Dr. Nikollë Loka/

Perandoria Osmane nuk i lejoi shkollat në gjuhën shqipe edhe pas dekretit perandorak (Hatt-i-Humayun, 1856), kur me ligj, të gjithë popujt e Perandorisë kishin trajtim të barabartë në arsim. Portës së Lartë dhe Patrikanës së Stambollit iu interesonte t’i mbante shqiptarët të përçarë fetarisht (Skëndi, 2000: 26-27). Perandoria Osmane nuk i lejoi shkollat në gjuhën shqipe edhe pas dekretit perandorak (Hatt-i-Humayun, 1856), kur me ligj, të gjithë popujt e Perandorisë kishin trajtim të barabartë në arsim. Portës së Lartë dhe Patrikanës së Stambollit iu interesonte t’i mbante shqiptarët të përçarë fetarisht (Skëndi, 2000: 26-27).

Sulltan Abdul Hamidi II ishte nën presionin ushtarak, politik dhe ekonomik të shteteve perëndimore, për të njohur shkollat jomuslimane të përfshira në aktivitete kundër sistemit. Ai u përpoq të merrte masa për të parandaluar hapjen e shkollave të tilla, por nuk ishte në gjendje të arrinte sukses. Perandoria Osmane në shek. XIX ra nën ndikimin e plotë të kulturës perëndimore dhe i hapi dyert për edukimin perëndimor, duke lejuar shkolla në gjuhët evropiane Deringil, 1998: 95). Gjatë periudhës së Abdylhamidit në pjesën evropiane të Perandorisë Osmane dominionin shkollat në gjuhën frënge (127), italiane (22), angleze (60), gjermane (22), austriake (11) dhe ruse(Shaw and Shaw, 250). Ndikim veçanërisht negative luanin shkollat në gjuhën greke, serbe dhe bullgare. Në vitin 1892, në të katër vilajetet shqiptare kishte më shumë se 1000 shkolla greke, 40 shkolla vllahe, 200-300 serbe dhe bullgare dhe vetëm 2 shkolla shqipe (Ditërrëfenjësi, 1900: 153-154). Kishte dhe një numër të madh shkollash turke. Sipas statistikave të viteve të fundit të shek. XIX, në të katër vilajetet e atëhershme kishte 1187shkolla turke, nga të cilat 1125 shkolla fillore, 57 shkolla qytetëse (ruzhdije) dhe 5 shkolla të mesme (idadije) (Buda etj., 2002: 247; Hoti-Dani, 2014:41). Të përfshira në betejat midis perandorisë dhe rivalëve të saj (d.m.th., Britania, Franca, Rusia dhe më vonë Italia), shkolla të tilla u përdorën nga bashkëfetarët, në shtetet konkurruese, si pretekste për ambiciet territoriale dhe gjeopolitike të këtyre shteteve në sferën osmane në rënie. Kërkesat që ata i bënin perandorisë për të përmirësuar kushtet e bashkëfetarëve të tyre i lanë vendin frikës dhe mosbesimit jo vetëm ndaj fuqive evropiane, por edhe ndaj komuniteteve jomuslimane brenda Perandorisë (Evered, 2012:18).

Në periudhën e sundimit të Abdyl Hamitit II, shkollat e ndërtuara nga shteti, apo shkollat e hapura nga komunitetet patën një rol aktiv në formësimin e lëvizjeve nacionaliste: bullgarët në shkollat bullgare, grekët në shkollat greke ortodokse; serbët në shkollat serbe (Doja, 2009:155-156).

Përballimin a presionit të shteteve shoviniste fqinje që hapën shkolla në trevat shqiptare, Abdyl Hamiti II mendoi ta përballonte me hapjen e shkollave turke për të formuar vetëdijen osmane të popullësisë myslimane, duke u gjendur kështu dhe nën presionin e shqiptarëve që me të drejtë kërkonin shkolla në gjuhën e tyre. Në interes të Perandorisë, Sulltani e kishte bërë të detyrueshëm arsimimin në gjuhën turke ose arabe te myslimanët, pavarësisht nga prejardhja e tyre kombëtare. Shpresohej se një frymë e njëtrajtshme feje dhe gjuhe shtetërore do të mund të krijonte një barrierë ndërmjet elementëve të krishterëve e myslimanë (Jevalich, 2004: 209-210; Skëndi, 2000, 129).

Mosnjohja nga Porta e Lartë e së drejtës për t’u arsimuar në gjuhën amtare dhe përhapja në Shqipëri e shkollave turke, greke, sllave etj. e bënin domosdoshmëri arsimimin në shqip, për t’i ruajtur shqiptarët nga asimilimi kulturor dhe etnik që u kanosej atyre në shek. XIX (Historia e Popullit Shqiptar, II, 2002: 247). Problemi i arsimit shqip ka qenë një shqetësim i madh i udhëheqësve atdhetarë shqiptarë në periudhën mbas Lidhjes së Prizrenit, si në çështjen e gjuhës dhe atë të alfabetit. Sami Frashëri e ka shprehur përmbledhurazi këtë shqetësim në librin e tij mbi Shqipërinë që u botua nga fund i shek. XIX: “Shqipëria nuk do të mund ta shpëtonte kombësinë dhe gjuhën e saj, po qe se Turqia do të vazhdonte t’i ndalonte shqiptarët të themelonin shkollat e tyre amtare, ndërsa i lejonte kombësitë e tjera, armike të saj dhe të Shqipërisë të vepronin si t’u pëlqente. Po të vazhdonte sundimi turk, me kohë nuk do të mbetej gjurmë Shqipërie” (Skëndi, 2000:127). Samiu shtron çështjen e mësimit të gjuhës amtare, si shenjë dalluese e kombit, dhe shkrimit të saj me një alfabet të ri etj., sepse, “sot është dita, -shkruante Samiu,- q’edhe Shqipëtarët të zënë të shkruajën’ e të këndojënë gjuhën’e tyre, që të mundinë të ruajnë kombinë” (Kazazi, 2014:51).

Në fillim të gjysmës së dytë të shekullit XIX ishin të rëndësishme përpjekjet për kultivimin e gjuhës shqipe si dhe hapjen e shkollave. “Një hap i rëndësishëm në këtë drejtim është bërë në vitet e 50-ta me rastin e krijimit të një shoqërie kulturore në Stamboll, qëllimi i së cilës ishte grumbullimi i mjeteve të nevojshme për shtypjen e librave dhe funksionimin e shkollave. Nuk ka të dhëna që cila shoqëri ishte dhe cila ishte veprimtaria e saj konkrete. Më vonë, nga vitet 1858-1875, në skenën politike kombëtare u shfaqën Vaso Pasha, Konstantin Kristoforidhi, HoxhaTahsini, Ismail Qemali, Jani Vreto, Abdyl, Sami dhe Naim Frashëri, të cilët secili veç e veç apo së bashku synonin të formonin një alfabet të përbashkët të shqipes si dhe një shoqëri kulturore (Shabani, 2017: 39).

Sipas gazetës osmane “Muneyiz” u krijua një komision për hartimin e alfabetit të shqipes që në vitin 1869, do të thotë dhjetë vjet përpara “Shoqërisë për Botimin e Shkrimit Shqip”. Në bazë të gazetës osmane “Muneyiz” u krijua një komision për hartimin e alfabetit të shqipes që në vitin 1869, do të thotë dhjetë vjet përpara “Shoqërisë për Botimin e Shkrimit Shqip”. Veziri i Madh i asaj kohe, Ali Pasha, duke ndjekur një politikë të afrueshme me shqiptarët, për të mos shtuar armiqësinë ndaj Perandorisë Osmane, “autorizoi dhe inkurajoi komisionin të vazhdonte mbledhjet e tij”. Por shumë shpejt ai ndryshoi mendje dhe filloi t’u krijonte pengesa anëtarëve të komisionit, kështu që më vonë ndaloi veprimtarinë e grupit (Shabani, 2017:40). Bazuar në këto të dhëna dhe dëshmi për bashkimin e patriotëve shqiptarë për zgjidhjen e problemit të alfabetit të përbashkët, mendohet se ka qenë një përpjekje në fund të vitit 1869 dhe që ka vazhduar deri në fillim të vitit 1870, por që ka përfunduar pa sukses. Në vitin 1871 vihet re një prirje tjetër në funksion të krijimit të një organizate atdhetare kulturore shqiptare (Domi, 1971:9-10).

Historia e viteve të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit u kishte bërë të ditur shqiptarëve nevojën e ngutshme të një alfabeti të njësuar të gjuhës shqipe, detyrimin për të marrë përsipër organizimin e përpjekjeve për ngritjen e shkollave shqipe në të gjithë vendin, për të zhvilluar me ritme më të shpejta letërsinë shqiptare, botimin e librave, teksteve shkollore, veprave letrare, broshurave shkencore dhe organeve periodike shqipe. Nismën për të zgjidhur këto detyra e mori përsipër Komiteti i Stambollit. Anëtarët e atij Komiteti Abdyl Frashëri, Pashko Vasa, Jani Vreto, Sami Frashëri, Zija Prishtina etj., ishin edhe figurat më të shquara të Lidhjes së Prizrenit( Historia e Popullit Shqiptar, II, 2004: 212). më 12 tetor 1879 dhanë kontributin e tyre të madh për themelimin e “Shoqërisë të Shtypurit Shkronja Shqip”, e cila thirrej shkurt edhe “Shoqëria e Shkronjëzave”, ose “Shoqëria e Stambollit”. Miratimi i alfabetit të Stambollit më 1879, do të shënonte një hap të rëndësishëm përpara në rrugën për vendosjen e një alfabeti të njëjtë të gjuhës shqipe.

Qëllimi i shoqërisë ishte krijimi i një gjuhe standarde e cila do të çonte në botimin e librave, revistave dhe gazetave që do të përdoreshin dhe kuptoheshin nga të gjithë (Jevalich, Jevalich, 2012: 225). Gjatë debateve, pashallarët që merrnin pjesë në komision dhe inkurajoheshin nga Porta e Lartë ishin shprehur për alfabetin arab, por u kundërshtuan nga shumica e anëtarëve të komisionit. U sollën argumente shkencore, politike, praktike dhe gjeografike për të mose pranuar alfabetin arab, pasi shqiptarët ishin evropianë dhe ata duhet të kishin një alfabet nga Kontinenti i Vjetër (Shabani, 2017:40-41).

Kjo shoqëri filloi të hartonte abetare shqipe dhe tekste për gramatikën dhe gjeografinë me shkrim latin (Somel, 1997:453). Edhe pse qëndrimi osman ndaj kësaj shoqate nuk dihet, ka të dhëna se gjatë periudhës së Tanzimatit, prirja zyrtare osmane ndaj botimeve në gjuhën shqipe apo ndaj veprimtarive kulturore shqiptare nuk ishte kategorikisht armiqësore (Somel, 1997: 452). Shteti osman fillimisht shfaqi një politikë të moderuar kundër kërkesës për arsim shqip. Edhe pas shfuqizimit të Lidhjes së Prizrenit, Ministria e Arsimit sugjeroi që librat e leximit dhe gramatikës në gjuhën shqipe, ndoshta të shkruara me shkronja arabe nga Daut Boriçi, të shtypeshin dhe të shpërndaheshin në shkollat shtetërore të rajoneve ku jetonin shqiptarët (Gençoğlu, 4922). Por, sulltani Abdyl Hamiti II e lejoi shkollimin shqip aq sa i nevojitej dhe në ato vende ku i duhej. Në kushtet e veprimtarisë së ethëshme të Patriarkanës së Stambollit dhe të shtetit grek në jug të vendit, Sulltani ishte i nteresuar për zhvillimin e nacionalizmit shqiptar në trevat jugore, por kurrësesi nuk e lejoi në trevat veriore. Në një realitet të tillë politik, Veziri i Madh Safet Pasha, pasi kishte theksuar rëndësinë e shqiptarëve për dominimin osman në rajon, kishte argumentuar se “shteti duhet të hapë shkolla në fshatra dhe qendra administrative” (Somel, 1997: 452, 453).

Për të kundërshtuar veprimet e ethëshme greke për greqizimin e shqiptarëve, që ishin kërcënuese për Perandorinë, në viset jugore të krahinës së Janinës dhe në krahinën e Manastirit, ku vepronte kultura ortodokse greke, u lejuan të ngriheshin disa shkolla shqipe. Por, Porta e Lartë nuk mund të përballonte shfaqjen e një zhvillimi kulturor kombëtar dhe laik midis shqiptarëve myslimanë, duke krijuar bashkësi me shqiptarët e krishterë dhe, si rrjedhojë, shfaqjen e një interesi të veçantë kombëtar (Somel, 1997: 452).

Sigurisht, Traktati i San Stefanit provokoi nacionalizmin shqiptar dhe farkëtoi lëvizjen e Rilindjes Kombëtare Shqiptare (Sotoroviç, 2016:32). Që nuk i shkonte për shtat politikës hamidiane ndaj shqiptarëve, prandaj pas shpërndarjes së Lidhjes së Prizrenit, mësimi i shqipes në shkollat publike, si dhe përdorimi i së njëjtës gjuhë në korrespondencën zyrtare u ndalua kategorikisht. Edhe përkthimet e hutbeve të së premtes nga arabishtja në shqip në xhamitë e Shkodrës mund të bëhen shkak për hetime zyrtare. Para vitit 1908 çdo korrespondencë private në gjuhën shqipe si dhe posedimi i librave të përpiluar në këtë gjuhë ishte i paligjshëm. (Somel, 1997: 452).

Në kushtet e terrorit osman, pas shpërbërjes së Lidhjes së Prizrenit, veprimtaritë kulturore shqiptare vazhduan në Rumani (Bukuresht, Konstancë), Bullgari (Sofje), Austri (Klagenfurt, Vjenë) dhe Egjipt (Kairo). Në Bukuresht, shoqatat si: Drita (“Drita”), Dituria (“Dituria”) dhe Shpresa (“Shpresa”) ishin të rëndësishme në përpjekjet e tyre për të ofruar mbështetje materiale për veprimtaritë arsimore shqiptare në krahinat osmane (Somel, 1997: 453). Por përpjekjet e shqiptarëve për të fituar të drejtat kulturore si popujt e tjerë të Perandorisë vazhduan. Ata krijuan një Komitet Shqiptar të Reformave, i cili i dërgoi një memorandum Vezirit të Madh në korrik të 1896-s, në emër të krishterëve dhe të myslimanëve, duke protestuar kundër ndarjeve që ekzistonin në Perandorinë Turke, sipas të cilit të krishterët ortodoksë shqiptarë konsideroheshin grekë ose sllavë, sipas vendit ku kishin lindur, në jug apo në veri. Një vit më vonë, drejtuesit e Lëvizjes Kombëtare Shqiptare iu drejtuan Sulltanit me një letër, ku kërkonin që “të merren masa për njohjen e shqipes si gjuhë kombëtare, për miratimin dhe mbrojtjen zyrtare të kishave dhe shkollave, siç është aplikuar me kishat dhe shkollat bullgare dhe serbe dhe për lehtësimin e marrëdhënieve midis Shqipërisë dhe shqiptarëve që jetojnë në Itali” (Batir, 2012: 213). Në nëntor të vitit 1898 në Bukuresht, u mbajt një kongres kombëtar kushtuar shkollave shqipe dhe në përfundim i kërkohej Sulltanit, që të shpallte një dekret për të futur mësimin e detyrueshëm “të gjuhës shqipe në të gjithë shkollat e Shqipërisë pa përjashtim”. Mirëpo, ashtu si kërkesat e memorandumet e mëparëshme edhe kërkesa e Kongresit të Bukureshtit ra në veshë të shurdhër (Historia e arsimit, 2003:158-159).

Në kushtet e ndalimit të arsimit shqip, për interesa të shtetit osman, nga autoritetet u lejuan dy shkolla shqipe të Korçës, për djem dhe ajo për vajza. Por rezultatet e këtyre shkollave për ngritjen e vetëdijes kombëtare të shqiptarëve, si dhe veprimtaria e shkollave të fshehta shqipe, të hapura me shumicë në jug, e kishin shtuar shqetësimin e autoriteteve osmane dhe të Patriarkanës së Stambollit. Si rrjedhim, në fund të shek. XIX dhe në fillim të shek. XX, shpërtheu një fushatë ndjekjesh, burgimesh dhe internimesh të mësuesve dhe veprimtarëve shqiptarë (Historia e arsimit, 2003:167-168). Autoritetet osmane arritën deri aty sa të mbyllin edhe dy shkollat e Korçës, që i kishin lejuar vetë vite më parë. Në qeshor të vitit 1902, pas 15 vjet pune, ishte mbyllur Mësonjtoria Shqipe për djem. Vështirësi po kalonte edhe shkolla shqipe e vazjave në Korçë. Pas urdhërit të Stambollit që ndalonte vijimin e kësaj shkolle nga nxënëset myslimane në vitin 1904, Porta e Lartë ndaloi përdorimin e gjuhës shqipe si gjuhës mësimi në këtë shkollë dhe në fillim të vitit 1907, u lëshua urdhëri nga Veziri i Madh për mbylljen e saj (Historia e arsimit, 2003:169-171).

Dekada e fundit e shekullit dëshmoi një kërkesë gjithnjë në rritje për autonomi administrative dhe shkolla kombëtare shqipe nga fisnikët vendas. Këto kërkesa u shprehën nga mbledhjet në Manastir dhe Elbasan në vitin 1896, si dhe në Pejë dhe në Dibër midis viteve 1897 dhe 1898. Veprimtaritë e tilla shqiptare u bënë veçanërisht më intensive kur kryengritja në Kretë e viteve 1896-1897 rezultoi në një konfrontim greko-osman. Një “Komitet Shqiptar” nën udhëheqjen e Sami Frashërit u themelua në vitin 1897 në Stamboll, duke shprehur të njëjtat kërkesa. Reagimi i shtetit osman ndaj këtyre aktiviteteve dhe kërkesave ishte shtypja e çdo lëvizje kulturore shqiptare deri në vitin 1908 (Somel, 1997:454).

Dr. Dritan Demiraj/

Autor i librave: “Shërbimet Sekrete të Federatës Ruse” dhe “Strategjia Ushtarake e Federatës Ruse” 2023.

Duke qënë se javët e fundit SHBA-të kanë akuzuar Federatën Ruse se nën udhëzimet e presidentit Vladimir Putin, Komanda Ruse e Hapësirës po planifikon dërgimin e armëve bërthamore në gjeo-hapësirë me qëllim shkatërrimin e satelitëve, mendoj se është relevante një analizë në lidhje me rreziqet dhe kërcënimet e dërgimit të këtyre armëve në hapësirë. Kjo përbën edhe analizën e parë të këtij lloji në mediat dhe portalet Shqiptare këtu në SHBA dhe Shqipëri.

Federata Ruse ka në dispozicion kapacitete të larta për të ekzekutuar sulme nukleare globale, por nuk është e mjaftueshme të kesh vetëm armët dhe platformat për t’i lëshuar ato, por në të njëjtën kohë kërkohen edhe rrjetet e komandim-kontrollit, komunikimit dhe të drejtimit në mënyrë që ato të komandohen dhe drejtohen në drejtim të objektivit të sulmit.

Zbulimi, identifikimi dhe mposhtja e sulmeve bërthamore të kundërshtarit, kërkon një infrastrukturë shumë të avancuar e cila është e kushtueshme dhe pikërisht për këtë qëllim, Federata Ruse ka krijuar Komandën e Forcave të Hapësirës së Federatës Ruse (KV-Kosmicheskiye Voiska). Kjo komandë është përgjegjëse për lëshimin e satelitëve ushtarakë në hapësirë, ndërveprimin e tyre dhe zbulimin e kërcënimeve me bazë në hapësirë nga raketat balistike ose hipersonike, misioni i të cilave mund të jetë goditja e satelitëve ushtarakë rusë ose një sulm i organizuar kundër Federatës Ruse.

Forcat e Hapësirës (Kosmicheskie Voyska Rossii, KV) janë degë e Forcave Hapësinore Ruse, e cila ofron paralajmërime për hapësirën ajrore, sovranitetin ajror dhe hapësinor dhe mbrojtjen e Federatës Ruse. Kjo komandë u bashkua në datën 15 gusht 2015 me Forcat Ajrore Ruse dhe Forcat e Mbrojtjes së Hapësirës Ajrore Ruse, pasi krahu i pavarur i shërbimit u shpërbë në vitin 2011.

Në datën 15 gusht 2015, Forcat Ajrore dhe Forcat e Mbrojtjes Ajrore Ruse u bashkuan për të formuar Forcat Ruse të Hapësirës Ajrore. Komandanti i Forcave Hapësinore, gjeneral kolonel Vladimir Popovkini ka deklaruar në muajin janar 2006 se 18 satelitë ‘GLONASS’ do të ishin operacionalë në orbitë deri në vitin 2008. Në muajin tetor të vitit 2010, ky sistem u bë plotësisht funksional. Formacionet e Forcave Hapësinore Ruse përfshijnë Korpusin e 3-të të Mbrojtjes së Raketave dhe të Hapësirës dhe një Divizion të Paralajmërimit të Sulmeve Raketore, të dyja me selinë e tyre në Solnechnogorsk në afërsi të Moskës. Instalimet dhe asetet e tyre përfshijnë stacionin e radarit ‘Hantsavichy’ në Bjellorusi, një numër të caktuar radarësh të tjerë të mëdhenj paralajmërues dhe sistemin e raketave anti-balistike A-135, i cili mbron Moskën dhe sistemin luftarak me lazer anti-ajror ‘Peresvet’ që ka mision mbrojtjen nga raketat strategjike kundërshtare.

Kompleksi ‘Okno’ që është i vendosur dhe funksionon në afërsi të qytetit Nurek në qëndër të Taxhikistanit, është një objekt i madh i gjurmimi optik që ka mision të monitorojë objektet në hapësirë. Kompleksi ‘Okno’ është në gjendje të gjurmojë objekte deri në 40.000 km largësi nga Toka, deklaruan burimet e inteligjencës në momentin e vendosjes së saj në gadishmëri në vitin 2002. Ky objekt përfshin pajisje të ngjashme me teleskopet të vendosura në disa sfera të mëdha, të ngjashme me sistemin e SHBA-ve ‘GEODSS’.

Hapësira do të shërbejë si fushëbeteja kryesore e luftës kundër SHBA-ve nga forcat e Federatës Ruse në rast të një konflikti të mundshëm në të ardhmen. Për këtë qëllim, ushtria ruse është duke zhvilluar, prodhuar dhe ka testuar një sërë armësh të avancuara dhe shumë të fuqishme, të cilat do të mundësojnë ekzekutimin e sulmeve në hapësirë. Planizuesit strategjikë rus prej vitesh kanë studiuar taktikat dhe strategjitë e luftës së ushtrisë amerikane gjatë dy dekadave të fundit në zonat e konfliktit në të gjithë globin.

Konkluzioni i tyre është se kapacitetet e forcave amerikane të hapësirës, ishin shkaku kryesor për krijimin e superioritetit dhe performancës së shkëlqyer ushtarake të fushatave ushtarake në Kosovë, Irak, Afganistan, Libi dhe në Siri. Në këtë rast, po rikujtoj sukseset e fillimit të këtyre fushatave jo për kaosin që i ndoqi këto fushata më pas, deri në tërheqjen e paorganizuar nga Afganistani në vitin 2021. Aftësia e ushtrisë amerikane për të realizuar sulme të fuqishme me shpejtësi dhe precision është i pakrahasueshëm në historinë e luftërave botërore, duke minimizuar në maksimum humbjet e jetës së civilëve gjatë ekzekutimit të këtyre operacioneve të gjera ushtarake.

Këtu një rol të jashtëzakonshëm kanë padyshim aftësitë dhe kapacitetet e agjensive amerikane të inteligjencës qofshin ato të CIA-s apo të DIA-s, aftësitë e të cilëve për të ndjekur dhe asgjësuar nga toka ose nga ajri objektivat e rëndësisë së veçantë (HVT) si në rastin e Sadam Hysein-it, Osama bin Laden-it, Abu Musab al-Zarkaw-it, Kasem Sulejman-it, Dr. Awman al-Zawahir-it, etj janë vërtetuar tashmë në nivelet më të larta. Këto operacione speciale por edhe qindra të tjera, kanë treguar se sado të fshehta të jenë operacionet e terroristëve edhe sikur të duhen më shumë se 25 vite si në rastin e Dr. Awman al-Zawahir-it, përsëri agjensitë amerikane të inteligjencës kanë aftësinë të gjejnë, planizojnë dhe ekzekutojnë me sukses eliminimin e tyre.

Në këtë këndvështrim, këto kapacitete por jo vetëm i mundësojnë SHBA-ve këtë superioritet kaq të madh duke kombinuar edhe aftësitë e larta të konstelacionit satelitor më të mirë dhe më të madh në botë. Arsenali Amerikan i hapësirës është lëshuar dhe vënë në shfrytëzim nga një kombinim i industrisë private, Komanda e Forcave Ajrore, Komanda e Forcave të Hapësirës dhe Zyra Kombëtare e Rikonicionit (NRO) e dislokuar në Chantilly të Virxhinias, ekzistenca e të cilës ishte e klasifikuar deri në vitin 1992.

Duke parë dhe analizuar sa më lartë, rusët dolën në konkluzionin se për sa kohë që SHBA-të kanë kapacitet superior në hapësirë, e cila u mundëson atyre sukses në fushëbetejë, në të njëjtën kohë ajo është një fushë që në rast se nxirret jashtë luftimit i nxjerr ata zbuluar për shkak të vartësisë së tyre të plotë prej saj. Rëndësia e satelitëve mund të krahasohet me suksesin e futjes në përdorim të GPS-it për civilët. Në të njëjtën mënyrë, forcat ushtarake amerikane varen prej 31 satelitëve të GPS-it për detyra si psh sinkronizimi i operacioneve ushtarake, goditja e objektivave nga ajri dhe nga toka, vendodhja e personelit, etj.

Sipas ish komandantit të Komandës Strategjike Amerikane (STRATCOM) gjeneralit John Hyten: “Vartësia e ushtrisë amerikane nga satelitët në hapësirë sa i përket perspektivës së Komandës Strategjike të Hapësirës për Parandalimin dhe Sigurinë, është themelore për çdo operacion ushtarak që realizohet në ditët e sotme në të gjithë globin”. Gjenerali amerikan John Hyten ka pranuar se çdo avion sulmi ose bombardues, dron sulmi ose zbulimi, anije luftarake ose njësitë ushtarake kanë vartësi kritike nga operacionet e realizuara nga hapësira. Në të njëjtën kohë, ai ka pranuar se Rusia është duke ndërtuar armë të fuqishme për luftë në hapësirë, me qëllim kërcënimin e satelitëve amerikanë të cilët operojë në hapësirë.

Si përfundim, kjo është pikërisht arsyeja përse rusët kanë vendosur që të rrisin presionin kundër SHBA-ve nëpërmjet kërcënimit se me vendosjen e armëve bërthamore në hapësirë, janë në gjendje të rrezikojnë sigurinë dhe për rrjedhojë funksionimin e satelitëve amerikanë aq të domosdoshëm për komandim-kontrollin e sistemeve të avancuara të armëve në tokë.

Rafaela Prifti/

The New York City Hall hosted the 16th year of Kosova Independence at the Council Chambers on Monday evening. Mark Gjonaj, former Councilmember and organizer, delivered the main remarks calling on the United States, its partners, and the international community to immediately cease all of Serbia’s actions that undermine Kosova and the Balkans.” He called attention to the fight for freedom by the Kosova Liberation Army and the power of endurance. “On this 16th anniversary, we are reminded of the hurdles and challenges Kosova has faced to emerge from the war as a new country founded on the Albanian fight for freedom. This is an independence that was not won, but was paid for by decades of blood, sweat, and tears,” said Gjonaj. By highlighting the violent acts committed by Serbs in the course of the recent months as in the past, he emphasized the importance of “bringing these war criminals to justice.”

As the US representative of a Congressional district with a majority Albanian population, the event’s special guest, Congresswoman Alexandra Ocasio-Cortez called for the end of impunity for the Serb violators in order to hold them accountable before the law, as she is a co-sponsor of Resolution 36.

During the event, New York City Council Member Robert Holden presented proclamations to three honorees with remarkable achievements and contributions in serving the community: Ismet Dedushaj, Imam Ferid Bedrolli and Albana Krasniqi. While Mr. Dedushaj and Imam Bedrolli thanked the hosts for the recognition, Ms. Krasniqi could not be there in person. Ana Mani, Assistant to the Ambassador at Kosova General Consulate in New York accepted the proclamation on Ms. Krasniqi’s behalf.

The organizer thanked the hosts: Speaker Adrienne Adams, Councilmembers Robert Holden, David Carr, Joseph Borelli, Kristy Marmorato, special guest, Congressmember Alexandria Ocasio-Cortez, Head of Mission at Consulate General of the Republic of Kosova Blerim Reka, Deputy Ambassador of Albania to the UN Arian Spase, dignitaries from Kosova: Ilir Ferati, Mayor of Istog, Ali Nimanaj, Kushtrim Buleshkaj, Arben Kabashi, Driton Alihajdaraj, the NY City Council Staff.

Performances by three youth dance groups: Meso Shqip, Shkolla Shqipe Alba Life and Albanian School Rrenjet Shqiptare showcased traditional Albanian costumes and folklore.

Vatra’s Council Member Ibrahim Kolari was there and was recognized by honorable Mark Gjonaj. Vatra’s Board member, Angjelina Nika, Great Master, was also dance director of the performance group of Albanian School – Rrënjët Shqiptare – Albanian Roots. Representatives and members of organizations such as Dibra Association, Plave Guci Foundation, Albanian American Association Skenderbej, Albanian Knights NJ were among many who joined in the celebration of Kosova’s 16th anniversary of independence hosted by NY City Hall.

Rafaela Prifti/

Marko Kepi shpalli publikisht kandidaturën e tij si republikan për Senatin e shtetit të Nju Jorkut në mjediset e lokalit Tatiana Grill në lagjen Brighton Beach, në Bruklin, të dielën në mesditë. “Kepi është kandidati i cili ka zyrtarisht mbështetjen e Partisë republikane,” tha Kryetari i Degës së kësaj partie për Bruklinin, Ritchie Barsamian. Në hapjen e fushatës për garën senatoriale Marko Kepit i qëndronin në krah politikanë të cilët kanë qenë në parlamentin e Nju Jorkut për vite me radhë si Senatori Marty Golden (2003-2018), si edhe ligjvënës të rinj si anëtari i Asamblesë Alec Brook-Krasni, deputeti Michael “Misha” Novakhov i zgjedhur në nëntor 2022. 

Folësit e vlerësuan Kepin si kandidat me cilësitë dhe përgatitjen e nevojshme për të fituar një vend në Senatin e Nju Jorkut, i cili është dhoma e lartë e legjislaturës, me 63 senatorë. Kepi, i cili ka qenë i angazhuar në veprimtari politike të komunitetit shqiptar në Nju Jork, tha se ka dashur të jap kontributin e tij në realizimin e “ëndrrës amerikane” sepse beson tek ajo dhe se ai vetë ka mësuar shumë se si të përfaqësojë interesat e elektoratit qysh nga koha kur ndihmonte në zyrat e Bruklinit të Senatorit Golden. 

Sipas rregullave zgjedhore, fushata e kandidatit fillon me plotësimin e peticioneve dhe mbledhjen e fondeve që të mund të jetë në fletëvotim në zgjedhjet e nëntorit 2024. “Duke pasur një senator republikan, ne kemi mundësi të pengojmë supermaxhorancën e demokratëve në kryeqytetin tonë, Albani,” thanë folësit, duke nxitur të pranishmit të përkrahin Marko Kepin. Anëtarë të shoqatave, aktivistë të rinisë, banorë të zonës Brighton Beach, përfaqësues të komunitetit pritën me duartrokitje kandidatin republikan Marko Kepi. 

Marko Kepi është bashkëthemelues i shoqatës Rrënjët Shqiptare, e njohur për organizimin e paradës shqiptare në parakalimin vjetor të kombësive të Nju Jorkut. Ai ka kryer studimet për Drejtësi Kriminalistike në John Jay College dhe është anëtar i forcave rezerviste të marinës (USMC) nga viti 2017. Kjo është e dyta herë që garon për Senatin e Nju Jorkut. 

Kepi dhe folësit theksuan se partia republikane qëndron e bashkuar – një temë me shumë rëndësi në këtë kohë për republikanët. Mbrëmë u mbajtën primaret e partisë në Karolinën e Jugut në vazhdën e shteteve që votojnë për kandidatin presidencial. Presidenti Trump (2016-2020) kërkon mandatin e dytë në zgjedhjet e nëntorit të këtij viti dhe ish-guvernatorja e këtij shteti Niki Heili mandatin e parë. Në votimet e mbrëmshme Trumpi mori 59.8 për qind dhe Heili 39.5.

Anëtari i Kryesisë së Federatës Pan Shqiptare të Amerikës Vatra, Dr. Paulin Marku, Kryetari i degës Hudson Valley, Gëzim Nika, Mjeshtër i Madh, anëtare e Këshillit të Vatrës dhe Ambasadore e Kulturës shqiptare në diasporë, Angjelina Nika, Mjeshtër i Madh, shprehën mbështetje në hapjen e fushatës sot për Marko Kepin si kandidat për Senatin e Nju Jorkut. 

Prof. Begzad Baliu/

(Fragment nga një tekst më i gjatë)

Gjuha shqipe në Shqipëri, përkatësisht në dokumentet zyrtare sigurisht zë një vend të nderuar, por në jetën shoqërore, kulturore, fetare dhe madje akademike, nuk e ka përmasën moderne të studimit të cilën do të duhej ta kishte. Gjuha shqipe në Kosovë jo vetëm nuk e ka vendin e duhur në dokumentet shtetërore për 90% të popullatës e cila e përdorë me shkrim dhe me gojë, po ajo gjithnjë e më shumë po e humb pozitën e saj në dokumentet ndërkombëtare, duke e vënë gjuhën shqipe si gjuhë të dytë, dhe gjithnjë e më shumë po e humb hapësirën e saj të studimit e mësimit të saj dhe me numrin e orëve në institucionet shkollore. I është dashur një kryengritje e armatosur dhe i janë dashur shumë beteja politike kombëtare e ndërkombëtare popullit shqiptar në Maqedoni, që gjuhën shqipe ta bëjnë gjuhë të përmasave shtetërore, sikur është maqedonishtja, dhe kjo luftë vazhdon pikërisht për zbatimin e sajnë raport me institucionet qendrore dhe rajonale. Një shkallë ngritjeje dhe vlerësimi e përdorimi sot gjuha shqipe ka fituar edhe në dokumentet juridike të shtetit të Malit të Zi e Serbi.

Pas rënies së sistemit komunist përmasa e vlerësimit dhe studimit të gjuhës shqipe u zgjerua edhe në hapësirën Evropiane e Amerikane, pa humbur asgjë edhe në hapësirën Lindore të Globit, përkundrazi duke e zgjeruar përmbajtjen modeste të vendit të saj që e kishte më parë. Gjuha shqipe sot ligjërohet si dije për nxënie arsimore, përkthimi për nevoja administrative, sigurie e diplomacie, si dhe për kërkime shkencore në kontekstin kontrastiv e krahasues, në shumë shtete dhe në shumë institucione shkencore, por gjuha shqipe, Shqipëria dhe Kosova, ende nuk e kanë vendin e duhur të saj në faqet e botimeve shkencore dhe enciklopedike, si kusht i domosdoshëm për pamjen e saj të sotme në botën globale, dhe si kusht i domosdoshëm për Shqipërinë dhe Kosovën në diplomacinë, sigurinë, ekonominë dhe perspektiven e përbotshme.

Nëse pamja, përkatësisht vendi i gjuhës shqipe dhe vendi i Shqipërisë dhe Kosovës në botimet enciklopedike kombëtare dhe ndërkombëtare është posaçërisht i zbehtë dhe posaçërisht i varfër e shqetësues, ky sigurisht nuk është vetëm faji i institucioneve dhe editorëve të këtyre botimeve, ky është faji i institucioneve tona shkencore, të cilat ende nuk kanë botuar vëllime enciklopedike në gjuhën shqipe dhe në gjuhë të huaja, që botuesve nëpër botë tu ofrojnë informacione të sakta dhe të plota.

A nuk është kjo një prej arsyeve pse gjuha shqipe të mbrohet edhe me ligj! A nuk është kjo edhe një prej arsyeve pse obligimet ndaj gjuhës shqipe, njohjes, dokumentimit dhe obligimeve që kemi ndaj saj t’i bëjmë të ligjshme dhe të obligueshme për institucionet tona kërkimore dhe shkencore.

Gjuha shqipe dhe korpusi i fjalësit të saj, ashtu si edhe atdheu ynë, kufijtë e tij, qytetarët dhe institucionet, janë vlerat më domethënëse që historikisht ka trashëguar populli shqiptar. Prandaj përdorimi i saj, sa më pak i cenueshëm nga gjuhët dhe fjalët e huaja, është detyrë jona dhe obligim për ta bartur atë te trashëgimtarët tanë.

Në Republikën e Kosovës dy dekadat e fundit janë miratuar nga institucionet ndërkombëtare dhe shtetërore shumë ligje dhe rregullore që të bëjnë të mendosh sikur i kemi kryer të gjitha punët dhe sikur të mos ishim shteti që ka më së paku ligje në rajon dhe Evropë. Në Kosovë mund të gjesh rregullore për mbrojtjen e kafshëve nga rrahja e barinjve (Komuna e Prizrenit) dhe Ligj për bletari (shih, Kuvendi i Kosovës, Ligji Nr. 02/L-111), por gjuhëtarët e Kosovës prej shumë kohësh kapin kokën me të dy duart, duke dialoguar e duke monologuar në televizionet dhe mediat e Kosovës në lidhje me propozimin e ligjit për mbrojtjen e shqipes standarde:

Çka do të shkruajmë në atë ligj?

Si do të duket ai ligj?

Kush do të dënohet me atë ligj?

Si do të flasim pas miratimit të atij ligji apo do të kthehemi në një popull memec!

Si do të flasim në institucione, në kafene, në rrugë e sidomos në shtëpi?

A do të guxojmë të ligjërojmë ne gjuhëtarët në universitete e në shkolla me shqipen standarde apo me gjuhën e nanës!

A do të arrestohemi në rrugë nga policia tek flasim me kolegët në dialekt, në variant, në të vërtet në slleng!

A do të na përgjojnë spiunët e gjuhës pranë dritares tek u themi nënave tona nanë e jo nënë!

Kuku nanë, kuku nanë, kuku nanë!

A nuk është kjo arsyeja pse gjuha shqipe si dhe atdheu e kufijtë e tij, duhet mbrojtur me ligj!

Me gjuhën standarde, në të vërtetë në shqipen standarde, populli shqiptar kudo dhe kurdo sot përshkruan të drejtat dhe obligimet e tij qytetare, kushtetuese dhe ligjore ndaj pasurisë materiale që e rrethon dhe ndaj pasurisë shpirtërore me të cilën mbahet përballë të tjerëve. Me gjuhën standarde shqiptarët përshkruajnë ligjet dhe Komentarin e tyre, dokumentet e marrëveshjeve ekonomike, dokumentet e marrëveshjeve diplomatike dhe të sigurisë kombëtare e globale, vademekumët mjekësorë etj.

A nuk do të kërkonte ligji për gjuhën edhe zbatimin e tyre me terminologji shqipe e nocione të kuptueshme së pari për institucionet shtetërore dhe popullatën që është e obligueshme ta zbatojë marrëveshjen, në vend se të nënshkruajnë marrëveshje të kësaj natyre fillimisht në gjuhën angleze në Bruksel, në mënyrë që pas përkthimit të saj në Prishtinë, të dalë një mesazh i tjetërsuar dhe i dëmshëm për institucionet tona shtetërore.

A nuk do të kërkohej pastaj që institucionet tona të pajisen me Fjalorë bashkëkohorë terminologjikë të fushave përkatëse dhe administrata jonë të arsimohej në mënyrë komplementare me dijet bashkëkohore në fushë të kulturës gjuhësore, dhe në raport me kolegët e tyre evropianë në fushë të dijes bashkëkohore në fushat përkatëse.

A nuk do të kërkohej prej institucioneve arsimore që të përgatisnin programe profesionale për kulturën e gjuhës standarde dhe nivelin profesional të ligjërimit dhe përdorimit me shkrim të stilit administrativ, juridik, tekniko-shkencor, mjekësor, politik e diplomatik, prej të cilës do të krijohej edhe një dokumentacion i qartë dhe kredibil i pasurisë sonë private dhe publike.

A nuk janë këto vetëm disa prej arsyeve pse përdorimi i standardit në institucionet shtetërore dhe kombëtare duhet mbrojtur me ligj!

Gjuha shqipe është përbërësi më i rëndësishëm i trashëgimisë sonë kombëtare, e trashëgimia jonë është e mbrojtur me ligj. Në Kosovë gjenden shumë institucione kryesisht religjioze dhe shumë objekte të trashëgimisë së antikitetit ilir, objekte të trashëgimisë bizantine, të trashëgimisë orientale e oksidentale, mesjetare e të kohës së re, të cilat janë të mbrojtura me ligje vendore dhe madje ndërkombëtare. Për shkak se ato institucione religjioze apo kulturore nuk i kemi identifikuar, përkatësisht emërtuar me gjuhën a terminologjinë e duhur, shumë prej tyre në dokumentet e administratës sonë dhe në dokumentet e diplomacisë, përkatësisht trashëgimisë ndërkombëtare kanë marrë konotacione të ndryshme dhe madje kanë përfituar statuse të ndryshme, sikur ato të mos ishin objekte të trashëgimisë sonë, por e trashëgimisë së fqinjëve, përkatësisht popujve të tjerë, sado shqiptarët shumë herë ato i konsiderojnë objekte të kultit të tyre pagan dhe objekte të një periudhe të largët të trashëgimisë evropiane të tyre. Një gjuhë historike sikur është gjuha shqipe dhe një gjuhë standarde e përdorur drejt me termat e nocionet shkencore që i zotëron sikur është gjuha shqipe, e përdorur drejt dhe saktë në komunikimin ndërkombëtar nuk do t’i linte këto objekte jashtë sistemit tonë, përkatësisht jashtë thesarit tonë kulturor me përmasa sa kombëtare aq edhe ballkanike, evropiane e globale.

Evropa sot në një mënyrë përfaqëson një entitet transnacional dhe mbinacional, përcjellur nga shumësi të rëndësishme vlerash, të projektuara nga etërit e kësaj ideje, filozofët, shkrimtarët e intelektualët anglezë, gjermanë, francezë, italianë, spanjollë etj. Ndërsa psikologu, semiotisti dhe indoevropianisti rus V.V. Ivanov këtij parimi të njohur i jepte përmasa universale: “Çdo gjuhë është një gjedhe e universit, një sistem semiotik i të kuptuarit të botës, dhe nëse kemi 4000 mënyra të ndryshme për të përshkruar botën, kjo na bënë më të pasur. Duhet të përkujdesemi për ruajtjen e gjuhëve ashtu siç përkujdesemi për ekologjinë. (V. V. Ivanov, Recontructing the Past, 1992, f. 4, sipas Eko, 2008, f. 328)

A nuk është kjo arsyeja e domosdoshme pse gjuha standarde e komunikimit tonë me shkrim dhe me gojë në institucionet tona shtetërore, arsimore dhe publike duhet të mbrohet me ligj!

Zhvillimet e fundit në fushë të teknologjisë kanë bërë që të zhvillohen më shumë dhe më shpejtë disa fusha të gjuhësisë. Lëvizjet globale, emigrimi dhe turizmi, bashkëpunimi tregtar dhe kulturor ka bërë që në plan të parë të dalë zhvillimi i leksikografisë dy e më shumë gjuhësore dhe mësimdhënia e gjuhëve të mëdha, sikur është gjuha angleze, gjermane, italiane dhe franceze e spanjolle. Shqipja hyn ndër ato gjuhë që dekadat e fundit ka bërë shumë dhe ka pasur një komunikim e zhvillim të dendur në këto dy fusha, por krahas zhvillimit të teksteve e doracakëve për mësimdhënien e gjuhëve të huaja nga shqiptarët, dhe krahas zhvillimit të doracakëve dygjuhësorë e shumëgjuhësorë të shqipes me gjuhët tjera dhe anasjelltas, koha është të zhvillojmë dhe standardizojmë përgatitjen dhe botimin e doracakëve për mësimin e shqipes standarde për brezin e ri të emigrantëve shqiptarë dhe përgatitjen dhe botimin e fjalorëve terminologjikë të fushave të ndryshme për administratën shtetërore të shteteve shqiptare dhe institucionet arsimore të shkollave shqipe.

Zhvillimet e reja në vend dhe në botë diktojnë jo vetëm ekonomizim fjalësh, por edhe ekonomizim tekstesh, e kjo do të thotë tekste të shkarkuara sa më shumë nga karakteri akademik i njohjes dhe i të nxënit të gjuhës, të përshtatura për brezin e ri. Me logjikën e fajit të përhershëm ndaj sistemit politik që mbizotëronte në periudhën e Kongresit të Drejtshkrimit të Gjuhës Shqipe(1972), me logjikën e fajësimit të shqipes standarde, si sistem i pamundshëm i të nxënit, ne mund të arrijmë vetëm tek koncepti i Çomskit për ndërtimin e “gjuhëve të panxëna”, gjuhë që nuk mund të kapen nga aftësia gjuhësore, sepse në çdo rast kjo e fundit do të bënte zgjidhje të gabuara (Shih, Çomski, 2007, 150). Brezi i ri duhet të mësojë gjuhën që i duhet dhe jo gjuhën që duhet ta dijë. Kjo do të thotë një drejtshkrim të ekonomizuar për nxënësit, studentët, qytetarët. Siç do të shprehej Martine, “Ligji, sa më pak mundim për një qëllim të caktuar vlen edhe për gjuhën” (Martine, 2020, 149). Drejtshkrimi i sotëm i gjuhës shqipe është botuar vetëm për lektorët dhe specialistët e gjuhës, por jo edhe variante të tjera për nxënësit, mësuesit, specialistët e dijeve jogjuhësore”.

Le t’i referohemi së fundi një përcaktimi të Profesor Shefki Sejdiut, mbi raportet e gjuhës shqipe me zhvillimet globale në fillimet e tij: “zhvillimi i hovshëm i shkencës dhe teknikës e krijimi i marrëdhënieve të reja shoqërore në plan kombëtar e ndërkombëtar, bënë që jeta dhe sjelljet e nje-riut të ndërrojnë kualitativisht. U krijuan një botë e ha¬pur dhe shoqëri të hapura, ku komunikimi midis njerëzve, po¬pujve dhe kulturave u bë i domosdoshëm, andaj edhe gjuha si mjet komunikimi par excellence do të duhej t’i përcillte këto zhvillime shoqërore dhe, konform di¬na¬mi¬kës së tyre, të gjente forma shprehëse për ta pasqyruar në më¬nyrë sa më të përshtatshme e racionale këtë realitet. Kjo shpre¬hje e këtij realiteti ka mundur të bëhet efikase vetëm pë¬r¬mes proceseve normizuese e standardizuese të sis¬te¬me¬ve, të nënsistemeve e të strukturave gjuhësore mbi baza të pë¬rvojës dhe kërkesave të njeriut. Këto baza, mbi të cilat nje¬riu e mbështet përvojën e vet janë natyra, ku¬l¬tu¬ra dhe civilizimi, entitete te të cilat vërehen raporte re¬lacionale, që, shikuar nga aspekti kognitivo-kontekstual dhe semantiko-referencial, do të përkonin me natyroren, ku¬lturoren dhe civilizuesen, kurse nga aspekti sistemor-komunikativ do të përkonin me gjuhën /në kuptimin so¬sy¬rian/, me gjuhën letrare dhe gjuhën standa¬r¬de, sisteme që shprehin shkallë të ndryshme normativite¬ti. (Sejdiu, 2002, 107-108). Profesor Sejdiu, me këto parime në të vërtetë u përgjigjej koncepteve të psikologut zviceren Zhan Piazhe, për të cilin “gjuha është një institucion kolektiv” (Piazhe, 1979, 278)

Kryeredaktori i revistës franceze Esprit (Fryma), dhe personalitet me ndikim në lëvizjen panevropiane, Zhan Mari Domanek në prag të përfundimit të Luftës së Ftohtë dhe rënies së sistemit komunist, pati caktuar dhjetë parime me të cilat duhej ndikuar kultura franceze në kulturën evropiane, prej të cilave pesë të parat i takonin gjuhës dhe mësimdhënies. A nuk janë konceptet e tij një model i mirë edhe për ndërtimin e koncepteve dhe parimeve se si të mbrojmë gjuhën shqipe brenda rrethanave të reja të krijuara në këtë periudhë pasglobaliste. (Domanek, 1990, 145-146)

Bartës të këtyre dy projekteve do të mund të ishin Instituti i Librit Shkollor, një institucion i formatit të madh kombëtar, rëndësia e të cilit sot është më e madhe se rëndësia e secilit prej Universiteteve Publike që kemi hapur nga Gjirokastra deri në Mitrovicë, prandaj cilido prej tyre po të shndërrohej në Institutin e Librit Shkollor do të kishte funksionin kombëtar më të rëndësishëm se Universiteti i qenë aty. Po kështu mund të thuhet edhe për Qendrën e Enciklopedisë a Leksikografisë Kombëtare, e cila për nga rëndësia mund do të tejkalonte interesat dhe vlerat kombëtare të dy akademive dhe instituteve albanologjike që kemi në Tiranë e në Prishtinë, Shkodër, Shkup etj.

Këtu, në Qendrën e Enciklopedisë a Leksikografisë Kombëtare, do ta kishte vendin edhe Thesari i trashëgimisë gjuhësore, materiale e shpirtërore të popullit shqiptar dhe Komisioni i Mbrojtjes së Shqipes Standarde me ligj.

Dhe, a nuk është kjo një prej arsyeve që ligji për gjuhën të miratohet e të funksionalizohet në të mirë të trashëgimisë së popullit shqiptar e në të mirë të vetë gjuhës si thesar yni i vetëm.