Ndue Bacaj – Dielli

VËMENDJE E VOGËL PËR NJË VDEKJE TË “MADHE”

December 30, 2022 by s p

(Kushtuar 82 vjetorit të vdekjes të At Gjergj Fishtës)

NGA NDUE BACAJ/

82 Vite më parë, me 30 dhjetor 1940 në spitalin civil të qytetit të Shkodrës do të ndërronte jetë Át Gjergj Fishta. At Fishtën do ta zinte vdekja ndërsa kishte ndër duer përkthimin e Petrarkës në gjuhën shqipe, sikurse kishte përkthye kaherë “Hymnet e shenjta” dhe “Pesë Maj” të Manzonit, disa nga ariet e Metazit dhe lirika nga shumë poetë të tjerë italianë. Pak para se të vdiste At Gjergj Fishten e viziton Arqipeshkvi i Shkodres, Imzot Gasper Thaçi. Këtë vizitë Arqipeshkvi e bënte edhe per t’i kryer sakramentet (e fundit) të rrëfimit e vajimit , por At Fishta edhe pse në çastet e fundit të jetës ai do të thoshte : “ Nuk po më vjen keq se po vdes , mbasi të gjithë atje do të shkojmë , por po më vjen e randë se të tanë jeten e kam shkri për të pa nji Shqipni të lirë e në vedi , ndersa sot po e lâ të shkelun prej ushtrive te hueja.”.1. Po ditën e vdekjes do të perhapej si rrufeja lajmi i ndarjes nga jeta i njerit prej koloseve më të medhenjë të fjalës e vepres. “Yndyra” e intelektualizmit , nacionalizmit , por edhe i qytetarisë së thjeshtë të Shkodres , Malesisë e Shqiptarisë do të “vishej” në zi , për humbjen e njëres nga mendjet më të ndritura të letersisë , artit , historisë ,filozofisë , enciklopedisë , publicistikes , satirës , diplomacisë e mbi të gjitha të atdhedashurisë… Arkivoli me trupin e tij u vendos në Kishën e Gjuhadolit prej nga u përcoll në banesën e fundit nga pothuaj i gjithë qyteti si dhe autoritetet ma të nalta të kohës. Meshën e përmotshme e mbajti Imzot Gasper Thaçi, Arqipeshkëvi Metropolit i Shkodrës. Arkivoli i përmotshëm i At Fishtës ishte mbuluar me Flamurin autentik të Dedë Gjon Lulit të pa shenja robnie…2. Telegrame të shumta ngushëllimi muer Provinçiali Atë Çiprian Nika. Më 31 janar 1941 edhe Akademia Mbretnore e Italisë mbajti nji Meshë Drite në kishën artistike të saj të Shën Lukës dhe Shën Martinit, meshë të cilën e udhëhoqi Gjenerali i Urdhnit Françeskan At Leonard M. Bello, këndue nga Schola Cantorum e Vatikanit, ndërsa pjesën muzikore të saj e drejtoi muzikanti i njohurn Akademik Don Lorenzzo Perosi, ndërsa një tjetër ceremoni përkujtimore u mbajt Reale Accademia d’Italia më 9 mars 1941. Përmbledhim këtu tue ba tonin vlerësimin e bamë nga Ernest Koliqi se: “… tek Fishta u shkrinë në nji, tana cilsitë e tij prej murgu, oratori, edukatori e politikani, ndërthurun në mënyrë të shkëlqyeme në përkushtimin e lindun ndaj poezisë.” Pranë i rrijnë shumë nga Franceskanët e mëdhenj që bënë epokë, në mes të cilëve edhe At Viktor Volaj, studiuesi i njohur i krijimtarisë letrare të Fishtës. Fjala e fundit u mbajt nga Prof. Aleksander Xhuvani (31 dhjetor 1940), i cili ndër të tjera do të thoshte:

“Zotnij të ndershëm!

Si vetëtimë u-perhap an’e kand të Shqipnisë lajmi i idhët i vdekjes së poetit t’onë kombëtar At Fishtës, dhe e mahnitun mbetet sot mbarë bota shqiptare, tue kujtue emnin zamadh të autorit të Lahutës së Malcisë, që ka këndue, si dikur Omeri, burrnin’e besën e fisit tonë, që ka ndezë zemrat e Shqiptarvet, si dikur Tirteu i vjetërsisë. E me të drejtë i kanë thanë Fishtës Tirteu i Shqipnisë, se sikurse ai me elegjit’ e tij ndezi zemrat e Spartanvet për luftë, njashtu edhe epopeja e Lahutës, odet edhe elegjit’e Mrrizit të Zanavet e të poezivet të tjera kanë mbjellë në zemër të djelmnisë s’onë dashunin e pamasë për truellin e të parëvet dhe për gjuhën amtare. Nji këto dy ideale, atdhedashtënija dhe ruejtja e gjuhës si dritën e synit, lavrimi e përparimi i saj kanë qenë polet, rreth së cilëvet shtrihej gjithë vepra e çmueshme e Fishtës. E s’ka kush tjetër veç neve arsimtarëvet që kemi pasë e kemi nëpër duer edhe ua kemi mësue nxanësvet poezit’e tij, që e çmon mâ mirë veprën zâmadhe të Fishtës, e cila si nji far i madh dritëdhanës ka ndriçue mendjen e djelmënisë sonë, si nji Ungjill shkëndimath morali ka zbutë e ka edukue zemrën e saj…. Le t’i lutemi Fuqimadhit Perëndi, që t’i caktojë pranë fronit nji vend të meritueshëm, si në këtë dhê, prej kah të vijojë me i lutë për lumnin e Shqipnisë”. At Fishta Heshti, por këngët e tija do të tingëllojnë të gjalla deri sa të flitet shqip nën kupë të qiellit. 3. Në këtë cermoni mortore një fjalë të shkëlqyer e domethënëse mbajti edhe miku i Fishtës, kleriku i nderuem, publicisti e patrioti Hafiz Ali Kraja, nga i cili citoj:

“Poet kombëtar, o Patër Gjergj!

Një orator, tue dashtë me folë mbi veprat Tueja, rrin shtang e hutohet, sepse ata janë shumë, janë aq të mëdhaja e të madhnueshme, sa asht vështirë me caktue se mbi cilën aso veprash duhet me folë. Vepra Yte o Poet, ka për të formue nji faqe të shkëlqyeshme në historinë politike të kombit shqiptar, pse, në aktivitetin që ke zhvillue ndër konferencat politike ndërkombëtare, nuk kje tjetër veçse me i sigurue kombit tonë të drejtat, qi ai i ka jetike e si ma i vjetri komb në Ballkan. Shkrimtarët e ardhshëm të historisë shqiptare jetën tande politike do ta gjykojnë në bazë të “Lahutës së Malcis” kryevepra jote monumentale. Të jesh i bindun o Poet i Madh, se shqiptari me “Lahutën e Malcis” ka për të qenë gjithmonë kryenaltë, siç janë helenët me Iliadën e persianët me Shahnamenë, mbasi, ti, me atë vepër të naltë i ke njoftue botës së qytetnueme psiqikën e karakteristikat ma të ndjeshme të popullit shqiptar. Sot djelmnia intelektuale me “Lahutën…” Tande në dorë të nep besën shqiptare tue t`u betue se idealin Tand të naltë që shprehe për kombësinë shqiptare, do ta ruejnë e do ta mbajnë si gja të shenjtë morale. Gjithashtu edhe populli mbarë, i fushave dhe i maleve, anë e kand në Shqipni sot nep besën, se “Lahuta…” e jote në shpirtin e tyne do të sundojë sa të jenë stinë e mote. Trima e gra, djelm e vajza, me fjalën shqiptare të napin besën, se vllaznimi kombëtar, që ti çfaqe në “Lahutë…”, do ta mbajnë me forcë të madhe… Me Ty, patër Gjergj, kombi shqiptar mburret, naltësohet dhe madhnohet para popujve të tjerë, prandaj sot krejt populli shqiptar të përulet; djelmnia intelektuale vajton humbjen Tande e me lot në faqe të përcjellim me mallnjim e dhimbje në jetën e pasosun”.4.

PAK NGA JETSHKRIMI I AT GJERGJ FISHTËS :

Siç është bërë traditë në këso rastesh edhe unë mendova të kujtoj sado pak nga jetshkrimi i At Gjergj Fishtës. At Gjergji lindi me 23 tetor te vitin 1871 në Fishtë të Zadrimes , ose në Sapen e Shenjt historike , në shtepinë plot atdhedashuri e filiza të njomë (femijë) të Ndokë Simon Ndocit dhe bashkeshortes së tij Prenda Lazri. Femijrinë e parë Zefi i vogel (apo famulltari i ardheshem At Gjergji) e kaloi në katundin e vetë Fishtë , në mes tufave të bagëtive dhe luleshqerrave, në mes tregimeve , prrallave , por edhe në mes ninullave dhe kengeve të trimerisë ,që në pergjithsi mesoheshin pranë votrës, shkollës epike të trashigimisë historike nga njeri brez në tjetrin… Fishten e vogel e futen në seminarin e Shkodres, e pastaj në atë të Troshanit , që u hap nga austrohungarezet…Kuvendi Françeskan e dërgoi Fishtën në vitin 1886 për studime teologjike e filozofike, të cilat i perfundoi në Manastirin e Livnos e të Sutiskes në Bosnje. Me 25 shkurt 1894 celebron meshen e parë ,dhe njëkohësisht fillon rrugën e bukur, por të veshtirë e me privime të meshtarisë në vendin e tij… At Gjergj Fishta sa ishte gjallë botoi mbi 20 vepra origjinale, si dhe ka lënë në dorëshkrime dhjetra të tjera (që do të botoheshin më vonë). Por një kontribut të çmuar Fishta ka dhënë edhe në publicistikë, ku kjo është e pasqyruar në mbi 50 organe shtypi të kohës, madje disa prej tyre të themeluar e të drejtuar po nga ai vetë me në krye Hyllin e Dritës. Vepra madhore e Fishtës kishte marrë vlerësime të rëndësishme të kohës, ku u përfshin në “fondin e Artë” të leteraturës Botërore, duke vënë epitete “superlative” si për: “Lahutën e Malësisë” – Iliada e shqiptarëve, dhe ungjilli i shqiptarizmës, për “Mrizin i Zanave” e “Vallen e Parrizit” – Gëtja Shqiptar, për “Judën Makabe” e “Jorinën” si Shileri shqiptar, për “Anzat e Pernasit” e “Gomarin e Babatasit” u mbiquajt Juventali… “Lahuta e Malësisë” u përkthye në Italisht, Gjermanisht, Anglisht e tjerë duke u bërë kështu pjesë e pandarë e artit, kulturës e qytetërimit Europian e më gjerë. Duke e konsideruar si të tillë këtë vepër shqiptarie e më gjerë, Fishta nderohet nga institucionet shqiptare e të huaja me një sërë dekoratash, çmimesh e titujsh, kombëtar e ndërkombëtar… At Gjergj Fishta është shqiptari i Parë i propozuar për çmimin Nobel. Në vitin 1939 e bënë anëtar të Akademisë Italiane e tjerë… At Fishta ka qënë kryetari i komisionit të caktimit të alfabetit në kongresin e Manastirit 1908, ka perfaqësuar Shqipërinë në konferenca ndërkombëare , ka “ndërmjetësuar” vendosjen e mardhenieve diplomatike (me 1922) të Shqipërisë me SHBA-n, ka qënë deputet dhe njëri ndër zërat më të fuqishëm të parlamentit, dhe më kritik të qeverisë , ministrave të asaj kohe, dhe çdo fenemoni apo çfaqje autokratike e që ishte kundër interesave të shqiptarëve… Por për “çudi” kur vepra e Fishtës ndalohej në atdheun e tij që e kishin marrë në dorë dreqnit e kuq (komunistët) 1944-1991, nëpër universitetet e Europës ajo studiohet përkrah veprave të Homerit, Dantes, Gëtes e tjerë, duke u realizuar kështu edhe fjalët e Gjonit, Apostull e Ungjilltarë që thotë: Vetë Jezusi tha se asnjë Profet nuk nderohet në vendin e vet”… Ndërkohë më e keqja do të ndodhte nga komunistet shqiptar kur perveç ndalimit të vepres (per tu bërë qjefin Moskës e Beogradit), në vitin 1967 do ti tretnin edhe eshtrat e tij ,(thonë në lumin Drin…) së bashku me eshtrat e trimit të urtë Dedë Gjon Lulit e tjerë..

“Kur të varrosen ,

edhe gurët kjanë!

Kur të zhvarrosen,

të shkelen e shanë!

Eshtnat rrugicave ,

prap i gëlltiti dheu,

dhe ti mbete pa vorr,

si Skenderbeu!

Tashti dikun në qiell,

me shgun frati,

pret e shikon përposht

se ç’rrengje punon fati…”.5.

Me gjithë ndalimin e egër që i bëri diktatura komuniste dhe propoganda e sherbëtorëve të saj (edhe pse disa nga këta letrar të njohur e me famë), At Fishta dhe vepra tij , në trojet shqiptare , kryesisht në ato Gegë , nuk u harrua e nuk ishte e mundur të ndalohej kurrë. Vepra e At Fishtës e veçanarisht kryevepra e tij Lahuta e Malcisë lexohej e mësohej permendësh , sigurisht në fshehtësi absolute nga syri vigjilent i partisë (sigurimi i shtetit komunist dhe spiunëve të tij). Këtë e tregon më së miri një eveniment i perkujtimit të At Fishtës dhe veprës tij pas rreth 45 viteve ndalesë, heshtje e harresë, kur me 5 janar 1991 në Shkodër (në teatrin “Migjeni”) gjatë recitalit të parë publik nga vepra e At Fishtës , aktori recitues ngeci , dhe menjëherë u ndihmua spontanisht nga spektatorët në sallë, të cilët ende i mbanin mend përmendësh shumë pjesë të Lahutës së Malcisë…6. Dielli s’xëhet me shoshë – thotë një fjalë e jona e vjetër . Fishtën e shkrimtarët e mëdhenj të së kaluemes s’pat si ti terratisë gjatë kohës së komunizmit e aq më pak tani… as s’pat si t’i asgjesojë mënia që me hov të vet të pakontrolluem helmoi mendje dhe u vuni lepë syve të shumkuj në Shqipni e ndër Shqiptarë. Drita shijohet ma tepër mbas territ , se sa përpara. Kurrë s’duket aq shëndritshëm dielli sa mbas shtërngatës.7. Këtu gjejnë vend fjalët e Zef Palit (Flaka) , kur do të thoshte: “Shkrepsa staliniane , ndezi kryevepren epike të kombit t’onë , por nuk u dogj . Lahuta asht vetë zjarr. Zjarri me zjarr nuk shuhet”.8. Fatkeqësisht ne malësorët e Malesisë Madhe që duhet të ishim të parët në perkujtimin e pervjetorëve (të lindjes e vdekjes) të At Gjergj Fishtes , në promovimin e vlerave të vepres tij , si dhe në memorizimin e perjetsimin e emrit të ketij “Homeri” shqiptar , që perjetësoi historinë tonë në “Iliaden” Lahuta e Malësisë e në vepra të tjera , ne malësorët jemi ndër të fundit… Nuk kemi asnjë shkollë , shesh , rrugë apo institucion në Bashkinë e Malësisë së Madhe që të kenë emrin e At Gjergj Fishtes. Gjithashtu nuk kemi asnjë bust memorial apo diçka tjeter të këtij kolosi të mendimit e veprimit , që të jenë vendosur në kryeqendren e bashkisë apo në qendrat e njësive administrative të Malesisë së Madhe. Kjo mungesë e pajustifikueshme, mjerisht sot duket se na thotë : “ se ata trima të urtë e atdhetarë malësorë, të cilëve u këndon At Gjergji nuk paskan lanë kurrkënd mbrapa…”. Në vitet e demokracisë (ish) presidenti i Republikës së Shqipërisë (Alfred Moisiu) me 28 nëntor 2002 i ka akorduar At Gjergj Fishtës , dekoratën më të lartë “NDERI I KOMBIT”…Nderkohë disa pushtete vendore, duke perfshirë edhe Bashkinë e Malësisë së Madhe , (me rastin e 150 vjetorit të Lindjes të At Gjergjit) e kanë nderuar (pas vdekjes) me titullin më të lartë vendor “Qytetar Nderi”.

At Gjergji kudo që të pushojnë eshtrat e tu, paç dritën e pambarueme, ashtu siç na ke lënë veprën tënde të pavdekshme letrare, artistike, psikologjik, filozofike , publicistike , historike e mbi të gjitha patriotike!.

REFERENCAT:

1.Prof. Filip Fishta, Fletë Kujtimesh , për vdekjen e At Fishtës, Hylli i Dritës nr.1-2, Kallnuer-fruer, XVII 1941, fq14.

2.Prof. Filip Fishta, Fletë Kujtimesh , për vdekjen e At Fishtës, Hylli i Dritës.

3.Ernest Koliqi, rev. Shkëndija, fq.4, nr.7, kallnuer 1941.

4.https://telegraf.al/speciale/hafiz-ali-kraja-nderi-i-fese-dhe-krenaria-e-kombit-shqiptar-2/.

5.Tringë Dukagjini, Pogradec ,1976, At Daniel Gjeçaj , po aty , fq.254.

6.Robert Elsie , Fjalori Historik i Shqipërisë , fq.195 , Sh.B. Eugen-Tiranë 2011.

7.Daniel Gjeçaj , GERGJ FISHTA -Jeta dhe Vepra, fq.13 , Botime Franceskane , Shkodër 2007.

8.Daniel Gjeçaj , po aty, fq.269, citim nga Flamuri: nr.73-74, fq.2, dt.29.II.1956.

9.Më hollësisht shih në librin tim me titull: At’Gjergj Fishta, Patrioti i madh pendartë i kombit shqiptar – Në vend të një monumenti nga një malësor. Botua me rastin e 150 vjetorit të lindjes të At’Gjergj Fishtës Botimi që u bë i mundur nga sponsorizimi i Shoqatës Atdhetare “Malësia e Madhe”, Michigan-SHBA.

NJË KUJTESË E VOGËL PËR 103 VJETORIN E NJË MASAKRE TË MADHE…

December 26, 2022 by s p

NGA NDUE BACAJ /

26 Dhjetori i vitit 1919 na kujton masakren serbo-malazeze mbi banorët e Hotit. Rrënojat e Qytezës janë të vetmet dëshmitare okulare të “mbijetuara” tash 103 vite… Po ti vizitosh edhe sot rrënojat e Qytezës, edhe pse nuk kanë gojë me folë, sapo të ulësh në mes tyre, të mbyllësh sytë dhe ta imagjinosh këtë krim apo masakër të mbi një shekulli më parë, të duket se çdo gur i këtyre rrenojave të lëshon një za, një za të thekshëm, që vjen nga thellësia e kujtesës të lame me gjakë e lotë, të tregon një histori trimërie, qëndrese e papërkulshmerie, të atyre hotjanëve që u vranë trupin, por kurr zemren e shpirtin e patriotizmit të këtyre trojeve nga më shqiptaret e Shqiperisë Etnike… Për realizimin e synimeve të tyre shovene, serbo-malazezët kishin si piksynim të nënshtronin Hotin, me anën e një ekspedite ndëshkimore ushtarake, me qellim masakrimin e të gjithë atyre burrave (mashkujve të aftë për pushkë)… Realizimi i këtij qellimi ogurzi nuk ishte i lehtë pasi pjesa më e madhe e hotjanëve (trojeve nën Malin e Zi) të aftë për armë ishin larguar nga shtepiat e tyre dhe ishin strehuar në trojet e Hotit në Shqipëri… Ushtria serbo-malazeze nuk kishte tager ta kalojnë kufirin, prandaj vendosën t’i çojnë njerzit e vetë për të bisedua me hotën, dhe për t’i bindin të kthehen në shtëpitë e veta duke u thënë: “Kthehuni në shtepiat tuaja në besë të Zotit e Savo Pjetrit.”. (Gjon Toma Berishaj,Deçiqi Krenaria e Malësisë, Tua 2009, fq.254). Por kjo “besë” siç dihet kishte qënë fatale, ndaj edhe sot thuhet për besëprerit, si “besa” e Savo Pjetrit…Ushtria serbo-malazez duke “shfrytëzuar” edhe ditën e festës të Krishtlindjes me “armën” e tyre “diplomatike”, pabesinë, mashtrimin e tradhtinë arritën që me daten 25 dhjetor 1919 të hynte në Hot, dhe nga familjet hotjane që i konsideronin si pengesat kryesore në arritjen e qellimeve të tyre shovene, të marrin peng qindra hotjanë. Dhjetra nga këta do ti ekzekutonin me 26 dhjetor 1919 në Qytezen e Hotit (në Drume të Borës), ndërsa qindra të tjerët, të lidhur duarsh do t’i dergonte në hapsanën e Podgoricës, ku shkjau u kishte “menduar” një vdekje më të ngadaltë, por më të mundimshme. Kam dëgjuar nga trashigimia gojore (por edhe e shkruar…) se numri i të vrarëve hotjanë në këtë masakër serbo-malazeze “varion” nga 64 deri në 74 hotjanë, (në mesin e tyre nga ndonjë trashigimi gojore thuhet se ishin edhe dy kastratas që kishin ndodhur në Hot si miq), ndërsa mendohet se u burgosen rreth 200 vetë… Hotjanët e ekzekutuar “akuzoheshin” për të vetmin “faj” pa faj se ishin shqiptar autokton që donin pa hile trojet e veta etnike, të cilat i kishin banuar të parët, që me krijimin e jetës njerzore në këtë cep të Europës e Ballkanit, kur siç shkruan në “Iliaden shqiptare” (Lahuten e Malcisë fq.105), patrioti i madh i pendë-artë i kombit shqiptar, At Gjergj Fishta, shkjetë serbo-malazezë në ato kohë endeshin:

“… Atje larg, po kah Urali ,

nëpër ato breshta t’larta,

sillej shkjau si shkerbe mali ,

tuj kerkue per molla t’tharta ,

kur n’këto vise të Ballkanit ,

të parë tonë Pellazgët motit,

………………………………

Kishin ligje e frone të mbara,

e gjatë shtegut t’qytetnimit ,

ishin shty ata larg përpara …

Në perkujtim e nderim të të vrarëve nga ushtria serbo-malazeze në Kushe Hot është ngritur një memorial me këta 31 emra:

Zef Vuji Junçaj,

Zef Vaseli Junçaj,

Gjeto Luka Junçaj,

Bac Elezi Junçaj,

Maç Çuni Junçaj,

Tomë Kola Junçaj,

Zog Alia Junçaj,

Zef Marku Lajçaj,

Gjon Preka Lakaj,

Gjeto Preka Lakaj,

Zef Gjetja Lakaj,

Nikollë Gjetja Lakaj,

Gjon Mark Bori,

Mark Haxhija,

Lukë Nikë Anaj,

Pretash Preka Deçkaj,

Gjon Lulashi Deçkaj,

Zef Marku Deçkaj,

Zef Mark Drekaj,

Gjon Preçi Gjonaj,

Pjetër Preçi Gjonaj,

Lulash Zefi Gjonaj,

Gjeto Zefi Gjonaj,

Martin Keqi Gjonaj,

Gjon Nika Pepaj,

Prekë Gjoni Pepaj,

Nikë Gjoni Pepaj,

Nikollë Gjoni Pepaj,

Pjetër Gjekë Ujkvukaj,

Marash Gjekë Ujkvukaj,

Dodë Prekë Drekaj.

Por në memorial ka mundësi për t’u shënuar edhe emra të tjerë të vertetuar si të rënë në këtë masaker.

Ngritja e memorialit në Kushe-Hot, me 31 emra të pushkatuarve nga serbo-malazezët me 26 dhjetor 1919, (edhe pse jo e plotë me emra), na kujton atë çfarë thoshte mbi një shekull më parë patrioti i madh Luigj Gurakuqi: “Një popull që nderon burrat e vet, një popull që pavdekson kujtimin e tyre, jo vetëm ndër faqet e historisë, por edhe mbi rrasa e monumete, ai popull tregon se ka ndergjegje, ka ndjesi të holla, se e njeh mirësjelljen e ka dëshirë me u sjellë simbas shembullit të të mëdhenjëve dhe heronjëve të vet”.(Histori e Popullit Shqiptar, fq.343, Prishtinë 1969).. Duke dashur t’a mbyllë këtë kujtesë m’u kujtuan disa vargje nga “Lahuta e Malcisë”, vargje të cilët nuk po mundem pa i cituar:

“…E njaj gjak që kanë dikue,

bane Zot që t’jesë tue vlue
per m’i nxe zemren shqiptarit,

për kah vendi e gjuha e t’parit…”. ( At jergj Fishta, Lahuta e Malcisë, fq.60, Romë 1991)..

V00: Më hollësisht, madje edhe me disa emra të tjerë të vrarësh përveç 31 emrave të memorialit gjindet në librin tim me titull: “LUFTA E KOPLIKUT” 1920 DHE NGJARJET QË I PARAPRIJNË”, fq.51-61, botim i vitit 2020, nga ku “mora” me shkurtime këtë shkrim-kujtesë…

Në foto: Memoriali i ngritur në Kushe Hot në përkujtim të të vrarëve nga ushtria serbo-malazeze…

KRISHTLINDJA, DITA FATLUME QË “NDAU” HISTORINË…

December 24, 2022 by s p

NGA NDUE BACAJ

Nëse ka momente fatlume që historia mijëra-vjeçare e kësajë Bote duhet ti përkujtojnë e festojnë, ato momente janë padyshim Nata e 24 dhjetorit dhe dita pas-ardhëse e 25 dhjetorit, të cilat Bota i përmbledhë me fjalen Krishtlindja. Bota e qytetruar Krishtlindjen e kremton jo vetëm si festë fetare të Kristianëve, por edhe si moment historik që ndau një herë e përgjithmon kohen e kësaj Bote në Dyshë, ku që nga ajo kohë e sot, por edhe nesër e pasnesër sa të kenë këmbë njeriu mbi Dhê, “Matja e Kohës mbaron me Krishtin, dhe nga Krishti fillon”. E ndërsa Krishtlindja si eveniment që bashkoi hyjnoren me njerzoren fillon të festohet nga kristjanët dhe kishat e kësaj bote me 24 në darkë dhe 25 dhjetor ditën, (me përjashtim të dy kishave, asaj ruse dhe serbe, të cilat ende vazhdojnë ta festojnë me kalendarin e vjetër Julian e jo me atë Gregorian), mendova të evokoj një histori të shkurtër të kësajë nate dhe dite fatlume që krijuesi i gjithësisë bani emër të shpëtoi krijesat e veta mbi këtë tokë, duke u kumtuar lajmin e mirë të lindjes së Mesisë së paralajmruar, i cili në emer të Zotit do të ndihmonte njerzit të shkëputeshin nga rruga e mëkateve të besimit pa Zot të Paganizmin, dhe të besonin tek drita e vërtet, tek ai që u kishte falë mishin e shpirtin, tek Zoti Ynë në Qiell, tek rruga e pa gabueme e besimit për një jetë dinjitoze civilizimi e zhvillimi, ku njeriu ta ndiente vehten siç ishte në fakt, Shëmbëlltyra fatlume e planetit tokë. Lindja e Mesisë kishte rreth 4000 vite që jo vetëm ishte paralajmëruar, por Bota e priste me padurim. Profet të shumtë kumtonin lajmin e mirë nga njëri shekull në tjetrin, por lajmi vonoi jo për dëshirë të Krijuesit, por për fajin e Botës mëkatare që besonte në krijesa shumë më inferiore se vet njerzit, e ku ky besim kishte një emër Paganizëm. Natyrisht Profecia vonoi, por nuk harroi. Nëntë muaj para se Virgjëresha, Zonja Marie të sillte në jetë me frymen e Zotit Jezusin, vetë Engjëlli Gabriel u bë lajmëtar i Zotit, kur i tha kësajë virgjëreshe, se ti do të lindësh një fëmijë edhe pse nuk njeh asnjë burrë, dhe kjo krijesë do të jenë Mesia i paralajmruar, me emrin e parë Emanuel, “Zoti është me ne”, dhe që në histori tashmë njihet me emrin në përjetsi Jezu Krisht. Nëntë muaj pas këtij lajmi në qytetin e vogël, por të Shenjtë të Betlehemit, dhe vetëm 9 km larg nga pallati i mbretit Herod të Izraelit, në kushtet e një shpelle me emrin e qytetit, një krijesë e bukur u shkëput nga trupi i virgjëreshës Marie, ku kjo krijes sapo pa driten, apo më saktë “errësiren” e kësaj bote, jo vetëm se ishte mesnata që po ndante datat 24 dhe 25 dhjetor, por se kjo errësirë jete kishte mbuluar njerzimin e shoqëritë e asaj kohe, për fajin e tyre, ku veset sundonin moralin, Jezusi i vogël qau, madje qau jo si një fëmijë i sapolindur, por qau si një krijes e rritur e me ndërgjegje, qau për botën halleshume, për mëkatet ku ishin zhytë në këtë tokë krijesat e Zotit në qiell, qau për rrugen e vështirë të një jete të re, plot mëshirë e mirsi, që ky i dërguar i Zotit do të kumtonte para Botës… edhe me sakrificen më sublime të jetës toksore, duke u kryqëzuar nga Ponc Pilati në Kryq, por edhe duke dëshmua ringjalljen, dhe njëkohësisht si Kryqin ku e gozhdojnë, se në personin e tijë bashkohen Hyjnorja me toksorën… Lajmi i lindjes së Mesisë Paralajmruar ishte një kumt i mirë edhe për Jozefin, ish të fejuarin e Maries, që Zoti e kishte ndaluar të mendonte keq për virgjëreshën Maria, si dhe një gëzim i pa masë i Gjon Pagëzuesit, që më vonë do të pagëzonte me ujin e lumit Jordan vetë Jezusin… Se çfarë solli në këtë Botë Jezu Krishti dhe doktrina e tijë Kristiane, këtë e ka fiksuar historia rreth dy-mijë vjeçare e civilizimit, zhvillimit e besimit në jetën e krijuesin që na e ka falë këtë. Mrekullit e predikimit me frymën e Zotit, mrekullitë e shërimit, e mëshirës, të ringjalljes dhe fitimit të Botës amshueme, të bazuara të gjitha këto në filiozofin e Faljes që shpirti i Zotit i dërgojë tek ne me anën e birit tijë Hirplotë Jezusit kanë bërë, që gjithë këto mrekulli e mirsi të transmetohen nga njëri brez në tjetrin, si dhe të shkruhen në mijëra libra, ku mbi të gjitha qëndron si busull e pa gabueshme Bibla e Shenjtë. Për të vertetuar këto mjafton të hedhim një sy mbi Boten Europerëndimore, zhvillimin e qytetrimin e sajë, ku menjëherë të shkon mendja se këto vende kurrë nuk do të kishin mundur të ndërtojnë një mrekulli të tillë vetëm me punën e njeriut, pa pasur ndihmen e Zotit në Qiell, ndihmë që e përhapi dhe e përhap tek ne Besimi te Jezu Krishti, i cili nga Qielli ku është ngjitur pranë të lumit Zot bekon krijesat dhe punën e tyre, shpesh herë edhe mëkatare, që më shumë vazhdon t’i falë e mëshirojë se t’i ndëshkojë, edhe pse në shekullin e 21-të një diçka e tillë do të ishte e “nevojshme”… Sidoqoftë ne shqiptarët, edhe pse sot jemi të hallakatur si asnjë popull tjetër i Europës kemi një histori të madhe që lindi dhe u rrit së bashku me Besimin Kristian. Ne kemi martirët e parë të Kristianizmit, që u sakrifikuan për besim e tempuj për Jezusin që në fundin e shekullit parë dhe fillimin e të dytit, madje këta martirë janë nga Dardania e asajë Kohe dhe Kosova e sotme, dhe vendi i sakrifikimit është vetëm 7 km nga Prishtina e sotme, dhe kishte emrin Ulpiana. Martirët ishin të parët në Ballkan dhe ndër të parët në tërë popujt e Europës së asajë kohe, dhe këta dy martirë të Shenjtëruar ishin ndërtues dhe kishin emrat Flori dhe Luani të cilët kanë datat përkujtimore (si shumë martirë e shenjëtorë të tjerë shqiptarë) në kalendarin katolik… E vargu i martirve e Shenjtorve me origjinë Ilire është shumë i madh, sa vetë historia e këtijë Besimi. Në themelet e Besimit kristian qëndron kontributi i Perandorit nga Nishi i Kosovës (sot kjo trevë Iliro-Dardane e grabitur nga serbët) me emrin Kostandini Madh, nëna e të cilit ishte Elena, e cila mbas kërkimeve me vullnetin e Zotit arrin të zbuloj Kryqin Origjinal të Jezu Krishtit në Jeruzalem, gjë që e shenjtëroi duke e bërë Shën Elena. Vetë Kostandini i Madh kur ishte perandor i Romës nxorri dekretin e parë në vitin 311 për të mos përndjekur të Krishterët, madje në vitin 313 ky perandor Shqiptar nxjerrë të famshmin Ediktin e Milanos, ku besimi Kristian e njeh si Fe zyrtare të Perandorisë. Për t’ua bërë më të lehtë rrugën e lutjeve Kristianëve të perandorisë në vitin 321, ditën e Diel e shpallë ditë pushimi për besimtarët… Madje edhe Koncili i Nikesë që forcoi e pastroi disi shpirtin Kristian, kishte ndihmesën e këtij Shqiptari të pa-harruar… Hymni i pamort i Kishës Katolike Të Deum Laudamos (Ty Hyj të Lavdrojmë) është vepër e Ipeshkvit Niket Dandani, nga Kosova… Shën Jeronini, teolog dhe dijetar i pashoq, që përktheu Biblen nga Hebraishtja në Latinisht është prej mishi e gjaku Ilir, pra Shqiptar. Të “paktën” katër Papë që drejtuan Selin e Shenjtë janë Shqiptarë, si Papa Eluteri, Shen Gaji, Papa Gjoni i IV-të dhe i katërti, dhe ndoshta më i madhi Papa Klementi i XI-të. Gjergj Kastrioti për rreth 25 vite ishte shpata mbrojtëse jo vetëm e Arbërisë, por edhe e Europës Kristiane e cila dridhej para fuqisë të Perandorisë Otomane… e kjo vazhdoi pa u ndalur deri në fundin e Shekullit XX-të, kur një shqiptare tjetër, Nënë Tereza, do të bëhej shëmbëlltyra e mirsisë, mëshirës, por edhe dermani për të vazhduar jeten e mijëra fatkeqëve që kishin humbur shpresen tek kjo botë halleshume. Vepra e Nënë Terezës, tashma e Shën Terezës, e pranuar edhe nga Kisha Katolike, Selia e Shenjte e më gjërë ishte një mrekulli që mund të shfaqej vetëm me ndihmën e Jezusit në Qiell, ku të gjitha këto vepra mëshire e bamirsie Nënë Tereza deri sa ndërroi jetë ja kushtonte Jezu Krishtit meshirplotë. Mjerisht shpërblimi për ne Shqiptarët kishte qënë i vogël edhe pse kishin kontributin e mbi të gjitha sakrificen e Madhe për vehte, Europën dhe besimin e saj Kristian, e ndoshta ky shpërblim do të vijë dikur, pasi e meritojmë edhe nëse kemi pasur apo kemi mëkate, që duhet t’i lajmë me dëshirën dhe vullnetin tonë, por edhe me ndihmën e Atij që po i festojmë Datlindjen, Jezu Krishtit, për të cilin ne duhet të ndezim qira, të flasim uratë, të lutemi me përshpirtje e ngazëllim, duke qëndruar e pritur zgjuar në mesnatën që ndau 24 me 25 dhjetorin, dhe njëkohësisht ndau historinë, duke na falur ne mëkatarëve të kësajë toke, Mesinë e paralajmruar, shelbuesin tonë Krishtin, e ndërsa në këto momente ne jemi mësuar t’i quajmë Krishtlindja apo më popullorçe Kshnellat, dhe natyrisht këtë Krishtlindje dhe lajmin e mirë të Jezusit në mes nesh është mirë ta presim në Kishat tona duke u lutur, e kërkuar falje e mëshirë para Zotit e birit tijë Krishtit mëshir-plotë, për të cilin kemi nevojë ne për Atë e jo Ai për ne… Gjithsesi historia e festimit të Krishtlindjes filloi të institucionalizohet që në vitin 138 nga Peshkopi Telesforo, por Krishtlindja në atë kohë nuk festohej nga të gjithë popujt në një datë, ku për t’u fiksuar kjo ditë u deshte të vinte viti 357, dhe Papa Likerio të celebroi datën e 25 dhjetorit si ditën e Krishtlindjes. Festimet fillonin që natën e 24 dhjetorit, duke bërë rindërtimin e skenës mistike të vendit ku lindi Jezusi në Shpellën e Betlehemit, ndërsa Pema e Krishtlindjes e fitoi qytetarin dalngadal ndër shekujt që pasuan deri në ditët e sotme, por tashma kjo pemë më shumë i përket vitit të ri se festimit të mrekullueshëm të Krishtlindjes… apo ditës që ndau historinë… GËZUAR KRISHTLINDJEN BESIMTARË…

NË KUJTESË, 109 VJETORI I LUFTES TË SELCËS SË KELMENDIT KUNDËR SHKAJUT TË MALIT ZI…

September 15, 2022 by s p

(Foto te miat me rastin e përkujtimit të 100 vjetorit të luftës të Selcës)

NGA NDUE BACAJ

Me 13 shtatorit të vitit 1913, në trojet e Selces e Kelmendit kriste pushka e vlonte gjaku, Ky vend që sot është tempulli i deshmorve të ketyre trojeve shqiptare dhe ka një emër të disi të trishtueshem JAVORR (Ja –vorri). Seljanet e kujtojnë se Javorri ka kenë ba vorr i madhe, pasi këtu vetëm në luftën me shkjaun e Malit Zi kanë ra si trimat duke luftuar 74 burra seljanë. Ndersa që nga 13 shtatori i vitit 2013 (me r astin e 100 vjetorit) trashigimtarët e ketyre trimave atdhetar të Selces e Kelmendit kanë ngritur memorialin kushtuar kësaj lufte mbrojtëse dhe dëshmorëve të rënë në luftë me shovenë malazez. Që nga ajo kohë emri emri i “frikshëm” Javorr është “zevendesuar” me “emrin” Ja-memoriali, memoriali i trimërisë e krenarisë të atyre trimave dëshmorë që i lanë faqe të bardhë Selces, Kelmendit , Malesisë e Shqiperisë.. .. Heroizmi i këtyre trimave është një kurorë lavdie në historinë e qendreses, luftrave dhe perpjekjeve për liri , identitet e troje të veta, luftë që nuk ju nda për shekuj këtyre trojeve , nga pushtuesit shekullorë turko-osman dhe fqinjët grabitqar , të pabesë e mizorë , si shkjetë e Malit Zi e Serbisë… Një pjesë e emrave të trimave seljan që e banë vdekjen si me le janë të skalitur në këtë memorial, ndersa ata që u mungojnë emrat ( pasi nuk u janë gjetur saktësisht) i kanë të “skalitur” në zemren e kesaj toke, që u ruan amanetin në përjetësi, amanet që në të ardhmen duhet të mundohemi të gjithë së-bashku tja “lexojmë” tokes sonë të tejngopur me amanete e gjakë atdhetaresh seljanë e kelmendas nga më shqiptarët e Shqiperisë Etnike.. Këtë histori plotë luftra dhe qendresë shumëshekullore të këtyre trojeve kreshnike që nuk duronin ti shkel as turk as shkja . poeti kombetarë At Gjergj Fishta në Iliaden shqiptare (Lahuta e Malesisë), ndër të tjera u “këndon” mrekullisht me vargjet :

S’asht jo fis që hikë Kelmendi /

se aty djelmtë i ke sokola /

se sa here që e qiti rendi /

si ajo e lashta këndon shkrola /

me luftue me Turk e Shkja /

ndër shtatë Krajlat namë i la vetit /

bani shkinat idhtë me kja /

trazim t’madh i qiti mbretit…

Gjatë gjithë ketyre kohëve heroike e kreshnike Selca dhe Kelmendi ishin një voter zjarr-pashuar atdhedashurie , por me ketë rast po veçojmë vitet 1912 -1913 , vite që rrezikonin edhe ekzistencen e kesaj “cope”Shqiperie që kemi sot.. Kur nga Vlora u shpall pavaresia më shumë se dy të tretat e Shqiperisë ishin të pushtuara ; nga ushtritë turke , greke dhe në veri nga serbo-malazezet, të cilet veç tjerave kishin rrethuar Shkodrën, të cilen arriten ta marrin me gjithë qendresen mbi gjashtë mujore të saj. Por me gjithë këtë luftë e mjerim, që edhe ushtria serbo-malazeze la në fushen e betejes reth 11 mijë ushtarë e officer, Konferenca e Ambasadorëve në Londer me 29 korrik 1913, kur caktoi kufijët e Shqiperisë i tha Malit Zi larg duart nga Shkodra…Në këto kushte dëshprimi e humbje, ushtria malazeze kishte filluar të rrisin zollumin edhe në trojet e Kelmendit, ku me luftë , krime e grabitje mendonte të hakmerrej dhe të bënte të saja Vermoshin e më gjërë… Pikrisht në këto kushte u zhvillua ajo luftë mizore e tinzare e ushtrisë malazeze kundër trimave kelmendas seljanë. Kjo luftë ishte luftë e pabarabartë, pasi ushtria malazeze ishte e organizuar shtetërisht , ishte shumë më e madhe në numer (rreth 12 mijë ushtarë e officer), kishte armë më moderne , si dhe kishte shfrytezuar pabesin… Ndërsa seljanet u organizuan për të mbrojtur trojet dhe votrat e tyre vullnetarisht, ishin me armatime të pakta e më primitive , si dhe ishin shumë më të paktë në numer. Por t ë gjitha keto pabarazi seljanet e kelmendasit i sfidonin me trimerin , guximin e drejtesinë e luftes në mbrojtje të trojeve të tyre , shtëpiave të tyre dhe nderit tyre…Lufta e Selcës me shkjaun e pabesë të Malit Zi në Javorr me 13 shtator 1913, është lufta më sinjifikative e heroizmit të trimave seljanë në mbrojtje të dinjitetit dhe trojeve të veta . Këtë ditë të paharruar , që edhe ajrit i vinte era barut , trimave të Selcës që luftuan si luaj malesh pa ju ligeshtuar zemra e dridhur qerpiku , u printe i flakti-trim Mark Preç Meri. Këtu ranë në fushen e betejes (duke fituar perjetsinë në panteonin e lavdishen të atdheut) trimat : Mark Preç Meri , Rrok Prelë Zefi , Marash Huti , Gjon Vata , Kolë Marash Bujaj , Martin Vuci , Fran L. Toma , Dedë Gici , Gjergj Preçi , Kolë Preçi , Marash Loshku , Uc Luca , Ujkë Mirku , Keq Dumi , Zef Martini , Gjokë Kola , Tomë P. Maçaj … Vlenë të kujtohet se muaj më parë , gjatë vitit 1913 kur kralnit e Europes po vendosnin fatin e kufijëve të Shqiperisë në Londer , Kelmendasit kishin demostruar jo vetem pushken-top per mbrojtjen e trojeve të tyre shqiptare, por edhe mendjen diplomatike-“top”, ku me këtë rast po veçojmë Memorandumin e 26 majit të vitit 1913, që paria e Kelmendit u dergon autoriteteve Britanike dhe perfaqesuesve të Europes të mbledhur në Londer ,të cileve u kerkojnë të mos bejnë Pazar me trojet shqiptare dhe kufijet e tyre të larë në gjak e lot në luftë me turk e shkja… Këtë Memorandum e nënshkruajnë : Kolë Nika , Gjon Neli ,Prekë Groshi , Gjergj Preçi , Lukë Nika ,Gjeto Deda , Prekë Zhuri , Baca Doshi , Prekë Shtjefni , Lucë Ujka , Tomë Gjoni , Prelë Toma , Kol Preçi , Marash Vata , Pjeter Noka , Tomë Prela , Pashko Elezi , Mark Kola , Mark Ujka , Pjeter Deda , Zef Pjetri , Zef Gjoni.. Por gjatë vitit 1913 e vijim kelmendasit me në krye “piramiden” e gjallë Prek Calin , Uc Turkun e tjer seljanë e Kelmendas ishin bërë simbol i shqiptarisë në mbrojtje të kufijeve të tyre etnik e historik , nga fqinjët malazez dhe faqezes… Një atdhetar, dijetar, meshtar dhe shenjëtor i shqiptarisë (At Shtjefen Gjeçovi) më shumë se një shekull më parë do të thoshte : “ …Të lypim çka na perket o vllazen. Mos t’na ndalojnë shigjetat , as shpata ; mos t’na presin hovin pushka , mos t’na trembin gjëmimet e bubullimat , mos t’na frigojnë vetimat e rrfeja. Na duhet me i sjell ment n’at t’thanien që t’paret na msuenë : “Dasem pa mish nuk bahet”. Na jesim ndoshta e me gjakun tonë do t’lahna ,por djelmt tonë kanë me na ngreh (Pomentaret) Permendoret ; na jesim por djelmve ton do tu lirohen kamt prej vargojve… Nese ka një trevë shqiptare ku zë vend kjo thenie brilante plot afsh atdhedashurie , pa dyshim është Kelmendi….

Lavdi të perjetshme deshmoreve të ketyre trojeve nga më shqiptaret e Shqiperisë Etnike…

MALËSI E MADHE 13 SHTATOR 2022

NË VËMENDJE, 400 MIJË DOSJET E SPIUNËVE TË (ISH) SIGURIMIT TË SHTETIT KOMUNIST…

August 13, 2022 by s p

NGA NDUE BACAJ

HYRJE

Shifra prej 400 mijë dosjesh të spiunëve dhe bashkepuntoreve të ish sigurimit të shtetit komunist (1944-1991), megjithse duket mjaft e madhe ajo ka një besueshmeri jo të vogël, pasi është shkruar e zeza mbi të bardhë, në librin “MEKATARET” të Nazif Bezhanit, i cili për rreth dhjetë vite ka qënë kryetari i komisionit shtetror për kontrollin e figurës së zyrtareve të lartë, dhe për-rrjellojë administruesi direkt i dosjeve të ish sigurimit të shtetit komunist. Nazif Bezhani ka qënë i besuari dhe i përdoruri më shumë i socialisteve se i domokrateve. Sherbimi “Bezhani” ndaj të majtes shqiptare ka vijuar edhe pas vdekjes të Nazifit nga djali i tij (Viron Bezhani), i cili ka publikuar mjaft dokumente sekrete me spiun e bashkëpuntor të ish sigurimit te shtetit komunist, madje edhe duke i selektuar këta sipas urdhrave të partisë… Këto dokumente siç dihet ky trashigimtar i Bazhanit i kishte siguruar nga babai i tij…

PAK HISTORI E SIGURIMIT TË SHTETIT KOMUNIST…

Historia e sigurimit të shtetit komunist fillon që heret me formimin e partive komuniste me në krye atë të ish Bashkimit Sovjetik. Edhe historia e një organizimi perfekt të “institucionit” të sigurimit të shtetit komunist i ka rrenjët në partinë komuniste “mëmë” bolshevike e cila ligjëroi parimin : “Cdo komunist i mirë është një CEK-ist i mirë”. (ÇEK-a ,ka qënë para-ardhësja e KGB-s e themeluar nga Felix Xherxhinski në vitin 1920 nën drejtimin e V.I.Leninit). Ky “parim” i spiunlleqeve të shtetit komunist u futë pa hezitim edhe në partinë dhe shtetin komunist të Shqipërisë. Kushdo që i ka perjetuar vitet e para të jetës të Partisë (Komuniste) të Punës, duhet ti kujtohet se komunistet nuk guxonin të bënin asnjë mbledhje partie pa praninë e një oficeri (operativ të sigurimi të shtetit komunist) , pasi në ato vite nuk u besohej shumë një pjese që ishin bërë antarë partie “aksidentalisht” , për ideal , për inate të ndryshme , si dhe nën efektin e rrenave dhe premtimeve joshëse të PKSH-s dhe tutoreve të saj PKJ-s e PKBS-s. Pas disa viteve , kur në përgjithsi partia u “pastrua” nga elementet e paknaqur , detyra e spiunlleqeve brenda partisë e jashtë saj ju besua vetë komunisteve, të cilët edhe pse de jure thuhej se nuk ishin pjesë e sigurimit të shtetit. Partia e Punës kishte perhapur “parullen” se komunistet nuk kanë dosje të spiunit , por edhe nëse kanë pasur para se të bëheshin antar partie , atyre u është hequr dosja. Pas vitit 1991 u vertetua se kjo “parullë” e shtetit komunist ka qënë një rrenë e madhe , pasi vertet dosjet e spiuneve që bëheshin komunist , apo e komunisteve që bëheshin spiun nuk ruheshin në zyrat e sigurimit të shtetit , por ato dosje i strehonte partia me mjaft efektivitet në komitetet e partisë punës së Shqiperisë, ku mbi sigurimin e shtetit qendronte sigurimi i partisë që kontrollonte gjithshka , e mbi të gjitha veprimtarinë e kundershtareve të njohur dhe të atyre të mundëshëm të partisë e shtetit komunist , madje edhe brenda radhëve të vetë partisë….

REKRUTIMET…!

Në bazë të dokumenteve që kanë mundur të “kapin” e publikojnë , studiues , gazetarë , publicist etjerë rezulton një numër i madh “eksperiencash” në rekrutime , shtresa shoqërore e profesione, te cilat mendova ti “grupoj” si më poshte: 1.Rekrutime vullnetare nga vetë personat që spiunonin dhe njerëzit e tyre për inate personale deri nga më banalet. 2.Rekrutime me dhunë e presione të ndryshme , duke i kërcënuar me pushkatime , burgosje , keqtrajtime , internime e deri perdhunime të tyre , apo familjarëve më të shtrenjtë e të dashur të tyre . 3.Rekrutime me anë të joshjes të punsimit , të arsimimit dhe privilegjeve të tjera , për të rekrutuarit apo familjaret e tyre. 4.Rekrutime nga rallët e atyre të rinjëve që ishin medioker në aktivitetet e tyre të prespektivës , e veçanarisht në radhët e e mediokërve që kerkonin të bëhën dikushi , dhe dora e ngrohtë e partisë i ndihmonte duke ju ofruar bashkepunimin me sigurimin e shtetit.. Rekrutime ka pasur edhe nga nxënës të shkollave të mesme e student që kishin nevojen e partisë.. 5.Rekrutime nga radhët e aktorëve , kengëtarëve , muzikanteve , gazetarëve , shkrimtarëve , studiuesve e deri “shkencëtarëve”. Kryesisht nga këto fusha janë rekrutuar njerëz me ambicje të medha e mundesi e aftësi të vogla për të shkelqyer në profesionin e tyre.. 6. Rekrutime janë bërë në polici dhe në ushtri me joshjen e oficerëve , kapterëve e policëve për ngritjen në pergjegjësi , si dhe të ushtarëve ne këmbim të lehtesimit të kryerjes të sherbimit ushtarak dhe dhenies të lejeve të shpeshta për të shkuar pranë familjeve. 7.Rekrutime sigurimi i shtetit kryente edhe në radhet e administratës e punonjësve të niveleve të ndryshme , si dhe në arsim , kultur , mjeksi, e veçanarisht në tregti e në disa profesione me sherbime publike e më gjërë , por ka pasur edhe mjaft rekrutime tek punonjesit e thjeshtë në ish kooperativat bujqesore , fermat , ndermarrje të ndryshme shtetrore etjerë. Këtu në përgjithsi rekruimet janë bërë perveç te njerzit medioker në profesionin e tyre , edhe te njerëz servile e dembel , e veçanarisht tek ata që shpesh me paaftesinë e tyre i shkaktonin dëme financiare dhe ekonomike institucionit ku punonin etjerë. 8.Rekrutime spiunesh ka pasur edhe në prokurori , gjykata e deri hetuesi . Edhe këtu spiunet janë rekrutuar perveçse në menyrë vullnetare edhe me joshje per të bërë karier.. 9.Perveç këtyre rasteve dhe formave ne Shqipëri ekzistonte edhe rekrutimi i hajduteve të ndryshem , (hajdut shtepiash , hajdut xhepash , hajdut autobuzesh e urbanesh të qyteteve , si dhe hajdut të pasurisë kooperativiste apo shtetrore etj.), të cilet bashkepunonin “lehtesisht” për të mos u dënuar rëndë apo për të mos u futur në burgje… Është interesant se shpesh herë pergatitja e spiuneve fillonte që në moshat e reja , madje sapo bëhej pioner i “enverit” në moshen 14 vjeçare. Ky “nxënës” kandidat per spiun zakonisht dërgohej në shtepiat e atyre që kultivonin zakonet “prapanike” të fesë. Atje spiuni i vogël shkonte gjoja për të kontolluar higjenen (pastertinë) e familjeve , por në fakt ai duhej të vezhgonte , a ka në këto shtepia uratë , fugure shenjtnish , fotografi fetare , bibel , tespi, kuran apo ndonje liber tjetër fetar e të ndaluar nga partia etjer… Spiunëve dhe bashkepuntorëve të sigurimit të shtetit komunist në pergjithësi u plotesoheshin dosjet perkatese me fotografi dhe me “emrin” (pseudonimin) që u vendoste operativi i sigurimit të shtetit komunsit , me “dëshiren” e spiunit dhe të miratuar nga deget e punëve të brendëshme. Për moshat nën 18 vjeë u plotesohej dosja pa fotografi dhe me pseudonim provizor, që mundet ta ndryshonte kur të mbushte moshen madhore spiuni. Me keqardhje nga studiuesit e kësaje fushe të krimit komunist është konstatuar se sigurimi i shtetit komunist ka pasur sukses jo të vogël edhe në rekrutimin e spiuneve nga rradhët e njerëzve që ata i konsideronin me biografi të keqe, apo kundershtar politik , duke arritur të rekrutojnë spiun edhe nga të persekutuarit e dënuarit politik , madje edhe brenda burgjeve e kampeve ku i kishin mbyllur si të dënuar. Vlen të kujtohet se në bazë të statestikave të studiuesve që janë marrë me këtë fushë del se operativet e sigurimit kanë gabuar fare pak në rekrutimin e spiuneve , pasi duket se ata perpara se ti kerkonin bashkepunimin një njeriu që ja vinin syrin ata e studionin psikologjikisht dhe moralisht kandidatet për spiun… Sigurimi i shtetit komunist shqiptar krijoj edhe një rrjetë spiunesh nga diaspora shqiptare nëpër shtete të ndryshme, duke i joshur këta spiun perveç me para edhe me patriotizem (fallso)… Të rekruatuarit kanë qënë më shumë nga seksi mashkull , por ka pasur edhe mjaft spiune femra , të cilat operativet shpesh i detyronin të pranonin për të kryer edhe mardhenie seksuale me operativët e partisë e deri në gjuetin e armiqve të partisë… (Ka pasur raste kur burri e pengonte gruan në detyrat e saja me operativin, dhe operativi përgatiste 2-3 dëshmitarë të rremë për ta futur burrin në burg…). Në bazë të aftësive të spiuneve (sipas gjykimit të operativit..) ,u ndaheshin detyrat dhe “gradat” si ; spiun i kamufluar , rezident , provokator ose i deportuar me vije sjellje , dëshmitar në hetuesi dhe në gjyqe etjerë. Në bazë të detyrave dhe sherbimeve , shperblimi i këtyre spiuneve varionte me 80 lekë , 120 lekë ,180 lekë e deri në 220 lekë të reja në muaj e privilegje të tjera personale e familjare..

NË “KËRKIM” TË 400 MIJË DPIUNËVE TË GJALLË E TË VDEKUR

Këta spiunë e bashkepuntor të sigurimit të shtetit komunist sot siç dihet nuk janë gjallë të gjithë, pasi spiunet dhe dosjet janë krijuar që nga viti 1944 e deri fillimin e vitit 1991 , ndaj një pjesë jo e vogël e spiuneve nuk jetojnë ma , pasi kanë vdekur për aresye moshe apo dicka tjeter , por ama pjesës më të madhe të atyre që nuk jetojnë, u jeton “vepra” e tyre , (makabre për shqiptaret dhe “e nderuar” edhe sot per trashigimtaret e komunizmit shqiptar ). U jetojne dosjet dhe disa trashigimtarë të tyre që sot i janë bashkuar më shumë asaj që sundon kalanë (aktualisht rilindjes).. Por në vitet e para të pluralizmit e demokracisë , spiunët si “racë” nuhatese e pushtetit ju versulen Partisë Demokratike dhe aleateve të saj të djathtë. Madje ata ishin në rrjeshtat e para kur bertitej ; Liri demokraci , poshtë komunizmi , Enver Hitler , Nexhmije rruspije , e duam Shqiperinë si Europen e deri në parullat ekstremiste, komunistat në litar etjerë. Me këto parulla ata shpesh u “bënë“ deputet , drejtues partish , ministra , qeveritar , drejtor të ndryshem , e deri krijuan edhe shoqata me emertime të “bukura” , joqeveritare e “jo-fitimprurëse” etjerë , duke zënë vendet më të mira që edhe mileshin tamel mbi tamel… PD-ja në qeveri (1992-1996) në atë kohë u mundua të bëjnë njëfar ligji për hapjen e dosjeve të spiuneve të sigurimit te shtetit , por këtë nuk e arriti , pasi spiunet që kishin kapur vende kyçe në parlament , qeveri, pushtet e parti e zbehen e deri e shperftyruan e ndaluan këtë “ligj”… Spiunet ishin ata që me vijë sjellje u bënë promotori i vitit zi 1997 , ku tashma kishin kalur në rrjeshtat e parë nga PD-ja te PS-ja dhe aleatet e saj me orientim enverist. Nga viti 1997 deri në vitin 2005 spiunet jetuan të “lumtur” , madje duke u shperblyer për sherbimet e tyre në parlament , qeveri , administratë e pushtet lokal. Mirpo pas tetë viteve në qeveri PS-ë dhe aleateve të saj ua kishte mujtur zollumi (edhe me ndihmen e këtyre spiuneve) aq shumë sa shihej se zgjedhjet e vitit 2005 do ti fitonte PD-ja dhe aleatet e saj, ndaj spiunet e partisë ju risulen PD-së qeverisjes dhe pushtetit të saj , por tashma me dy misione : për të perfituar sa më shumë pushtet e para dhe për të diskretituar sa më shumë qeverisjen e demokrateve dhe aleateve të saj të vjeter dhe te ri (të 2009) , si dhe duke mashtruar e spiunuar sa më shumë në favor të atyre që pritej të fitonin zgjedhjet politike në vitin 2013. Spiunët në fakte kishin edhe një arësye më shumë per t’ja futur PD-s e cila nuk i kishte lënë rehat gjatë mandateve të saja, por kishte përgatitur “e miratur” ligje për hapjen e dosjeve të tyre , që në fakt nuk u hapen kurr… Me ardhjen në pushtet të PS-s dhe aleateve të saj , spiunet sikur u bënë perseri me krahë , madje ata spiunlleqet e tyre dhe të baballareve apo nënave të tyre i përdoren si referencë kryesore dhe si pikë të fortë në biografinë e tyre , për të qënë të besuarit e Rilindjes në punsim , në perfitime fondesh e tenderash e më gjërë… Ndërsa një pakicë e këtyre spiunëve ose trashigimtareve të tyre gjatë ketyre viteve të pluralizmit janë shëndërruar edhe në “fetarë” të mëdhenjë , duke u bërë “mbrojtesit” më të zjarrtë të komuniteteve fetare që u perkasin , shpesh duke arritur deri aty sa të mohojnë autoktoninë Iliro-Shqiptare dhe të bëjnë “lanet” ikonat e identitetit tonë Europerendimore si Gjergj Kastriotin Skenderbe dhe Nënë Terezen , apo disa të tjerë që duan të bëhen ma katolik se Papa , kur në fakte në kohen e ateizmit komunist këta ishin “besimtaret” më symbyllur të “besimit të ri” komunizem… Por nuk duhet të harrojmë se një pjesë nga “fanatiket” e sotem fetar , nuk janë vertet të tillë , por janë “thjeshtë” spiun të rekrutuar edhe nga agjenci të huaja…

DISA NGA PSEUDONIMET MË PIKANTE TË SPIUNËVE QË QARKULLOJNË EDHE SOT NËPËR “DYNJA”:

Pseudonimet e perdorura për spiunët e sigurimit të shtetit komunist janë të shumta , ato variojne nga ato më “prestigjozet”, të “njejta” me profesionin , inteligjencen , veshjet dhe prejardhjen shoqerore. Por ka mjaft psudonime fyese e perçudnuese , pseudonime me emra malesh , lumenjesh , vendesh , lulesh , bimësh , kafshësh , shpendësh , personalitetit , cilësive fizike e morale , prirjesh dhe deshirash që spiuni i kishte shfaqur operativit etjerë.. Disa nga këto pseudonime (edhe pse një pjesë e atyre që i mbanin sot janë të vdekur) , por që këto pseudonime vazhdojnë të “kujtohen” edhe sot nëpër “dynja” mendu ti rendesim këto pseudonime si më poshtë: “trimi” ,”sportisti” , “atleti” , “i shpejti“ , “shoku” , “inteligjenti” , “veleçiku” ,”taraboshi” ,”buna” , “prroni” , “drini” “tomorri” , “pashtriku”, ”bojaxhiu” , “bregu” , “hithra” , “cjapi” , “dashi” , “dreni” , “drenusha” , “lulekuqja” ,”plaku” , “bukuroshja” , “çiftelia” , “lahuta”, “fyelli “ , “peshëngritësi” , “topëiu” , “mundësi” , “piktori” , “vizatuesi” , “patrioti” , “tradhtari” , “balllisti”, “zogu” , “gaforrja” , “zogla e malit” ,“bilbili”, “qukapiku” , “ormani” ,“intelektuali” , “brigadieri” , “magazinieri”, “vullneti” , “kafshari” , “mushkari” , “fshatari” , “bujku” , “puntori” , “i deklasuari” ,”kurvari” ,”rebeli” , “i urti” , “luani” , “lepuri” , “i ëmbli” , “i hilluri” ,”flaka” , “dembeli” ,”tigani” , “mësuesi” , ”doktori” , “tekniku” , “mjeshtri” , “hanxhiu” , “bjeshkatari” , “cemi” , “skampa” , “lana” , “valbona” , “shkumbini” , “Semani” , “vjosa” , “ajka” , “shefi” ,”shkrimtari” , “gazetari” , “letrari”, “artisti” , “profesori” , “avokati” ,“korespondenti” , “kapteri” , “kandidati” , ”gjahtari” , “kuadri” , “besniku” , “ortaku” , “specialisti” , “speciali” , “rezidenti” , ”bolsheviku” , “patusha” , “analfabeti” , “shkolltari” ,“larushja” , “beqarja” , “syshkruara” , “syzeza”, “kaçurelja” , “kaçureli” , “kuçka” , “valixhja” , “shqiptari” , “jugosllavi” , “inatçori” , “karrocieri” , “bueqari” , “hosteni” , “kamxhiku” , “kulari”, “shigjeta”, “harku”, “xhubleta” , “xhakçiri” , “mustaku”, “murrizi”, “çiftelia”, “Lahuta”, “ferra”, “çorapja”, e tjerë e tjerë qe pa i lê pa shënuar për të mos merzitur më shumë lexuesit pasi një pjesë të këtyre psudonimeve dhe të tjera , shqiptarët dhe malësorët nuk i kanë për herë të parë që i dëgjojnë , dhe shpesh me të “drejtë” aludojnë edhe për emra konkret të njerëzve që u përkasnin… Spiunimet e këtyre pseudonimeve e etjera , arrinin deri aty sa vëllau spiunonte vellan , djali babën , nipi axhën , dajen e anasjelltas , gruaja burrin e burri gruan , ndërsa spiunimi i dashnorëve , kusherinjëve , shokëve , miqëve dhe të njohurve ishte më se “normal” në krahasim me spiunlleqet brenda familjes…

NË VEND TË MBYLLJES…

Sot shqiptaret me mend në krye duhet ta kuptojnë më mirë së kurr se prej rreth 32 viteve në qafën e politikës dhe shtetit shqiptar qëndrojnë varur këto rreth 400 mijë dosje (të gjallë apo të vdekur) të spiunëve dhe bashkëpuntorëve të ish sigurimit të shtetit komunist, që si gurë të rëndë kërkojnë të mbysin pluralizmin e demokracinë sa herë që ata kërkojnë të “notojnë” në ujërat e Evropës Perëndimore e demokratike. Këta 400 mijë dosje dhe spiunë që u shpërfyturuan e zhburrëruan janë e vetmja arritje me të cilët krenohet edhe sot komunizmi shqiptar dhe trashigimtarët e tyre , duke i quajtur këta spiunë si kryeveprën e regjimit tyre me “ermin miklues” , “Njeriu ynë i ri vepra më e shkelqyer e partisë”… Ndërsa sot rilindja socialiste disa nga këta i ka “pagëzuar” me emrin e “ri” patronazhistë… Një pjesë e këtyre njerëzve të “rinjë” të komunizmit që janë gjallë (e të fortë) , jane sot sherbëtorët më besnik të “rilindjes” , (sic ishin para nëntë viteve një pjesë e tyre besnik në sherbim te PD-se dhe qeverisjes së saj). Vlen të cilësohet se një pjesë e këtyre spiunëve apo trashigimtarëve të tyre sot janë në evanguarden e agjitpropit të partisë dhe kanë kapur për fyti shumicën e mediave të shkruara , elektronike, rrjetet sociale dhe ato vizive. Edhe nëse emrat e disa pronarëve , gazetareve , analistëve , opinionistëve , drejtuesve të emisioneve të ndryshme etjerë , “de jure” të duken si të rinjë , “de fakto” pas tyre qendron një sigurimës ose bir apo bijë sigurimsi e spiuni që e drejton median perkatëse me vijë sjellje.. Dosjet e “mbyllura” të ish sigurimit të shtetit komunist shpesh janë bërë edhe objekt bisedash e shkrimesh, madje jo rrallë duke abuzuar me akuza e hamendje në të gjithë krahët e politikës, por të mos ja hamë hakun kujt se që nga 23 qershori i vitit 2013 shumica e spiuneve aktiv janë të rehatuar në krahët e bijëve e bijave të partise meme në qeveri, shtet, “drejtësi”e pushtet… (Sot thuhet se ka edhe nga ata që janë rekrutuar lehtësisht edhe nga sherbime inteligjente të vendeve mike dhe armike të Shqipërisë). Në fakt edhe PS-ja e pati bërë një ligj, por nga ana tjetër dosjet e ish sigurimit të shtetit (ato që kanë shpëtuar nga shperdorimi gjatë këtyre viteve) , i rehatoj në “shtepinë e gjetheve “, ku tashma këto dosje duket se janë klasifikuar në dosje mavi dhe dosje blu , dhe sot lum si ata që janë në dosjet mavi…e mjerë ata që janë në dosjet blu. Për këtë “arësye” shumica e spiuneve ose trashigimtarët e tyre “në dosjet mavi” i sherbejnë me qjef e dëshirë nënës parti me të gjitha mënyrat e spiunlleqeve , mashtrimeve , shpifjeve , levdatave , lajmeve , opinioneve , analizave, thashethemeve e rrenave… Edhe spiunët cilësor apo trashigimtarët e tyre në diasporë nuk kanë mbetur jashtë vemendjes, pasi një pjesë e tyre janë aktivizuar për të agjitua për qeverinë e rilindjes dhe skendërpallen e spiropallës , dhe për të zbuluar ata që flasin e shkruajnë kundër rilindjes socialiste-komuniste dhe qeverisjes së saj… Në fakt kjo është puna e spiuneve apo trashigimtarëve të tyre që u ka ngarkuar partia dje sot dhe nesër… Por fatkeqësia nuk qëndron këtu , por qëndron se edhe sot një pjesë jo e vogël e shqiptarëve vazhdojnë t’u “besojnë”… edhe pse sot nuk janë të detyruar t’u “besojnë” si dikur…

SHËNIM: Pseudonimet spiunëve të ish sigurimit të shtetit komunist që i citova më sipër i kam mbledhur “si kemba e kalit qelbin” ; nga libri “mëkatarët” të Nazif Bezhanit , nga libri: “Sigurimi i shtetit1944-1991, historia e policisë politike të regjimit komunist” të studjuesit dhe historianit Kastriot Dervishi , i cili për tetë vite ka qënë drejtori i arkives te ministrisë së brendëshme të Shqiperisë , nga libri “Çinaret” të at Konrad Gjolajt , libri “Rrno me tregue” të at Zef Pllumit, nga pseudonimet që deputetet (e politikanët) kanë përdorur për të akuzuar njëri tjetrin “live” në parlament ,në media të ndryshme, (kryesht të shkruara) etj. Si dhe dokumente të siguruara nga burime kofidenciale të mirinformuara, por që për arësye që dihen më duhet t’ju a kursej emrin , si dhe nga biseda me njerëz të ndryshëm (ish të dënuar e persekutuar), të cilët kanë pasur “fatin” të përballen në hetuesina dhe gjyqe me spiunët, (shumica si deshmitar të rremë), që mbanin disa nga pseudonimet e sipercituara..).