Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Fondacioni Kosloski dhuroi 40 mijë dollarë për kërkime shkencore rreth kancerit

by

Dielli

Florida më 3 Tetor 2021, në një aktivitet të organizatës së grave Motrat Qiriazi, dega Florida, Fondacioni  Kosloski dhuroi 40 mijë USD në mbështetje të programit PHD të Dr. Kujtim Latifit në fushën e Fizikës Mjeksore në Rrezatimin Onkologjik (Radiation Oncology).. Ky fondacion u krijua në vitin 2017 dhe mbështet me Shuma  të konsiderueshme vit pas viti, mjekë shqiptarë dhe të huaj të cilët fokusin e studimeve të tyre shkencetore e kanë në fushën e Kancerit. Fotini Allteni, Drejtoresha e Përgjithshme e fondacionit deklaroi se të gjithë ne duhet ti mbështesim dhe ti përkrahim këto qëndra të kërkimit dhe të luftimit të kancerit, pasi janë jetike në shëndetin dhe jetëgjatësinë e individëve të prekur. S’ka gjë më të bukur se sa të mbështesim njërin prej doktorëve dhe kërkuesve tanë shkenceor dinjitozë” citoi  Dr. Anna Kohen kryetarja  e Degës së Floridas për Organizatën Motrat Qiriazi. Dr. Kujtim Latifi u vlerësua thotë Doktoresha Anna, për rezultatet e arritura dhe kujtoi vështirësitë dhe sukseset e një emigranti që e filloi jetën në Amerikë në moshë të re. “Në vitin 1998, një refugjat 17 -vjeçar nga lufta në Kosovë, kalon një muaj në Maqedoni në një tendë të stërmbushur, duke notuar në baltë dhe pa asnjë mënyrë për të kontaktuar askënd apo  për të pasur lajme nga shtëpia. Ai erdhi në SHBA me sende minimale dhe ishte shumë i shqetësuar për fatin e të afërmve të tij dhe qytetit të tij të lindjes. Duke u bazuar në dashurinë e tij për fizikën, ai u diplomua në Universitetin e Denverit, Colorado në 2004 me një diplomë në Fizikë dhe në 2007 mori masterin e tij në Fizikë nga Universiteti i Illinois Verior. Menjëherë pas kësaj, ai u transferua në Tampa Florida dhe u regjistrua në USF si student doktorature në fizikën e aplikuar. Ai ishte një nga studentët e parë në programin e fizikës mjekësore USF, i cili është një program i përbashkët me Qendrën e Kancerit Moffitt. Pas përfundimit të programit të doktoratës, ai ishte një anëtar postdoktoral në departamentin e Onkologjisë së Rrezatimit në Moffitt, dhe më vonë u punësua si anëtar i fakultetit. Dr Kujtim, ju na bëni krenarë” përfundoi Dr. Anna Kohen jetëshkrimin e Dr. Kujtim Latifit. Dr. Fjolla Hyseni Vokshi nga Nyc diskutoi për rëndësinë e zbulimit të hershëm të kancerit të gjirit dhe trajtimin e duhur si një mundësi për të shpëtuar jetë. Dr. Roberto Diaz nga spitali Moffitt i kancerit në Tampa diskutoi trajtimet e pacientëve të diagnostikuar me kancer të gjirit dhe opsionet e ndryshme efektive të trajtimit si kirurgji, kimioterapi, terapi rrezatimi, terapi të synuar dhe terapi hormonale. Të pranishmet në këtë aktivitet, u pajisën me shumë njohuri për kancerin e gjirit. Aktiviteti vazhdoi me muzikë edhe valle shqiptare të të gjitha trevave. Gratë pjesëmarrëse u argëtuan nën tingujt e mrekullueshëm të muzikës e këngës nga Frederik Ndoci “Mjeshtër i Madh”.

SHUHET KOSTA GRILLO, UNIONI I GAZETAREVE MESAZH NGUSHËLLIMI

by

Pas 55 ditësh, në gjendje të rëndë dhe nën regjim të fortë intubimi, gazetari i shquar sportiv Kosta Grillo 59 vjeç, mposhtet nga COVID-19.Ndahet në moshën e energjisë së madhe, profesionisti i mikrofonit dhe komentit sportiv, gazetari që ndau mbi dy dekada emocione dhe raportime speciale për sportdashësit dhe audiencën shqiptare. Birii i vetëm i shkrimtarit të famshëm Odise Grillo nga Vunoi i Himarës, ndërroi jetë mëngjesin e ditës së sotme në Stamboll, në një nga spitalet e njohura.Largimi i parakohshëm nga jeta i Kosta Grillos është humbje e pazëvendësueshme për bashkëshorten e tij Ledi dhe dy djemtë, si dhe për motrën e vetme Ani Grillo.Kosta Grillo do të mbahet mend si kolegu i dashur, energjik, i sinqertë dhe i drejtëpërdrejtë. Kosta Grillo ishte qytetari që me kurajo dhe çiltërsi u përball me rryma të ndryshme në jetë. Ai refuzoi qytetarisht çdo tendencë dhe shfaqje anti-humanizmi, nacionalizmi. Qytetaria e tij shfaqej shpesh si vlerë e njeridashjes. Cilësitë dhe virtytet që mishëronte ishin të pakrahasuara. Në mediat audiovizive shqiptare, Kosta Grillo la një zë të fuqishëm, me timbër dhe ngarkesë të përhershme emocionesh si dhe solli për vite të tëra një raportim të rrjedhshëm, të sigurt dhe pasionant. Ai u ushqye me shkollën italiane të artikulimit radiofonik dhe pasuroi më shumë cilësitë e veta prej profesionisti duke iu referuar përvojave fqinje greke, serbe e më tej franceze e spanjolle. Komentet e tij radiofonike dhe televizive për kampionatet e futbollit, si ato kombëtare ashtu edhe ato europiane dhe ndërkombëtare në përgjithësi, përbëjnë një aset të traditës sonë të re në gazetarinë sportive. Gazetari Grillo ishte koleg dhe mik I dashur me gjithë komunitetin e gazetarëve sportivë dhe më gjerë në Shqipëri dhe në shumë vende të ndryshme të botës. Ikja e parakohshme e tij nga jeta sjell një moment pikëllimi për gjithë miqtë e kolegët e tij, por veçanërisht për familjen e tij të dashur.U prehsh në paqe miku dhe kolegu ynë I shtrenjtë Kosta!

Ngushëllime familjes Grillo!

Zyra informuese

Unioni i Gazetarëve Shqiptarë

KALAJA E QYTEZA, SIMBOLE TË QYTETRIMIT, ZHVILLIMIT DHE IDENTITETIT ILIRO – ARBËNOR NË TROJET E HOTIT

by

Nga  Ndue  BACAJ 

Hyrje

Prej  shekujsh  në  Malin ,Flamurin  apo sot Treven e Hotit (të ndarë në mes kufijeve politik të Shqiperisë dhe  Malit Zi ), ekzistojnë  toponime  , rrënoja  dhe vlera  qytetrimi , zhvillimi dhe identiteti  Iliro- Arbënor… Keto trashigimi historike banoret e sotem të Hotit i “thërrasin” Kala  apo Qyteza.. Këto trashigimi  ndonse rrënoja vertetojnë historinë e njejtë me trevat e tjera  Ilire ,ku qendrat urbane ,qyteza apo qytete (me kalatë apo kështjellat) kishin  rol civilizimi , por edhe mbrojtje nga sulmet e armiqve të ndryshem. Është pikrisht kjo aresyeja që shumica e  qendrave urbane , kalave apo kështjellave  ,ndertoheshin  në vende dominante  vrojtimi  ,si dhe me mundesi rrethimi me mure  ,duke zhfrytezuar shpesh edhe  shkembinjet apo guret e medhenj  natyral …Kjo në pergjithsi realizohej duke ndertuar qendren e banuar në maje apo rrfshnalta  të sigurta të Kodrave apo Maleve.. Keto i dokumenton historia e shkruar ,por edhe ajo çfarë trashigohet  sot edhe në Malesi të Madhe ,nga  vendet ku ishin ndertuar Qytezat-Kala të Marshenjit ,Ballexes (Rrjoll), Potgorës , Klementiana (Vukel ),Dinoshë (Grudë) e tjer.. Është interesant se  per Kalanë  apo Qytezen e  Hotit , është shkruar fare pak  ,por perkundrazi  në mes banoreve të sotem  ruhen prej shekujsh  Toponimet , nga të cilat sot ka  disa rrenoja muresh,  guresh dhe themeli , të cilat vertetojne plotesisht  ekzistencen e një qendre urbane ( qyteze) dhe  qendre ushtarake (kalaje) me moshë  Iliro – Arbënore që kanë  “perballuar” baticat e zbaticat e shekujve.  Siç  dihet trojet e Hotit ,si edhe ato te Malesisë Madhe  , kanë qenë  vendbanime të rendesishme  të fisit Ilir të Labeateve .  Teritori Labeat që nga antikiteti ka qenë  edhe Udhkeyqi i rrugeve  Jug-Veri e Perendim-Lindje,  Shkoder – Diokle ( qytet Ilire i shuar ,afer Potgorices se sotme) , Shkoder –  Meteon (në Kuçin e sotem  nën Malin e Zi , N.B.),dhe Lugina e Cemit në Lindje . Prodhimet e bollëshme , zejet e zhvilluara dhe komunikacioni i favorshem kanë bërë  të mundur  tregtinë e zgjeruar me fqinjët. Gjithashtu lundrimi  per krye  liqenit te Shkodres  e lumit Buna ka bërë që Labeatia të kenë  qenë  e lidhur me daljen në detin Adriatik…1.  

Të dhëna për kalanë e qytezën e Hotit

Foto nga disa rrënoja të kalasë së Hotit…

Duke parë pozicionin e këtyre ndërtimeve të hershme në Hotit ,  menjeherë të shkon mendja  se keto kanë qenë ngritur  pikrisht në një vend që i plotesonte kushtet  per të siguruar  një pozicion stretegjik mbrojtje  të banorëve Ilire të asajë kohe, por edhe të vrojtonte  levizjet e rrugeve (toksore e ujore) ,të madhrave , karvaneve dhe  ushtrive ,per më në Veri të Ilirisë , per të vijuar rrugen per tu lidhur  me Europen e kohes… Organizimi ushtarak i provincës duket qartë pas vitit 395 kur Prevali , bëhet provincë kufitare e Perandorisë dhe sidomos  kur ajo gjendet në kufi me shtetin e Gotëve të Lindjes . Më vonë e dëshmon  indirekt  një leter e Papës  Gregori i parë , ku ndërmjet të tjerash permenden edhe persona  që janë detyruara të sherbejnë në ushtri . Fortifikimet e  kesaj kohe të qytetit të Shkodres  ,të Pukes , të Klementianës ,që i permendë Prokopi i Çezaresë , fortifikimi i ri i Shurdhahut (Sardës) dhe fortifikime më të vogla të gjurmuara në Podgorë dhe  kalanë e Hotit..2.  Në kohen e sundimit të Justinianit ,(shekulli  VI mbas lindjes Krishti) ,Iliria ….perjetoi një rigjallrim të tradites  antike ,gjë të cilen na e provojnë  burimet e shkruara dhe deshmitë arkeologjike . Ka edhe një listë  të tërë  të keshtjellave  të ndertuara e rindertuara  nga  Justiniani,por ende  një pjesë e mirë e tyre është e pa lokalizuar…3.  Nga  keto rindertime (apo ndertime) ka perfituar edhe  Kalaja  apo  Qyteza  e Hotit, e cila  pamvaresisht nga madhesia , kishte një pozicion  të rendesishem strategjik… Iliret kanë  banuar në bashkesi të medha  ose të vogla ,në hapsira malore ose fushore ,në qendra Urbane –Qyteza (Çitadela). Fisi Ilir ka qenë  i organizuar në bazë të struktures tradicionale – patriarkale ,në të cilen çdo antar pa dallime  moshe ,ose gjinie  ka qenë i mbrojtur ( ius  gentium) me të drejtat fisnore. Per qellime mbrojtje e sigurie  Iliret neper kuota e lartësira defanzive   ndertonin qytezat e fortifikuara…4. Dy arkeologë austriak, (K. Prashniker dhe A.Shober), mbi njëqindë vite më parë, pasi vizitojnë vendet ku kishin qenë të ndertuara kalaja e qyteza Ilire e Hotit, përshkruajnë vendin , trashigimin historike dhe arkeologjike që konstatojnë, përshkrim të cilin mendova ta citoj: “…Në vazhdim të udhëtimit , vizituam gërmadhat e quajtura Kalaja e Hotit të vendosur mbi një kodër të pjerrët , në pjesën perendimore të ekstremit verior të Liqenit të Hotit….Kodra është 178 m e lartë , ka në pjesën e siperme një rrafsh të rrethuar nga 4 maja: në lindje ruhen gërmadhat e një muri rrethues në formë elipsoidale. Në faqen veriore duken tri kulla katërkëmbëshe me faqe ballore të dalë jasht murit. Nga muri që zbret shpatin lindor qendron ende në këmbë një trakt i madh rreth 100 m larg. Muret e ruajtura në lartësi kanë faqe të brendëshme dhe të jashtme të punuara me gurë të gdhendur  dhe të lidhur me shtresë të trashë llaçi, ndersa hapsira në mes faqeve është mbushur me gurë të vegjël të thyer….Ndersa rruga e re automobilistike kalon nga Hani i Hotit pergjatë bregut të liqenit  nëpër Bozhaj deri në Nënhelm, rruga e vjetër e karvaneve ndjek linjën më të shkurtër dhe kalon nga Kalaja e Hotit përgjatë rrafashnaltës së quajtur Drume…. Në bregun perendimorë të Liqenit të Hotit , bishti ujor në formë fjordi , moçalor dhe i vështirë pë t’u kaluar tërhiqet në verë duke i lënë vend tokës. Në bregun e tij perendimorë shquhet nga larg maja e izoluar e një koni të rregullt, Helm,  me lartësi 254 m dhe, pikrisht përballë tij , deporton në fjord një kodër rreth 60 m e lartë mbi nivelin e liqenit . Kodra bart gërmadhat e një Qyteze të vjetër Ilire, Kalasë së Samaborit. Si gadishull i rrethuar me ujë nga tri anë , ku shpatet shkëmbore herë herë bien thikë , ndersa në krahun e katërt i lidhur me token përmes një qafe , kodra mund të organizohej në një kështjellë të fuqishme , me mjete të thjeshta. Në perzgjedhjen e tij ishte percaktues fakti që, krahas pozicionit mbrojtës , ajo ofronte gjithashtu kushte të dëshirueshme banimi.  Kodra ka një majë më të lartë në perendim dhe një tjetër më të ulët në lindje , të cilat mes shpateve të tyre fshehin një lug mjaft  të sheshtë, që ndërkohë është shesh  i përshtatshëm për vendbanim… Por si shembull i rëndësishëm i një kështjelle Ilire… në thelb është ruajtur vetë muri rrethues që qarkon kalanë dhe ky, pavaresisht se linja e tij është e qartë , ka raste që është zhdukur plotësisht në distanca të gjata. Muri mbrojtës rrethon dy majat dhe lugun në mes  tyre në një planimetri pak a shumë eliptike . Në vendet ku shpatet janë të thikëta , muri është vendosur në një izoips më sipër , ndersa lugu vetë ndahet përmes nga një linjë e drejtë muri….Sistemin ka gjatësi  200 m dhe gjërësinë më të madhe 90-100 m. Më mirë është ruajtur qoshja juglindore e fortifikimit , ku një trakt i vogël muri qendron ende më këmbë mbi 2 m lartësi. Ketu mund të flitet diçka edhe për tekniken e ndertimit . Blloqet e gurëve janë lënë siç kanë dalë nga gurorja, herë me forma kuadratike…deri në 1.60 m gjatësi , 0.60 m lartësi , dhe 1 m thellësi, dhe ndonjëherë në forma shumëkëndëshe , të vënë njëri mbi tjetrin pa ndonjë kujdes të veçantë. Hapsirat e gurëve janë mbushur me gurë të vegjël. Për shtresa të rregullta nuk bëhet fjalë , së paku në traktet e ruajtura , që natyrshëm formojnë vetëm pjesën e poshtme të murit. Kështu prezantohet faqja e jashtme e murit. Prapa dallohet shtresë e poshtme me gurë të vegjël , të lidhur me baltë natyrore, që shkon përpjetë buzës së malit. Askund nuk është ruajtur pjesa e sipërme e murit. Vende vende , aty ku muri është zhdukur pothuajse tërsisht , vazhdimi i tij mund të dallohet përmes çakullit të shpërndarë të bëthamës së murit. Pasi kalon qoshen e sipërpërshkruar , muri mund të ndiqet me disa gjurmë të pakta në tërë krahun jugor. Rreth 25m në  perendim  të qoshes ndodhet një portë , me sa duket porta kryesore e vendbanimit. Këtu del rruga antike e përshkruar nga Nopça, që vjen nga qafa për t’u ngjitur shpatit jugperendimor me gjarpërime dhe që mund të ndiqet deri tek porta së bashku me murin e saj mbështetës. Porta paraqet një sistem teknik të arritur. Ajo ndodhet në një kënd të dalë të murit , i cili me terheqjen e tij formon një lloj kulle , që perforcon porten, në krahun e majtë  të sulmuesit. Për fat të keq , nuk mund të themi asgjë mbi gjërësinë dhe organizimin e portës për shkak të gjendjes shkatërruese të saj. Muri vazhdon më tej shumë i shkatërruar , me gjurmë shumë të pakta , përreth majes perendimore, që kurorzohet sot nga një ledh mbrojtës primitive i luftës së fundit ballkanike. Në bazen veriore të majës , ai zbret drejt lugut dhe, i ruajtur në gjendje më të mirë , vazhdon për gjatë buzës veriperendimore të tij deri tek maja lindore… Në krahun lindor muri paraqet me sa duket  karakter tjeter. Ai është ndertuar me gurë të vegjël të thatë, ndaj Nopça dallon  dy periulla ndërtimi , një të vjetër , siç e kemi përshkruar më parë  dhe një të re, ku muri i ri konstatohet se është vendosur mbi një mur më të vjetër të ndertuar me gurë të mëdhenj. Ai duhet të jetë mur taracimi…. Pak a shumë në mes të krahut gjatësor muri i vjetër ka pasur një kullë me faqe ballore jasht murit, gjurmë të së cilës prej gurësh të mëdhenj natyror me forma që i ofrojnë kuadratike, duken nën murin e ri. Sa duket kjo kullë siguronte më mirë mbrojtjen e murit të drejtë të krahut lindor. Nderkaq duhet permendur edhe një mur i cili pasi shkëputet nga muri rrethues në krahun lindor të portës , ndjek shpatin lindor të majes perendimore , deri te krahu verior i kodrës, ku lidhet përsëri me murin rrethues. Me ndihmen e këtij muri , maja e lartë perendimore ishte organizuar si një hapsirë e veçantë fortifikuese. Monedhat e gjetura në numër të madh , të Korinthit, Apollonisë, Dyrrhachion dhe Scodra të viteve 225-100 para Krishtit , dëshmojnë pë kohen e funksionimit të vendbanimit. Kësaj periulle i pergjigjen edhe copat e qeramikës të grumbulluara… ku krahas fragmenteve të trasha të amforave dhe atyre të perdorimit të përditshëm , mes tyre dhe prodhime lokale , me ngjyrë të zezë nga pjekja, të lëmuara me dorë – ka edhe disa fragmente të tasave me parete fine si dhe kupa të lyera me vernik të zi mjaft të mirë, të cilat e datojnë vendbanimin në përgjithësi në të njëjten kohë me Gajtanin….5. Citova kaq gjatë këtë pershkrim të hollësishëm profesionistësh të mbi një shekulli më parë, pasi sot ka mbetur fare pak nga kjo trashigimi e kalasë apo qytezës Iliro-Shqiptare me mosh rreth 2300 vjeçare…

Trashigimi  gojore  “të shkruara” per kalanë  e  qytezen

Një hotjan erudit (Llesh Smajlaj),duke  shkruar per  historinë  e Hotit sipas trashigimive  gojore që ka “mbledhur” tregon , per dy  vende ndertimesh shumë të hershme me vlera qytetrimi ,zhvillimi e mbrojtje: Së pari me kalanë apo fortifikaten e Samoborrit (siç e quan ai). Kjo fortifikatë (sipas gojëdhenave ) u ndertua që në kohen e fisit Ilir të Labeatëve , që edhe sot …i shihen gjurmet e mbetura të saj ; si muriet e kalasë , që duken shumë të trasha me një shpellë në formë strehimi. Rreth e rrotull kesaj “kalaje”  ka vende të germuara dhe copa qypash të thyer qeramike. Flitet nga të vjetrit se ajo majë gjithmonë është  quajtur Kalaja e Samoborrit . Kjo majë është në mes të katundit Bozhaj dhe Nënhelmit. Bozhajt nga lindja dhe Nënhelmi nga Perendimi. Perveç tjerave kjo kala kishte edhe disa maja të thepisura perreth saj ,si maja e Shkujekës apo maja e Gomiljeve . Nga ana e veriut kishte një koder që quhej Kodra e Burgut Kuq…Rrezë kesaj kalaje  rrjellë një ujë i quajtur Vija e Goricës, me burim në anen e veriut. Bashkë me ketë vijë uji bashkohet edhe ujet e Vitojes  dhe ndajnë Samoborrin me Nënhelmin… Por në ato kohë ka qënë edhe një urë e ndertuar me një gjatësi 120 m ,ku edhe sot ekzistojnë dy ballinat e saja të prishura. Sipas gojëdhenave kjo urë ka funksionuar deri në shekullin e 18-të…6.   Po nga ky burim (gojëdhenash) mesojmë  se kapedani i njohur hotjan i viteve 1416-1417 , Junç  Hoti e kishte qendren e tij ushtarake në kalanë e qytezes së Hotit (që është ndertim i më vonshem se Samoborri). Kjo kala me emrin e qytezes, kufizohej nga lindja me katundin Kushe , nga veriu me Gropen e Fierkuqes ,nga jugu Liqeni i Hotit ,që dikur ky liqe ishte fushë ..pjellore per Hotin…Ndersa nga perendimi kalaja kufizohej me Bozhajt dhe Drumen..7.  

Kalaja , Qyteza dhe vlerat historike që mbartin ato në penden e studiuesve 

Trashigimia  gojore (dhe ajo e shkruar si më siper) tregon , per një kujtesë të admirueshme të hotjanëve , të cilet i kanë transemtuar keto vlera qytetrimi  e identiteti nga njeri brez në tjetrin , jo vetem me krenari ,por edhe me korrektesi…Ketë  e “verteton” me penden e tij edhe  studiuesi e Albanologu i njohur  Theodor  Ippen , (i cili ka qenë edhe konsull i pergjithshem i Austro-Hungarise në Shkoder në vitet 1897 -1904) , kur ndër të tjera shkruan :  

“… Në Drume…në një mal mbi lagjen Vitoja ndodhet edhe rrenoja Samabor ; duket  që qysh në kohen romake  ketu ka qenë një fortifikim ,mbi të cilen pastaj më vonë është ngritur një Keshtjellë mesjetare. Pak më largë ,po në Drume ,është rrenoja e një Keshtjelle  që quhet QYTEZA. Kjo ndodhet mbi Burimin e Krevenices ,që është diçka e veçant ngase gjendet brenda një Shpelle të madhe ,dhe ka prurje të shumta Uji, që krijojnë një basen të thellë, keshtu që fshataret  thonë Krevenica  është një rrjedhje e nëndheshme e Cemit…Persa  i takon rrenojes  Çuteza (Qyteza),ky emer nuk është në të vertet ai i sakti ,kjo fjalë (Qyteza)  është më shumë  emertimi per një rrenojë  të vjeter historike ,diminutivi i “qytetit”, që etimologjikisht  lidhet  me “civitas”,fjalë me të cilen shqiptaret  sot emertojne  rrenojat e vjetra  të keshtjelles ; në Shqiperi  gjenë shumë toponime “qytet”…” .8.   Keto toponime kalaje apo qyteze ,sot i njeh dhe i percakton çdo banorë i Hotit , ku po ti kerkosh të  çon pa hezitim në ato vende, ku “mjegulla” e historisë qindra apo mijera vjeçare ka berë punen e sajë , por gojdhenat e trashiguara si “amanet” nga njeri brez në tjetrin, kanë arritur të na ruajn atë çfar shohim  e degjojmë në të dy anet e kufirit politik të vitit 1913…Duke njohur historinë e qendreses e mbijeteses që nga Iliria e moçme e deri në Shqiptarinë e sotme ne mund të themi pa  “hezitim” ,se edhe kalaja apo qyteza e fortifikuar ruajnë   brenda vite e shekuj ,luftra e shkaterrime ,ringjallje e rindertime, por edhe besime e civilizime të koheve në të cilat Hoti  ka lënë  gjurmë të mira në historinë tonë..Ne nuk mund ta dimë me saktesi se kur kalaja dhe qyteza  kanë  pushuar së ekzistuari  ,pasi per ketë na mungojne dokumentet e shkruara, por ne e dimë  se  në vitin 1330  Behet shume i forte Mali  i HOTIT ( Hotina  Gora) . Gjithashtu në vitin 1414  permendet  perseri Fisi i Hotit (Otti , Octi , Chioti, Coti )… 9.  Nga një burim tjeter  mesojmë  se.. Fiset e Shqiperisë së Veriut  fillojnë të njihen heret, ku si shembull merret  Hoti perseri  qysh  me 1330. 10.   Në regjistrin e  kadastres  dhe koncensioneve …të viteve 1416-1417 ,të perpiluar nga  pushtuesit  Venedikas të asaj kohe , mesojmë se me mbiemrin “HOTI” kishte disa proniar që ishin në krye të disa fshatrave si : në fshatin Potgorë -Andrea  Hoti … (fq.59) ,në fshatin Ljushta krerë shkruhet Junk e Vlatik Hoti …(fq.63) ,në  fshatin e quajtur Pesiugla ,Krye shkruhej Nikoll Hoti.. (fq.64), e tjer..11.  Kryepari i keteije Fisi quhet Kapetan (capitaneus montanee  Ottorum ) në vitin 1434 , Junch  Hoth  ( Junç Hoti ,N.B.) . 12.  Ndersa në vitet e qendreses  antiotomane të shqiptareve  nga mali i Hotit  shenohen të gatshem (në vitin 1466 ) 220 luftetare kembesore dhe 80 kalores ,në perberje të ushtrisë së lavdishme të Gjergj Kastriotit Skenderbe….13.  Në vitin 1474 Ban  Hoti  gëzonte në Male  respektin me të madh…e per ketë aresye ishte personaliteti vendimtare që mundesoi  kalimin e Fiseve (Malesisë së Madhe të kohes ,N.B.) në anen e Venedikut . Në ketë menyrë shpetoi Shkodra nga pushtimi gati i sigurt prej Osmaneve…14.  

Në vitin 1485  Mali i Hotit ishte i organizuar si  Komunë në vehte ,ku në Defterin e Regjistrit të Sanxhakut të Shkodres ,perpiluar nga pushtuesi Otoman ,shkruhet NAHIJA E MALEVE TE HOTIT, e cila perbehet nga 

10 fshatra  me 128 shtepi…15.  Një  eveniment interesant në  historinë e Malit Hotit ,me karakter  Ballkanik e me gjërë ,është  aleanca antiturke e vitit  1614,që ne e njohim me “emrin” Kuvendi i Kuçit , per të cilin patrici i Kotorrit  Bolizza  njoftonte se (në vitin 1614 ) , Fiset e Veriut ;Hotet , Kuçet ,Kelmendet ,Kstratet ,Grudet, Shkrelet e tjer ,duke dhënë betimin themeluan lidhjen (Conclusero con  giuemento ) ,per ndihmen dhe mbrojtjen reciproke kunder turqeve. Atebote Hotet kishin 600  luftetarë, Kelmendet 650 ,Kuçet 1500 , Kastratet 130 ,Shkrelet 80 luftetar e tjer…16.   Rendësinë strategjike të kalasë apo forteses  së qytezes të Hotit e njohu edhe shteti otoman ,ku si referencë po marrim vitin 1638. Në ketë vitë shkruhet se  pashai i Bosnjes bënte perpjekje per të fortifikuar dhe rindertuar një fortesë në Hot..17.  Mendoj se ketu behet fjalë pikrisht per kalanë e qytezës që po pershkruajmë.. Hoti është edhe në vemendjen e dy hartografeve të shekullit XVII-të Canteli e Coroneli , por ne menduam të citojmë Albanologun e studiuesin e njohur  Giuseppe  Valentini, i cili ndër të tjera per Hotin shkruan se është  njeri ndër Fiset e Bajraket më të vjeter dhe më të rendesishme  të Malesisë së  Madhe… me 1614  kishte  212 shtepi e 600 burra të aftë per armë … me 1635  kishte 212 shtepi me 1100 frymë… me 1881  Hoti numronte 405 shtepi me 2500 banore ,me 500 burra të aftë per armë ,dhe me  7 fshatra me një siperfaqe   prej 120 km2.. në  vitin 1897  kishte 500 shtepi  me 4500 banorë…Ndersa  1913 –ta   shenon dorzimin  e një pjese  të Hotit nën  Malin e Zi ,por jo  shkatrrimin e ketij  Fisi të njohur ,i cili edhe  në vitin 1918 mbahej  ende si mjaftë i bashkuar edhe pse i ndarë me kufij politik…18.  Në  libra dhe dekumente të ndryshme per Malin ,Fisin apo Bajrakun e Hotit ,edhe pse të ndarë thuajse pergjysem , me “simbole” ; andej kufirit  Traboinin ,dhe  ketej kufirit (në Shqiperinë politike ) Rapshen , ka  matriale të shumta që tregojnë vlerat  e mrekullueshme per të cilat e meritoi  ndër shekuj  që të jenë në krye të vendit në Malesi të Madhe e më gjërë…Gjë që e pershkruan  aq  bukur e në menyre domethenese  njeri ndër gazetaret dhe publicistet më te njohur të Europes së shekullit XX ,( i cili e kishte vizituar Malesinë e Madhe dhe Hotin) ; ku nga ky pershkrim-vlersim ndër të tjera  po citojmë : “..E bekoj çastin kur me erdhi ideja të shtyhesha në Malesi . Po ta kisha perjashtuar nga intineraret e mia ketë etapë të lodheshme dhe magjepse , nuk do të merrja vesh se çfarë është Shqiperia . Sepse Shqiperinë  e interperton më mirë një kullë Malsore sesa të gjitha bulevardet e kryeqytetit…” 19.  Gjithsesi  “shtegtimi jonë historik”  kishte si  objekt simbolet  disi të harruara  të qytetrimit e zhvillimit të Trojeve të Hotit ,  KALANË apo QYTEZEN , vendin dhe rrenojat e të cilave  qendrojnë hijeshëm , duke  na thënë në heshtje  mos na harroni , sepse keshtu do të harroni një pjesë të historisë , zhvillimit e qytetrimit iliro- arbënor e shqiptarë, histori e cila na bashkon prej qindra e mijëra vitesh me Europen (Perendimore), pjesë e së ciles jemi që në fillimin e jetes të njeriut me ndergjegje “Homo Sapiensit” në kontinentin plakë.. 

Referencat:  

1.Preloc Margilaj , ILIRET FLASIN SHQIP, SHQIPTARET  ILIRISHT ,fq.371.  

2.Gëzim  Hoxha , Muzeu  Historik i Shkodres , kumtari -6- fq.66-67 , 1993.  

3.Muzafer  Korkuti ,PARA ILIRET ,ILIRET,ARBERIT ,Histori e Shkurter ,fq. 58.  

4.Preloc  Margilaj po aty … ,fq.313.  

5. Kamilo  Prashniker , Arnold Shober , Kerkime Arkeologjike  në Shqipëri dhe Mal të Zi , fq.91-94, sh.b. “Pegi” Tiranë 2003. 

6.Llesh P.Smajlaj, Hoti gjurmë të pashlyera në shekuj ,fq.64.  

7.Llesh  Smajlaj, po aty ,fq.66-67. 

8.Theodor Ippen ,SHQIPERIA E VJETER, studime gjeografike ,etnografike,historike..fq.31.  

9.Milan Shuflaj, SERBET DHE SHQIPTARET, fq.57.  

10.Konstantin  Jirecek , SHQIPNIJA NE TE KALUEMEN , Botua ne librin shumë autoresh të perkthyer  nga  Mustafa Kruja , Vezhgime  Iliro-Shqiptare ,fq.13.   

11.Regjistrin e  kadastres dhe koncensioneve…të viteve1416-1417 ,fq.59-64.  

12.Milan Shuflaj ,veper e cituar…fq.58.   

13.Oliver Jens Schmitt ,ARBERIA  VENEDIKE ,1392 – 1479 ,fq.496-497.   

14.Oliver Jenns Schmitt,po aty ,fq.499.  

15.Defterin e Regjistrit të Sanxhakut të Shkodres v.1485 , fq.126-128.  

16.Milan Shuflaj ,po aty….fq.66 – 68.  

17.Jahja Drançolli…Në një cep të Ilirisë ,fq.176 ,me refrerencë  K.N.Kostiç  “Nasi gradovina…1922 ,fq.77.  

178.

18.Giuseppe  Valentini ; IL DIRITTO Delle COMUNITA… fq.272-275, Firence 1956.   

19.Indro Montanelli   “SHQIPERIA NJË DHE  NJËMIJË “,fq.22. 

NGA VOTA NË GJERMANI SHËNJA TË POLITIKËS SË MIRË

by

Nga ALDO CAZZULLO

“Corriere della Sera”, 27 shtator 2021 Përktheu: Eugjen Merlika


Ja PSD u kthye në partinë e parë gjermane, jo me një vijë të së majtës skajore, ala Jeremy Corbyn apo Jean – Luc Mélenchon – për të bërë të heshtin skajorët e shtëpisë sonë – por me një vijë qendërsore, duke bërë të tyren trashëgiminë e Angela Merkel-it; që në këta vite nuk ka drejtuar një Koalicion të Madh (në Gjermani tashmë dy partitë e mëdha vlejnë pothuajse sa gjysma e trupit zgjedhor), por një qendër të majtë, fortësisht të lidhur me qëndrën. Nuk ishte parashikuar, madje dukej e pamundur. Socialdemokratët dukej se ishin të paracaktuar të ndiqnin fatin e Pasokut grek, të zëvëndësuar nga populistët e Syrizës (të detyruar të pranonin këshilla më të buta: jashtë Varoufakis, po ashpërsisë së detyruar nga Berlini), ose atë të PS franceze, të nxjerrë jashtë loje nga një tjetër qëndërsor: Emmanuel Macron. Në të kundërt një parti që, megjithë historinë e saj të lavdishme dukej e vdekur, paraqitet sot në pragun e Kançelarisë; në sajë edhe të “kthimit në rend” të shënuar nga kriza mbas-Covid, me kthimin e rolit të Shtetit dhe rimarrjes së besueshmërisë të institucioneve evropiane. Mbas luftës së parë botërore, pararojat artistike – nga kubizmi tek abstraksionizmi – ndjenë një “thirrje për rregull”: artistët rifilluan të vizatonin figura, rigjetën format klasike, deri edhe vetë Kandinski ndjeu tërheqjen e racionalitetit gjeometrik. Në të njëjtën mënyrë, pandemia ka sjellë një thirrje të arsyes për një botë që dukej e magjepsur nga sirenat e populizmit e të sovranizmit. Në fillim fitorja e Brexit. Më pas ende më e befasishme ajo e Trump-it. Meteora e pabesueshme Bolsonaro. Ngjitja e Podemos dhe Vox në Spanjë. Qeveria verdh-jeshile n’Itali. Dukej se kryengritja kundër sistemit kishte fituar dhe ishte e paracaktuar të qeveriste një botë pa monedhë të përbashkët, kufij të hapur, institucione shumëkahëshe. Pastaj pandemia pështjelloi gjithshka. Trump-i i nisur për t’u rizgjedhur, gaboi në nënvleftësimin e saj dhe vuri në lojë Shtëpinë e Bardhë. Johnson-i, mbas gabimeve të para, shpëtoi dhe tani shton taksat për të financuar National Health Service, shërbimin shëndetësor kombëtar. No-Vax-i Bolsonaro han picën në rrugë sepse i përzënë nga restorantet e Manhattanit e rrezikon të mundet nga i ringjalluri Lula, i sapo dalë nga burgu. Në Spanjë Podemos është shëmbur, Vox është tkurrur e kthehen në alternativën ndërmjet socialistëve dhe popullorëve. N’Itali rishkombëtaristja Legë mbështet tani më evropianisten e qeverive. Në Francë shfryhet Marine Le Pen. E në Gjermani partia e Merkelit lëshon terren jo nga e djathta (Alternativa për Gjermaninë humbet vota e deputetë), por nga qëndra, ku fuqizohen nga një anë liberalët e nga tjetra të Gjelbërit dhe pikërisht socialdemokratët. I fundmi kançelar socialdemokrat, Gerhard Schröder, kishte si parullë të tij “Die Neue Mitte”, qëndra e re. Që nuk do të thoshte të bëhe të gjithë demokristianë e pra të moderuar, ndërmjetës, pothuajse të palëvizshëm. Do të thoshte se reformistët mund të jenë qëndrorë në rrjeshtimin politik të shoqërisë, duke mobilizuar energjitë e të rinjve, të grave, t’atyre që synojnë të fuqizojnë institucionet e jo t’i shkallmojnë, të ndërtojnë Evropën e jo t’a shkatërrojnë, të vënë në lëvizje ashensorin shoqëror pa ndëshkuar shtresat e mesme, të përtërijnë qeverisjen e jo t’a zëvendësojnë me atë që çirret më shumë e rreh më ashpër në rrjetet sociale. Në kohët e tij, Schröderi arriti të marrë më shumë se 21 milion e gjysmë vota, thuajse dhjetë milionë më shumë se sa mblodhi të djelën e shkuar Scholzi. Dypartishmëria është tejkaluar, kuadri copëzohet gjithënjë e më shumë, edhe se kultura politike gjermane vazhdon të çmojë qëndrueshmërinë. Sovranizmi nuk është mundur aspak; shpërthen në Lindjen evropiane, dhe në vetë ish Gjermaninë lindore, ku AFD (më shumë populiste se rishnaziste) është partia e parë. Por reformizmi liberal, si ai që sheh djathtas si ai që sheh majtas, vazhdon të qeverisë Vëndet kryesore të kontinentit dhe institucionet evropianë, bisedon me Amerikën e Biden-it, shpreson të krijojë një front të përbashkët me Rusinë e Putinit kundër vullnetit zotërues të Kinës. Mbas reformizmit është qëndrueshmëria e shtresës së mesme, që njëheri u quante borgjezi, që nuk është një fjalë e ndyrë, është emri i prodhuesve që çojnë përpara ekonominë e që mbajnë peshën e të varfërve të rremë e të të pasurve të vërtetë që nuk paguajnë taksat. Edhe borgjezia mund të tundohet nga zemërimi kundër-sistem dhe nga refuzimi i demokracisë përfaqësuese; por din t’a njohë politikën e mirë që sjell përfundime të mira.
“Corriere della Sera”, 27 shtator 2021 Përktheu: Eugjen Merlika

Rilindja shpirtërore dhe kishtare në Kosovë

by

Dodë Gjergji, KTHIMI, Rrëfim,  1, 2, 3, DRITA  Prishtinë – 55 Tiranë, 2021

Sot jemi në Tiranë për paraqitjen, promovim e përbashkët të Shtëpisë botuese 55 – Tiranë, dhe të DRITËS – Prishtinë të veprës së lartpërmendur të Imzot Dodë Gjergjit, ipeshkvit tonë të dioqezës  Prizren – Prishtinë, i cili jeton, vepron dhe shërben ndër ne që nga viti 2006. 

Më lejon ta bëj një hyrje dhe paraqitje të shkurtë të ngjarjeve kishtare dhe kombëtare ndër ne në Kosvë gjatë 50 – viteve të fundit. 

Me ardhjen e ipeshkvit shqiptar Imzot Nikë Prelës (1918 – 1996), në fillim të vitit 1970, shumëçka ndryshon dhe përmirësohet. Rritet gjithnjë numri i thirrjeve meshtarake dhe rregulltare,  ndërtohet kisha të reja, si dhe meremetohen kishat dhe shtëpitë e vjetra famullitare; fillon katekizmi i rregullte për fëmijë, pjesërisht edhe për rini. Në kuadër të kësaj gjallërie të gjithanshme, fillon shtypi katolik shqiptar me revistën fetare dhe kulturore “DRITA”, që pastaj rritet dhe zhvillohet edhe në shtëpi botuese, e vetmja si e tillë, katolike, në kohën e atëhershme. Deri tash DRITA ka botuar afro 100 tituj të ndryshëm me karakter fetar dhe kulturor, në shërbim të njerëzve të vullnetit dhe zemrës së mire.. 

Me pak fjalë, Kisha jonë del prej “sakristisë” dhe oborrit të kishës, është gjithnjë e më tepër e pranishme në skenën  e jetës së popullit, me pjesëmarrje në ngjarjet shoqërore dhe kulturore shqiptare në Kosovë dhe më gjerë, siç janë Pajtimet e Gjaqeve, Shoqata Humanitare Bamirëse e Kosovës “Nëna Tereze”, Caritasi i Kosovës, përkrahja e sistemit paralel shkollor dhe shëndetësor, mbrojtja e popullit tonë padrejtësisht të shkelur dhe të përndjekur ndër ne, në ish-Jugosllavi dhe në botë. 

Zëri  dhe prania jonë  tashmë bëhet e fuqishme, qëndrimet tona profetike dhe providenciale, jo vetëm për shqiptarët katolikë, por për mbarë Kombin tonë, sidomos në krijimin e strategjisë paqësore jo – dhunore të Presidentit historic Dr. Ibrahim Rugovës, Lufta dhe pas lLufta, ndërhyrja e NATOS- për shpëtimin e Popullit të pafajshëm dhe të pambrojtur. Kisha jonë pati si moto frymëzuese arqipeshkvin Imzot Pjetër Bogdanin, i cili thoshte: “Fati i Popullit tim ësht edhe fati im” 

Kohën para, gjatë dhe pas Luftës (1998 – 1999) Kishën tonë e ka udhëhequr Imzot Mark Sopi (1928 – 2006) me urti, guxim dhe provani. Vdekja e tij e papritshme bëri që Selia e Shenjtë ta kërkonte dhe gjente ipeshkvin  e ri  në personin e Imzot Dodë Gjergjit. 

Ai ndërmori shumë iniciativa, ndër të cilat dallohen: rifillimi i revistës “DRITA” dhe botimet e saja, që nuk dilte që nga vitet e ’90, për shkaqe të njohura; ristrukturimi i famullitarëve nëpër famulli dhe Misione Katolike Shqiptare në Evropë; ndërtimi i Rezidencës Ipeshkvore, Katedrales dhe Shenjtërores Shën Nëna Tereze në Prishtinë dhe Qendrës kulturore “Bogdanipolis”; përpilimi dhe botimi i planit baritor për Kosovën “Shërbejmë me përvujtëri e kumtojmë me hare” 2015-2020; themelimi i Shkollës Katekistike Dioqezane në Prishtinë (2014), përkrahja e Radio Marisë së Kosovës, festimi i 100 vjetorit të lindjes së Nënës Tereze (2010); shugurimi i Katedrales dhe Shenjtërores “Nëna Tereze” në Prishtinë në vitin 2017. 

Nga “katedra” e Ungjillit, Altarit dhe shërbimit baritor, Imzot Dodë Gjergji doli në skenë me një veprimtari dhe shkrim me titull “KTHIMI”, botim I DRITËS dhe “55” të Tiranës. Për shumëkënd kjo ishte befasi e dorës së parë dhe shtrohet pyetja pse dhe si Bariu i Kishës merret me veprimtari dhe botim të tillë.  

Unë do t’i numëroj disa arsye dhe çështje që ndërlidhen me këtë botim “sui generis” të Ipeshkvit tonë, i cili ungjillëzimin e paraqet në petkun e rrëfimit dhe romanit trilogjik. 

Kërkimi në vazhdimësi, që mbështetet në thënien popullore: kush kërkon – gjen, që unë do të ndërroja në: kush kërkon – jeton.  

Guximi për ta kërkuar të mirën, të drejtën, të vërtetën, jetën, Dashurinë, për të qenë vetvetja dhe për t’ua mundësuar edhe të tjerëve që të jenë vetvetja. Pasojat e  robërisë shumëshekullore e historike, si  dhe e opinionit publik, ende vazhdon ndër ne, me regresion apo fiksim, këmbëngulje në histori, si dhe me projektime boshe në ardhmëri, pa jetuar hic et nunc, këtu dhe tani jetën dhe veprimtaritë tona. 

Motivimi,  që mbështetet në tri elemente identitare: e di kush jam, e di çka dua dhe e di dua t’ia arrij asaj që dua. 

Frymëzimi për percaktim jetësor për vlera dhe virtyte, si na thotë ndërgjegja, bindja, shpirti dhe zemra. 

Mos ta ndajmë dhe dëmtojmë të Vërtetën – Jetën dhe Dashurinë, sepse atëherë rrezikojmë t’i humbin të gjitha, me këtë, kuptohet, edhe jetën tonë. 

Feja është dhe duhet të jetë kërkim, pranim, pëlqim dhe jetë me Zotin, së pari e lirë dhe personale, pastaj edhe me të afërmin, sepse pa unë nuk ka as ti, dhe pa unë dhe ti, nuk as ne, në stilin e Shën Nënës Tereze, që kurrë nuk e ndau Zotin – Dashuri prej Njeriut, as Njeriun vëlla apo motër, prej Zotit. Nga feja personale kalohet në atë familjare dhe komunitare, të bashkësisë. 

Nderimi, pranimi dhe bashkëpunimi në mozaikun tonë të dallimeve, gjithnjë në kërkim dhe zbatim të kulturës së jetës dhe qytetërimit të dashurisë, si na ka mësuar Shenjtëresha e Jetës dhe Dashurisë – Nëna jonë Tereze. 

Me pak fjalë përmbledhëse Imzot Dodë Gjergji propozon, ofron, mundëson trilogjinë e lirisë, përgjegjësisë dhe dashurisë, nga përvoja e tij personale, familjare, kishtare dhe shoqërore. Ai me urti dhe shumë  përkushtim, dashuri, ka dëgjuar dhe mësuar nga tregimet e njerëzve tanë si mentaliteti ynë turmor, grumbullor, masiv na kushtëzon dhe robëron. Nëpërmjet meditimit, uratës, kujdesit të tij baritor për grigjën e Zotit,  në këtë rrëfime ai ofron jetën me Zotin dhe me të afërmin si orientim, përcaktim, zgjidhje, prandaj edhe si mundësi e historisë dhe provanisë,  për mirëkuptim, bashkëjetesë dhe bashkëpunim kombëtar dhe fetar ndërshqiptar. 

T’i kthehemi vetvetes dhe të vërtetës kërkon prej nesh ballafaqimin e trefishtë, me vetveten, të afërmin dhe Zotin, po ashtu në tri dimensione: historike, të tashme dhe të ardhme, ku faktori njeri, person, individ, jo vetëm që është i mundshëm, por edhe i domosdoshëm, për shumëçka edhe vendimtar, sipas thënies: pa histori, nuk as të tashme, as ardhmëri, dhe tjetra: pa njeri, s’ka as familje as shoqëri. 

Shpresoj dhe uroj që lexuesit tanë në Shqipëri, si dhe në Kosvë, por edhe në diasporë, ta lexojnë dhe kuptojnë, pranojnë  sa më mirë qëllimin fisnik të Imzot Dodës, shërbim e tij baritor, kësaj here në një stil “ndryshe”, por me dëshira që Populli Shiptar sa më shpejt dhe më mirë të vetëdijësohet, përcaktohet dhe orientohet sipas vlerave dhe virtyteve, për të cilat kemi aq shumë nevojë gjithnjë, në veçanti sot.  

Ndoshta përfundim përmbledhës mund të jetë ky: kush beson dhe dashuron, gjithnjë jeton. 

Tiranë, 1 tetor 2021                                                                                 Don Lush GJERGJI