Nga Keze Kozeta Zylo/

U flas shtetevet, a njerit nga ata, a çdo qyteti në Shtetet: Kundërshtoni shumë, binduni pak/

Se bindja e verbër të shpie në skllavëri të plotë/ Prej skllavërisë së plotë asnjë popull i botës/

Nuk e fitoi dot përsëri lirinë.  Skender Luarasi

Ka disa shkrimtarë të shquar që i kanë munguar kulturës sonë në universitete apo në shkolla të mesme për t’i studjuar në kohën e diktaturës, pa mohuar studimet për autorë të tjerë të njohur botërore filluar me Antikitetin të cilët formuan dukshëm botën tonë të dijeve rreth artit, letërsisë, kulturës, historisë natyrisht duke hequr ujërat e tepërta.  Ndonëse shkrimtari Whtiman u soll i përkthyer nga korifejtë e letërsisë si Skender Luarasi në vitin 1956 që ne ishim ende pa lindur, ato u bllokuan ose u fshehën në Bilbiotekën Kombëtare dhe ishin në përdorim vetëm për njerëzit e besuar të regjimit.  E duke pasur këtë kërshëri për ta lexuar dhe pasuruar kulturën time ethshëm e lexova dhe e mësova më shumë kur erdha në Amerikë në vitin e mbrapshtë të Atdheut tim, 1997.  Shtëpitë e tij janë dy në New York, përkatësisht Brooklyn dhe Long Island dhe e viteve të fundit të jetës së tij është në New Jersey, jo shumë larg prej shtëpisë sime në Staten Island.

Brenda shtëpisë së lindjes kthyer në muzѐ

Ajo që më ngacmoi më shume për ta vizituar sot dhe ta harxhoja kohën kulturalisht me Qemalin në këtë ditë të diel pushimi ishin vargjet e tij që më frymëzuan si: “Kundërshtoni shumë, binduni pak”…  

Po jetojmë në kohë të shpërfytyruara herë me skllevër përreth dhe herë matanë oqeanit bash m’u në zemër të Atdheut tim, ku shumica vazhdojnë të adhurojnë diktatorët që mjerisht lindin si kërpudhat, pa kuptuar se prej skllavërisë së plotë asnjë popull i botës nuk e fitoi dot përsëri Lirinë.  Qielli si shpirti dhe sytë e Whitman ishte blu, ndonëse pak i ftohtë ne udhëtonim drejt shtëpisë së tij thjesht ta takonim, të dëgjonim ciceronin i cili quhej Cameron, një djalë i ri plot kulturë që nuk pushoi për jetën dhe veprimtarinë e tij së treguari.  Habitshëm ai dinte mirë emrin e diktatorit Enver Hoxha dhe tha se është hera e parë që unë takoj këtu në këtë muzѐ shqiptarë.  Ciceroni tha se Whitman frymëzoi popujt, shkrimtarët dhe vlerësonte njeriun thjesht si qenie njerëzore, jo nga ngjyra, rraca, orientimi seksual, besimi fetar, por thjesht të ishte njeri në veprime dhe në jetë.  Whitman vazhdoi ai ka shkruajtur se: “Çdo atom që më përket mua si i mirë, të përket dhe ty”. 

Muzeu ishte komplet me veprat e tij që i botoi në edicione si “Gjethet e Barit” ishin koleksion me poezi botuar për herë të parë si një grup prej 12 poezish të botuara në mënyrë anonime, më 1855. Ajo u pasua nga pesë botime të rishikuara dhe tre të ribotuara gjatë jetës së autorit.  Duke përdorur standardet aktuale bibliografike, zbulojmë se Whitman nxori gjashtë botime të “Leaves of Grass”: në 1855, 1856, 1860, 1867, 1871-1872 dhe 1881-1882 dhe edicioni i fundit, në janar 1892.

Në trarët e drunjta të tavanit ishin varur portretet e autorëve të famshëm botërore që ishin frymëzuar nga autori si Pablo Neruda  i cili ka shkruajtur: “Walt Whitman ishte një shok i shkëlqyer për mua. Unë nuk kam qenë shumë Whitmanian në stilin tim, por jam thellësisht Whitmanian në marrjen e mësimit të tij jetësor”. 

Walt Whitman u lind, më 31 maj 1819, në lagjen West Hills, Long Island, New York, rreth 50 milje në lindje të qytetit të Nju Jorkut. Ai ishte i dyti nga tetë fëmijët.

Babai i Whitman ishte me prejardhje angleze, dhe familja e nënës së tij, Van Velsors, ishte holandeze. Në jetën e mëvonshme ai do t’i referohej paraardhësve të tij si njerëz që ishin kolonët e hershëm të Long Island.

Në fillim të vitit 1822, kur Walt ishte katër vjeç, familja Whitman u zhvendos në Brooklyn, e cila ishte ende një qytet i vogël. Whitman do të kalonte shumicën e 40 viteve të ardhshme të jetës së tij në Brooklyn.  Në fillim të viteve 1850 vazhdoi të shkruante për gazetat, por fokusi i tij ishte kthyer në poezi. 

Vepra e famshme “Fijet e Barit”

Poezitë në edicionin origjinal të “Fijeve te Barit” ishin frymëzuar nga gjërat që Whitman i shihte si interesante: turmat publike të Nju Jorkut, shpikjet moderne që publiku u mrekullua dhe madje politika e ashpër e viteve 1850. 

Whitman admironte shkrimtarin dhe folësin e shkëlqyer Ralph Waldo Emerson.  Ai i dërgoi atij një kopje të librit të tij. Emerson pasi e lexoi atë, u impresionua shumë dhe u përgjigj me një letër që do të bëhej e famshme.  Ndermjet te tjerash i shkruan:

“Ju përshëndes në fillim të një karriere të madhe”, i shkroi Emerson në një letër private për Whitman. I zellshëm për të promovuar librin e tij, Whitman publikoi fragmente nga letra e Emerson, pa leje, në një gazetë të Nju Jorkut.

Whitman prodhoi përafërsisht 800 kopje të edicionit të parë të Fijeve te Barit, dhe vitin e ardhshëm ai botoi një botim të dytë, i cili përmbante 20 poema të tjera.

“Kënga për veten time” që ështe aq e njohur për amerikanët, është shumë filozofike dhe duket sikur predikon shenjtërisht një poet.  

Ai thotë se ne jemi të gjithë të barabartë, dhe ai na e shkruan këtë në rreshta si:

“Çdo atom që më përket mua si i mirë, të përket ty”.  Me shumë shpirt ka shkruar për jetën që e dashuronte: 

“A ka menduar dikush se është me fat që ka lindur?  Unë nxitoj t’i them atij ose asaj se është po aq fat të vdesësh”.

“Leaves of Grass” ka mjaft vargje erotike te kënaqësive sensuale gjatë një kohe kur shfaqje të tilla të sinqerta konsideroheshin imorale. Kontradiktat për imazhet e tij eksplicite seksuale shpesh u ironizuan nga kritikë bashkëkohorë. 

Në çdo rast, rreshtat e tij të parë të fletores “Gjetheve të Barit” fokusohen drejtpërdrejt në çështjen themelore që ndan Shtetet e Bashkuara. Ai shpërthen në vargje të lira që kërkojnë të lidhin kategoritë e kundërta, të lidhin njerëzit me ngjyrë me të bardhë, të bashkohen me zotërinë dhe skllavin:

Unë jam poeti i skllevërve dhe i zotërve të skllevërve

Unë jam poeti i trupit,

Dhe unë jam poeti i shpirtit,

Unë shkoj me skllevërit e tokës njëlloj me zotërinjtë,

Dhe unë do të qëndroj midis zotërinjve dhe skllevërve,

Do te hyj në të dyja në mënyrë që të dy të më kuptojnë njësoj…

Whitman dhe Abraham Linkoln Presidenti i 16-të i Amerikës

O Kapiten! Kapiteni im!

Vdekja e presidentit Amerikan Abraham Lincoln e tronditi jashtë mase poetin dhe njeriun Whitman.  Pena e tij derdhi në letër gjithë pikëllimin nëpërmjet lules së jargavanit qe është një lule simbol elegjiak i hedhur në arkivolin e Linkolnit.  Dhe ai shkruan:

Tek arkivoli që kalon ngadalë/ Unë ju jap degën time të Jargavanit.

“O kapiten! Kapiteni im! “është poezia më e njohur e Uitmanit. Dhimbja e tij ndihet thellë në këto rreshta teksa kupton se kapiteni i tij, kapiteni i Amerikës, ka vdekur. “O Kapiten! Kapiteni im! Vajton vdekjen e Linkolnit.  Vdekja e Presidentit Lincoln ishte një humbje e pabesueshme për Whitman, por ai ishte në gjendje ta nderonte Linkolnin dhe ta rreshtonte atë me paqen për të cilën luftuan dhe mbroheshin aq dëshpërimisht për ruajtjen e Shteteve të Bashkuara. 

NGA WALT WHITMAN

O kapiten! Kapiteni im! udhëtimi ynë i frikshëm mbaroi,

Anija bërë copash në shkëmb, çmimin e saj ka paguar, 

Porti është afër, kambanat dëgjoj, njerëzit ngazëllehen,

Ndërsa ndjekin me sy anijen e shkatërruar që afrohet.

Por o zemër! zemër! Imja zemër!

O pika të kuqe të gjakosura,

Në kuvertë shtrihet kapiteni im,

I ngrire, i ftohtë dhe i vdekur.

O kapiten! Kapiteni im! 

Ngrihu dhe dëgjo këmbanat;

Ngrihu – për ty Flamuri valëvitet, 

Nga trillet e ëndrrave çohu,

Për ju jane buqetat dhe kurorat me fjongo,

Për ju brigjet janë të mbushura me njerëz,

Për ju ata thërrasin, masën që lëkundet, 

Fytyrat e tyre të dhembshura duke thirrur;

Ja kapiten! I dashur baba!

Është një ëndërr që në kuvertë,

Ju keni rënë të ftohtë dhe të vdekur.

Kapiteni im nuk përgjigjet, 

Buzët e tij janë të zbehta dhe të qeta,

Babai im nuk e ndjen krahun tim, nuk ka puls e as vullnet,

Anija është ankoruar e sigurtë dhe e shëndoshë, 

Udhëtimi i saj i mbyllur dhe i përfunduar,

Nga udhëtimi i frikshëm anija hyn fitimtar

Gëzohuni o brigje dhe bini o këmbanat!

 Por unë me ecje të pikëlluar,

 Arrij në kuvertë, i dërrmuar për kapitenin tim,

 Rënë i ftohtë dhe i vdekur.

Whitman, poet, gazetar dhe nëpunës civil me kohë të pjesshme në qeverinë federale, kishte përgatitur një vëllim me poezi, “Drum-Taps”, për botim kur u përhap lajmi për vrasjen e presidentit. Gjatë verës, ai shkroi disa poezi të reja, duke përfshirë tre pjesë në kujtim të Linkolnit që u shfaqën në një koleksion të zgjeruar, “Sequel to Drum-Taps”, në tetor.

Treni që solli trupin e Abraham Lincoln-it përsëri në Springfield, Ill., iu deshën pothuajse dy javë për të përfunduar udhëtimin e tij, duke bërë një qark të gjatë verilindor përmes Maryland, Pensilvani, Nju Jork, Ohio dhe Indiana. Shtrirja e fundit, nga Çikago në Springfield, u përfundua në mëngjesin e 3 majit 1865.

Udhëtimi u mbulua gjerësisht në shtyp pasi miliona amerikanë dolën për të bërë nderimet e tyre të fundit. Gjenerata të tëra historianësh kanë përshkruar dhe janë përpjekur të interpretojnë kuptimin e këtij procesioni funeral unik. Por asnjë autor nuk e ka hetuar ngjarjen më thellë se Walt Whitman.

Më kujtohet vetëm ajo grua që më deshi me shpirt

Është nga ato poezitë që cdo gruaje që dashuron me shpirt i ngel në mendje.  Ndonëse pa shumëbukuri nga qyteti ku jetonte e dashura e tij, ai do të kujtojë dhe I ngelet në mendje vetëm ajo grua e bukur që e deshi veç me shpirt.  Eshtë një lirikë e bukur, e hollë e virgjër ku pena e poetit skalit bukurinë shpirtërore të një gruaje dhe ja se si:

Njëherë kalova përmes një qyteti me shumë popull,

Shënoja në trut’ e mi, që të shkruaja më vonë,

Pasqyrimin e tij, arkitekturën, zakonet, traditat;

Po tani, nga gjithë ai qytet më kujtohet vetëm një grua

Që e hasa padashur dhe më mbajti se më deshi;

Ditë për ditë e natë për natë qemë bashkë –

Gjithë të tjerat më kanë dalë nga mendja;

Them, më kujtohet vetëm ajo grua që më desh me shpirt;

Prapë shkojmë bashkë, duhemi, prapë ndahemi;

Prapë më mban përdore, nuk duhet të shkoj!

E shoh ngjitur meje, buzëkyçur, t’hidhëruar, duke u dridhur…

Shtatorja e WHITMAN me një flutur në gisht

Whtiman, shkrimtar, filozof, laureat, poet botëror dhe edukator e shohim në bronz  dy metra e gjysme i lartë.  Ai ngrihet madhështor me fluturën në gishtin tregues me një unazë.  

Statuja është skalitur nga John Giannotti. Pikturat dhe skulpturat e Giannottit janë ekspozuar në mbarë botën duke përfshirë shfaqje solo në Galerinë e St. Martin-in-the-Fields, Londër, Angli; Galleria Lucia Burgassi, Galleria Uraniadue dhe Galleria Cimabue në Firence, Itali; dhe Galeria Margaret Lipworth në Boca Raton, Florida.

Poeti amerikan Walt Whitman kishte një dashuri për kafshët dhe insektet, veçanërisht për fluturat, duke i përdorur ato si një motiv të përsëritur në librat e tij.  Ai gjithashtu donte të dokumentonte veten duke u fotografuar rregullisht.  Imazhi i mësipërm i vitit 1877 ishte një nga të preferuarat e tij, i një fluture që qëndronte në gishtin tregues. Disa pretenduan se flutura ishte një përfaqësim i psikës – shpirtit të poetit. Për vite me radhë derisa ishte gjallë, Whitman-it i pëlqente të pretendonte se fotografia ishte një takim i rastësishëm me një flutur të vërtetë dhe të luante afërsinë e tij me natyrën dhe kafshët. Megjithatë, një inspektim më i afërt i figurës dhe gishtit të tij zbulon një rrip për të mbajtur “fluturën” në vend. U zbulua vetëm pas vdekjes së Whitman se “flutura” aktuale në foto, ishte në fakt një kartolinë e prodhuar në masë për të festuar Pashkët. Walt Whitman duket sikur komunikon me një flutur që i është vendosur në gisht. “Fotografia është në thelb, fjalë për fjalë,” i tha Whitman kronikut të tij Horace Traubel. “Ne ishim miq të mirë: Unë kisha shumë dëshirë t’i zbutja, ose të vëllazërohesha me disa nga insektet, kafshët.”

Në të njëjtën mënyrë, ai i tha historianit William Roscoe Thayer se “Unë kam pasur gjithmonë aftësinë për të tërhequr zogj, flutura dhe krijesa të tjera”.

Whitman në Luftën Civile

Në 1861 gjatë fillimit të Luftës Civile, vëllai i Whitman, George u regjistrua në një regjiment këmbësorie të Nju Jorkut. Në dhjetor 1862, Walt Whitman duke besuar se vëllai i tij mund të ishte plagosur në Betejën e Fredericksburg, udhëtoi për në front në Virxhinia.

Afërsia me luftën, me ushtarët dhe veçanërisht me të plagosurit patën një efekt të thellë te Whitman. Ai u bë thellësisht i interesuar për të ndihmuar të plagosurit dhe filloi vullnetarizmin në spitalet ushtarake në Uashington. Vizitat e tij me ushtarë të plagosur do të frymëzonin një numër poezish rreth Luftës Civile, të cilat ai do t’i mblidhte përfundimisht në një libër të quajtur “Drum-taps”.

Ndërsa udhëtonte përreth Uashingtonit, Uitman shpesh e shihte Abraham Linkoln duke kaluar me karrocën e tij. Ai kishte një respekt të thellë për Linkoln dhe mori pjesë në inaugurimin e dytë të presidentit në 4 Mars 1865.

Whitman shkroi një ese për inaugurimin, e cila u botua në New York Times të dielën, 12 mars 1865. Në dërgimin e tij, Whitman vuri në dukje, siç kishin thënë të tjerët, se dita kishte qenë e stuhishme deri në mesditë, kur Lincoln ishte planifikuar të bënte betimin e zyrës për herë të dytë. Por Whitman solli një metaforë poetike, duke vërejtur se një re e veçantë ishte shfaqur mbi Linkoln atë ditë: “Ndërsa Presidenti doli në portikun e Kapitolit, një re e vogël e bardhë kurioze, e vetmja në atë pjesë të qiellit, u shfaq si një zog që fluturonte mbi të.”

Whitman në motin e çuditshëm tha se ishte një ogur i thellë i një lloji. Brenda disa javësh, Linkolni do të vdiste, i vrarë nga një vrasës (i cili gjithashtu ndodhej në turmë në inaugurimin e dytë).

Vdekja 

I plagosur nga problemet shëndetësore, Whitman u zhvendos në Camden, New Jersey, në mes të viteve 1870. Kur vdiq më 26 mars 1892, lajmi për vdekjen e tij u raportua gjerësisht. Telefononi në San Francisko, në një nekrologji të botuar në faqen e parë të gazetës, më 27 mars 1892, shkruajti:

“Në fillim të jetës ai vendosi që misioni i tij të ishte të predikonte ungjillin e demokracisë dhe të njeriut natyror’ dhe ai shkolloi veten për punën duke kaluar gjithë kohën e tij të disponueshme midis burrave dhe grave dhe në natyrë të hapur, duke u zhytur tek ai natyra, karakteri, arti dhe në të vërtetë gjithçka që përbën universin e përjetshëm ”.

Whitman u varros në Varrezat Harleigh në Camden, New Jersey.

Ne Bibliotekën e Kongresit thuhet se stili i poezisë së Whitman ishte revolucionar, dhe ndërsa edicioni i tij i parë i “Gjetheve te barit” u lavdërua nga Ralph Waldo Emerson, ai u injorua në përgjithësi nga publiku. Me kalimin e kohës Whitman tërhoqi një audiencë, por ai shpesh iu nënshtrua kritikave.  Në dekadat e fundit një debat i vazhdueshëm ka zhvilluar rreth seksualitetit të Whitman-it.  Shumë kritikë besojnë se është homoseksual, bazuar në interpretimin e poezisë së tij.  Walt Whitman ishte një nga shkrimtarët më të rëndësishëm të shekullit të 19-të, dhe është konsideruar nga shumë njerëz si poeti më i madh i Amerikës. Libri i tij “Leaves of Grass” , që ai redaktoi dhe u zgjerua përmes botimeve të njëpasnjëshme, është një kryevepër e letërsisë amerikane.  Dhe ndikimi i tij ende frymëzon.  “Poetët që shkruajnë në anglisht i detyrohen një borxhi të madh Walt Whitman,” thotë Sandy McIntosh, autore e tetë koleksioneve me poezi dhe një ish-profesor i letërsisë dhe i kritikes krijuese në Universitetin “Hofstra” dhe Universitetin “Long Island”, si dhe botuesja e Marsh Hawk Press, me bazë në East Rockaway. Ai shkroi dhe inkurajoi të tjerët të shkruanin në anglisht të thjeshtë, të drejtpërdrejtë, formën tipike amerikane të të folurit.   Në vend që poezia të gjendej në skemat komplekse të rimave dhe ritmeve të poezisë klasike angleze, Whitman tregoi se nga e folura jonë e zakonshme do të buronte poezia e vërtetë.

Referencat:

Muzeu: Walt Whitman Long Island

Encyclopedia Britannica

6 Shkurt, 2022

Long Island

Nga Keze Kozeta Zylo

Ai i dha familjes së tij në Amerikë dhuratën më të bukur, ate të Lirise dhe mundësisë…

Këto ditë u nga nga jeta papritur nga një goditje në zemër në moshën 67 vjeçare, Agron Isufi me banim në Staten Island, lindur, më 31 Maj 1954, Kavajë.  Ishte një lajm shumë i dhimbshëm për familjen e tij të madhe dhe për gjithë shoqërinë që e njihnin prej vitesh. Nuk do t’i harrojmë bashkë me Qemalin lotët e fëmijëve, të vëllait Kujtimit, të afërmëve si dhe të motrës së tij Olimbise më të voglës në funeral home e cila na tha: “Ishte më i madhi i fëmijëve dhe na ka mbështetur shumë, i madhi vuan tërë jetën”.  

Të lesh Atdheun, familjen është goditja më e rëndë shpirtërore që mund të pësojë njeriu përmendte shpesh Agroni në bisedat tona të here pas hershme në mjediset e kolegjit BramsonORT në Brooklyn ku dhe u njohëm dhe prej atëhere vazhdoi me plot pasterti miqësia jonë me Agronin dhe familjen e tij.  Ai merrte pjesë gjithmone në aktivitetet që organizonim në kolegj dhe ndihej krenar. Agroni kishte ardhur vetëm në Amerikë pikërisht në ditën e rënies të kullave binjake, më 11 shtator 2001. Këte fakt e përmendte shpesh dhe thoshte sikur i sollëm me vehte dhimbjet, traumat këtu në këtë vend të bekuar.  Ai erdhi pas nje kohe të gjatë sakrificash nëpër Europë për 9 muaj rresht, dhe i është dashur të flerë jashtë në të ftohtë dhe në acar. E bija e tij Shpresa tregoi se një dië dimri babi me shokum e vet dhe djalin e tij Eltonin kanë qenë në Francë dhe i ka zënë një ngricë dimri jashtë, ata nuk kishin ku të flenin përveçse në rrugë.  I ftohti i madh nuk linte as çakmakun të ndizej, dhe djali i shokut të babit, Eltoni ishte gati duke ngrirë. Babi mori një kosh plehrash ku gjeti disa letra dhe veç brenda në kosh mundi të ndizte një zjarr që u ngrohën dhe për fat nuk vdiqen nga acari i dimrit atë natë.

Heroin tonë thonë vajzat nuk e ndalën acaret të vinte në Amerikë.  Ëndrra e tij e gjatë vazhdoi për të sjellë me përpjekje e luftë bashkëshorten e tij Medaijen dhe të pesë fëmijët.

Bashkimi me familjen ishte dita më e lumtur e Agronit.  Fati e bëri të mundohej përsëri, pasi bashkëshortja e tij Medaija vetëm në moshën 45 vjeçe u nga nga jeta duke lëne pas një tufë fëmijësh të vegjël si Eliona, Oltiana, Erjoni, Shpresa, dhe Vullneti.  Sa të vegjel ishin në atë kohe, ndërsa në ditën e përcjelljes së të Atit të tyre i shikoja të rritur.

Në eulogjinë përcjellëse e bija e tij Oltiana tha se: “Maturia e tij dhe dëshira për të bërë mirë ishin rritur shumë më herët se nga vetë ai. Duke qenë se Babi ishte fëmija i parë ai i vuri shpatullat punës, atje në Mokërr të Senishtës në Pogradec.  Që rreth moshës 12 vjeçare dhe më parë, në mënyrë që të lehtësonte barrën e rëndë të vuajtjeve që sistemi komunist kishte hedhur mbi familjen e tij. Ai tregonte se si shkonte në mal për të marrë dru jo njëherë por disa herë në ditë, si e kalonte ditën vetëm me një copë bukë të thatë me sheqer, që dhe atë e kishin me kursim, si nuk kishin as një shishe për te mbushur ujë dhe si shuante etjen me ujë shiu nëper lugje gurësh. Edhe pse këto histori mbanin shumë mundim Babi ndjehej krenar me vetëveten që i kishte kaluar ato sfida, sepse sakrifica e tij kishte ndihmuar që motrat dhe vëllezërit të kishin një jetë sadopak më të lehtë se ai. 

Ai shpesh herë na kujtonte se arsyeja e vetme pse e la vendlindjen e tij ishte vetëm për te ardhmen tonë, për të na dhënë mundësinë për të ecur përpara dhe për te arritur shumë ëndrra që atij veë ja kishte bërë të ndaluara deri me persekutim të familjarëve të tij sistemi komunist. 

Rruga e Babit drejt Amerikës ishte me shumë sfida, ai udhëtoi për gati nje vit nëpër shumë shtete si Spanje, Venezuele, dhe Francë për të arritur qëllimin e tij. Gjatë kësaj periudhe ai tregonte se shumë herë kishte fjetur neper stole ne rruge me nje cope kartoni si batanije, se shumë here nuk e dinte se ku do përfundonte, dhe se po aq shumë herë e vendoste se nuk do të kthehej kurrë mbrapsht dhe se do ti jepte familjes se tij dhuraten me të bukur, ate të Lirise dhe mundësisë! Babi gjithmonë i kujtonte me shumë respekt ata-ato që e kishin ndimuar përgjatë kësaj rruge dhe thoshte se në jetë ka me të vërtetë njerëz të mirë! 

Fjala baba ka qenë dhe do të jetë imazhi me të cilin do të jemi përjetë krenar. Fjala baba për ne ishte dhe fjala nënë, pas humbjes së nënës tonë të dashur Medaije. Fjala baba për ne ka qenë emri që kemi adhuruar dhe dora që na ka mbajtur të bashkuar. Ne ngelemi gjithmonë të përulur përpara emrit të babait tonë Agron Isufi, për dashurinë e fortë dhe të pafund që na fali. 

Babai ynë Agron Isufi sot po largohet vetëm me trupin e tij. Ai do të jetojë në zemrat tona dhe të fëmijëve tanë përjetë si një baba me zemër të madhe, dhe me një përkushtim të papërshkruar. Duke e falënderuar të madhin Zot që ishim fëmiëjt e një njeriu aq të nderuar, i lutemi atij që shpirti i babait tonë të dashur të prehet në paqe dhe të jetë bashkuar me nënën tonë. 

Agron Isufi iku nga kjo botë duke përmbushur ëndrrën e tij për të pesë fëmijët që i edukoi, i rriti me sakrifica dhe i integroi me kulturë në Amerikë, vend që i dha Lirinë dhe mundësinë për gjeneratat e ardhshme.

Dritë të pastë shpirti Agron Isufi!

Lamtumirë! 

2 Shkurt, 2022

Staten Island, New York

Nga  Agim Xh. Dëshnica

DËGJOJ, NJË ZË SJELL OQEANI

Në breg kur  dallgët s’i merr gjumi,

ashtu si unë, nëpër kujtime,

kam dal  dhe edem si ajri vetë, 

 të sodis purpur  mbi valë

fytyrën diellit t’ia shoh sërish,

pas yjesh nate, që shkuan të flenë,

sy e duar në ngjyra të përvëloj.

Më dridhëron gjëmimi i thellë,

te gjoksi i lagur i shkëmbinjve,

ku  ulen  e brofin  pulëbardhat,

kur dallgët  bien e ngrihen  si valle,

e shtërgu digjet pas reve larg,

nëpër zhaurimë të kap një zë,

tek vjen me ditën mbi krahë të erës.

më fanitet djaloshi Memli,*

fytyrë e  trishtë, ndodhish tragjike,

me ballin dritë e sytë e zi,

te një Kështjellë legjendare,

mbi hon shkëmbor te Kroi i Vajës

nën hijet fresk, përmes ullinjve,

drejt degësh e  hardhish të brishta,

i dashuruar pas ngjyrës së qiellit!…

Hedh sytë përpara, drejt oqeanit,

dëgjoj ankime nga thellësi pa fund,

rënkime valësh ndër shkumëzime,

një  thirrje  nga zemër e re,

tek zbret  me pulëbardhat,

më vjen pranë, ulet e rrëfehet!…

………

* Memli – personazh kryesor

në romanin “Gremina e dashurisë”

të Mustafa Greblleshit.

Boston Mass, qershor 2005

QIELLI I  I  SYVE  TË TU

Në buzëmbrëmje  me yje e zefir

teksa dita po ikte e bëhej fir,

qielli i syve të tu në sytë e mi,

  endej  e prehej në shpirtin tim.

 thellë në zemër me dridhërim.

Një poezi, me thirrma më kërkoje 

e yjet lart mbi hënë m’i tregoje.

Ah! pranë  teje në at muzg mbi det,

i lumtur shfrehja- poezia je ti vet. 

 Tirane 1951

ZBRISJA POSHTË  NË LUMË

Zbrisja poshtë në lumë

gjithë natën i pagjumë.

Hëna  shndrinte lart në qiell,

deti  frymë e fresk  kishte sjellë.

Zbrisja poshtë, udhë pa udhë,

nën  yje  dhe  nëpër muzg.

S’ndihej  asnjë  uturimë,

sipër barit as  fëshfërimë.

Zbrisja poshtë te një urë,

s’ia mësova emrin kurrë,

me fenerë,  por pa  legjendë,

harqet hekur këmbërëndë.

Zbrisja udhës tatëpjetë,

hijet ngjiteshn  përpjetë.

Hidhja  hapat me ngadalë ,

për te lumi pa asnjë valë.

Zbrisja poshtë e lart veshtroja,

e me yjet  kuvendoja,

përvëluar nga një brengë,

përgjëruar për një breg.

përmalluar për një urë,

harqet radhë gurë mbi gurë.

Zbrisja poshtë tek uji  i fjetur,

va , burime për të gjetur,

baltë e shkurre, plot me mall,

të thërrisja nëpër zall…

Medford,  9 prill 2005

NEONËT NË  HARVARD

Harvard- Kembrixh,

një tren ndalon, tjetri u nis.

Me qindra vijnë, me qindra shkojnë

në radhë, të shpejtë nëpër neonë.

Një burrë i zbardhur, vrik, ndali portën,

për një zonjushë hirëplote,

studente e shkathët si vetë rinia,

e pastër, e ardhur posi selvia.

E mori si shpërblim

një “thenk ju!”

E mori si kujtim

një buzëqeshje.

E mori si dhuratë

një dorë të ngritur lart.

Ndaj zemra i rrahu si dikur.

U lumturua, një mall e zu…

Djaloshi i urës mos u rizgjua?

Befas u shkund, u dridhërua

tymnajë harresash

u nda, u përça, u shpërnda…

tej  larg,  teksa po ngrysej,

dhe  Osumi po terratisej,

një djalë ëndrrash në urë, mbi shtjellë,

e la folenë e ngrohtë  nën kështjellë,

Tomor, Shpirag, valë e va,

tymra  e re,  skaj  më skaj.

*

Një tren ndalon e tjetri shkoi,

studente e hijëshme fluturoi.

Shikimi i ëmbël nuk di se ç’la,

e dorë e bardhë  nuk di seç dha

buzëqeshje e çiltër, nuk di  seç tha,

veç la një emër, Ana Sofi,

Ana Sofi, Ana Sofi…

NË MJEGULL TRAGJEDISH

Shekspiri mendueshëm ecën në muzg,

Pelerinë  e  flokë supeve, era ia trazon.

Ngjitet e ngjitet nëpër shkallët e  gurta.

Shfaqet lart nën hije resh të murme,

në kulla, bedena këshjellash tragjike.

Në pallatet e ngrysur hyn,

shkel në gjurmë,

mbretërish e mbretëresash,

princash e  princesash,

kalorësish hijerëndë.

Heton me radhë intrigantë,

hapa besnikësh e rojesh,

Qorton vetvrasës, fli mashtrimesh;

qan të dashuruarët e pafaj;

ndëshkon vrasës të pabesë.

Në kulla, bedena e shkallë të gurta,

veç terr,  pluhur,  frymë  shkretëtire.

Ndër sallat mister, hijet sillen qark,

pa shenjë, pa fjalë, veç heshtja flet,

nga thellësi  e mjegullt e kohrave.

Kupolat kumbojnë,

nga zëri titanik i perandorit:

Dhe ti o Brut, kamën vrastare ngre?!

Atëhere bjer o Qesar!

Në sallat e hollet e zymta,

ushton thirrja tragjike

e princit Hamlet:

Të rrosh a të mos rrosh,

kjo është çeshtja!

O prapësi o dreq,

që unë paskam lindur të të ndreq!

Makbeth! Makbeth!

Më kot! Më kot! lan duart e krimit;

Zonja Makbeth, Pylli i Brinjës  lëvizi!

Bujar Makdafi, vjen për ndëshkim!

Shekspiri kundron trishtueshëm,

sallat spërkatur me gjak hakmarrjesh.

U qetëson plagët trimave të drejtësisë,

përcjell me dhimbje të ndershmit e pafat;

gjurmë gjaku fshin në shtegun e jetës;

kumte të ndritur, lë për njerëzimin.

   FËMIJËRI

Ah! më s’ka, fëmijëri,

me një fyell pranveror,

as mendime përmbi urë,

llampa më s’ndriçon në shtyllë.

Nga të prapë e të pabesë

shëmbur kulla e Sahatit,

prerë ujët e burimit.

Më s’gjëmon sovaku i bardhë,

rrema nuk rrjedh më tatëpjetë,

pranë shelgjesh e kavakësh.

Kazma bishë e spatë e egër,

rrafsh shtëpia plot dritare.

S’ka më lodra, s’ka më ëndrra,

një shkreti  bahçe e blertë,

asnjë hije, pa freski,

më s’ka man e s’ka më shegë,

degët fiku më  s’ngre mbi mur…

O moj dallgë e bardhë e detit,

tek shkon tutje a kthen në breg,

më kujton me atë zhurmë,

vitet që nuk kthehen kurrë.

 ZGJIM NE BERAT 

 Berat ,Berat, bahçe, ulli

me gaz e dhimbje, brengë e lule,

 me derë bujare dhe me dolli, 

ballin krenar mos e përule?

Sipër çatish -kala, kullë, bedena,

 tregomë për gjak në ujë, nën urë,

 për pleq të zbardhur vajton dhe hëna,

 për nusen, qajnë drurë e gurë.

Berat i lashtë, muret e rëndë

, me myezinë e kambanore. 

Berat fisnik e plot me mend, 

me ballin lart një përmendore.

Përzë nga supet akull e mjegull Tomori, 

heshti stoçeni mbi rrjedhë të Osumit, 

dritë mbi Shpirag, kreshta flakë mori, 

dritaret hapen, çojnë shpirtrat nga gjumi…

            JONI BLU

Joni jonë nën breg, bruz e blu,

hapet magjishëm me valë e zhurmë,

qilim smeraldësh shtron në fund,

në guva  lahet  me rreze e shkulmë.

Në gjoks shkëmbejsh suvalat varg,

thyhen, rrëzohen me shfryrje të thella,

hiqen mbrapsht, humbasin larg,

tundin, anojnë lundra e vela.

Avuj, stërkala, stoli të dritës.

Nga algat  çohet  ylberi hark

mbi drurë e ajër, në maj’  të  Çikës,

shkëlqim e ngjyra  shpërndan përqark.

Rrëshkasin retë nga Llogaraja

ndehen e shtillen në fluturime,

ndërrojnë ngjyrat si në përralla,

skuqen e digjen në  flakërime.

Thirrje të lashta,  jehona, vozitje,

larg brigjesh joshje, mirazh, habi.

Gjëmim i mbytur, një çast fashitje,

por diç në zemër, më sjell trazi.

Liri e fllad,  freski gjithkund,

tisi i purpurt mbi  gulfe e shkumë,

n’ horizont diell e muzg, bruz e blu,

ulen mendueshëm, brofin me zhurmë…

Dje, në një ngjarje madhështore në New York, në mes miqësh e dashamirësh, atëdhetarësh e veprimtarësh të pakursyer, u promovua libri i Dr. Faton Bislimit “Përpjekja për Lirinë Shqiptare dhe Fundi i Jugosllavisë: Kongresisti Joseph J. DioGuardi dhe Liga Qytetare Shqiptaro-Amerikane 1985-1993,” në të cilin dokumentohen fillet e historisë më të lavdishme të kombit tonë të fundshekullit 19-të, kur edhe u betonua marrëdhënja unike shqiptaro-amerikane. Libri tërësisht bazohet në dokumente zyrtare të Kongresit të SHBA-ve, letra personale të politikbërësëve kryesorë amerikanë të kohës, përfshirë senatorë e kongresistë, sekretar shteti, presidentë e zv. presidentë, etj. 

Ngjarja u madhështua nga pjesëmarrja e Senatorit Bob Menendez, Kryetar i Komitetit për Punë të Jashtme të Senatit të SHBA-ve, i cili në fjalën e tij vlerësoi me fjalët më të mira punën e Dr. Bislimit dhe librin e tij, si dhe ritheksoi përkushtimin e tij dhe të SHBA-ve për përkrahje të parezervë ndaj Kosovës dhe kauzës sonë kombëtare falë angazhimit dhe bashkëpunimit të sinqertë me Ligën Qytetare Shqiptaro-Amerikane. Nga promovimi, Senatori Menendez u kthye direkt në Washington, DC për takim me Presidentin Biden në Shtëpinë e Bardhë për cështjen e Ukraines. 

Po fjalës së Sen. Menendez, fjalë rasti mbajti edhe Ambasadori i Shqipërisë në OKB, z. Ferit Hoxha, i cili ritheksoi rolin e pazëvendësueshëm të DioGuardit jo vetëm për clirimin dhe pavarësimin e Kosovës, por edhe për demokratizimin e Shqipërisë dhe avancimin e pozitës së shqiptarëve kudo në trojet e tyre etnike në Ballkan, si në Maqedoni, Mal të Zi, e Luginë të Preshevës. 

Takimi u përshëndet edhe nga dy anëtarë ekzekutiv të Bordit të Ligës, z. Agim Alickaj e z. Faik Lita. 

Kurse, Joe e Shirley DioGuardi, si nikoqirë të ngjarjes, bashkë me bordin e drejtorëve të Ligës Qytetare Shqiptaro-Amerikane, organizatës së vetme të regjistruar si lobiste në Washington, ishin jashtëzakonisht falëmnderues për pjesëmarrësit dhe për punën e Dr. Bislimit. 

Në fjalën e tij kryesore, Dr. Faton Bislimi, anëtar ekzekutiv i Bordit të Ligës Qytetare Shqiptaro-Amerikane dhe autor i librit, theksoi se “si shqiptar, ka qenë nderi i jetës time që mbi dy dekada në kuadër të Ligës kam arritë të njohë nga afër e të bashkëpunojë më liderë politikë amerikanë, punë kjo që do e vazhdoj me përkushtim tutje.” Ai tutje shtoi se “libri në fjalë është vecse një pjesë e vogël e histories së madhe të punës së palodhshme të mërgatës sonë e të lobit tonë për kauzën kombëtare. Si shkollar, jam tepër i nderuar me fjalët më të mira të thëna për librin nga vet Senatori Menendez, folësit tjerë në promovim, por edhe ata të cilët me shkrim vlerësuar punën time dhe u përfshinë në libër si Emma Bonino, ish-Ministre e Jashtme e Italisë dhe Komisionere e Bashkimit Evropian, Ileana Ros-Lehtinen, ish-Kongresiste dhe Kryetare e Komitetit për Punë të Jashtme të Kongresit, Roland Gjoni, profesor i së drejtës ndërkomëbtare, e Steven Powels, avokat ndërkombëtar në Londër dhe hartues i aktakuzës së Hagës kundër Milosheviqit.” 

Dr. Bislimi i falëmnderoi nga zemra të gjithë pjesëmarrësit, e vecanërisht miqët e mi, anëtarët e Bordit të Drejtorëve të Ligës, Joe e Shirley, Ambasadorin e Shqipërisë në OKB z. Ferit Hoxha, Ambasadorin e Kosovës në Washington, DC z. Ilir Dugolli, Ambasadorin e Kosovës në New York z. Frymëzim Isufaj, si dhe historianin Jusuf Buxhovi e mikun e përbashkët Milaim Abdullahu për pjesëmarrjen e tyre në këtë ngjarje mbresëlënëse. 

-nga Visar Zhiti-

Por vajzat, ah, vajzat, pasi ra perandoria komuniste dhe në Shqipëri ndërroi sistemi, botuan postume librin e atit. Dhe Luçia na dhuron botimin e tretë të poezive, gjithmonë të plotësuara.

E shfletojmë aty, nuk durojmë. “Princi” kishte punuar mrekullisht. Poezitë, edhe variantet e tyre në dy diakektet, edhe në italisht, përkthyer nga vetë Zorba, po edhe hermetikët italianë, Ungaretti, Quasimodo, Montale… nobelistë dy të fundit e poetë të tjerë. Foto bardhë-e-zi si fati.

Është mallengjyes çasti kur Luçia fillon të na thotë përmendësh vargje të të atit, i shoqi i saj, z. Kalaj tregon ndonjë episod nga jeta, djali i tyre më me pasion kujton gjyshin. Edhe Eda ime tregon për gjyshin e saj, që ka qenë i burgosur bashkë me Zef Zorbën në kënetën e vdekjes, atë të Maliqit.

Shfletoj librin. Shoh parathenien e studiuesit, Prof. Ardian Ndreca, esenë e Kadaresë, studimin e Sabri Hamitit, shkrimin emocional të Stefan Çapalikut, që e ka njohur autorin, ka një foto me të dhe ai na e paraqiti së pari këtë poet “Me buzë të ngrira në gaz”. Bashkohem dhe unë si lexues me vlerësimet e tyre me mënçuri dhe ndjenjë.

Diçka kam thënë në librin “Kartela të Realizmit të Dënuar”, pak, shumë pak, aq sa ç’kisha informacion.

Zef Zorba është poet i veçantë, ai diti të shkruajë heshtjen folëse në kohën e zhurmave të mëdha, të padurueshme e shpesh të tmerrshme, ai sfidoi me poezinë e thellë brenda krahërorit hermetik të tij, kur jashtë të gjithë librat dhe gazetat ishin me poezi për Partinë dhe rendin dhunues që kishte vendosur ajo. Metafora e Zorbës është dhimbje e thellë që kërkon dritë. Poezitë e tij janë brilantë që ndriçojnë më mirë në errësirë…

Kur dolëm, edhe pse larg, ne e ndjemë, ishim me poetin tonë Zef Zorba…