Dr. Paulin Marku/

Vijon nga numri i kaluar…

Ismail Qemali ishte një ndër figurat kryesorë të veprimtarisë politike, diplomatike e organizative në fillim të shekullit XX. Veprimtaria e tij nuk mbeti vetëm ne suazën politike por pati jehone te madhe dhe ne qarqet ndërkombëtare. Diplomatet e huaj interesoheshin dhe mblidhnin informacione për situatën ne Perandorinë Osmane dhe për rrjedhojat dhe per ngjarjet ne ballkan, përfshirë edhe viset shqiptare. Kancelaritë e huaja i ndiqnin me interes zhvillimet politike te Portës se Larte, kabinetit qeverisës xhonturk si dhe te gjitha lëvizjet e kontaktet e Elitës politike shqiptare, dhe te krerëve te ndryshëm te krahinave shqiptare. Një nder personalitet e kohës qe kishte peshe ne politiken zyrtare te Stambollit dhe ndikim ne krahina te ndryshme shqiptare si dhe ne qarqet diplomatike, ishte Ismail Qemali. Ai ishte një zë i forte ne mbrojtje te interesave te shqiptareve ne parlamentin e Stambollit për vitet 1908-1912, si dhe ishte njeri prej ideatorëve ne realizmin me sukses te aktit te Pavarësisë se Shqipërisë, për te vijuar me shtetformimit dhe ngritjen e institucioneve ne Shqipëri…Ismail Qemali shprehej se, shqiptarët reaguan pas shtypjes dhe forcës që ushtruan Turqit e Rinj ne vitin 1910 ne Vilajetin e Kosovës, 1911 ne Malësi te Mbishkodrës për të imponuar me çdo kusht implementimin e reformave. Kjo situate pakënaqësie përshkallëzoi dhe ne vitin 1912. Ne janar te vitit 1912 ndodhen dy ngjarje te rëndësishme qe ndryshuan rrjedhën politike ne viset shqiptare, se pari, shpërndarja e parakohshme e parlamentit dhe, se dyti, mbledhja e taksimit në janar të 1912-ës. Ne zgjedhjet e parakohshme qe u zhvilluan ne vitin 1912 xhonturqit bene te pamundurën qe Ismail Qemali, te mos te fitonte mandatin e deputetit sepse ata e konsideronin një prej kundërshtarëve me te forte politik dhe influence te madhe tek shqiptaret Brenda dhe jashtë vendit. Ismail Qemali nuk arriti të fitonte mandatin e II-të, të deputetit por gjithsesi ai nuk e ndaloi veprimtarinë politiko-diplomatike nëpër kancelaritë Evropiane për të lobuar në mbrojtje të drejtave kombëtare të popullit shqiptarë. Ai përpiqej që të binte diplomacinë e Vjenës, Romës, Londrës, etj, se ishte në dobi jo vetëm të shqiptarëve por edhe të Perandorisë Osmane dhe të Fuqive Evropiane që të njihen sa më parë kufijtë dhe t’i jepej autonomia Shqipërisë. Veprimtaria e Ismail Qemalit ndiqej me interes nga diplomatët e huaj, të cilët nëpërmjet relacioneve, njoftimeve dhe telegrameve të ndryshme raportonin tek eproret e tyre rreth gjendjes së shqiptarëve në prag të Pavarësisë së Shqipërisë. Sipas burimeve diplomatike situata ishte ne përkeqësim me daljen e pranverës se vitit 1912. Me e tensionuar ishte popullata në verilindje të Shqipërisë. Fuqitë e Mëdha dhe fqinjët ballkanikë e ndoqën me shumë kujdes situatën dhe mbajtën qëndrime të ndryshme ndaj kërkesave të shqiptarëve. Në një takimin që Ismail Qemali pati me diplomatin italian Labia, ishte shprehur se shqiptarët nuk kanë marrë asnjë ndihmë nga Italia edhe pse gjithmonë kishin shpresuar shumë tek ata. Ismail Qemali i kishte kërkuar konsullit që shteti i tij, Italia te mbështeste shqiptaret dhe t’iu shpërndante një sasi të konsiderueshme armësh. Në atë takim, Ismail Qemali i kishte folur se i frikësohej rrezikut të ndonjë ndryshimi territorial në dëm të programit shqiptar sepse Lufta Italo-Turke e kishte dobësuar Perandorinë Osmane. Ai ishte takuar dhe me përfaqësuesit e lartë të qeverisë greke, përkatësisht Kryeministrin Venizelos dhe ministrin e Jashtëm, Lambros Koromilas. Gjatë bisedimeve Ismail Qemali iu kishte kërkuar mbështetje në të holla dhe armatim për Lëvizjen Kombëtare Shqiptare. Përgjigjja e qeverisë greke për të mbështetur kërkesën e I. Qemalit rezulton negative për shkak se binte ndesh me interesat e saj në vilajetin e Janinës. Ai vijonte te zhvillonte takime te ndryshme me përfaqësues te Perandorisë Austro-Hungareze, Britanike dhe Italiane duke iu kërkuar mbështetje dhe ndihma për Lëvizjen Kombëtare. Sipas mbledhjes se Taksimit ne janar 1912, Hasan Prishtina do te organizonte Kryengritjen qe do te inicionte ne Kosove per t’u shtrire ne te gjitha viset shqiptare dhe Ismail Qemali ishte caktuar te lobonte ne Evrope për te fituar mbeshtjen e ndërkombëtareve dhe takonte komunitetin shqiptar për te mbledhur fonde. Me 11 tetor 1912 kryediplomati Berchtold kishte deklaruar përpara delegacionit hungarez: “politika jone ne Ballkan nuk është një politike pushtimi, por kjo nuk do te thotë se nuk interesohemi per ngjarjet qe ndodhin ne këtë krahine. Ne kemi ne Gadishullin Ballkanik interesa jetësore dhe ne do t’i mbrojmë sido qe te ndodhe”. Me 26 tetor 1912 Ismail Qemali niset nga Stambolli dhe arriti ne Bukuresht se bashku me Luigj Gurakuqin për tu takuar me patriot shqiptare, te cilët kishin punuar për çështjen kombëtare dhe kishin mbledhur edhe fonde. Pas këtij udhëtimi te rendesishem, qellimi i Ismail Qemalit ishte te arrinte te konludonte me sukses dhe te merrte bekimin e diplomacive Evropiane, kryesisht te Perandorisë Austro-Hungareze. Ne Vjenë Ismail Qemali u takua me ambasadorin britanik, italian dhe ajo qe ishte me e rëndësishme për te dhe te ardhmen e Shqipërisë, takimi me Ministrin e Jashtem te Austro Hungarisë, Berchtoldi. Ismail Qemali arriti te binte Vjenën qe te ngarkonte shoqërinë “Llojd” per t’i dhënë një anije qe ta dërgonte ate se bashku me patriot te tjerë ne Durres. Ai insistonte qe te nisej sa me pare për ne Durrës, pare se Shqiperia te pushtohej nga fqinjet ballkanik. Ne Trieste te Italisë, Ismail Qemali u takua me Luigj Gurakuqin dhe patriot tjere shqiptare dhe u nisen per ne Durrës. Sipas raportit te policisë, Ismail Qemali se bashku me 14 patriot shqiptar u nis nga Trieste për ne Durrës. Per disa arsye te ndryshme ishte e pamundur shpallej Pavarësia nga Durrësi dhe ata iu drejtuan Vlorës. Me 26 nentor 1912, Ismail Qemali se bashku me delegate te tjerë arriti ne Vlore dhe u priten me entuziazëm dhe gezim te madh. Ismail Qemali bashke me patritot te tjerë bene përgatitjen për Hapjen e Kuvendit Kombëtar. Kështu, me 28 nentor 1912 Shqipëria shpallet e Lire dhe e Pavarur. Konsulli austriak ne Vlore, Lejhanec njoftonte se me 28 nëntor: “Kongresi shqiptar shpalli sot ne oren 4 pasdite Pavarësinë e Shqipërisë“. Kështu, me mbledhjen e Kuvendit ne Vlore dhe me shpalljen e pavarësisë iu hap rruga e shtetformimit dhe parlamentarizmit ne Shqipëri. Delegatet në Vlorë zgjodhën Qeverinë e Përkohshme, të kryesuar nga Ismail Qemali.

NGA DALIP GRECA*

Libri’Një shkrelas në Manhattan’ u publikua pas vdekjes të poetit, shkrimtatrit tonë të dashur Luigj Çekaj. I falenderohem familjes së Luigjit-, fëmijëve të tij të mirë:Terensit, Justinës dhe Enkolanës, që ma dhuruan me dedikim. Kam pasë fatin ta njoh dhe të jetoj afër me Luigjit për 10 vite, por edhe më pas nuk i humbëm lidhjet. Sa isha tek Illyria kisha privilegjin që të isha i pari që të lexoja krijimet e reja të tij dhe i publikoja ato në gazetë. Luigji ishte i kujdesshëm në përpunimin e çdo poezie. Kishte raste kur e dorëzonte poezinë apo ciklin në redaksi dhe ndërsa kthehej nga Manhattani në Bronks, telefononte nga shtëpia për korrigjim a ndryshim vargu a fjale. Përkujdesja e tij mund të krahasonhet me përkujdesjen e poetit të ndjerë Uran Kostreci, i cili pasi dorëzonte sonetet në redaksi ksihte raste të shumta kur kthehej sërish dhe I tërhiqte ato për t’i ripunuar. Në botimin e librit në prozë”Unë vij nga Shkodra” isha redaktor i atij libri dhe gjatë procesit të redaktimit kishim debate, por gjithëmonë mirëkuptoheshim. Ka pasë raste kur kemi publikuar në Illyria shkrime me dy autorsi, Luigji dhe unë, siç ishte rasti i përurimit të shtatores së Nënë Terezës pranë Kishës “Zoja e Shkodrës”. Edhe librin e fundit, atë të pasvdekjes, e kam kaluar nëpër duar përpara se ta merrte në dorë redaktori i kujdeshëm Nikolla Spathari. *** … E kishim lexuar Luigjin si poet e si prozator, por jo aq si humorist, satirist e si qendisës bejtesh në vijim të traditës së bukur shkodrane. Kishim shijuar librat me poezi”Vjeshtë në Aeroporte”, librin e mrekullueshëm”Nënë, Ti Hije e Kaltër prej Loti”. Unë mendoj se Luigji vetëm me ato dy libra e pare poetic do të mbetej poet antologjik, por ai nuk u kënaq me aq, punoi me fjalën deri në fund të jetës. Pas vdekjes na befasoi me humorin dhe satirën e tij përmes librit që e la dorëshkrim dhe që u botua nën kujdesjen e familjes, redaktuar prej dajës së tij, shkrimtarit Nikollë Spathari, njeriu që u bë mbrojtja e Luigjit në kohët e vështira të diktaturës, kur atij i mbylleshin dyert, dhe tregohej me gisht për shkak të biografisë. Luigji i ka paraprirë librit me rrëfime poetike satirike me një përcjellje në vend të parathënies, ku tregon shtysat që e çuan tek ky libër me 259 faqe,i shkruar në vargje dhe që përmban mbi 5 mijë vargje.Në parathënie, Luigji spjegon se fillimisht e ka parë”humorin” si një kështjellë të vështirë për ta pushtuar, qoftë në respekt të humoristëve, bejtebërsve dhe humorit Shkodran, qoftë edhe për shkak të gjigandëve të këtij zhanri; qofshin botëror, apo shqiptar, ku përmend:Dritëro Agollin, Qamil Buxhelin, Miço Kallamata, Tonin Miloti, Pëllumb Kulla, Nikolla Spathari, Paulin Selimi, Niko Nikolla, Hyskë Borobojka,Filip Çakuli e të tjerë. Ballafaquar me ata, e shihte gati të pamundur për të servirur diçka të re dhe të arrirë në fushën e humorit e të satirës. Këtë mendim e kishte pa ardhur në Amerikë, mirëpo shumë shpejt ai zbuloi brenda vetes satiristin që mund ta pushtonte kalanë e humorit. E bëri këtë zbulim sapo shkeli në aeroportin J. F. Kennedy, ku vëllai John Kolë Çekaj e priti si mesi’. Luigji i takonte atij brezi krijuesish që kishte vuajtur në emër të absurdit ideologjik, për shkak të luftës së klasave, tipike kjo për diktaturat e vendeve të Lindjes. Ishte ndarë me babanë kur ishte vetëm 3 vjeç, më 1953, kur ati i tij Kola, kërcënohej me arrestim dhe u arratis, duke përfunduar në SHBA, ndërsa nëna, Gjyste, u internua në gulagët e Myzeqesë.Ardhja në Nju Jork e takoi Luigjin me atin e tij Kolë dhe iu deshën më shumë se dy muaj që të çmalleshin dhe të përjetonin e rikujtonin dramat ndaj njeri tjetrit, ai si bir, e tjetri si atë.Si shkoi tek humori? Sprovën e parë e bëri me modefikimin e vargjeve të këngës popullore të shqipërisë së Mesme” Bubullinë te Shkambi i Kavajës”,- për ta thelluar përvojën, sprova të tilla i bëri në shtypin e diasporës si në Gazetën Illyria apo në revistën”Trojet Tona” e “Jeta Katolike” etj.Sprovat vazhduan me me vargjet humoristike kushtuar personazheve të jetës së përditshme, veçanërisht atyre të kompnisë ku punonte si punëtor magazine në Mount Vernon, ku thuri vargje me ngarkesë humori që u pëlqyen e u duartrokitën në çastet e pushimeve të shkurtra, ku ai i recitonte. Në qendër të librit është vendosur qytetari Shkodran me emrin Lumto Fini, i cili vjen turist klandestin në SHBA, por ndërron mendje dhe kërkon azil në zyrat e emigracionit: Lumto Fini, fin se finKur ka hyrë në Emigrejshën,Ka përshëndetur me”Hau Ju duing”,Dhe nga xhepi nxjerr një letër!Kam pas frikë deri hijen natën,Dhe këtë gjë, them, ti e din!-Këtu e pate Konsullatën…Ti zotëria”What Jou duing”! Për poetin, vargu”What Jou duing” është thjesht një protestë e ndershme dhe e qetë, që Lumo Fini, nëpërmjet Emigracionit Amerikan u drejtohet të gjithë vendeve Perëndimore, me pyetjen që ende ka mbetur pa përgjigje:-Zotërinj të nderuar, çfarë keni bërë, dhe çfarë po vazhdoni të bëni kështu me ne emigrantët? Personazhi kryesor Lumto Fini vendoset në rrethana humori , të atilla, ku shfaq thelbin e karakterit. Luigji e vendos personazhin e tij në situate të ngarkuara me humor….Madje edhe kur zbret në aeroport, ai nuk kursen as mikun e shqiptarëve,presidentin e Amerikës, Bill Clinton:Në aeroport, siç është zakoni,Lumto Fini kur ka zbritë;-“A ke byrëm Bill Clintoni?Në mos paç, m’jep atë resitë!?S’dua t’ma bësh si ai miku n’ Shkodër,Një natë vjeshte nëpër shi,Që m’tha:”Pse s’erdhe mbrëmë,Sonte s’jemi në shtëpi!” Personazhet e librit të Luigj Çekaj prezantohen me emra real të diasporës,ku në qendër janë klerikë, shkrimtarë,mësuesë, pedagogë,mjekë, artistë,politikanë, gazetarë, rapsodë, biznesmenë, dhe njerëz të thjeshtë. Edhe pse libri është shkruar në bazë të gjuhës së njësuar standarte, autori i tipizon karakteret dhe personazhet me të folmen gegnishte, herë pas here ai përdor dhe fjalë e fjali në gjuhën angleze, sipas rrethanave ku veprojnë personazhet; bëhet fjalë për një anglishte të shqipëruar.Në librin e tij Çekaj nuk harron pa vlerësuar bujarinë e biznesmenëve shqiptarë që e kanë ndihmuar për publikimin e librave të tij. Ai veçon biznesmenin Zef Balaj, që është sponsor i këtij libri.Përveç 9 strofave 4 vargjshe, ku Çekaj elaboron figurën e Zef Balaj si njeri fisnik e zemërbardhë, autori i kushton vend kësaj figure edhe në parathënien e librit, ku shkruan: “Kur përfundova së shkruari këtë libër me humor, vetiu më lindi një ide; që edhe sponsorin e botimit ta gjeja pak sa, si me “humor”. Kështu që pa një pa dy, hapa bllokun e numrave të telefonit, dhe pasi i shqyrtova disa prej emrave të njohurve të mi; në fund vendosa të thërras Z. Zef Gjon Balaj, me të cilin nuk kisha ndonjë miqësi të madhe, por nga që e dija se ishte patriot, thashë ta shqetësoja dhe unë një herë si shumë të tjerë, që ai nuk i kishte kthyer duarbosh…Ia thashë në telefon hallin që kisha.” E lanë të takoheshin një të shtunë në restorantin “Colonial” që ndodhet në zonën e Pelham Parkway. Luigji nuk i ka përmendur shifër, se sa para i duheshin për librin, por kur është larguar, Zefi i ka lënë në dorë 3 mijë dollar dhe ka shkuar.…Poeti shkruan: Miku im, Zef Balaj, po dilte nga parkingu, ashtu me flokë të thinjur, dinjitoz si ata burrat e bukur-pikturuar nga R. W. Emerson, i cili kur ka gdhendur në filozofi karakterin e një burri të fortë, me siguri ka njohur ndonjë personazh të fortë dhe altruist si Zef Gjon Balaj. Nga ana kompozicionale libri është ndarë në kapituj. Kapitulli i parë i kushtohet mësymjes drejt Nju Jork-ut të autorit dhe mbanë titullin”Drejt New York-ut”. Libri ka marrë titullin e poezisë së parë “Një Shkrelas në Manhattan”. Poeti stis, sajon humbjen e rrugës në metropolin njuorkez dhe përmes një tabloje metaforike përcjell situatën e emigranatit të ri që nuk orientohet dot në Manhattan: Në Manhattan ngatërrova rrugëDhe si të humbur e pashë veten,Që t’mos shkoja pa shenjë, pa dukë,Në Grand Central vara xhaketën..Këmishën e hodha n’ Canal StreetPortofolin në China TownKëpucën e djathtë në Astoria Queens,Ndërsa të majtën në Long Island…Kur në mend më ranë adresatNë Co-op city perëndoi Hëna!Dreqi i mori t’gjitha teshatUnë cullak, siç më kish’ bërë nëna…Pastaj këtu n’atdhe të DrajzeritMallkoj veten n’kulm t’vetmisë;Pse ja ktheva shpinën ShkrelitMe u tretë rrugëve larg Shqipnisë. Heroi i librit Lumto Fini endet nëpër komunitet,derisa një ditë treni e shkarkon në Pelham Park, vend i banuar me shumicë shqiptare:Këputun mallit për Shqipërinë, Xhepat bosh, pa metelikZë merak me një Limuzinë…Lumto Fini pështillet ndër miq e të njohur, sa për dreka dhe për darka, por një ditë i thanë se do t’i nxirrnin biletën e kthimit ….Mirëpo, tha nuk kthehem mbrapakundërshtonte ashtu me të butë:Ka pasë thanë, Gjergj MullagaBurri s’duhet me u ngutë!…Në kapitullin e parë”Drejt Neë York-ut”, përveç poezisë që i ka dhënë titullin librit, përmend dhe poezi-satira”I Swear TO GOD”’, “Lumto Fini disident”, “Lumto Fini shkon në shkollë”, “Lumto Fini flet për Luftën e Klasave””Lumto Fini jep Interview”, “Unë, Ramiz Alia, Dëshmoj Historinë”, ku me dy strofa ai jep thelbin e pasuesit të diktatorit:S’është në nder të emigrantit,T’besoj përrallat që ka lënëAi, që i ra pas komandantit,Lumto Fini Paska thënë.Se Ramizi si xhonglerLuan Ping-pong me të vërtetën,Kur thotë ai”mirëmëngjes’N’tren të mesnatës ik pre biletën!”…Kapitulli i dytë, apo nënndarjen e dytë “Në kujtim të humoristëve shkodranë”, përmblidhen 37 poezi satirike që u kushtohen jo vetëm humoristëve të vjetër shkodranë, por edhe personaliteteve kombëtare si At Gjergj Fishta, të cilin me të drejt e cilëson si themeluesin e poezisë satirike shqipe:Tash të ndalemi tek Fishta,Që vjen ndryshe n’shekull t’riPoezinë satirikeThemeloi në Shqipëri.Të keqes i del përballë,Nuk kursen zyrtarë as prifta,Gjithandej ai shpon e tallëOborrtarë dhe ministra!Thonë, një ditë, e thërret Lalë KrosiE po i thotë, n’sy të Mbretit:“A ,Ti je Pater Gjergj Fishta,Që na i qet bishta Miletit?”-Po, unë jam, përgjigjet Frati,Me krye lartë dhe serbes- E pra ti qet e pret bishta,- Ndërsa unë kokën ta pres.“Lala Kros, o Lala kros,Vetë shkruaj e vet vulosTy kush dreqin të thotë “mos”!Po i ka fajet ai Balosh…Këtu audienca mori fund,Se e mbylli vetë poeti,Audiencë të tillë s’kish parë pallatiQeshi Lala e qeshi Mbeti…(vijimin e gjeni në f 39) Kapitulli i tretë”Fëmijëria” përmbledh poezi autobiografike që përshkruajnë në vargje rrjedhën e jetës së tij, si poezia”Në fëmini me Nush Spatharin”, ku përmes 14 strofave 4 vargjshe, të shkruara me rimë të të kryqzuar, përcjell situata plot humor. Me strofa katërvargjshe janë ndërtuar edhe poezitë “Në Goraj_Budishë”, që ka 9 strofa, 36 vargje- poezia“Me Gjekë Lumajn” përmes 44 vargjeve ngërthen një humor brilant dhe sjell nga e shkuara plagët e dhimbshme të biografive dhe luftën e klasave. Me shumë dashuri janë shkruar edhe poezitë që përmblidhen në kapitullin”Në Gjimnazin Jordan MIsja”., ku përfshihen 17 poezi që sjellin mbresa dhe kujtime nga shoqe dhe shokë të klasës së Luigjit, por dhe të mësuesëve të tij si: Jusuf Shpuza, Tef Prela, Haki Kraja e të tjerë. Me shumë interes kam lexuar poezitë që u kushtohen shokëve të Ushtrisë. Arsyeja e leximit të vëmendshëm qëndronte në faktin se Luigji, si të gjithë ata me biografi të keqe, e kishte kryer shërbimin ushtarak në repartin e xhenjos, ku përveç lopatave dhe kazmave e qysqive të punës u jepnin edhe pushkën e drurit. Piëkrisht në atë repart dhe së bashku me Luigjin e kishte kryer ushtrinë edhe miku im, nipi i tim eti, poeti kulak, Sherif Bali, I cilësuar si Esenini i Darsisë. Kur kishim dalë një pasdite në Pelham Park e shëtisnim me Luigjin, pasi më lexoi disa nga poezitë e veta, unë i kërkova pak vëmendje për t’i lexuar disa nga poezitë e Sherif Balit,i cili për shkak të shpalljes kulak të të atit, iu ndalua e drejta e botimit. Sapo ia lexova poezinë e parë, Luigji më tha: Poezia e Sherif Balit na ka heq lodhjen pas punëve të rënda xhenjere në ushri…Në këtë kapitull përfshihen 19 poezi, njera më e bukur se tjetra.Situata të ngarkuara me humor përcjellin kapitullin”Bëmat e një emigranti”, ku përmes 13 poezive përshkruhen”bëmat” e Lumto Finit, që zë punë në pastrime dhe merr oferta të lakmushme nga Shqipëria për punë zyrtare…Në kapitullin pasues”Njerëz të shquar dhe njerëz të thjeshtë”, përshkruhen në vargje porterte dhe karaktere të shqiptarëve: si Ismail dhe Elena Kadare, Dom Pjetër Popaj, Pellumb Kulla, Mark Gjonaj, Justina Aliaj,Keze Kozeta Zylo, Dr. Agim Neziri, Dr. Mentor Sejdiu, Shkrimtari Naum Prifti dhe Ramiz Gjini,piktori Astrit Tota, Pashko Stanaj, Gjon N. Gojçaj, artisti Vasil Marku, Vasel Shkreli dhe shkrelas të tjerë, Prof. Agron Fico, Tom Paloka, Enver Garunja, Ferdinand Deda, Preç Lukë Toma, Vehbi Bajrami, Shkrimtarit Nikolla Spathari, Dom Ndue Gjergji, gazetarët Dalip Greca dhe Muhamet Mjeku, Ismer Mjeku. Portretet edhe pse në sensin e humorit mbartin vlerësime pozitive prej autorit. Janë gjithësej 25 poezi të tilla përkushtuse në këtë kapitull.Ndërsa në kapitullin”Propozime Qeverisë” Luigji mes vargjeve e grish qeverinë dhe presidencën shqiptare që të vlerësojë e të dekorojë personalitete atdhetarësh, që lënë gjurmë në diasporën e Amerikës: si- Dom Pjetër Popaj, Zef Balaj, Vehbi Bajrami, Vllaznit Gojçaj, Gjon Dedvukajn, Tonin Mirakaj, Mark Shkreli, Vëllezërit Përlleshi,Ded Kolë Miri…Kol Prëk Cacaj,e të tjerë.Libri mbyllet me ciklin”Don Kishoti në shërbim të Atdhetarizmit”, i cili përmbanë 10 poezi që shtrihen në 25 faqe.Si përfundim shfaq mendimin se libri “Një shkrelas në Manhattan” është një “përmendore’ e meritushme, që familja e tij na e mundësoi pas vdekjes së Luigjit. Ia vlen ta keni në bibliotekat tuaja. Pushofsh në parajsë miku im Luigj Çekaj!
• Mbajtur të Dielën, 9 Janar 2022, në Qendrën Kulturore “Nënë Tereza” të Kishës Katolike Shqiptare “Zoja e Shkodrës” në Nju Jork, në kujtesë të poetit Luigj Çekaj, organizuar nga Shoqata e Shkrimtarëve Shqiptaro-amerikanë.

Dr. Etleva LALA

Eötvös Loránd University (ELTE), Budapest, Hungary

The Walk to Canossa in 1077 is the most important turning point in the history of the Western Europe. In January 1077 Pope Gregory VII (1015-1085) excommunicated the Holy Roman Emperor Henry IV (1050-1106), who then was forced to traveled to Canossa in order to be absolved. The excommunication of the Emperor meant the excommunication of the whole empire, and of course in that time, people feared God more than the Emperor.

The reason for the excommunication of the Emperor Henry IV was the refusal of the emperor to obey papal commands, disrupting thus the traditional harmony between the papacy and the emperor. In January 1076, Henry IV and the German and northern Italian bishops renounced their obedience to the pope and called him to abdicate. As a result, Gregory VII deposed the emperor and excommunicated him and the bishops. For the reconciliation, Henry IV appeared as a penitent sinner seeking the pope’s forgiveness in January 1077, but the official end of the investiture controversy ended only in 1122 in the Concordat of Worms.

The division of ecclesiastical authority from the secular authority, which reached its zenith in 1077, had an everlasting influence in the Western civilization in every respect as I will highlight in the following. The Civil Law and the Canon Law which had been walking hand in hand until Canossa, suffered a drastic rupture, developing in different ways. The Canon Law continued to be the same in the whole Western Europe, but the Civil Law developed in an unprecedented way. For didactic purposes I am grouping the various forms of the Civil Law into three main directions:

1. Statutes. Every town and city in the Western medieval Europe developed their own statutes, which were all different from each-other and often were the basis for competition between the cities and also of identity. The city statutes became the foundation for the development of the cities, and for the greatness of some of them such as the Republic of Venice, of Genoa, Florentine Republic, and also the Republic of Ragusa among others. It was also the basis for the development of other entities like universities, schools, confraternities, and the basis of every society, institution and also employment activity. The Albanian cities also developed their own statutes, especially Durrës, Drishti and Shkodra.

• The Royal Laws. Magna Carta Libertatum (The Great Charter of Freedoms), the royal charter of rights agreed to by King John of England at Runnymede, near Windsor, on 15 June 1215, is the first royal law, which was issued without any permission or influence of the Pope or of the Emperor. Magna Carta was followed in the continent by the Golden Bull of the Hungarian King Andrew II in 1222. This was also the first time in the continent that a king took the liberties of creating his own laws and ratifying them without any external legal approval from emperor or church. Other kingdoms in Western Europe followed these examples and created their owns royal laws in a fully autonomous way, which strengthened the independence and the royal identity of each kingdom.

• Customary Laws. The local rules and customs profited also from the liberties that the split of Civil Law from the Canon Law offered. Not only were they finally written down in Latin, as it was the case of Siena in 1309, but they were even written down in local languages such as the Sachsenspiegel, which was written in German von Eike von Repkow in 1220-1230 and it was followed with all sorts of Spiegels (mirrors) in German speaking communities, like Schwabenspiegel (1275), Deutschenspiegel (1275), Frauenspiegel etc. The German miners who went to Eastern Europe took these vernacular laws with themselves and used it to keep their identity and lifestyle in the new habitats.

The division of Civil Law from the Canon Law affected not only the development and changes of the Civil Law, but also the usage of the Latin as a language. Until the eleventh century, Latin was mainly a tool in the hands of the ecclesiastic or imperial scribes and hence a sense of ‘holiness’ was attached to it. After having the Civil Law liberated from the Canon Law, the Latin became a simple tool of communication, loosing this sense of ‘holiness,’ and thus getting all sorts of deformation, which often were done on purpose, when the local identity was strong and the usage of a local jargon of Latin contributed to the sense of independence and identity, as it is the case of Venice and even Ragusa.

Latin was not limited to anyone, any setting, or any specific purpose. The contracts between people working together profited mostly by the wide use of Latin. Many Latin sources that have survived are working contracts, or agreements between people, but of course, not only. These Latin sources which are thousands of them with regard to Albanians, and purer as sources for us historians. A working contract was never written for a third audience: the parties did not care about the document after they finished their deal. To us, as historians, this contract is a great source as it has personal names of otherwise anonymous people, dates and place names, and very often the whole activity described in a normal and not a pompous style.

In order to better understand the full impact of the Walk to Canossa, and of the split between the Civil and Canon Law, let us have a glance at the Byzantine world, which did not experience any Walk to Canossa, i.e. any division of the ecclesiastical power from the secular power in the middle ages. Canon Law and Civil Law went so well hand in hand in the Byzantine Empire, that they were even written down in only one legal document, which was called nomocanon(Greek: Νομοκανών, Nomokanōn; from the Greek nomos – law and kanon – a rule), and was considered the highest code in the Empire. Because of its holiness that was attached to it, the Byzantine nomocanon was not allowed to copied in any kind of settings and by everyone, but only on well-established ones, which were considered holy places and accompanied with certain rites.

The Nomocanon was for the first time translated and complemented in Old Church Slavonic by St. Sava in 1208 at Mont Athos. Old Church Slavonic was considered a holy language just like the Greek language, because it was introduced by Cyril and Methodius, when Slavs were targeted as a foreign group, which needed a special attention for their integration into Christianity. By giving them the Cyrillic letters, Cyril and Methodius gave them an identity different from the peoples and nations of the Byzantine Empire. The translation of St. Sava, the Zakonopravilo, not only became the first Serbian constitution since 1219, but it was also taken over by the Bulgarian and Russians who also used it in the same way to create the foundational legal basis of their own empires. Since the Nomocanon was the civil law and canon law in one, there was no space for any deviation or special development of the civil law, that is why there are no city statutes in these Eastern Empires, no royal laws and of course no customary laws were allowed to be written in any unofficial language.

The rigidness of using official languages only for certain purposes and by certain agents, created a different map of written evidence in the Eastern Byzantine World. The texts produced were either of a religious or of an imperial nature. With religious I mean treatises, codices, commentaries, letters and other texts written for religious purposes. Imperial were not only the administrative and fiscal documents, but also the chronicles, which following the biblical example, addressed a third audience, having thus a hidden agenda. In most of the cases the chronicles were written for the purpose of showing to the future generations how glorious the emperor was. In order to reach the desired effect, very often the bad enemy was a must, and hence wars have a good part in these chronicles.

The lack of parish sources or any other registration of population is thus not a coincidence in Byzantine sources. Writing down the names of the newborns, the date and place of birth, and other important events like baptismal data, or the date and place of death as it was a norm in the Western Christendom in every remote village, was never done in the Byzantine world. To understand why, we have to keep in mind first of all the usage of the official language, which was limited only to a number of people, and it was not accessible to everybody through public schools as it was in the West.

Another reason why there is no evidence of the anonymous people, should be searched in the very names Orthodox vs. Catholic, since nomen est omen. Orthodox, meaning right, is also a worldview: the spirituals in the Orthodox word strive to be as right as possible in order to establish the desired contact with God, and for that purpose sinnershad to be avoided, since they can lead to temptation. Hence the huge number of the hermitages or monastic complexes. Trying to be as religious and right and orthodox as possible, the priest also had to limit his preaching only to reading the Bible in its official language. Preaching or explaining in an understandable way or in a local language was beyond his competences and hence did not dare to make the Christian message accessible to his audience.

Catholic, meaning universal, sets its priority on reaching others for Christ. To a Catholic Christian it is more important to reach others for Christ through Evangelization in an understandable way. For that reason, they are not only urged to overcome the feelings of being a sinner by traveling to other places and preaching and reaching other people. Building a community through the religious instruments was very important, and hence schools are religious houses are open to everybody. It is also interesting to note that in extreme cases, when the parish priest could not be present in the early baptizing of the newborn, his mother could baptize the baby in the vernacular language, which is never the case in the Byzantine world.

This is the theoretical framework, which helps us understand why the Albanians appear so often and doing various activities in the Latin sources, whereas in the few Byzantine (Greek or Old Church Slavonic) sourced in which Albanians appear most of the time as a group, we have a black and white picture of them, as I will show in the following.

In the Byzantine sources, Albanians are mentioned as a group of people already in the eleventh century, when Michael Attaleiates, wrote in his “History” that the Albanians had existed already in Byzantine Empire, but were not visible in the sources, because they belonged to the Byzantine Empire:

“Unfortunately, the people who had once been our allies and who possessed the same rights as citizens and the same religion, i.e. the Albanians and the Latins, who live in the Italian regions of our Empire beyond Western Rome, quite suddenly became enemies when Michael Dokenianos insanely directed his command against their leaders…”[1]

“Once he (the Protoprohedros Duke Basiliakes) had ensured that he had indeed assembled a large army and forces fit for action, composed of Byzantine Greeks, Bulgarians and Albanians and of his own soldiers, he set off and hastened to Thessalonika…”[2]

The ‘History’ of Attaleiates is the typical written Byzantine source that I described in the theoretical framework above. Attaleiates was a Byzantine lawyer and historian who rose to high office under the emperors Romanus IV (r. 1067-1071) and Michael VII (r. 1071-1078) and wrote chronicles with a hidden agenda, that is to show how glorious these emperors had been in their lifetimes. In the case of these Emperors, he blames the Albanians as having become enemies. Who the Albanians were, is certainly a question that requires another analysis, as it is certain that no Albanian women and children participated in this war.

In 1081, Anna Comnena (1083- ca. 1153)mentioned also the Albanians in her “Alexiada.”

“To the best of his (Palaeologus) ability he ensured the safety of the inhabitants and entrusted the protection of the citadel to the Venetian officers who had migrated there. All the rest of the city was put under the command of Komiskortes, a native of Albania (τῷ ἔξ Αρβανῶν ὁρμωμένῳ), to whom he gave profitable advice for the future in letters.”

“ … for Robert (Guiscard) was being shot at from all directions, by the Albanians (ἀρβανιτῶν) and by Bodinus’ men from Dalmatia. But of course fault-finders stand out of weapon range and the acid darts they fire at the contestants come from their tongues.”[3]

Anna Comnena was also a Byzantine historian, who is famous for her chronicle named after her father Alexiada. As the daughter of Emperor Alexius I Comnenus (reg. 1081-1118) and Irene Ducas, Anna was married to the historian Nicephorus Bryennius (1062-1138) and after the death of her father she, her mother and her husband prepared a plot to prevent her younger brother, John II Comnenus (reg. 1118-1143), from succeeding to the throne. When the plot was discovered and avoided, she and her mother were forced to retire in a convent, where they spent the rest of their lives. During these days, she devoting her energies to erudition and scholarship, continuing the work of her husband after his death in 1138. Her chronicle in eight books, known as the Alexiad, is devoted to the memory of her father, describing in great clarity the events of his life, among others also the Norman invasion of Albania led by Robert Guiscard, Duke of Apulia (reg. 1057-1085), who was a rival of her father. Guiscard laid siege to Durrës in 1081 and defeated the Byzantine emperor there. His men then set off in pursuit of Alexius.

Another mentioning of the Albanians in the Byzantine sources comes from another Byzantine historian, namely, George Acropolites (1217-1282). He was the tutor of Emperor Theodore II Lascaris (r. 1254-1258) and later became rector of the university in Constantinople. His “Chronicle” of the Nicaean Empire, based to a good degree on first-hand information and personal observations, covers the years 1203-1261.[4]

“I set off for Albania. Passing through Serbia, Kastoria and the Achrida (Ohrid) region, I arrived in Albania and from there, reached Dyrrachion (Durrës) with the notables of that region.” “Upon my arrival there, I received word of a most distressing event, i.e. the following: Constantine Chabaron, who had been given supreme command over Albania by the emperor, had been taken prisoner by the Despot Michael, and this, due to the intrigues of Maria, his wife’s sister.”“I then decided to set off for Albania myself to bring the situation in that country back under control and to find out what the sewer had actually accomplished. On my departure from Albania, I took the sewer and all the forces with me because the Albanian people had acted in advance and had already carried through with their uprising.”[5]

From these sources one can easily understand that with the concept ‘Albanian’ these chronicles mean warriors, who for some reason turn out to become their enemies. It is already proven by various western sources also that the Albanian mercenaries were famous and skilled in the Middle Ages and as such were appropriate enemies against Byzantine emperors either in order to make their victories more glorious, or to justify their defeats against real enemies.

Targeting Albanians as the enemy escalated especially in the fourteenth century through John IV Cantacuzene (r. 1347-1355). The “History” of Cantacuzene covers the years 1320-1356 and he does not spare any negative words to describe the Albanians as wild and unruly nomads living in mountainous regions in the summer months and migrating to the lowlands in the winter months.[6]

“While the emperor was spending about eight days in Achrida (Ohrid), the Albanian nomads living in the region of Deabolis (Devoll) appeared before him, as well as those from Koloneia (Kolonja) and those from the vicinity of Ohrid.”

“While the emperor was staying in Thessaly, the unruly Albanians living in the Thessalian mountains appeared before him who, according to their tribal leaders, are called Malakasians, Buians and Mesarites and whose numbers reach 12,000. They paid homage to the emperor and promised to serve him, for they were afraid of being annihilated by the Byzantines at the onset of winter, living as they do, not in towns, but in the mountains and in inaccessible regions.”

“A short time thereafter, it was reported by the governors of the western parts of the empire that the Albanians nomads from Balagrada (Berat) and Kanina, who are quick to rise to arms and are restless by nature, had violated the treaties with the emperor, attacking and pillaging the towns there in a savage manner.”

“Since the Dux John, ruler of Acarnania, was already dead at this time, the emperor hurried to reach the west for he hoped to bring Acarnania under his control. During preparations, he thought it a good idea to bring in an auxiliary force of Turkish infantrymen from Ionia to put down the Albanians.”

“They were nonetheless attacked by light-armed Turkish forces and archers, who operate admirably in inaccessible regions, and were easily overcome, not only because they were unarmed, but also because they were thrown into a panic by the unexpected attack of the barbarians. Many Albanians were killed or taken prisoner. Those who managed to escape, left behind their wives, children and possessions, and took refuge in remote regions.”[7]

In these descriptions of the Albanians, there is obviously a tendency to put them in a negative light and if keep in mind the context, it is only done to justify his defeats that he lit from Stephen Dušan and also to justify his decision to involve Turkish infantrymen as an auxiliary force against the real enemy of the Byzantine Empire in this time, who was Stephen Dušan.

As soon as Dušan was crownedKing of All Serbian and Maritime Lands in the first week of September 1331,[8] he started to attack and occupy all the neighboring territories, predominantly Byzantine Empire. In 1342, Dušan launched systematic attacks and conquered all Byzantine territories in the Western Balkans as far as Kavala, except for the Peloponnesus and Thessaloniki, which he could not besiege due to his small fleet. The Byzantines sought allies in the Ottoman Turks and in May 1344, Dušan lost a battle against the Turkic force at Stefaniana,[9] but did not stop him from the conquest of Macedonia.[10]

Making a covenant with non-Christians and accepting their help was totally unacceptable for the Christians in the Middle Ages. A simple contact with a non-Christian automatically made a Christian fall into excommunication, not to mention calling them on purpose for helping against other Christians.In order to justify himself in front of the Christian world for turning to the Turks, Cantakuzenus is using the Albanians as a scapegoat.

If we read the source without this negativity attached to it, we certainly can retract very important information from that. “Many Albanians were killed or taken prisoner. Those who managed to escape, left behind their wives, children and possessions, and took refuge in remote regions.”[11]This sentence is telling us that the wives, children and possessions did not take refuge in remote regions, but only those young men who were persecuted. That is an evidence that the regular Albanians, those who were not targeted as ‘Albanians’, did not live in the mountains and were not nomads as he is suggesting in the first place. We can also safely figure out that many other inhabitants of the cities and areas mentioned in his description, did not dare to call themselves ‘Albanians’ in the face of such an atrocity, as long as they did not want to commit suicide.

It is interesting to note that Albanians were also living in Thessaly according to Cantakuzenus: “While the emperor was staying in Thessaly, the unruly Albanians living in the Thessalian mountains appeared before him who, according to their tribal leaders,”[12]including Ohrid and the whole South including Acarnania. This detailed description of the territories in which the Albanians were living and of course ‘being naughty’ to the Byzantine Emperor, does a great service to the Albanian historiography, as it shows which areas were the Albanians inhabiting in this period in the south. As I explained in the theoretical framework above, better sources are not to be expected from Byzantine historians, as there are no almost no neutral sources coming the imperial historians.

In the Latin sources, it is possible to find a variety of activities that Albanians are engaged in. One of my favorite Latin sources which shows how detailed with personal names and places of origin a Latin source can be is the following one:

Antonius de Drivasto, 1385; Antonius de Durachio, 27 july 1391, Dimitrius (Dymitrius) de Drivasto, 1385, Dymitrius de Antibaro, 1391, Dominicus Albanensis 1385; D. Petrus episcopus Suacensis, 1385; Georgius de Polato, 1385; Johannes de Albania, 1391, Gion de Albania 1391, Johannes (Zivan) de Polato, Allesius de Drivasto, 1385; Lexius (Aleksa) de Drivasto, 1391, Margaritus de Drivasto, 1391, Marinus de Dulcinio1385, 1391, Marchus de Albania 1385, Marcus de Novabrda, 1385, Martinus de Drivasto, 1385; Michael de Drivasto, 1385; Andreas cog. Paulus de Durachio 1391, Andreas de Polato, 1385; Andreas de Scutaro 1391, Nicola de Polato 1391, Paulus de Polato, 1385, 1391, Pelegrinus de Dulcinio, Petrus de Polato, 1385, Theodorus de Drivasto, 1385, etc.[13]

The beauty of the Latin sources, especially of Ragusan archival charters consists on every single name that mattered for them. In the medieval chancellery of the Republic of Ragusa (today: Dubrovnik) and other Dalmatian cities and towns, the place of origin for each person is almost always attached as a surname to the Albanians. In some cases, when there are two people with the same name, then the name of the father or the name of some relative is also attached to it.

Architects and sculptures, stonemasons, smiths, spade-smiths, and producers of other weapons, sailors, botarius and cuparius, carpenters, silversmiths, shoemakers, leather-ware producers, centurarium, tailors, barbers, tabernarius, teachers, musicians, and of course the biggest number of them were ecclesiastics are some of the professions of the Albanians in Ragusa. The Albanian scholar Edmond Malaj, presented in two of his articles, most of the professions that the Albanians were recorded doing in Ragusa.[14]To the sources we will come back in another article.

---

[1]Extracts from: Michaelis Attaliotae, Historia (Bonn 1853), 8, 18, 297. Translated by Robert Elsie. First published in Robert Elsie, Early Albania, a Reader of Historical Texts, 11^th – 17^th Centuries (Wiesbaden 2003), 4-5.http://www.albanianhistory.net/1038_Attaleiates/ (Accessed: December 2021); Koço Bozhori, Lufta shqiptaro-turke në shekullin XV: burime bizantine. Instituti i Historisë dhe i Gjuhësisë (Tirana: Universiteti Shtetëror i Tiranës, 1967); Koço Bozhori, Filip Liço, Burime tregimtare Bizantine për historinë e Shqipërisë: shek. X-XV (Tirana: Akademia e Shkencave e RPSH, Instituti i Historisë, 1975); Koço Bozhori, Dokumente të periudhës bizantine për historinë e Shqipërisë (shek. 7-15) (Tirana: Akademia e Shkencave e RPSSH, Instituti i Historisë, 1978).

[2]Ibidem.

 

[3]Anna Comnena, The Alexiad, IV 7-8, Bonn 1836, p. 215‑221 and p. 293-294. Translated from the Greek by E. R. A. Sewter in: The Alexiad of Anna Comnena(London 1969), 149‑153 and p. 195. Reprinted in Robert Elsie: Early Albania, a Reader of Historical Texts, 11th-17th Centuries(Wiesbaden 2003), 6-9. http://www.albanianhistory.net/1081_AnnaComnena/index.html (Accessed:  December 2021)

 

[4] Robert Elsie, “1257 George Acropolites: An Albanian Uprising” http://www.albanianhistory.net/1257_Acropolites/index.html (Accessed: December 2021).

 

[5] Georgii Acropolitae: Opera, Leipzig 1903, p. 140 143. Translated by Robert Elsie. First published in R. Elsie: Early Albania, a Reader of Historical Texts, 11th – 17th Centuries(Wiesbaden 2003), 10-11. Robert Elsie, “1257 George Acropolites: An Albanian Uprising”  http://www.albanianhistory.net/1257_Acropolites/index.html (Accessed: December 2021).

 

[6] Robert Elsie, “1328, 1332, 1336 John Cantacuzene: Unruly Nomads Pay Homage to the Emperor.” http://www.albanianhistory.net/1328_Cantacuzene/index.html (Accessed: December 2021).

 

[7] John Cantacuzenus: Geschichte(Stuttgart 1982), I, p. 190 = Book 1, 55, p. 279, lines 22sq.; II, p. 107 = Book II, 28, p. 474, lines 9-19; II, p. 120-123 = Book II, 32, p. 495-499. Translated by Robert Elsie. First published in R. Elsie: Early Albania, a Reader of Historical Texts, 11th – 17th Centuries(Wiesbaden 2003), 14-17.] Robert Elsie, “1328, 1332, 1336 John Cantacuzene: Unruly Nomads Pay Homage to the Emperor.” http://www.albanianhistory.net/1328_Cantacuzene/index.html (Accessed: December 2021).(Henceforth: Cantakuzenus).

 

[8]John Jr. Fine, The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest (Ann Arbor: The University of Michigan Press, 1994), 274. (Henceforth: Fine)

 

[9]Fine, 303.

 

[10]George Christos Soulis, The Serbs and Byzantium during the Reign of Tsar Stephen Dusan (1331-1355) and His Successors(Washington D.C.: Dumbarton Oaks Library and Collection, 1984), 25.

 

[11]Cantacuzenus.

 

[12]Cantacuzenus,.

 

[13]DAD, Distributiones Testamentorum, lib. V, 1385-1395, f. 8.^r-v

[14] Edmond Malaj, Mjeshtërit dhe zejtarët shqiptarë në Raguzë gjatë mesjetës [Albanian masters and handcraftsmen in Ragusa during the Middle Ages], Studime Historike 1-2 (Tirana, 2020): 7-36; Ibid. „Prania dhe veprimtaria e klerit shqiptar në Raguzë gjatë mesjetës.“ Studime Historike 3-4 (Tirana, 2019): 7-35.

© All the rights reserved to the Author and Dielli/ The Sun – The Oldest Albanian Newspaper in Existence Since 1909.

Colonel (Ret) SF Dritan Demiraj, Ph.D.

Ish Komandant i Forcave Speciale 2007-2013.

Lajmi i publikuar dje nga Komanda e Operacioneve Speciale Amerikane (SOCEUR) në Komandën Supreme Amerikane në Europë për vendosjen e shtabit pararojë të forcave të operacioneve speciale (SOF) në Shqipëri është një lajm shumë i rëndësishëm për vendin tonë, i cili tregon edhe një herë për mbështetjen e madhe që ushtria Shqiptare vazhdon të marrë nga aleati jonë i vetëm strategjik SHBA-të. Në shtesë të këtij lajmi të shkëlqyer, do ta vlerësoja si shumë të rëndësishme vendimin e qeverisë për rritjen e buxhetit të ushtrisë me 30 % (ngelet për tu parë nëse do të bëhet realitet), rritjen e rrogave të personelit ushtarak pasi personeli ushtarak në Shqipëri ka patur shpërblimin financiar më të ulët dhe rritjen më të vogël të pagave gjatë 20 viteve të fundit, rritjen e buxhetit për modernizimin e ushtrisë dhe krijimin e kapaciteteve të qënësishme për luftën kibernetike (megjithëse ky investim kërkon shumë mjete, pajisje, fonde dhe vite për të arritur në kapacitetet e duhura). Ky vendim është një vendim historik, pasi jo vetëm që do të rrisë prestigjin e forcave tona speciale në aleancë, por do të rrisë ndjeshëm ndërveprueshmërinë midis forcave të operacioneve speciale në rajon, do të përmirësojë procedurat e vendimarrjes, planizimit dhe ekzekutimit të misioneve speciale, do të rrisë kapacitetet operacionale, të inteligjencës, do të rrisë më tej fuqinë për tju kundërpërgjigjur të gjithë ndikimeve ruse, aleatëve të tyre dhe ndikimeve të tjera antiperëndimore në rajonin e Ballkanit dhe më gjerë. Në të njëjtën kohë, shpresoj që me këtë rast Ministri i Mbrojtjes z. Niko Peleshi një pjesë të buxhetit të ushtrisë ta kalojë për modernizimin e Forcave të Operacioneve Speciale Shqiptare (pasi tek plani vjetor nuk u përmendën investimet tek Forcat Speciale), në të cilat që nga viti 2013 dhe deri më sot nuk është bërë asnjë investim (përveç investimit të Mimi Kodhelit që hoqi nga puna gjithë efektivët më të mirë të njësisë, shkatërroi krejtësisht këtë njësi model të NATO-s dhe tërmetit në vitin 2019 që ka rrëzuar të gjitha godinat). Ky është një lajm shumë i mirë pasi konfirmon në vazhdimësi rëndësinë që SHBA-të i kushtojnë ushtrisë Shqiptare, por në të njëjtën kohë edhe mbështetjes së Kombit Shqiptar në përgjithësi, duke e kthyer vendin tonë në një qëndër ekspertize të sigurisë rajonale në drejtim të kapaciteteve SOF në rajonin e Ballkanit Perëndimor. Ky është pikërisht momenti më i mirë që në rolin e vëzhguesit në këtë komandë të ftohen edhe një grup oficerësh nga FSK-ja, qeverive të së cilës prej disa vitesh u kam bërë thirrje se duhet të fillojnë përgatitjen për krijimin e njësisë së Forcave të Operacioneve Speciale. Por si erdhëm deri këtu? Integrimi i plotë i Republikës së Shqipërisë në NATO, përmbushja e detyrimeve dhe angazhimeve që rrjedhin nga anëtarësimi, veçanërisht ato të Forcave të Armatosura, prezenca me kontingjente luftarake të forcave speciale në zona operacionesh në kuadër të komandave operacionale të NATO-s në Afganistan, Irak apo dislokime të mundshme të ardhshme të Task-Forcave Tokësore të Forcave të Operacioneve Speciale (SOLTG), reformimi i tyre drejt një force të armatosur tërësisht profesioniste, të gatshme dhe të përgatitur ushtarakisht për realizimin e misionit të tyre kushtetues, reduktimi i kontributeve sasiore dhe rritja e atyre cilësore në NATO, etj i vendosin Forcat Speciale Shqiptare në një rol të ri organizimi dhe angazhimi.Nëpërmjet një qasje konceptuale të forcave speciale, si forca më e suksesshme në kohën e luftës asimetrike, rolit të tyre në mjedisin e ri të sigurisë në kushtet kur rreziqet dhe kërcënimet nga ushtritë jo miqësore me NATO-n dhe SHBA-të, ISIS-it, al-Qaedës, Talebanët Afganë, Fronti al-Nusra, Boko Harami, al-Shababi, etj janë rritur ndjeshëm, forcimi i këtyre forcave synon të identifikojë kërkesat aktuale dhe të perspektivës të përdorimit të forcave speciale, të vendimmarrjes politiko-ushtarake në përballimin e sfidave aktuale të ardhshme në ambientin e ri të sigurisë. Duke analizuar aktorët dhe faktorët që ndikojnë në procesin e përdorimit të Forcave Speciale në tërësi, gjykoj se duhet sa më shpejtë të konturohet një plan i mirëfilltë investimi, një përqasje më e mirë konceptuale, strukturore dhe e vartësisë operacionale të Forcave të Operacioneve Speciale Shqiptare (ROS), e parë si pjesë e një mozaiku më të gjerë në mjedisin e ri strategjik të sigurisë dhe të mbrojtjes, të rreziqeve dhe kërcënimeve rajonale dhe globale, në mbështetje të Forcave të Armatosura të Republikës së Shqipërisë në realizimin e misionit të tyre kushtetues dhe përmbushjes së angazhimeve dhe detyrimeve si anëtare e Aleancës së Atlantikut të Veriut (NATO).Shpresoj që ky angazhim/vlerësim i pari i këtij lloji në rajon dhe jo vetëm, të kontribojë në reformimin e strukturës së forcave speciale shqiptare, me rekomandime për një strukturë më operacionale dhe të ndërveprueshme me forcat speciale të NATO-s, mbi një arkitekturë të re, përmirësime konceptuale, strukturore, infrastrukturore, modernizimi, informative, inteligjence dhe analitike, e parë në shkallë më të gjerë e ndërthurur me komandat dhe forcat e tjera të ushtrisë, për një prioritarizim strategjik dhe kontribut kombëtar cilësor, të harmonizuar në sigurinë kombëtare dhe strukturat e forcave speciale të NATO-s. Nisur edhe nga ky vlerësim, gjykoj se roli i Komandës së Regjimentit të Operacioneve Speciale (ROS) duhet vlerësuar më shumë nga Presidenti, Kryeministri dhe Ministri i Mbrojtjes, duke e parë për herë të parë këtë komandë si një element të rëndësishëm të Sigurisë Kombëtare, si një aset strategjik të Republikës së Shqipërisë në një shoqëri demokratike, si aseti më i suksesshëm në Luftën Kundër Terrorizmit (LKT), larg backgroundit politik dhe historik. Dua të theksoj se gjatë viteve 2007-2013, Komanda e Forcave Speciale Shqiptare bazuar në mbështetjen e jashtëzakonshme të SHBA-ve, në ekspertizën e grumbulluar në shkollat dhe kurset më të mira të NATO-s dhe SHBA-ve, së bashku me stërvitjet e përbashkëta të intensifikuara gjatë atyre viteve me njësitë më të mira speciale të SHBA-së, me eksperiencën e shkëlqyer të misioneve luftarake “Eagle 1-8”, me vlerësimet dhe rekomandimet e NSHQ, USSOCOM-it, SOCEUR-it, SOCOM-it dhe DoD-së për zhvillimin dhe strukturimin e tyre, me mbështetjen e madhe të qeverisë Shqiptare dhe të tre ministrave të mbrojtjes, arriti të krijonte një njësi model e cila deri në vitin 2013 ishte kryefjala e të gjitha takimeve, konferencave dhe vlerësimeve të administratës më të lartë të SHBA-ve, Pentagonit, ISAF-it dhe NATO-s. Në rast se Shqipëria dhe kryeministri Rama në të vërtetë e vlerësojnë këtë si një super lajm, me këtë rast do të dëshiroja t’u paraqes disa rekomandime, të cilat gjykoj se duhet të shërbejnë si “Way Ahead” mbi të cilat duhet të zhvillohen Forcat Operacionale Speciale Shqiptare:1. Përfundimi i përcaktimt të plotë dhe përfundimtar të rolit dhe vendit të forcave speciale Shqiptare në dokumentat e Strategjisë të Sigurisë Kombëtare. Këto forca, duke qenë një aset strategjik për shkak të veçorisë së përdorimit të taktikave dhe teknikave jo konvencionale, për arritjen e objektivave me rëndësi të madhe politike, ushtarake, strategjike duhet të kenë në të ardhmen një përcaktim të qartë në dokumentat e Strategjisë Kombëtare. 2. Rishikimi i infrastrukturës ligjore që rregullon funksionimin e tyre, ripërcaktimi i detajuar i misionit dhe detyrave që kryejnë këto forca brenda dhe jashtë vendit, në përputhje me definicionet e strategjisë që do të hartohet për forcat speciale. 3. Zhvillimi i forcave speciale duhet të jetë i orientuar drejt integrimit dhe arritjes së ndërveprueshmërisë së plotë me ato të forcave speciale të NATO-s. Parësore është vendimmarrja për krijimin e kapaciteteve të një Task Force për Operacionet Speciale (SOTG) brenda vitit 2022.4. Hartimi i një plani afatmesëm dhe afatgjatë të zhvillimit të forcave speciale, i ndarë në faza me qëllim krijimin dhe deklarimin në NATO të SOTG-së si plotësisht operacionale (FOC) deri në fund të vitit 2022.5. Rishikimi i strukturës së komandim-kontrollit dhe strukturës së tyre. Mbështetur në rekomandimet e NSHQ-së, SOCOM-it dhe eksperiencat e forcave speciale të vendeve aleate, rekomandoj si të detyrueshme që ato të jenë nën vartësinë e Shefit të Shtabit të Përgjithshëm dhe rekomandoj krijimin e një zyre për forcat speciale në Shtabin e Përgjithshëm të Forcave të Armatosura.6. Krijimi i një krahu mbështetës ajror në dispozicion të Regjimentit të Operacioneve Speciale (ROS). 7. Duhet realizuar sa më shpejtë shtrirja e sistemit BICES në garnizonin e Zall-Herr-it.8. Stërvitja e personelit të ROS-it në kurset e ofruara nga NSHQ në Monx. 9. Kompletimi i ROS-it me pajisje operacionale moderne të ndërveprueshme me NATO-n (veshmbathje multicam, armatim modern, pajisje shikimi nate, etj). 10. Rritja e menjëhershme e pagesës së vështirësisë së forcave speciale dhe komando, rifillimi i procesit të seleksionimit pasi kjo do t’i hapë rrugë rekrutimit cilësor të të rinjve që duan t’i bashkohen këtyre forcave. Sot shumica e efektivit është jashtë gjendjes së duhur fizike, taktike dhe motivimit që kërkohet në këto forca për shkak të shumë arsyeve. Padyshim që ky proces nëse fillon sot do të kërkojë të paktën 3-4 vite për tu përmbyllur. 11. Ndërtimi i menjëhershëm i ndërtesave të dëmtuara nga tërmeti i vitit 2019, përmirësimi i kushteve të jetesës, punës dhe stërvitjes, pasi që nga viti 2019 efektivi vazhdon të punojë dhe jetojë në çadra. 12. Ndërtimi i një shtëpie moderne taktike dy katëshe me shumë dhoma, ndërtimi i një godine moderne për izolim (ISOFAC) me të gjithë elementët e saj, pasi ky projekt e kërkon urgjentisht këtë ambient për planizimin dhe ekzekutimin e operacioneve speciale gjatë stërvitjeve të përbashkëta me njësitë e huaja speciale. Me këtë rast dëshiroj të falënderoj nga zemra të gjithë operatorët e forcave speciale Shqiptare “ROS” dhe të shprehja mirënjohjen më të thellë për familjen e Kapiten Feti Voglin, “Dëshmor i Atdheut”, Rreshter Ibrahim Bashës “Dëshmor i Atdheut” dhe Rreshter Marenglen Bramatit.Kushdo që është i interesuar për rolin, misionet, strukturën, stërvitjen, pajisjet, mësimet e nxjerra etj mund të gjeni një analizë të hollësishme për operacionet speciale nga muaji tetor 2001 në Afganistan, Irak, Afrikë, etj deri tek konflikti në Nagorno-Karabakh në datën 10 nëntor 2020 gjatë konfliktit Azerbaxhan-Armeni, mund ti lexoje tek libri:”Forcat Speciale dhe Lufta Asimetrike”, Tirane, 2021. Colonel (Ret) SF Dritan Demiraj, Ph.D.Ish Komandant i Forcave Speciale 2007-2013.

Marjana Bulku/

Ata hyjnë lehtësisht në mjediset tuaja të punës , organizatës ,etj, pa ndonjë meritë, as vlerë apo kontribut të veçantë. Mesa duket rrugëtimi i tyre ka portë vetëm servilizmin dhe  nepotizmin.

Nuk të shikojnë në sy kur flasin , jo se janë të ndrojtur, por sepse sytë zakonisht flasin , lexohen , kuptohen edhe kur reflektojnë shikime të akullta. Ata nuk dijnë të falenderojnë dhe nuk e njohin mirnjohjen ose maksimumi ndodh  që ta shprehin atë vetëm tek eprori i tyre.

Zakonisht janë mospërfillës me kolegët ose të barabartët e vet aq më keq akoma me vartësit dhe kjo kuptueshëm rrjedh si pasojë e katapultimit të tyre në pozitë pa u testuar asnjë kriter apo cilësi që duhet për të qenë në x detyrë.Janë egoistë dhe kjo nënkupton përjashtimin e meritave të tjetrit, mohimin neglizhimin prepotencën.

Kjo është pjesa më pak e rrezikshme e uzurpatorëve pasi janë vetëm hapat e para të ngjitjes së tyre drejt uzurpimit. Pastaj ata bashkëpunojnë vetëm me intrigantët sepse nëpërmjet tyre i mbijetojnë çdo situate.

Nuk ju pēlqen aspak paqja sociale , përkundrazi i krijojnë konfliktet edhe pa baza, inskenojnë turbulenca , kaos dhe tymnaja sepse zjarri është streha e shpirtit të tyre të parehatshëm. Mund të duken të heshtur, të qetë por kujdes kjo është vetëm dukja sepse tinëzisht ata mund të flasin dhe veprojnë por pa rënë në sy të atyre që dijnë të shohin, flasin dhe komunikojnë me sy.

Ata ia mbyllin dyert e perspektivës dikujt apo shumëkujt që jep nga vetja sidomos ata më të mirët.

Me çfarë metodash arrihet kjo?!

Po rreshtoj disa prej tyre;

1 .Duke ia nënvlerësuar profilin tjetrit.

2.Duke mos i dhënë mundësi të rritet profesionalisht, apo promovohet.

3.Duke ia anashkaluar kontributet, prirjet, meritat.

4.Gosipizmi (marrja nëpër gojë ) pa shkak , pa arsyje thjesht për ta veshur me urrejtje profilin e x personi sidomos kur ai/ ajo premton një të ardhme e sukses.

5.Duke ia pamundësuar çdo mundësi .

6.Tjetërsimi i emrit , krijimi i barrierave të panevojshme .

7. Fshirja , eliminimi, zhdukja me çdo mjet e emrit , rrjedhimisht kontributeve.

Mund të rendisja edhe shumë të tjera  teknika por mendoj se kaq janë mjaftueshëm dhe mendoj se vijnë në ndihmē për ta dalluar që në zanafillë uzurpatorin.

Them që në zanafillë pasi kur të jetë shumë vonë dhe uzurpimi ka ndodhur , efektet përtej këtij fenomeni janë të shumëfishta.

Uzurpimi bëhet i pakthyeshëm ndërkaq dhe faji në këtë rast ështe përtej atij dhe shumë herë mbetet jetim por përgjegjësia padyshim është e të gjithë atyre që e lanë të rritej uzurpatorizmin.

Zhgënjim, joefektshmëri, ulje e besimit dhe mungesë mobilizimi kjo është klima sunduese.

Organizata humbet vitalitetin dhe çfarë êshtë më e keqja stimulohen fenomene që nuk nxisin aspak frymëzim dhe pozitivitet, cilësi dhe efikasitet, besim dhe vullnete të mira, përkundrazi stimulohet dhe rritet paaftësi dhe intrigë , konflikt dhe mungesë besimi e rrjedhimisht cilësi e ulët mendore, njerëzore .

Pastaj vjen një moment, ah ai moment kur uzurpuesi uzurpon vetveten , askush përreth nuk eksiston më ,as besniku, miku , informatori, transformatori .

E gjitha kjo vjen si pasojë e mungesës së refleksionit dhe reagimit individual dhe kolektiv  , analizës së fakteve dhe fenomeneve në sipërfaqe dhe thellësi .

Reflektimi , ky vyrtyt njerêzor që nxit dhe aktivizon mendimin dhe frymën kritike nuk do të thotë gjykim por veprim apo izolim i fenomeneve të tilla që uzurpojnë të menduarit përkundrazi është mënyra më e mirë për tia penguar uzurpatorëve rritjen dhe ngjitjen drejt majave të pamerituara.

Sepse ata nuk dijnë të zbresin, as të dorëhiqen, as të pranojnë se kanë dështuar e as të shikojnë se dikush pêrkrah mundet  ta bëjë më mirë , duhet bërë më mirë  për hir të vetes por edhe të tjerëve , atyre ju mungon altruizmi .

Në shkollat amerikane ka një teori praktike që ia përsëris pareshtur  vetes;” mbaj rreth vetes kolegë të ditur e të trajnuar mirë sepse kurrë s’do jesh i humbur, as ti , as organizata , as komuniteti përreth”

( E përjetuar )

Marjana Bulku