Albanian American Medical Society/

We are delighted to host our annual “Applying to Residency” Advice Panel, happening on Saturday, April 26, 2025 @ 2PM EST.

We welcome all U.S. medical students and international medical graduates (IMGs) to an insightful session featuring a dynamic panel of current residents who have pursued MD and DO degrees both in the U.S. and abroad.

Gain valuable advice on navigating the residency application process, hear firsthand experiences from those who’ve been through it, and take advantage of networking opportunities with future colleagues and mentors.

Use the sign up link listed here to register: https://forms.gle/wDKjfEWj9ubfyj3d6.

We look forward to seeing you there!

Dr. Nikollë Loka/

Shfaqja e “kombit” i jep mozaikut që përfaqëson shekullin e gjatë ballkanik fijen më të rëndësishme, sepse gjatë asaj periudhe, komuniteti laik i “kombit” filloi të shfaqet gradualisht në rajon, pas shkatërrimit të formave më të vjetra dhe më të përhapura të identitetit. Ky proces nisi përafërsisht në fillim të kësaj periudhe si një lëvizje thuajse e padukshme, por në fund të saj ishte shndërruar në një realitet të pakundërshtueshëm. Kur osmanët filluan t’i kuptonin rreziqet që sillte nacionalizmi, ata vendosën politika që krijonin pengesa të mëtejshme për bashkimin e popujve të shtypur.

Për shqiptarët Perandoria Osmane nuk i lejoi shkollat në gjuhën shqipe edhe pas dekretit perandorak (Hatt-i-Humayun, 1856), kur me ligj, të gjithë popujt e Perandorisë kishin trajtim të barabartë në arsim. Argumenti i shtetit otoman për të ndaluar organizimin e mësimit në gjuhën shqipe, kërkesë që u shpreh më fort në gjysmën e dytë të shekullit XIX, ishte se shqiptarët u përkisnin mileteve myslimane, ortodokse dhe katolike dhe për rrjedhojë ishin pjesë e komuniteteve turke, greke dhe latine. Trajtimi i shqiptarëve si tri bashkësi, “milete” të veçuara fetare dhe bashkëngjitja e tyre me milete etnikisht të huaja (turke, greke, sllave dhe latine) përmbante rrezikun e një zhvillimi kulturor dhe shoqëror të veçuar. Kjo gjendje i hapte rrugën humbjes së identitetit kulturor dhe kombëtar.

Për të penguar shkëputjen e popujve ballkanikë nga shteti, në periudhën pas kryengritjeve të grekëve, bullgarëve, serbëve dhe vllehëve, atyre iu njohën disa veçori kulturore. Njëra prej tyre ishte edhe shkollimi në gjuhën amtare. Në realitet, popujt jomyslimanë edhe më përpara e kishin shkollimin në gjuhët e tyre dhe në këtë periudhë ata filluan ta shfrytëzonin këtë të drejtë për formësim kulturor dhe identitar. Parë në këtë këndvështrim, shqiptarët kishin mbetur prapa në krahasim me popujt tjerë të Ballkanit. Aq më keq për shqiptarët, se në tokat e tyre po hapeshin edhe shkolla greke, serbe dhe bullgare, sepse dekreti perandorak osman i quajtur Hatti-Humaiun ua lejonte ato. Në vitin 1892, në katër vilajetet shqiptare kishin më shumë se 1000 shkolla greke, 40 shkolla vllahe, 200-300 serbe dhe bullgare dhe vetëm 2 shkolla shqipe.

Aty ku kombet u shfaqën si normë, shqiptarët nuk kishin veçse dy zgjedhje për t’i rezistuar pasojave negative të këtyre zhvillimeve dhe për t’u bërë pjesë e tyre. Së pari ishte për të demonstruar se shqiptarët përbënin një grup etnik të veçantë, si hapi i parë i tjetërsimit për të formuar një bazë për të drejtat e tyre historike, mbi territoret ku ata kishin jetuar. Zgjedhja e dytë për shqiptarët ishte të arrinin pjekurinë e tyre për të demonstruar se ishin në gjendje të qeverisnin një komunitet politik. Kjo mund të sigurohej me çlirimin kulturor, nëpërmjet edukimit intelektual, për t’i hapur rrugën një platforme politike.

Në Perandorinë Osmane, si në të gjitha vendet në modernizim të shekullit të 19-të, zhvillimet politike shfaqen si një proces i ndërthurur me zhvillimet në fushën kulturore. Lëvizja kombëtare shqiptare filloi si lëvizje kulturore në fushën e arsimit. Fakti që shqiptarët morën një iniciativë laike në fushën e nacionalizmit dhe pranuan herët shkronjat latine, dhe se ata adoptuan këtë metodë për bashkimin e njerëzve të feve dhe sekteve të ndryshme, përbën një fazë interesante të historisë ballkanike.

Shekulli XIX është epoka e zgjimit kulturor të shqiptarëve. Pas treqind vjetësh robërie të rëndë dhe padije të thellë, që i kishte shpurë në prag të zhbërjes si komb i veçantë, bota shqiptare nisi të lëvizte. Si kudo, lëvizja kombëtare shqiptare u shoqërua me një periudhë zgjimi kulturor. Me mungesën e një feje të përbashkët apo qendre gjeografike, gjuha mbeti lidhja kryesore mes shqiptarëve. Krahas rezistencës kundër reformave të Tanzimatit, që u hiqte shqiptarëve të drejtat autonomiste që gëzonin, në këtë periudhë lindi dhe u zhvillua Rilindja Kombëtare. Mund të mos jetë thjesht rastësi që, në të njëjtën periudhë me reagimin kundër reformave, u hodhën hapat e parë të ndërgjegjshëm drejt zhvillimit të arsimit dhe kulturës shqiptare.

Në vitet ‘50 të shekullit XIX e më pas, përpjekjet e shqiptarëve brenda atdheut u bashkuan me veprimtarinë e madhe e të gjithanshme të atdhetarëve në mërgim, të cilët po organizoheshin në shoqëri atdhetare, arsimore e kulturore, duke dhënë një kontribut të jashtëzakonshëm për përhapjen e mësimit shqip, për botimin e teksteve shkollore etj. Bashkatdhetarët në mërgim u vunë në shërbim të luftës për liri, të gjuhës shqipe dhe arsimit kombëtar, me të gjitha mjetet e mundësitë e mbi të gjitha me dëshirën e tyre të zjarrtë. Pas kushtetutës së vitit 1846, dhe si rrjedhojë e dekretit sulltanor, lejohej hapja e shkollave laike shtetërore, çka i hapte dyert fillimit të lëvizjeve për arsim e kulturë. Por, duke qenë se për pjesën myslimane lejohej vetëm përdorimi i alfabetit arab, intelektualët shqiptarë myslimanë të kohës u munduan që edhe përmes këtij alfabeti të përhapnin mësimin e gjuhës shqipe, si mjeti i përparimit dhe i ngritjes kulturore. Ideologët e Rilindjes Kombëtare e kishin kuptuar se pa emancipim kulturor nuk ka as vetëdije kombëtare, kështu që ata zhvilluan një sërë aktivitetesh, ku si synim kryesor kishin zhvillimin e arsimit dhe të shkollës kombëtare.

Lidhja e Prizrenit konsiderohet si një pikë kthese në zhvillimin e nacionalizmit shqiptar, pasi ajo përfaqësoi ekspozimin e parë publik të nacionalizmit shqiptar, si dhe pikën e tij të transformimit nga një lëvizje kulturore në një lëvizje politike. Ndonëse problemet politike, ushtarake dhe diplomatike patën përparësi në veprimtarinë e Lidhjes së Prizrenit, ajo nuk i la pas dore problemet e arsimit dhe të cultures, si dhe hartoi një platformë të gjerë të zhvillimit kulturor të vendit. Programi kulturor që parashtroi dhe mbrojti Lidhja e Prizrenit parashikonte: “Njohjen zyrtare të gjuhës shqipe dhe përdorimin e përgjithshëm brenda kufijve territorial të shtrirjes së kombit, në administratë, arsim e kulturë. Roli i Lidhjes Shqiptare në planin kulturor qëndron, para së gjithash, në hartimin prej saj të programit të zhvillimit të arsimit kombëtar, që ishte pjesa organike, e pandarë e programit të autonomisë territoriale administrative. Programi që parashtroi Lidhja Shqiptare parashikonte njohjen zyrtare të gjuhës shqipe në përdorim të përgjithshëm brenda kufijve territorialë të shtrirjes së kombit, në sistemin administrativ, në kulturë dhe në të gjithë sistemin ekzistues arsimor.

Në fillim të shekullit XX, intelektualët e Rilindjes Shqiptare kishin përcaktuar një perspektivë të re arsimore për ndërtimin e një kombi të lirë, përmes theksimit të aspekteve kryesore shoqërore dhe kulturore të shoqërisë shqiptare. Dëshirat e forta të nacionalistëve shqiptarë për të patur shqipen si gjuhën e arsimit nuk u pranuan nga shteti osman, me gjithë qasjen e butë në fillim. Duke e konsideruar këtë kërkesë si një mjet të separatizmit, administrata osmane këmbënguli në përdorimin e turqishtes si gjuhë mësimi në shkolla.

Sukseset e arritura në zhvillimin e arsimit shqip, pas revolucionit xhonturk, i shqetësoi së tepërmi turqit e rinj, të cilët përdorën kundër arsimit shqip çdo mjet, që nga shfrytëzimi i ndjenjave fetare dhe intrigat e deri te dhuna e drejtëpërdrejtë. Siç shprehet një diplomat italian “dëshira e shqiptarëve për dituri e arsim dhe kërkesa e tyre e ligjshme për të mësuar në gjuhën amtare u quajt nga Komiteti xhonturk si një prirje seperatiste dhe u vu në shënjestër nga ana e tij”. Në fillim, pa dalur ende hapur kundër arsimit shqiptar, turqit e rinj vunë në veprim klerin konservator dhe elementët fenatikë e turkomanë, për t’i larguar shqiptarët myslimanë nga mësimi shqip, duke përdorur parulla me karakter fetar, shoqëror e politik si: “Shqipja të ban kaurr …të ban me shemb teqe e xhamia, me lon kuranin, agjinesën” etj. Gjithashtu përhapeshin fjalë se “përkrahësit e mësimit shqip ishin kundër interesave shtetërore osmane dhe u shërbenin shteteve të huaja, sidomos Austro-Hungarisë dhe Italisë.

Pasi ndalimi i shkollimit shqip, në kushtet e regjimit kushtetues xhonturk, dukej si i pamundur, një nga mjetet kryesore që përdorën xhonturqit, për të penguar përhapjen e mësimit e të shkollës shqipe, ishte propagandimi i shkrimit të gjuhës shqipe me alfabetin turko arab, që përdorej edhe për gjuhën osmane. Në fushatën e tyre antishqiptare xhonturqit mbështeteshin në ligjet “Mbi bandat” dhe “Mbi shoqëritë”, të miratuara nga parlamenti turk, në vjeshtën e vitit 1909, sipas të cilëve në Perandorinë Osmane ndaloheshin të gjitha organizatat kombëtare, përveç atyre osmane. Në zbatim të këtyre ligjeve, autoritet xhonturke filluan me arrestime, internime e transferime patriotësh shqiptarë dhe pastaj vazhduan me mbyllje klubesh e shkollash shqipe.

Në fillim të shtatorit të vitit 1909, kur po zhvillohej ekspeditat ushtarake e Xhavit Pashës për “paqësimin” e shqiptarëve, filloi dhe fushata kundër shkollës shqipe dhe alfabetit kombëtar. Shtypja e kryengritjes shqiptare të Kosovës, në vitin 1910, u pasua me luftën kundër kulturës dhe gjuhës shqipe, me pretekstin se ishin “vatra të revoltës” dhe me burgosjen e ndalimin e botuesve, redaktorëve dhe gazetarëve të gazetave shqipe. Në vitin 1911, Shqipëria dëshmoi shfaqjen e një gjuhe nacionaliste në very, nën ndikimin e jugut, duke paraqitur kërkesa për njohjen e shqipes si gjuhë amtare dhe zyrtare, së bashku me kërkesat për autonomi të katër vilajeteve, në një vilajet të bashkuar, me një guvernator shqiptar. Edhe gjatë zhvillimit të kryengritjes shqiptare të vitit 1912, u paraqitën kërkesa në lidhje me arsimin dhe shkollën shqipe. Kërkesa të tilla u shprehën nga kryengritësit e Malësisë së Gjakovës, Hasit, Mitrovicës, Dibrës, Junikut etj.

Përmes betejës për gjuhën shqipe dhe zhvillimin e arsimit kombëtar shqip, rilindasit shqiptarë siguruan tejkalimin e ndarjeve fetare dhe krahinore dhe u mobilizuan për fitimin e të drejtave kombëtare, duke i kthyer shkollat në gjuhën shqipe në simbole të kombësisë te shqiptarët.

Familjes Gashi,

Akademisë së Shkencave dhe të Arteve të Kosovës,

Me pikëllim të thellë morëm lajmin për ndarjen nga jeta të Akademik Prof. Dr. Sali Gashit – një prej figurave më të ndritura të dijes, shkencës dhe shoqërisë kosovare.

Profesor Gashi ishte një mendje brilante e kimisë, një udhëheqës i urtë dhe vizionar në shërbim të qytetit të Prishtinës si ish-Kryetar i Kryeqytetit, si dhe një zë i fuqishëm në botën akademike përmes punës së tij të vyer si anëtar i Akademisë së Shkencave dhe të Arteve të Kosovës. Kontributi i tij i jashtëzakonshëm në edukim, shkencë dhe zhvillimin institucional të vendit do të mbetet i pashlyeshëm në kujtesën kolektive të kombit shqiptar.

Isha i nderuar që për vite të tëra punuam së bashku për shtendërtimin dhe prosperitetin e Kosovës tonë.

Në emrin tim personal dhe të Federatës Panshqiptare të Amerikës “VATRA”, ju shpreh ngushëllimet më të sinqerta për këtë humbje të madhe. Ndajmë dhimbjen me familjen, Akademinë, studentët dhe bashkëpunëtorët e shumtë të tij, duke e kujtuar Prof. Dr. Sali Gashin me nderim të thellë dhe respekt të përjetshëm.

Lavdi jetës, veprës dhe kujtimit të tij!

Dr. Elmi Berisha

Kryetar

Federata Panshqiptare e Amerikës – VATRA

Përktheu: Rafael Floqi

Të gjithë duam të jetojmë më gjatë, por a është një jetë e gjatë e shëndetshme dhe e lumtur? Një shkrimtar i revistës Vogue, Jancee Dunn hulumton shkencën që thotë se mund të jetë e mundur.

Shalli i Zi, 1996, nga Alex Katz. Foto: © Christie’s Images / Bridgeman Images 

Ekspertët thonë se gjenetika përbën vetëm 20 për qind të “hapësirës së shëndetit” – pjesa tjetër është stërvitja dhe mënyra e jetesës. 

DAVE ASPREY, themeluesi i kompanisë së suplementeve Bulletproof dhe një nga titanët e shumtë të teknologjisë së Silicon Valley të fiksuar pas zgjatjes së jetës së tyre, deklaroi në mënyrë të famshme se dëshiron të jetojë përtej 180 viteve. Kjo tingëllon, sinqerisht, rraskapitëse. E megjithatë, kush nuk do të donte të pinte një gllënjkë të pakëndshme nga kupa e plakjes, duke supozuar një shëndet dhe palestër të arsyeshme?

Këtu qëndron tërheqja: Një jetë e gjatë është diçka që e dëshirojmë dhe i frikësohemi në të njëjtën masë. Xhaxhai im ishte një shkencëtar raketash në Qendrën e Fluturimeve Hapësinore Marshall të NASA-s në Huntsville, Alabama. Kur e vizitova në vitet e tij të fundit, nuk e njoha atë njeri dikur dinamik dhe brilant. Ai ishte konfuz, i brishtë, i paqartë. Në vitin 2014, Ezekiel Emanuel, një onkolog i njohur dhe kryetar i Departamentit të Etikës Mjekësore dhe Politikave Shëndetësore në Universitetin e Pensilvanisë, shkroi një ese të prerë për The Atlantic me titull “Pse shpresoj të vdes në moshën 75 vjeçare”. Ai argumentoi se “dëshpërimi maniak për të zgjatur pafundësisht” jetën rrënon burimet dhe “na grabit kreativitetin dhe aftësinë tonë për të kontribuar në punë, shoqëri dhe botë”. Emanuel i qëndron pranë. “Nuk dëshiron të presësh deri në fund të jetës tënde dhe ta jetosh në mënyrë të pandërgjegjshme”, më tha ai së fundmi.

Por, çka nëse do të mund të ndryshonim jo vetëm datën e skadencës, por edhe kohën para saj? Hulumtimet tregojnë se shumica e njerëzve janë të sëmurë me sëmundje për pesë deri në tetë vjet para se të vdesin. A duhet të jenë? Një valë shkencëtarësh po thonë jo. Ata thonë se plakja është një sëmundje – një sëmundje që mund të synohet, trajtohet dhe ndoshta edhe të kthehet mbrapsht. 

Jetëgjatësia – një kërkim po aq i vjetër sa vetë njerëzimi – është kryefjala më e fundit e botës së mirëqenies, që shfaqet kudo, nga palestrat e specializuara si Longevity Lab NYC, te formula Nutriyouth IV prej 600 dollarësh e NutriDrip (e cila premton të “ndikojë ‘gjenet e mira’ suplementet e Bahamit të Victoria + AD” – deri te suplementet e Victoria-ssan të Beham+. Ndërkohë, investitorët e mëdhenj (Jeff Bezos, Peter Thiel) po mbështesin kompanitë që po dizajnojnë barna për të shmangur dëmtimet që lidhen me plakjen: Thiel’s Breakout Labs synon qëllimin modest të “riprogramimit të natyrës”. Sektori i jetëgjatësisë, sipas disa analizave të industrisë, është në rrugën e duhur për të qenë një industri shumë trilionë dollarëshe.

Pra plakja mund të konsiderohet një sëmundje – një sëmundje që mund të synohet, trajtohet dhe ndoshta edhe të kthehet mbrapsht

Një mëngjes të kësaj vere, takova Nir Barzilai, M.D., drejtor themelues i Institutit për Kërkimin e Plakjes në Kolegjin e Mjekësisë Albert Einstein në Nju Jork, në hyrje të shtegut tre milje të këmbësorëve gjatë urës Mario Cuomo, e cila shtrihet përtej lumit Hudson. I dashur dhe me syze, autori 64-vjeçar i librit të ri Age Later (Plaku më vonë) ka sugjeruar që të ushtrohemi gjatë bisedës sonë – ushtrimi është një nga plumbat magjikë për një jetë të gjatë dhe të gjallë, ose “gjatësi shëndetësore”, siç e quajnë ai dhe ekspertë të tjerë. (Kur bëhet fjalë për hapësirën shëndetësore, thotë Barzilai, gjenetika përbën vetëm rreth 20 për qind. Pjesa tjetër është mjedisi dhe mënyra e jetesës.) Këtë mëngjes, ai ende nuk e ka thyer agjërimin e tij ditor 16-orësh që të zgjat jetën. Hulumtimet kanë treguar gjithashtu se “stresorët” si agjërimi me ndërprerje mund ta shtyjnë trupin tuaj të aktivizojë gjenet që ndihmojnë në riparimin e ADN-së së thyer dhe mbrojtjen e kromozomeve.

Ndërsa ecim, ai më tregon praktikat e tij të tjera: Së bashku me agjërimet dhe ushtrimet e tij, Barzilai merr një dozë ditore metformine. Një medikament i lirë për diabetin që ekziston që nga vitet 1950, metformina mendohet se imiton kufizimin e kalorive të agjërimit duke kufizuar sasinë e sheqerit që trupi thith (efektet anësore janë përgjithësisht të lehta, mes tyre dhimbje barku, të përziera dhe humbje oreksi). Një studim i vitit 2017 me më shumë se 41,000 përdorues meshkuj të metforminës zbuloi se ajo zvogëloi – me një sasi të konsiderueshme – gjasat e çmendurisë, kancerit dhe sëmundjeve kardiovaskulare. Një numër në rritje i mjekëve po e përshkruajnë atë jashtë etiketës, por Barzilai dëshiron që ilaçi të jetë i sanksionuar nga FDA për çdo të rritur të moshuar. Ai është gati të ndërmarrë një provë kombëtare gjashtëvjeçare (të quajtur TAME, për “Targeting Aging With Metformin” Trajtimi i plakjes me Metforminë), e financuar pjesërisht dhe në mënyrë anonime nga një miliarder i njohur teknologjik.

Nëse agjërimi nuk është saktësisht shpejtësia juaj, dieta është ende jashtëzakonisht e rëndësishme. Sa i përket asaj që duhet të hani, standardi i artë mbetet dieta mesdhetare – ajo që është e lartë në perime, fruta, drithëra, fasule, arra, fara dhe vaj ulliri, dhe me pak mish të kuq – e vetmja dietë, thotë Barzilai, e provuar nga kërkimet klinike për uljen e vdekshmërisë kardiovaskulare. Një studim i fundit në revistën mjekësore Gut zbuloi se ndjekja e saj për vetëm një vit ngadalësoi zhvillimin e proceseve inflamatore të lidhura me moshën.

Ph.D  David Sinclair, gjenetisti i Harvardit dhe autori i bestsellerit Jetëgjatësia: Pse plakemi—dhe pse nuk duhet, thotë se dieta mesdhetare në thelb “e mashtron trupin të mendojë se kemi bërë stërvitje dhe agjërim”. Sigurisht, kjo nuk është një fletë leje për tasat pa fund me rigatoni; shumë edhe nga një gjë e mirë është shumë. Dan Buettner, bashkëpunëtor i National Geographic që ndihmoi në popullarizimin e idesë së “zonave blu” – pesë zonat në mbarë botën me banorët më jetëgjatë – thotë se ai ndjek një rregull të praktikuar nga banorët e Okinawas, Japoni dhe ndalon së ngrëni kur stomaku i tij është plot 80 për qind. Dhe ndoshta konsideroni të anashkaloni herë pas here ëmbëlsirën: Hulumtimet tregojnë se marrja e sheqerit përshpejton inflamacionin e lidhur me moshën.

 “Sa më shumë sheqer të hani, aq më shpejt plakeni”, thotë Robert Lustig, profesor i endokrinologjisë pediatrike në Universitetin e Kalifornisë, San Francisko. (Shoqata Amerikane e Zemrës rekomandon që gratë ta mbajnë atë nën gjashtë lugë çaji në ditë.)

Praktika të tjera të rëndësishme të jetës si : një gjumë adekuat dhe menaxhimi i stresit. Në zonat blu, thotë Buettner, “njerëzit ulen gjatë gjithë ditës, përmes lutjes, meditimit ose thjesht dremitjes”. Dhe shkencëtarët po arrijnë gjithashtu të kuptojnë më plotësisht rolin që luajnë njerëzit e tjerë në zgjatjen e jetës. 

Një studim i vitit 2019 në revistën SSM-Population Health zbuloi se marrëdhëniet sociale rrisin ndjeshëm jetëgjatësinë tek të rriturit e moshuar. Neuroshkencëtari Daniel Levitin, autor i Plakjes së suksesshme të këtij viti, ka zbuluar se miqësia në moshën 80-vjeçare është një parashikues më i madh i shëndetit sesa niveli i kolesterolit. Miqtë dhe madje edhe fqinjët, shkruan ai, mbrojnë trurin tuaj, ndërsa vetmia “është e përfshirë pothuajse në çdo problem mjekësor që mund të mendoni”.

Por çfarë ndodh me faktorët që nuk mund t’i kontrolloni? Shumica prej nesh nuk e dinë se çfarë fshihet në gjenomin tonë dhe shpesh nuk janë të vetëdijshëm se mund të trashëgojmë ndonjë sëmundje derisa t’i shohim simptomat. Kjo po ndryshon, me testet që janë liga përtej 23andMe. Klinika e re Preventive Genomics në Brigham and Women’s Hospital në Boston është klinika e parë akademike në vend që ofron sekuencë dhe interpretim gjithëpërfshirës të ADN-së të afro 6000 gjeneve të lidhura me sëmundjet, duke filluar nga kanceret e zakonshme deri te sëmundja e rrallë Fabry, e cila dëmton ndarjen e yndyrës në qeliza dhe ndikon në zemër. “Afërsisht 20 për qind e njerëzve do të kenë një variant për një sëmundje të rrallë, siç janë problemet e trashëguara të zemrës”, thotë drejtori Robert Green, M.D., gjenetist mjekësor në Brigham and Women’s. Aty ku një panel i plotë testesh kushtonte qindra mijëra dollarë, në klinikë paguan 250 dollarë për një panel më të vogël dhe 1,900 dollarë për renditjen dhe interpretimin e plotë. (Këto kosto nuk mbulohen ende nga shumica e sigurimeve.)

“Në të ardhmen e afërt,” thotë Barzilai ndërsa përfundojmë ecjen tonë, “ne mund të jemi të shëndetshëm dhe jetësor edhe në të 90-at e më tej.” Ai qesh. “Mund të tingëllojë si fantashkencë, por ju premtoj, është shkencë.” Ndërsa mund t’i kuptoj dyshimet për zgjatjen e jetës, do të pranoj se jam ende i programuar të dëshiroj ato vite shtesë dhe do të miratoj çfarë ndryshimesh mundem për t’i bërë ato më të gjalla. Modeli im këtu është Gloria Steinem, tani 86 vjeçare. E cila tha një herë “Kam në plan të jetoj deri në 100 vjeç,”. “Gjë që do të më duhej ta bëj gjithsesi, vetëm për të përmbushur synimet e mia.”

PS. Nga përkthyesi ‘Ju uroj një jetë të gjatë!’

Rafaela Prifti/

Dr. Shpresa Xhakli, nënë dhe mjeke e mirënjohur si Ambasadore e fëmijëve me autizëm, është në përgatitje e sipër të hapjes së Qendrës së parë rezidenciale të Personave me Autizëm në Kosovë, gurthemeli i së cilës u shtrua në 2 prill në Ditën Ndërkombëtare të Autizmit. Ndonëse rrugëtimi është plot sfida e vështirësi, dhe numri i fëmijve me autizëm është në rritje, “synimi final është të realizojmë dhe t’ju ofrojmë një jetë me dinjitet, dashuri dhe siguri fëmijëve tanë,” thotë ajo.

Përpara një dekade, pyetja e Shpresa Xhaklit për secilin nga ne në prezantimin për autizmin në Tedx Talk në Prizren ishte “Çfarë do bësh ti?” Sot, ajo thotë se pyetja e saj është ende aktuale dhe e nevojshme edhe pse shoqëria në Kosovë ka më shumë njohuri për nevojat, vetëdijësim për kërkesat dhe sfidat e fëmijëve me autizëm. “Autizmi është çrregullim kompleks neuro-biologjik në zhvillimin e trurit, i cili karakterizohet me simptoma të ndryshme dhe shenja që mund të vërehen në moshën 2-3 vjeçare (tani që në muajin e tetë) ku fëmija nuk flet, luan pandërprerë me një lodër, preferon sjellje përsëritëse, nuk reagon ose është “i vetmuar” dhe injoron ndikimet nga jashtë. Por këto shenja ndryshojnë nga një fëmijë tek tjetri dhe janë specifike,” thotë Dr. Xhakli. Në vitet 2000 numri i fëmijëve me autizëm në Amerikë ishte mesatarisht 1 në 88, ndërsa në raportin e publikuar këtë javë jepen të dhëna se 1 në 31 fëmijë manifeston shenja të autizmit. Pikë së pari duhet kuptuar se diagnostikimi i plotë dhe terapia e duhur janë pjesë e intervenimit që japin rezultate në aftesimin e tyre si fëmi dhe për integrimin funksional dhe cilësor të tyre në shoqëri për të ardhmen.

Pas diagnostikimit me autizëm të djalit të saj Arbenit, ajo “është dashur të jetë nënë, mësuese, terapiste, edukatore dhe zëdhënëse (advocate) për fëmijët me autizëm. Qysh atëherë, Dr. Xhakli thotë se ajo kishte zgjedhur mjeksinë, por autizmi e zgjodhi atë. Aktiviteti i saj u zgjerua më tepër në vitin 2011, kur përjetoi një ndër momentet më të vështira në jetë. “Arbeni do kalonte në një shtëpi për kujdesin e të rriturve dhe aty më thanë se 4-6 javë nuk mund ta vizitoja. Dëshira ime për të ndihmuar fëmijët me autizëm lindi në momentin kur nuk kisha më si t’i ndihmoja djalit tim, sepse ai ishte mbi 21 vjeçar.”

Nga tri kërkesat e parashtruara prej saj, tashmë janë përmbushur dy: legjislacioni për fëmijë me nevoja të veçanta dhe hapja e një qendre të specializuar për autizmin. Pika e tretë ka qenë inkuadrimi i një klase për fëmijët me autizëm në çdo shkollë fillore. Kjo, thotë Shpresa, është arritur në formë të pjesshme pasi në disa cikle ka mësues përcjellës për fëmijë me aftësi të veçanta. “Nëse flasim për dje dhe sot është arritur shumë, sepse më e vështira ishte sfida për të thyer stigmën, për të tregu se ata ekzistojnë dhe kanë nevojë për ne t’i ndihmojmë! Nesër pritet më shumë që nga përkrahje ditore, jetësore, shëndetësore përfshirë fondet dhe sigurimin shëndetesor, si edhe pajisjen me qendër rezidenciale ku do jetojnë nën kujdes 24 orësh.” Përsa i takon aktiviteteve, ajo përmend koncertin e parë të fëmijëve për të mbledhur ndihma si edhe një mbrëmje artistike për të gjitha grupet e ndryshme të shoqërisë sonë, e para e organizuar nga Ambasadorja e vullnetit të mirë në Prishtinë Elvana Shala, ku morën pjesë Kryeministri Albin Kurti, Kryetari i Komunës Përparim Rama dhe shumë përfaqësues qeveritarë e diplomatikë.

Dr. Shpresa Xhakli po përgatit kurse të trajnimit dhe certifikimit për terapista të aftë për të punuar me persona autistë të moshave të rritura që do të mbahet nga Drejtoresha e Qendrës për Autizmin, Dr. Daniela Fazzio, në datat 8-12 shtator. “Ndërkohë,” pohon Dr. Xhakli, “na është aprovu toka për ndërtim të qendrës së parë rezidenciale me ndihmën e Shoqatës Jetimat e Ballkanit, projekt për të cilin duhen fonde.”

Udhërrëfyese dhe shembulli frymëzues për të është humanistja e madhe shqiptare Nëna Tereze, poemën e së cilës Dr. Shpresa Xhakli e mban gjithmonë pranë:

Life Is….

Life is an opportunity, benefit from it.

Life is beauty, admire it.

Life is bliss, taste it.

Life is a dream, realize it.

Life is a challenge, meet it.

Life is a duty, complete it.

Life is a game, play it.

Life is a promise, fulfill it.

Life is sorrow, overcome it.

Life is a song, sing it.

Life is a struggle, accept it.

Life is a tragedy, confront it.

Life is an adventure, dare it.

Life is luck, make it.

Life is too precious, do not destroy it.

Life is life, fight for it.

E lindur në Preshevë dhe e rritur në Mitrovicë ku u shkollua në fillim, Shpresa kreu studimet e larta dhe u diplomua në Fakultetin e Mjekësisë në Prishtinë. Pas diplomimit filloi punën në Shtëpinë e Shëndetit dhe spitalin e Mitrovicës, duke qenë për një kohë mësimdhënëse në Shkollën e mesme të mjekësisë në Mitrovicë. Dr. Shpresa Xhakli erdhi në Shtetet e Bashkuara në vitin 1986. Ajo dhe bashkëshorti i saj, Rexh Xhakli (8 gusht 1938 – 5 Prill 2020) atdhetar dhe bamirës, krijuan familjen e tyre, me dy fëmijët Adrianën dhe Arbenin në Nju Xhersi.

Dr. Shpresa Xhakli krijoi e para Fondacionin në ndihmë të fëmijëve autistë në Kosovë dhe ka qenë aktivisht e angazhuar për legjislacionin për fëmijët me nevoja të veçanta. Në Amerikë ajo është e angazhuar në shumë shoqata si anëtare bordi dhe në disa shoqata bamirëse. Rrugëtimi nisi në vitin 2009 kur në banesën e saj hapi qendrën e parë për fëmijë me autizëm në Prishtinë, me 3 klasë dhe 6 fëmijë, falas vetëm për këtë qëllim. Qysh atëherë, krahas me mbledhjen e të hollave ajo ka vizituar shkolla dhe institucione, ka dhuruar pajisje për punë me fëmijë me autizëm dhe njëhohësisht ka mbajtur trajnime për mësues dhe psikologë që punojnë me fëmijë, duke hapur qendra të tjera në Prizren, Mitrovicë, Podujevë, Skënderaj, Lipjan etj. Dr. Xhakli është shumë mirënjohëse për përkrahjen nga familja e saj, komuniteti shqiptaro-amerikan, institucionet e Kosovës dhe shumë shoqata bamirëse. Me vullnetin dhe forcën e brendshme, si edhe me përvojën personale të saj me autizmin si nënë, mjeke dhe humanitare, ajo ka udhërrëfyes të vetëm synimin për “një jetë me dinjitet, dashuri dhe siguri për fëmijët tanë,” kudo ku është e nevojshme.