh dhe i tillë duket ende. Nuk doja postin, por desha të zgjoj, ngulmon i qetë, desha të tregoj që ne jemi dhe e dimë çfarë bëhet…

Dhe rrinte dinjitoz dhe modest përballë njerëzve, jam njeri nga ju, u thoshte, pyetjet tuaja janë dhe të miat.

Do përgjigjemi se bashku ashtu siç jemi dhe përgjegjës…

E ç’mund të thoshim më parë në takimin tonë? Trashedentalja, metafizika janë shqetësime të Gjergjit.

E dëgjoja me ëndje. Mirësia i lodronte në fytyrë dhe dritëhijet e pasdites, por dhe të mendimit filozofik, sytë vështronin shumë më përtej, me një trishtim nga ato të mosshpresës, por ai ka më të fortë jetën e brendshme se përditshmërinë, edhe pse nuk i shmanget asaj, e ka të qartë ç’është mbijetesa dhe ç’është jeta e vërtetë, për këtë kulturë është, politikë të moralit dhe moral të politikës. I njeh ata eunukë të socrealizmit, aktivizimin sharlatan të tyre, mbrojta më e mirë është sulmi, i ka mësuar Stalini ata, dhe “fletë-rrufetë” e dikurshme i rimojnë dhe i zbardhin në bejte demokratike, est-etika e tyre trashanike, etika-e-lindjes-së-kuqe, sa kurajo kanë marrë nga Kina tani, po thoshim, të vjen keq, por edhe turp, kur ata s’kanë as turp e as nuk skuqen nga e kaluara e tyre, edhe pse janë ende të kuq dhe dinë të nxijnë… Duhej të flisnim dhe për këtë dukuri, që po bën çmosin të duket… dhe nduket. Ka një ndotje tjetër të mjedisit mendor, kur humbësit banalë kreshpërohen si fitimtarë dhe duan të sundojnë realitetin si të ishte veç i tyre, si i lënë trashëgim nga enveri, madje duke e quajtur veten donkishotërisht si nga ana e drejtë e historisë, kur s’janë të drejtë as me ata që kanë pranë. Dhe ia dalin… Do t’i vuajmë si kapterat e burgut, vazhdimi pandemik i tyre janë, por kafshimet prej qensh s’na dhëmbin më, kështu po thoshim. Fali, o Zot, se s’dinë ç’bëjnë, apo e dinë shunë mirë, po thoshim.

Ne do vazhdojmë në rrugën tonë, njerëzisht, thjeshtë… nuk do marrshojmë, do ecim, me ëndrrën prej dore…

Shoh Gjergjin përballë si për të marrë forcë prej tij. Hija e borsalinës i bie mbi fytyrë si një metaforë dhe më dukej se përhapet gjithandej për mirë. Dhe më vjen të them:

– Sa vonë është vendi ynë dhe ti je shpejt, Gjergji im!

Nga Ramazan Çeka/

Një nisëm e veçantë dhe një risi e re e “Mjeshtrit të Madh”, humoristit Shkodran, Sandër Ruçi.

Risia nis hapsirën e re të komunikimit me publikun, në ambjentet e shtëpisë së Sandrit, si një Oaz artistik që i shtohet Shkodër Loces tonë, qytetit të tij të zemrës. Në këtë inagurim të studios së re, Sandri bëri bashkë emra të mëdhenj të humorit, këngëtarë, poetë, simpatizantë, artëdashës, shumë miq dhe bashkëpunëtor të artit dhe kulturës, por dhe mediat që vlerësuan dhe nderuan këtë nisëm të veçantë të aktorit të njohur shkodran, humoristit, Sander Ruçi, këtij mjeshtri të rrallë, me një performancë gjithnjë e më të ndritur edhe pse jeton prej disa vitesh në Jacksonville, Florida të SHBA, asnjëherë nuk i ka shkëputur lidhjet me qytetin e tij të lindjes. 

   Duke u takuar me të gjitha kategoritë e njerëzve, ai u shpreh se, këto momente magjike që po kalon mes tyre, po më zgjasin jetën, ndaj i falenderoi me shumë përulje. Këtë respekt Sandri ia kthei me kënaqësi në këtë natë të inagurimit të RADIO “ESENCË”. 

   Festa me miq dhe me shokë vazhdoi si të ishte një spektakël. 

   Ai u rikthye në Shkodër jo vetëm për ta vizituar e për t’u çmallur me të afërmit, me shoqërinë e me kolegët, por edhe për të treguar se talenti i tij nuk ka shterruar, përkundrazi me një buqetë skeçesh, parodish, monologjesh humoristike dhe satirike u ngjit disa herë në skenën e Teatrit “Migjeni”, me recitalet e tij, duke sjellë një performancë që edhe nga ana regjisoriale kishte risi.

   Është vërtetë bukur kur artistët punojnë për kontributin e punën e tyre. Ky është një tregues i vlerësimit të një karriere të gjatë, jo vetëm nga spektatorët si vlerësimi më i mirë, por edhe i institucioneve.

   Në këtë nismë, krahas becgraundit të shumë llojshëm artistik, Sandri jo rastësisht është edhe para mikrofonit në Studio, pasi ai ka një eksperiencë rreth katër vjeçare në Radion lokale, siç është ajo e Radio Shkodrës, ku emisioni famëmadh humoristik “100 fjalë për nji parë”, që Sandri e ka udhëhequr me mjaft kompetencë, ka mbetë si një gurë i çmuar në arshivën e Radio Shkodrës.

   Por Sandri nuk ndalet në rrugën e tij brilante. “Esencë” është radio më e re në Shqipëri që i shtohet Shkodrës dhe që Sander Ruçi të gjitha paisjet elektronike i ka sjellur nga Amerika dhe ka vendosur të vijë ndryshe këtë herë tek publiku, me aromen puro shkodrane.

   Si president i kësaj Radio, Sandri e ka ideuar dhe realizuar mbi bazën e përvojës shumëvjeçare që ka fituar në SHBA, duke qenë zyrtarisht shtetas amerikan, kjo radio do jetë e hapur për larmi të pafund vlerash, ku humori është në krye të vëndit, me përjashtim të politikës që do ti mbyllet dera.

   Atmosferen e kësaj mbrëmje, Shkodra e përjetoi me shumë emocion, kur Sander Ruçi deklaroi kthimin e tij në Shkodër, i cili kishte kohë që përgatitej për t’i dhuruar qytetit të vet, artëdashësve të mrekullueshëm shkodranë këtë Radio, e para e këtij lloji dhe mund të themi pa ndrojtje që ishte një arritje në rradhë të parë personale, pasi ai është autori i shumë materialeve letrare, regjisor dhe aktor brilant që natyrisht inagurimi i kësaj Radio, do bëjë të mundur që Sandri përmes gërshetimit edhe disa projektimeve përmes kësaj Radio do të pasqyrojë fragmente dhe kuriozitete nga jeta e njerëzve të ndryshëm që janë kushtuar artit dhe skenës.

   Sandri si krijues që me karakterin e tij, zhdërvjellësinë, sigurinë aktoriale e mbi të gjitha talentin e tij ka një marrëdhënie komunikimi të habitshme dhe të pakrahasueshme me një tjetër, me publikun. Ai i bën për vete, i elektrizon dhe si të thuash, entuziazmon, e çon në këmbë edhe spektatorin më indiferent. Salla për aq orë e minuta që zgjat shfaqja, shpërthen me duartrokitje dhe ovacione të shoqëruara me të qeshura të çiltra, ku mund të shprehemi shkodrançe “Kam qesh me lot”.

   Me talentin e tij të fuqishëm si aktor, regjisor dhe menaxher ai përfaqësohet denjësisht para publikut artëdashës Shkodran, duke dëshmuar e rrezatuar fuqishëm mesazhin frymëzues për gjithë bashkatdhetarët e vet dhe për gjithë miqtë e dashamirësit tanë se sa talente të shkëlqyer ka nxjerrë dhe vijon të nxjerrë nga gjiri i vet, të formojë dhe edukojë kombi i talentuar shqiptar.

   Me këtë rast edhe ne i urojmë “Mjeshtrit të Madh” Sandër Ruçi suksese për për këtë risi të veçantë, dhuraten që i bëri Shkodrës, RADIO “ESENCË”, si një produkt i karrierës së tij artistike, duke e falenderuar për punën e palodhur dhe përkushtimin e madh që tregon herë pas here për publikun e mrekullueshëm shkodran, duke dhuruar edhe humor brilant e bashkëkohor me nivel të lartë artistik. 

   Shtator 2023

Drejtoria e Përgjithshme e Arkivave/

Ndoqi shkollën dhe gjimnazin jezuit në vendlindje, në Shkodër, ku mësoi italishten, greqishten e vjetër dhe latinishten. Qysh se ishte nxënës, Gjeçi sprovoi penën duke përkthyer disa poezi të poetit italian Xhakomo Leopardi. Në vitin 1938, me gjysmë burse të mbuluar nga qeveria e kohës, nisi studimet e larta në Fakultetin e Letërsisë dhe të Filozofisë në Romë. Më 15 korrik të vitit 1942, mori titullin “Doktor” në letërsi.

Pas kthimit në atdhe, më 4 shtator 1947, u ndalua me akuzën “pjesëmarrje në grup kundër pushtetit”. Shoqërimi me profesor Ernest Koliqin i la gjurmë të pashlyeshme në kujtesë, edhe pse do t’i kushtonte 5 vjet burg nga regjimi komunist. Pas lirimit, u transferua në Fushë Krujë, ku punoi i përkushtuar për përkthimin e kryeveprës “Komedia Hyjnore”. Menjëherë pas botimit të “Komedisë Hyjnore” të Dantes, nisi të përkthente një tjetër klasik të letërsisë botërore, “Odisenë” e Homerit. Shqipërimin e përsosi edhe më me “Fausti”-n e Gëtes dhe “Hamleti”-n e Shekspirit.

Shoqata italiane “Dante Alighieri” në vitet ’70 e vlerësoi ndërkombëtarisht shqipërimin e Gjeçit, si njërin ndër tre përkthimet më të mira në botë të “Komedise Hyjnore”. Për përkthimin e Dantes, Gjeçi u dekorua nga Presidenti Italian Çampi më 2004 me titullin “Ordine della stella, della solidarietà italiana”.

Bashkëlidhur, një artikull përkujtimor i Gjeçit me rastin e 100-vjetorit të lindjes së Naim Frashërit.

#ArkivatFrymëzojnë

#ArkivatKujtojnë

#PashkGjeçi

#AQSH

(In memoriam me rastin e 22 vjetorit të vdekjes, 2001-7 shtator 2023). 

Foto e Lukë Kaçajt në moshë të re

Nga  NDUE  BACAJ

Nëse Malesia e Madhe është krenare per bijët e saj ndër shekuj, me Lukë Kaçajn , Malesia dhe Shqiperia  jo vetem krenohen ,por edhe  krahasohen (denjesisht) me vende e popuj ku linden artistë të mëdhenjë me permasa boterore…Malesori prej Bajzet  Lukë Kaçaj është një nga baset më të shquar të Belkantos të shekullit 20-të. Ai  ka qënë  dhe mbetet ylli plot shklelqim në konstelacionin qiellor të zerave që nuk shuhen kurrë.. Lukë Kaçaj me zerin dhe interpretimin e veprave më të mëdha të autoreve dhe muzikes botërore ngriti lartë në qiell emrin dhe famen e Malesisë , Shqiperisë dhe të tijin , gjëra që nuk munden dhe as nuk do të mundin kurrë t’ja grabisin toksoret.. 

Lukë  Kaçaj ka lindur me 01 dhjetor të vitit 1926 ,në Bajzë të Kastratit , në familjen “KAÇAJ” (Zyra e arkives gj.c.Malesi e Madhe,regj.247 ,fl.47/39). Feminia e tij e parë kishte qenë  mjaft e larmishme dhe interesante , pasi ishte rritur jo vetem nën kujdesin e familjes tij patriotike dhe të shquar per hijeshi e ndesha e mirë ,por edhe nën influencen e LOGJEVE të mrekullueshme të Bajzes Kastratit,  me një traditë civilizuese të lidhur me emrin e Shpelles së Frashnit apo Kishes-Famulli të Bajzes , të njohura këto kombetarisht dhe ndërkombëtarisht. Këtu kënga kishte jehonë si askund tjetër, këtu bukuria e femrës… e veshur me kostum kombëtar, ku shëndriste mbi të gjitha xhubleta iliro-shqiptare mbi katërmijë vjeçare, merrte një kuptim civilizues madhështor. Femra (apo “missi”) që përzgjidhej si më e bukura (nga një “juri” popullore) i thuhej , KA  DA  TE  SHPELLA  E  FRASHNIT. Kjo përzgjidhje e bukurisë ngjason si dy pika uji me misset e ditëve tona… Është ky ambient me tradita të hershme  artistike , ku  artisti i ardhëshem  Lukë Kaçaj  do të degjonte thirrjen e zemres e shpirtit se zëri i tij po të kultivohej do të mrekullonte skenat e botës… Kënget e tija të para të shoqruara me tingujt e fyellit ,zymares e lahutes ja degjuan malet , kodrat dhe fushat e gjelbruara ku kullosnin tufat e bagetive… Ja vlersuan , duartrokiten dhe inkurajuan shoket e tij të feminis ,por edhe më të rriturit e djelminisë . Lukë Kaçaj-t Zoti perveç zërit i kishte falë edhe fizikun ,që i ngjante një lisi të gjatë ,të bukur e të rritur harmonishem..Por mbi të gjitha keto cilesi i kishte të komanduara nga një mendje intiligjente me një edukim patriotik të udhehequra ndër shekuj nga  binomin jetëdhenes Fe  e Atdhe… Keto cilesi të Lukës (që në vogeli) kishin rënë edhe në syrin e familjareve , të cilet në moshen 8 vjeçare e dergojnë në Liceun “Ilirikum” të Franceskanëve në Shkoder. Në Ilirikum  mjeshtrat e medhenjë të muzikes  at Filip Mazreku e at Martin Gjoka nuk e kishin të vështirë të zbulonin basin e ardhëshem ,kengetarin e mahnitshem të Belkantos shqiptare e botërore Lukë Kaçaj-n,të cilin menjëherë (në vitin 1932) e pranuan në korin e mrekullueshem të Ilirikumi-t. Lukë Kaçaj në Ilirikum mësoi edhe gjuhet latinisht , greqisht dhe italisht ,gjuhë në të cilat recitonte në orgjinal pjesë nga “Bukoliket” e “Gjeorgjiket” e Virgjilit , nga “Iliada” e “Odisea” të Homerit etjer.. Në këtë “vater” kulture e dije Europerendimore së bashku me bajzjanin  Lukë Kaçaj u formuan edhe të medhenjët e muzikes shqiptare ; Çesk  Zadeja  , Tish Daija  , Tonin Harapi , Simon  Gjoni ,Tonin Rrota , Preng  Jakova , Zef Gruda  e tjer…Ketu  Luka u njohë edhe me veprat e pavdekshme të korifenjë të muzikes botërore si ;  Vivaldi ,  Hendeli , Moxarti , Beth’hoveni , Rossini , Verdi e më gjërë.. Pas vitit 1945 ,kur në pushtet u instaluan  komunistet (me duhem lindore) shkatërruan edhe këtë vater plot dije e afsh atdhedashurie me kahje perendimore ,Luka (si edhe të tjer e vazhduan shkollim e tyre  në liceun “Jordan  Misja”, ku vijojë edhe rritja e talentit tij.. Duke degjuar e parë zërin dhe interpretin e jashtëzakonshem që demostronte Lukë Kaçaj  autoritetet artistike të kohes  arrijnë që  t’a  dergojnë per studime  në konservatorin “ÇAJKOVSKI” të Moskes.  Dhe mjeshtrat shqiptarë të kesaj kohe , vertet nuk ishin gabuar ,pasi  Lukë Kaçaj që student vlersohet nga profesoret e ketij konservatori me famë botërore , jo vetem si studenti dhe interpreti më i mirë i belkantos , por si Shaljapini i ardhëshem , (pra basi më i mirë i të gjitha kohrave në Rusi e më Gjërë). Ishte kjo performancë gjeniale e Lukë Kaçaj-t, që kishte bindur regjizorin e filmit “Skenderbeu” (viti 1953) t’a  perzgjedhë Luken per të interpretuar rolin e rapsodit të verber-t ,që siç dihet Luka e realizoj ketë rol  në menyrë të shkelqyer, ku kenga dhe zëri i tij edhe sot mrekullon sa herë që shihet filmi “Skenderbeu”..Lukë Kaçaj pas perfundimit me rezultate të shkelqyera të konservatorit “ÇAJKOVSKI” ,shfaqë  magjinë e një “ylli” vokal që i kalonte kufinjët kombetarë , me një performancë në rritje  nderkombetare… Talenti i basit Lukë Kaçaj-t në  Shqiperi ishte i pakrahasueshem. Teatri i operas  dhe baletit në Tiranë kishte një yll mbi yjet e tjer të belkantos shqiptare. Nje studiues i asaj kohe do të shkruante se “magjia” e zërit dhe interpertimit të Lukë Kaçaj-t  hapi një epokë të re në muziken shqiptare.. Lista e roleve  interpertuese  të ketij basi të mahnitshem është e gjatë dhe plotë suksese  ,por ne po shenojmë vetem “disa”..:  Në vitin 1956 -mjeku Gravril në operan “Traviata”  të Verdit , në vitin 1957 -mbreti Rëne në operan “Jolanda “ të Çajkovskit , në vitin 1958 -don Bazilio-n në operan “Berberi i Seviljes” të Rosinit (që ishte edhe roli më i dashur i Lukës ,që e luajti mbi 100 herë në Shqiperi e jashtë saj..). Në vitin 1959 -daja Gjin në operan “Mrika” të Prengë Jakoves , në vitin 1960 –babi i Drites në operan “Pranvera” të Tish Daisë , në vitin 1961 –ungji Bonzo në operan “Madam Baterflaj” të Puçinit ,ku po ketë vit interperton –murgun endacak…në operan “Boris Godunov” të Musorgskij-t , në vitin 1963 -filozofi Kolen  në operan “Bohema” të Puçinit , në vitin 1964 -prifti Nurabad në operan “Peshkataret e Perlave” të Bizesë  ,në vitin 1965 –Sparafuçile në operan “Rigoleto” të Verdit , në vitin 1970 në rolin e plakut në filmin “Perse bie kjo daulle”e tjer.. Sukseset e mahnitshmen (me jehonë nderkombetare) të ketij basi të madh , në ato vite u “detyrua” t’i  pasqyrojnë edhe shtypi i kontrolluar i komunisteve  shqiptarë më në krye “Zerin e Popullit” ,e cila me daten 12 dhjetor 1958 , ndër të tjera do të shkruante , se basi shqiptarë Lukë Kaçaj me interpretimin e rolit të Don Baziljos nga opera “Berberi i Seviljes”  të Rosinit ,në “Balshoj Teater” të Moskes ka lënë pershtypje se nuk ka ndryshim nga i madhi Shaljapin dhe kengetari i shquar Çesjeviç…”. Të gjitha rolet e  sipercituara ,por edhe të tjera Lukë Kaçaj i interpertoi në skenat shqiptare dhe ato me famë botërore ,si në (ish) Bashkimin Sovjetik , Gjermani (Lindore) ,Hungari ,Bullgari , Poloni ,(ish) Çekosllavaki  e vende të tjera… Vlen të theksohet se Lukë Kaçaj rolet e tij në skenat e teatrove  më të njohura të kohes me në krye teatrin…”Balshoj” i interpertoi  në pesë gjuhë të ndryshme të cilat jo vetem i zotronte ,por i bënte më të tingellueshme e kuptueshme me zërin e tij të shkelqyer me intonacione “qiellore”.. Sukseset e basit të mahnitshem  Lukë Kaçaj vazhdojnë të njohin vetem ngjitje deri në vitin 1966 , kur per “aresye” qarkullimi e largojnë nga skena  duke emeruar pedagog në Institutin e lartë të arteve. Me ketë veprim pushteti i djallit të kuq duket se i kishte bërë hesapet me hanxhitë e tij , dhe priste  reagimin ku do të “gabonte” basi i madh Lukë Kaçaj (pasi dihej pasioni i  Lukës per skenen). Hanxhinjët i rrinin afer Lukes dhe e provokonin me vijë sjellje ,dhe per çdo fjalë që i vidhnin ferkonin duart dhe “ngrinin” zërin e tyre të fikur e çjerrë nga jehona e zërit  të Malësorit kastratas Lukë Kaçaj , i cili së bashku me zërin e tij kishte sjellur në Tiranë dhe Europë edhe oshtimen e bjeshkeve legjendare ,ku ishte ruajtur më mirë se askund tjeter fara Europerendimore e shqiptarisë… Lukë Kaçaj deri në vitin 1973 arriti të mbijetoi , madje si pedagog nxorri shumë mjeshtra të muzikes e kënges…Por kjo nuk mjaftonte…Luken Kaçajn Partia (Punes) e donte “kurban”…Dhe “kurban” e beri pikrisht  me 28 maj të vitin 1973 ,kur e arrestuan publikisht në institutin e arteve ku punonte…Akuza të rënda e monstruoze; armik i partisë dhe pushtetit.. Konkretisht Luka akuzohej se ishte simpatizant i Gjergj Fishtes ,vargjet e të cilit i “kendonte” herë pas here , se kishte simpati per boten perendimore per të cilen agjitonte “shpesh”, e deri akuzohej per tradhti ndaj atdheut… Sigurisht keto “argumenta”  i kishin mbledhur hanxhinjët e sigurimit të shtetit komunist , ku fatkeqesisht ndonjë hanxhi kishte qënë edhe koleg  “i vogel”  i Lukës madh..Vlen të kujtohet sa absurde tingellonte  akuza per “tradhti” , pasi Lukë Kaçaj gjatë turneve të tij neper Europë kishte pasur mjaft oferta që të mos kthehej më në Shqiperi ,por të shkonte e jetonte në vendet (perendimore) me demokraci të vertet. Atje zëri dhe talenti i tij jo vetem do të vlersoheshin dhe siguronin një karierë brilante  ,por do ta mbulonin me para e pasuri. Luka  si  një nacionalist i edukuar e kulluar i kishte hellur poshtë keto oferta pa as më të voglin tundim..Ruajna Zot..! ndersa akuzohej kot per këto.. Në vitin  1978 Lukë Kaçaj lirohet nga burgu i vogel dhe del në një burg tjeter të madh , që ishte i detyruar të siguronte  buken e gojes me punë  të renda e të rendomta ,(por edhe i survejuar nga spiunet e sigurimit të shtetit komunist) ,deri sa e nxjerrin në pension.. Luka duke biseduar me një mikun e tij muzikolog (Loro Saten) ,do të pyeste : Perse ky helm e vrerë ndaj meje ? Dhe miku i shquar i tij do t’i pergjigjej me fjalet domethenese: “Lisat e mëdhenjë i rrah era…”

Në keto vite të trishta e të zymta Lukë Kaçaj-t i vdes edhe gruaja e tij (v.1988) , Ana e dashur e besnike ,me të cilen nuk kishin pasur femijë.. Demokracisë dhe pluralizmit artisti i madh Lukë Kaçaj  ju gëzua pa masë , por tashma më shumë moralisht  e shpirterisht , sepse fizikisht ishte i lodhur edhe pse  i pamposhtur…Lukë Kaçaj në vitet e demokracisë u perpoq për të realizuar një pjesë të ëndërrave të tija  të mbetura pergjysem . Ai u mundua të interpretoi e inçizoi disa nga rolet dhe kenget e tij …Ato janë perlat autentike të një gjeniu të belkantos shqiptare e botërore ,ato janë pasuria më e madhe që Lukë Kaçaj ka investuar në thesarin e artit e kultures sonë  dje ,sot e neser… Në vitet e demokracisë që Luka jetoi levizi kryesisht neper Europen perendimore , ku takoi disa nga koleget ,shoket e miqt e tij , por ata në vendet e tyre kishin pasur një fat krejt tjeter . Ata ishin vlersuar ,madje edhe kishin berë pasuri e prokopi me artin e tyre , edhe pse disa nga ata kishin qenë dallueshem më pak të talentuar per zërin dhe aftesit e tyre… Me këtë “rast” po kujtojmë vetem një takim të Lukë Kaçaj-t ( në 1991) me shokun e tij të konservatorit të Moskes ,basin bullgar Kolja Giaurov ,që italianet e quanin mbreti i basëve.. Kolja kur ishte student  me Luken në Moskë asnjëherë nuk kendonte mbasi kendonte Luka … Por basi bullgar kishte vijuar në Itali e më gjërë karieren e tij brilante ,(dhe ishte martuar me sopranon e shquar italiane Mirela  Freni). Ato ditë kur Luka takoi mikun e tij bullgar në Itali ,shfaqej opera  “Bohem” e  Puçinit. Kolja me bashkeshorten kishin dy role kryesore ; Kolja rolin e filozofit Kolen dhe Mirela rolin e heroines Mimi . Në teater ishte i ftuar i veçant i ketyre artisteve , Lukë Kaçaj. Kur perfundoi opera me shumë sukses  dhe publiku po duartrokiste ,dy artistet e mëdhenjë (Kolja e Mirela) u drejtuan nga  lozha e porositur ku rrinte Luka ,dhe me një gjest domethenes i trgojnë publikut per mikun e tyre.. Duartrokitjet e nxehta të publikut italjan tashma ishin per basin e madh shqiptarë Lukë Kaçaj , i cili ketë momemnt e perjeton me emocione e lotë…(Lukë Kaçaj ,kolosi i belkantos ,perg. nga Gjergj Denelli ,fq.21-22). Mua si autor i këtij portreti të vogël para madhshtisë së tij më ka mbetur i pashlyer takimi im me të madhin e perjetshëm Lukë Kaçaj në një mbremje në vitin 1995 , kur ish Bashkia Koplik (kryetar i të cilës atëherë ishte i ndjeri Perlat Ramçaj , dhe sekretar i këshillit të bashkisë isha unë) , organizoi per nderë të grupit folklorik të Malësisë  Madhe që kishte fituar çmimin e parë në festivalin floklorik kombëtar të zhvilluar atëherë në Berat . Në ketë mbremje festive ishte i ftuar edhe Luk Kaçaj , i cili edhe pse në moshen rreth 70 vjeçare , plus vuajtje e burgut komunist e tjer , kendoi (live) per të pranishmit kengen e të verbërit që ai e kishte kenduar në filmin Skenderbeu rreth ketër dekada më pare. Zëri i tij atë mbrëmje kumboi  si një zë qiellor , duke treguar se thuajse nuk kishte asnjë ndryshim , ishte zë kumbues , zë i embël e  melodioz , zë i fuqishëm cili na  mahniti dhe pa e kuptuar  na  mori me vehte… Gjë që tregoi se vuajtjet , privimet e persekucioni komunist nuk kishin mundur  t’i marrin atë çfar i kishte dhuruar Zoti ketij artisti të madh… Gjatë viteve të pluralizmit e demokracisë Lukë Kaçaj u nderua e vlersua me tituj nderi nga pushteti lokal (Qytetar Nderi i Komunes Kastrat) e tjer , ndersa  Institucioni i  Presidentit të Republikes  i jep Lukës (pas vdekjes) titullin më të lartë “Nderi  i  Kombit”… “. Një titull disi të “vonuar” ja jep edhe Bashkia  Malesisë Madhe  “Qytetar  Nderi” (me 26 gusht 2018)… Megjithatë Bashkia e ka pasur dhe e ka rastin per të Nderuar Lukë Kaçajn “Nderi i Kombit”  , duke i venë të pakten emrin e tij ndonjë institucioni arsimor , kulturor  e artistik të Bashkisë Malesia e Madhe .  O por se harrova ka disa shkolla në Malësi që mbajnë emra ose analfabetë komunist ose të vrarët e persekutuarit e tyre , ndersa pallat kulture ,  qender kulturore  apo shtëpi kulture  bashkia Malesi e Madhe nuk ka fare deri tani… Gjithsesi per të mbyllur këtë  portret të vogel para veprës së ndritur të artistit të madh Lukë Kaçaj , vlejnë fjalet e shkrimtarit e studiuesit shkodranë Alfred  Çapaliku, i cili shkruante : “Luka i kaloi vitet e fundit (të jetes) si një YLLË  që digjet duke lënë gjurmë në qiellin tonë…”. Me 7 shtator të vitit 2001  kolosi i belkantos  shqiptare  e boterore  do të mbyllte sytë pergjithmon nga kjo jetë , të ciles i dha gjithshka dhe i mori thuajse asgjë.. Lukë Kaçaj  është perjetsisht ylli vezullues i qiellit të belkantos shqiptare e botërore , drita e të cilit nuk do të zbehet kurrë…