Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Kosovo needs a steely-eyed response to the malign intentions of Russia and China

by


By David L. Phillips


Russia has been Serbia’s primary protector, providing security assistance and diplomatic cover aimed at undermining Kosovo’s state-building and efforts to gain greater global recognition.
Today, however, Russia’s influence is waning. China has filled the breach with economic diplomacy; Kosovo and other countries in the Western Balkans should recognise Beijing’s growing influence and guard against its malign activities.
The Western Balkans have been Russia’s strategic priority since NATO intervened to prevent the genocide of Kosovo Albanians in 1999. President Vladimir Putin is still seething at America’s unipolar moment. He is not motivated by Slavic solidarity, but by anti-Americanism and hostility to western liberal values.
Russia and China work in tandem. Premier Xi Jinping and Putin are united through their sense of historic humiliation. They oppose the integration of Western Balkan countries into Euro-Atlantic institutions. Serbian President Aleksander Vucic is a malleable figurehead eager to do their bidding.
China has surpassed Russia as the leading authoritarian influence in the region. It has also replaced Russia as Serbia’s great backer. While Russia seeks to foster chaos and instability, China is systematically taking steps to integrate and control the economies of Balkan countries.
Chinese debt diplomacy
Russia’s influence is diminishing not only in Kosovo, but throughout the region. Montenegro joined NATO in 2017 over Russia’s objections, followed by North Macedonia. Romania blocked Russian arms shipment to Serbia in July 2019. The following year, Serbia cancelled its participation in “Slavic Brotherhood” military exercises with Russia and Belarus.
Serbia and China, on the other hand, have found common ground through China’s Belt and Road Initiative, BRI. Its financing saddles countries with debt and fuels corruption. China benefits by capturing resources needed for its economic growth. Montenegro is especially vulnerable to China’s ravenous drive to control ports and infrastructure.
Financing comes at a cost. BRI leaves countries beholden to Beijing’s political agenda. Serbia supports China’s crackdown on democracy in Hong Kong, its human rights abuses in Xinjiang, and its tough stance towards Taiwan.
As cooperation between China and Russia has advanced, security cooperation between Russia and Serbia has faltered. Though Serbia is an observer in the Russian-led Collective Security Treaty Organization, it conducted 13 military exercises with NATO and only four with Russia in 2018. Russia further strained relations with Serbia by transferring six MIG-29 fighter jets, then sending a repair bill of $185 million. Serbs were outraged when a video surfaced showing a GRU officer at Russia’s embassy in Belgrade bribing a former Serbian official.
Serbia is in the market for diverse and different military equipment. In August 2020, Serbia agreed to purchase the Chinese anti-aircraft FK-3 missile system. Serbia also chose France’s Mistral portable air-defense system, MANPADS, over Russian technology.
In 2019, Serbia’s trade with Russia and the Russia-led Eurasian Economic Union accounted for just eight per cent of Serbia’s total trade, with exports totaling 5.4 per cent and imports 9.4 per cent. China is proving to be a better economic partner, providing $4 billion in direct investments and over $5 billion in loans and infrastructure projects.
Huawei, the Chinese telecommunications giant, is an instrument of China’s foreign and security policy. As part of the “digital Silk Road”, the US accuses Huawei of advancing China’s interests by gathering information for intelligence purposes, something Huawei denies. Huawei is facilitated through commercial channels, as well as the Digitisation and Innovation Center in Belgrade. In addition to Serbia, it has an especially strong presence in Bosnia and Herzegovina.
China is also adept at vaccine diplomacy. Serbia initially relied on Sputnik, Russia’s vaccine for COVID-19. Today, it is deepening cooperation with China, using Sinovac in response to the pandemic.
NATO should take in Kosovo by 2028
China’s capacity is overestimated. Xi’s reputation has been tarnished by lack of transparency over the COVID-19 pandemic. China’s economic miracle is slowing down; its economy growing just 6.6 per cent in 2018, the lowest rate in 28 years. Its population is ageing, further slowing economic development. The Chinese Communist Party is comprised of elites, hardly representative of 1.4 billion Chinese.
Kosovo needs a steely-eyed response to the malign intentions of Russia and China. It should launch an inter-agency “Strategic Planning Group on Russia and China” to study their activities and develop a policy and security response.
It needs a regional strategy and communications plan. Kosovo should cooperate with like-minded neighbours to collect and share information. It should also expand cooperation with Western intelligence agencies.
The US can build Kosovo’s armed forces through training and equipment that meet NATO standards. It should consider a Road Map of Defence Cooperation with Kosovo, similar to US agreements with the Baltic states, or a Mutual Defence Treaty, similar to the US agreement with South Korea, to protect Kosovo from external threats.
NATO can play a pivotal role building Kosovo’s capacity, giving Kosovo a fast track to NATO’s Partnership for Peace Program and providing a clear path towards NATO membership by 2028.
As China ramps up its malign operations, Western Balkan countries need a more effective counter-intelligence strategy. China’s “peaceful rise” is a myth. While Russia is still a menace, China is emerging as the greater threat.
Mr. Phillips is Director of the Program on Peacebuilding and Human Rights at Columbia University.
This article was initially published in Balkan Insight on September 29, 2021

Emil Krebs – gjeniu poliglot që dinte shqipen

by

Ramize Ferati

Emil Krebs ishte sinolog, përkthyes dhe diplomat që ka shërbyer në Ministrinë e Jashtme të Gjermanisë për plot 37 vjet. Ai në mënyrë të dëshmuar ka komunikuar në 68 gjuhë të ndryshme, ka përkthyer zyrtarisht nga dhe/ose në 45 gjuhë dhe gjatë angazhimit të tij ka punuar me më shumë se 100 gjuhë, dialekte dhe varietete gjuhësore. Duke e lënë pas kardinalin italian Giuseppe Mezzofanti (1774-1849), i cili për shkak të zotërimit të rreth 57 gjuhëve dhe themeluesin e shkollës së gjuhëve, amerikanin, Maximilian Delphinus Berlitz (1852- 1921) për shkak të komunikimit të tij në rreth 58 gjuhë, të cilët deri tani janë konsideruar si poliglotët më të njohur të të gjitha kohërave, në bazë të hulumtimeve të deritanishme supozohet se Emil Krebs është gjeniu më i madh gjuhësor në historinë e njerëzimit. Deri para rreth dy dekadash, Emil Krebs ka qenë tejet pak i njohur për publikun e gjerë. Përjashto disa shkrime të shkurtra në gazeta, të cilat ishin publikuar kryesisht me rastin e vdekjes së tij, Krebs çuditërisht fare pak është përmendur në literaturën shkencore gjuhësore. Këtë fakt, pa mëdyshje, por jo pa qëllim, e ka ndryshuar me angazhimin e tij intensiv, stërnipi i tij, Eckhart Hoffmann, që kur rastësisht i ra në duar një artikull gazete e më pastaj në një libër rreth varrezave të qytetit Stahnsdorf zbuloi emrin e stërxhaxhait të tij në listën e 30 njerëzve të famshëm, të varrosur në varrezat e këtij qyteti. Që nga ai moment Hoffmann pareshtur dhe me një zell të paparë ka gjurmuar dhe mbledhur artikuj, fotografi e shkrime, ka gërmuar në arkiva institutesh e bibliotekash, ka bashkorganizuar ekspozita, e ka zhvilluar intervista me ata pak njerëz, të cilët qoftë edhe në mënyrë të tërthortë kanë poseduar njohuri dhe informacione rreth jetës dhe veprës së Emil Krebsit, duke ofruar kështu një burim të pashtershëm të materialeve e literaturës tejet të çmueshme që shërben për hulumtim. Një ekspozitë e organizuar nga Ministria e Jashme Federale me iniciativë të Hoffmann-it e shfaqur po aty në mars të vitit 2020 do të ndryshojë përfundimisht perceptimin rreth figurës dhe do t’i japë kahe tjetër rezonancës për veprën e hiperpoliglotit Krebs. Emil Krebs u lind më 15 nëntor të vitit 1867 në Freiburg dhe ishte njëri nga nëntë fëmijët e çiftit Gottlob und Pauline Krebs. Mësimet e para të fillores i ndoqi në Esdorf, në atë kohë territor i Perandorisë Prusiane, ose Opoczka meqenëse sot i takon Polonisë. “Monsiör, sche edutieh franzeiz. Wollez parler awek moi?“ („Zotëri, unë po mësoj frëngjisht. A dëshironi të flisni me mua?”). Me këto fjalë i qe drejtuar mësuesit të tij Emili nëntëvjeçar, i cili me një fjalorth gjermanisht-frëngjisht që kishte gjetur, kishte nisur të mësonte vetë gjuhën frënge. Në atë kohë, as nxënësi e as mësuesi i tij nuk do të kishin imagjinuar se tri dekada më vonë, Emil Krebs do të konsiderohej fenomen në vetvete e do të admirohej për aftësitë e tij të jashtëzakonshme gjuhësore, për të cilat do të dekorohej madje edhe nga princi prusian e perandori kinez. Deri në përfundim të gjimnazit në vitin 1887 Emili do të zotëronte katër gjuhët që i kishte mësuar në shkollë: gjuhën latine, greke, frënge, hebraike; dhe tetë gjuhë të tjera që i kishte mësuar në mënyrë autodidakte: greqishten e re, anglishten, italishten, spanjishten, rusishten, polonishten, arabishten dhe turqishten. Gjatë studimeve në Universitetin Friedrich Wilhelm në Breslau, Krebs megjithatë do të merret me shkencat e drejtësisë dhe teologjisë. Detyra si jurist i ri dhe më vonë si gjykatës në Gjykatën Mbretërore në Berlin nuk e përmbushnin dot Emil Krebsin, mbase sepse ajo fushë nuk e ushqente pasionin e tij për gjuhët dhe për shkak se për synim kishte angazhimin e tij në shërbimin diplomatik. Në Seminarin e Gjuhëve Orientale, në Universitetin Friedrich Wilhelm në Berlin që ishte themeluar me qëllim për t’iu ofruar nëpunësve të Ministrisë së Jashtme, por edhe përfaqësuesve të posaçëm tregtarë njohuri të gjuhës, kulturës dhe qytetërimit të Kinës së atëhershme, Krebs u mor me sinologji dhe i thelloi studimet e tij në turqisht.Pas përfundimit të provimeve, në vitin 1893 Krebs angazhohet në Ministrinë e Jashtme Perandorake në Berlin dhe dërgohet si përkthyes në Dërgatën e Perandorisë së Prusisë në Peking, Kinë ku do të shërbejë për rreth 25 vjet. Për aftësitë e tij të rralla gjuhësore, njohuritë në shkencë, politikë, histori, kulturë dhe ekonomi të Kinës dhe jo vetëm, Krebs gëzonte besim dhe autoritet të shquar nga të gjithë njerëzit që kishin fatin ta njihnin, përfshirë këtu edhe personalitete të shquara qeveritare e oborrtare. Për angazhimin e tij shembullor gjatë bisedimeve paqësore në mes të fuqive të huaja dhe qeverisë kineze nga fundi i vitit 1900 deri në vjeshtën e vitit 1901, Emil Krebs ishte dekoruar nga perandori kinez me Urdhërin e “Dragoit të dyfishtë”. Gjatë kohës së qëndrimit të tij në Kinë Krebs tashmë kishte arritur të vetëmësonte edhe një sërë gjuhësh të tjera, disa nga to jo fort të njohura, si gjuha burjate që i përket familjes së gjuhëve mongole dhe është e ngjashme me disa dialekte në Mançuri, gjuhën aravake që i takon familjes së gjuhëve indiane dhe është më së shumti e përhapur në Amerikën Latine, gjuhën gurajate, gjithashtu pjesë e familjes së gjuhëve indiane që përpos në Indi, flitet edhe në Pakistan, Bangladesh, Singapor dhe disa shtete afrikane, gjuhën tokare që flitet në rajonin e Uigurisë në Kinën perëndimore, apo gjuhën e rrallë vede që i takon grupit të familjes së gjuhëve indo-evropiane dhe është paraardhëse e sanskritishtes. Mbresëlënëse dhe mister në të njejtën kohë ishte edhe koha tejet e shkurtër, e cila i nevojitej Emil Krebsit për të mësuar një gjuhë. Holandishten, p.sh. Krebs e kishte mësuar brenda vetëm 14 ditësh, ndërsa gjuhën armene brenda katër javëve.Krahas detyrës së Përkthyesit të parë, në Peking dhe Shanghai Krebs ishte shquar edhe për aftësitë e tij diplomatike dhe kishte shërbyer edhe si diplomat në koloninë prusiane në Kiatschu. Megjithëkëtë ai me vetëdije e kishte refuzuar ngritjen në shërbimin diplomatik, gjegjësisht gradimin në konsull për t’iu përkushtuar me vendosmëri, edhe pas caktimit të tij këshilltar legate nga Perandori gjerman dhe Mbreti i Prusisë Vilhelm II, studimit të gjuhëve. Pas prishjes së marrëdhënieve diplomatike midis Perandorisë së Prusisë dhe Kinës, Krebs kthehet në Berlin. Studimeve të gjuhës dhe kulturës shqiptare Emil Krebs besohet t’iu ketë përkushtuar para vitit 1917. Sikurse kishte vepruar gjatë mësimit të gjuhëve të tjera, në saje të regjistrit të literaturës së bibliotekës së tij, Krebs për të mësuar gjuhën shqipe, si bazë ka përdorur Dhjatën e Re të përkthyer nga Konstandin Kristoforidhi në dialektin gegë dhe botuar në Konstandinopojë në vitin 1872, sikurse edhe përkthimin e së njëjtës në dialektin toskë, të botuar nga Shtëpia Botuese Bashkimi i Kombit, në Manastir në vitin 1910. Më pastaj, përpos kombinimit gjermanisht-shqip do të shërbehej me fjalorë dhe gramatika edhe nga gjuhë të tjera, si greqisht, italisht e latinisht me autorë si Konstandin Kristoforidhi, Angelo Leotti, Gustav Weigand, Gustav Meyer, Hil Mosi, Aleksander Xhuvani, Max Lambertz e shumë të tjerë. Po sipas regjistrit të lartpërmendur, literatura e përzgjedhur nga Krebs lë të supozohet se ai edhe gjuhën shqipe e kishte mësuar për qëllime dhe deri në nivel të përkthimit në fushën e diplomacisë. Krahas literaturës për mësimin e gjuhës, Krebs nga aspekti historik, politik e kulturor është ballafaquar gjatë leximit dhe analizës së veprave të shquara, si “Historia e Skënderbeut” të Fan Nolit, “Historia e Shqipërisë” dhe “Bagëti e Bujqësi” të Naim Frashërit, “Pushka e tradhtarit” nga Zef Harapi, “Këngët kombëtare” nga Lef Nosi, “Hi dhe Shpuzë” nga Lumo Skendo, si dhe një sërë gazetash të kohës në gjuhën shqipe.Përtej kësaj, Emil Krebs edhe vetë e kishte vërtetuar nivelin e njohurive të tij në shqip në një listë të përpiluar me dorë në vitin 1922 me gjuhët që ka zotëruar: “Shqipen e di mjaftueshëm, sa për të përkthyer nga kjo gjuhë, nëse do të kisha një fjalor.” Emil Krebs vdiq më 31 mars 1930, pasi nuk i mbijetoi një sulmi në tru. Me qëllim të kërkimeve shkencore truri i Emil Krebsit që prej vdekjes së tij akoma ndodhet i konservuar në Qendrën Kërkimore në Jülich, në afërsi të Düsseldorf-it. 21 vjet pas vdekjes së Emil Krebsit shkencëtarët e kësaj qendre bashkë me gjetjet shkencore prezantojnë të publikuar një fotografi të trurit të hiperpoliglotit Krebs me të cilat vërtetojnë një zhvillim jashtëzakonisht të theksuar të lobit të përkohshëm “lobus temporalis” të trurit, funksionet kryesore të së cilit përfshijnë kuptimin e gjuhës, përvetësimin e kujtesës, perceptimin dhe përpunimin e informacionit dëgjimor, etj.Deri në ditët e sotme, nuk është hulumtuar ende, nëse dhe çfarë ka përkthyer Krebs në dhe nga gjuha shqipe, apo nëse pas konsolidimit të njohurive të tij të shqipes ka ruajtur ndonjë komunikim për t’u veçuar. Pothuajse e pahulumtuar shkencërisht akoma, është posaçërisht metoda me të cilën është shërbyer Krebs për të vetëmësuar gjuhët e huaja. Vetë Emil Krebs, megjithë talentin dhe angazhimin e jashtëzakonshëm, nuk besohet të ketë shkruar ndonjë libër shkencor, dhe as qe treguar i interesuar ta bartte dijen e akumuluar përmes ndonjë angazhimi në ligjerim, apo mësimdhënie. Të publikuar deri më sot janë një sërë artikujsh dhe përkthimesh nga turqishtja nga fusha e drejtësisë, ndërsa duhet veçuar dy artikuj kritikë me tituj “Veprimtaria gjermane në Kinë” dhe “Politika e brendshshme dhe e jashtme kineze”, të publikuar në revistën “Der Neue Orient” në vitin 1920, si dhe përfundimi i përkthimit të përmbledhjes së shkruar me dorë i teksteve të arteve folklorike kineze, të njohur si “Teatri i hijeve”, apo “Loja e hijeve” në kinezishten moderne dhe më pas në gjermanisht, të cilin e kishte nisur, por nuk e kishte përfunduar para vdekjes, sinologu Vilhelm Grube.Fatmirësisht Emil Krebs ka lënë një bibliotekë të pasur me rreth 5700 tituj në më shumë se 120 gjuhë të ndryshme, e cila përbën një thesar të çmueshëm për hulumtime ndër tjerash në fushën e gjuhësisë, përkthimit, por edhe të neurologjisë. Kërkimet e mëtejme në këtë aspekt jo vetëm që do të përbënin një kontribut dhe vlerë të shtuar në shkencë, por para së gjithash do të nderonin në mënyrë të merituar talentin e rrallë dhe mrekullinë vetë, Emil Krebs.© 2021 PanAlbanica. Të gjitha të drejtat autoriale janë në pronësi të PanAlbanica-s. Lejohet ribotimi i materialeve vetëm duke cituar burimin.

VEPRIMTARIA FETARE DHE KOMBËTARE E KISHËS SË CURRAJVE TË EPËRM (1897–1945)

by

Ylli Prebibaj 

Popullimi i Currajve të Epërm është një proces që ka kaluar nëpër disa dekada dhe shtimi i popullsisë ka shtruar disa nevoja të ngutshme për banorët. Një ndër to ishte fort e rëndësishme për ta, pasi kishte të bënte me ngritjen e një kishe. 

Disa rituale fetare para funksionimit të kishës i ishin deleguar një banori të respektuar atje, në afërsi të kullës së të cilit ndeshet toponimi “Kodra e Priftit”. Mirëpo, mungesa e gërmimeve arkeologjike nuk na e mundëson lokalizimin e ndonjë kishe atypari. Delegimi i pjesshëm i kryerjes së ritualeve fetare ishte fenomen i kushtëzuar nga mungesa e meshtarëve, për shkak të presionit, deri në ekzekutime fizike, ndaj klerikëve në viset shqiptare përgjatë sundimit të Perandorisë Osmane. Konkretizimi i kësaj praktike e ka zanafillën me Formulën e Pagëzimit të vitit 1462. Gjithsesi, fenomeni është i pranishëm vetëm në rastet e mungesës së famullitarëve dhe synonte mosshkëputjen e banorëve nga besimi katolik.

Besimtarët, si përpara ndërtimit të kishës, ashtu edhe pas ndërtimit të saj, kur mungonin famullitarët, janë orvatur të kryejnë shërbimet themelore fetare, duke marrë një rrugë shumëorëshe në këmbë për në kishën e Nikajve ose, sipas rastit, në kishat e Dukagjinit, në varësi të lidhjeve farefisnore kur mund të flinin një natë, të cilën ua kushtëzonte rruga e gjatë, për t’u kthyer të nesërmen.

Në shekullin XIX Perandoria Austro-Hungareze e intensifikoi mbështetjen për kishën katolike në veri. Kësisoj, Currajve iu premtua ndërtimi i një kishe e njëmend nisi ndërtimi i saj, i cili u përfundua në vitin 1897. Viti i mbarimit të punimeve të kishës është faktuar nga mbishkrimi në gurin e latuar në ballinë të saj, si një dokument i përjetshëm.

D:\kisha e Currajve..jpg

Mbishkrim në murin ballor të kishës së Currajve të Epërm

Në vijim të kësaj mbështetjeje, në vitin 1899, famullia Nikaj, në Ipeshkvinë e Pultit, kishte përfituar nga shoqata e Shën Mërisë (Zojës së Papërlyeme) 250 fl (florinjë/gulden) BN (monedhë bankare) për ndërtimin e qelës famullitare për degën Curraj.

Currajt, nga ana e tyre, i dhuruan kishës tokë në pozicionin më strategjik, ku të gjitha rrugët e lagjeve të çonin aty. Po ashtu, edhe dy varrezat ishin pozicionuar në vende shumë të përshtatshme e të arritshme në çdo stinë, pavarësisht kushteve klimaterike. 

Interesimi i Perandorisë Austro-Hungareze konkretizohet nëpërmjet veprimtarisë së konsujve të saj. Letërkëmbimi i tyre me eprorët është barra e provës së kësaj platforme. Në vitin 1897 konsulli austriak në Shkodër Teodor Ipen (Theodor Ippen) viziton personalisht krahinat katolike, ku pa nga afër situatën.

Në dokumentin zyrtar, të cilin ua përcolli eprorëve, përshkruhen disa prej territoreve të Currjave (Tzuraj). Në të njëjtin dokument përmenden edhe bjeshkët e tokat e Currajve, si: Boshi, Piku etj. Që nga këtu del e qartë shtrirja e Currajve bashkë me zonat kufitare.

Mirëpo, për shkaqe tashmë të trajtuara nga ekspertë të historisë kishtare, shërbimi fetar në periudha të caktuara nuk ishte i mundur, sidomos për një rajon kaq vështirësisht të arritshëm. Sipas relacionit të datës 26 nëntor 1893, në Curraj kishte rreth njëzet familje që jetonin në fajin publik të bashkëjetesës së pakurorë, ndër të cilat, dy prej shtëpisë së kryetarit të fshatit. I gjithë shqetësimi vinte nga nevoja për një famullitar të përhershëm për kishën dhe kryerjen periodike të shërbesave fetare, me qëllim shmangien e fenomeneve të lartpërmendura.

Kisha e Currajve në gjysmën e parë të shekullit XX

Në dokumentin e përgatitur nga famullitari i Nikajve Pjetër Gjadri, më 29 qershor 1907, paraqiten pronat e kishës së Nikajve, si dhe çështje të tjera me interes për Perajt, Mserrin, Paplekajt, Vargun, Currajt e Poshtëm e Currajt e Epërm.

Katër vjet më vonë, në vitin 1911, Currajt e Epërm kishin 100 shtëpi – një numër kaq i madh ekonomish familjare ishte sa disa fshatra të tjerë të Nikaj-Mërturit të marra së bashku. Kjo dëshmon për rolin e madh që luante katundi 100 oxhaqesh në zhvillimet krahinore. 

Një provë e madhe përpara gjykatores së historisë u ra për hise si Currajve, dhe kishës së tyre në 1915-n. Të dielën e 4 korrikut 1915, një trupë ushtarake malazeze, pasi kishin zaptuar malësinë e Gjakovës, përkatësisht të gjithë flamujt (bajraqet) e saj, arriti në qendër të katundit Curraj (Suka e Kishës). 

Kërkesat ishin të njëjta si ngjeti, dorëzim armësh e njohje e autoritetit të pushtuesit. Mirëpo famullitari At Leonard Shajakaj me parinë Balec Gjonin, Nikë Musën, Gjon Balën, Syl Avdinë, Gjelosh Ramën etj, i refuzuan kërkesat e tyre. 

Tundimi më i madh që u shfaq para Currajve nuk ishte as frika nga “shkiet”, as ndonjë çështje tjetër, por zakoni i mospërdorimit të armëve në kishë e rreth saj. Ndërhyrja e At Leonardit ua hoqi këtë peng, kur u drejtohet me fjalët “A po ndieni burra në këtë rasë nuk âsht mkat me qitë kundra kishës…, pse meshtarë aty s’ké, por ká hî aty ai qi kjoftë tretë, pse këta s’janë tjetër veçse të mallkuem, e prandej duen qitë jashta kishet.”.

Mbasi malazezët nuk u dorëzuan vullnetarisht, filloi përplasja e armatosur, gjatë së cilës mbeti i vrarë një ushtar malazez. Në këto kushte, ata u dorëzuan pa asnjë kusht. Me ndërhyrjen e Balec Gjonit, u vendos moslikuidimi i të dorëzuarve sipas zakonit të “ndores”, varrosja e kufomës së ushtarit dhe përcjellja e ushtarëve të tjerë deri në afërsi të Gucisë.

Vendimi për të përzënë dërgatën e ushtrisë malazeze i shndërroi Currajt në të vetmen hapësirë të lirë në hartën e zaptimit ushtarak malazez të Malësisë së Gjakovës. Dëbimi i tyre, përzënia ceremoniale deri në kufi, si dhe përgatitja e Currajve për luftë në Qafë të Kolçit e më tej, sipas nevojës, u dha kurajë edhe luftëtarëve të flamujve të tjerë. 

Dokumentet pronësore të kishës

Kisha ka luajtur një rol shumë të rëndësishëm social e administrativ dhe, nga ky këndvështrim, dokumentet pronësore të kishës së Currajve janë me interes kishtar, por edhe historik. Në vitin 1916, At Pjetër Gjini sjell të dhëna për inventarin e kishës.

Një periudhë me mjaft interes është periudha e shërbimit fetar në Curraj të At Bernardin Llupit (OFM). At Llupi, në një kuvend me burrat e Currajve, hartoi një dokument, ku janë fiksuar në formë të shkruar kufijtë e kishës e të varrezave. Në këtë praktikë dokumentare bie në sy dhe një skicë që përciptazi shfaq formën e ndërtesave të kohës, rrugët e tokat kufitare. 

Në cilësinë e famullitarit të Currajve të Epërm, At Llupi shkruan se “… së bashku me pari e pleq të 100 shtëpive të Currajve të Epërm, u bashkuam, ndamë e caktuam kufijtë e tokave të kishës …”. Ndarja iu besua më të moçmit të fshatit, Ali Abazit, si personi më i përshtatshëm për këtë detyrë. Bashkë me të ishin Sejdi Bala, Adem Brahimi, Mirash Gjoni etj.

C:\Users\LED-COM\Desktop\fig 1.JPG

Faksimile e dokumentit pronësor të kishës, 1918

Pjesë e këtyre dokumenteve është edhe skica e mëposhtme, ku paraqiten varret e Qokajve dhe tokat kufitare të tyre.

C:\Users\LED-COM\Desktop\IMG_5538 - Copy.JPGSkica e At Llupit, Curraj i Epërm, 1918

Famullitarët e Currajve, përpos shërbimeve fetare, u përfshinë edhe në veprimtari edukative e arsimore. Disa prej të rinjve vullnetmirë arritën të marrin aty bazën fillestare të njohurive arsimore. 

Sikurse e kemi trajtuar edhe në shkrime më të hershme, famullitarët ishin ndihmëtarët e parë të shkollimit. Ata u përfshinë vullnetarisht në radhët e mësuesve të Drejtorisë së Arsimit Shkodër dhe, e thënë pa ndonjë tepri, ishin dukshëm më të përgatitur se mësuesit e caktuar nga institucionet. Në listën e personelit të Drejtorisë së Përgjithshme të Arsimit më 1918-n, në Curraj të Epërm, figuron si mësues At Nikolla Kolaj.

Njëkohësisht, famullitarët katolikë u orvatën t’i orientojnë malësorët në luftën e parë të përbotshme, pasi viset shqiptare u shkelën nga disa ushtri njëra pas tjetrës. Kjo synonte shmangien e konflikteve të panevojshme e jo të dakordësuara me flamujt e tjerë, pasi dihej që një gabim taktik do t’u kushtonte shumë jetë dhe ekonomi familjare banorëve të varfër. Sikundër do të prishte aleancat me fuqitë proshqiptare.

Autoritetet austro-hungareze, të cilat kishin përzënë kudo që kishin shkelur trupat serbo-malazeze, më 16 gusht 1918, organizuan një festë në Zhuri për ditëlindjen e perandorit. Ata u orvatën që festës t’i jepnin karakter shqiptaro-austriak, duke stolisur rrugët me flamuj të Shqipërisë dhe të Austro-Hungarisë. Aty ishte ftuar një pjesë e mirë e personaliteteve të Malësisë së Gjakovës etj. Ndër shumë të pranishëm spikati dhe prania e At Bernardin Llupit, i cili tashmë njihej si një eksponent i zhvillimeve të vitit 1915.

Në këtë eveniment At Llupit iu akordua dekorata e kryqit të artit me kurorë. Aty u dekoruan edhe personalitete të tjera dhe në emër të tyre përshëndeti At Llupi.

Më 24 maj 1919, në Nikaj mbërrin një përfaqësues shumë i rëndësishëm i kishës katolike, vizitori apostolik Dom Ernesto Cozzi, i cili kërkoi nga famullitari i Rajës dhe ai i Currajve të Epërm që të sillnin regjistrat e sendet e tjera të nevojshme. Kërkesa në fjalë provonte mbikëqyrjen e autoriteteve kishtare përkundrejt punës zyrtare të famullitarëve në kishat respektive.

Në kishën e Nikajve në këtë kohë vepronte “Shoqëria e Shna Ndout”, e cila ishte themeluar me lejen e ipeshkvit të dioqezës dhe në të cilën ishin regjistruar disa besimtarë si anëtarë. Interesimi i një titullari kaq të lartë dëshmon shtimin e interesimit për zonën.

Kleri kishte vështirësi të shumta në kryerjen e shërbimeve kishtare në Curraj, sidomos për shkak të rrugëtimeve të mundimshme. Një tjetër pengesë ishte mirëmbajta e ndërtesës së kishës, ku, me sa duket, kanë ndikuar varfëria e popullatës dhe mungesa e burimeve financiare nga ana e vetë kishës, megjithëse kjo situatë ishte e ngjashme edhe në famulli të tjera. 

Vështirësitë e famullitarëve gjenden në letërkëmbimin e kohës dhe një prej këtyre rasteve gjendet në fondin dokumentar të At Shtjefën Gjeçovit në Arkivin Qendror të Shtetit. Në këtë dokument paraqitet gjendja e vështirë shëndetësore e famullitarit të Currajve të Epërm At Nikolla Kolaj, i cili ishte rrëzuar e kishte thyer këmbën dhe, për këtë arsye, kërkohej transferimi i tij në një famulli tjetër.

Situata e rënduar shëndetësore paraqitet nëpërmjet dëshmisë që mban datën 20 korrik 1920: “Unë i nënshkruemi po diftoj se mbas nji vizite qi bana sot te P. Nikolla Kolej famullitarë në Curraj t’Epër, emënpërmenduri qyshë do viet përpara asht rrëzue e i ka shkaktue me e thye ashtu qi i bashkon gjiniu e rrënakt e prej asaj së thyerjes kamba … prej kambës së djathtë e ka metë kamën e ka të smutë … të hiqet prej asaj famullie e t’i epet nji detyrë e nji famullie qi s’asht e nalt me kodra e me male e me bregje e me gur e naltë e teposhtë se kshu e do nevoja e mjekës, për me i sigurue shëndetin.”. 

Ndërkohë, në dokumentet françeskane të vitit 1920 përmenden edhe paria e Currajve, e përbërë nga: Ded Ndreu, Lulash Ndreu, Sejdi Murreci, Gjelosh Rama, Grimc Dema e Mushak Baftia.

At Marjan Prelaj, në një libër me interes historik, shkruan se, në vitin 1920, vendasit ndërtuan hospicin e Sh’N. N në Curraj të Epërm, si dhe kishën.

Në maj të vitit 1922, nëpërmjet një letërkëmbimi ndërmjet qeverisë shqiptare dhe Lidhjes së Kombeve, për objektet e kultit e çështje të tjera paraqiten të dhëna në rang kombëtar. Sa i takon Nikaj-Mërturit, përmenden kisha e Currajve, krahas asaj të Nikajve, Palçit e Rajës. Në kolonën “Vërejtje” të këtij raportimi cilësohet se këto kisha janë të katolikëve dhe ortodoks nuk ka asnjë frymë. Ky informacion përmbysi një keqinformim të vazhdueshëm të palës jugosllave në mbledhjet e zhvilluara përgjatë punimeve të lidhjes, si dhe të disa mendjeve të liga në administratën shqiptare të kohës.

Ushtruesi i veprimtarisë fetare në vitin 1929 në Curraj figuron At Françesk Kqira. Prania e tij në Curraj është e mbështetur dokumentarisht, së paku në vitet 1928 – 1929. Një kontribut shtetëror japin famullitarët në regjistrimin e popullsisë. Në maj të vitit 1930, ndër kontribuuesit për regjistrimin e popullsisë në Nikaj-Mërtur figuron edhe At Gaspër Suma, i angazhuar në Curraj të Epërm, Kuç, Qiresh e Mulaj.

Në këto vite, pavarësisht shumë debateve që zhvilloheshin në shoqërinë shqiptare, shteti kishte një parim themelor, angazhimin e njerëzve të ditur në veprimtari me rëndësi kombëtare. Kësisoj, ka pasur letërkëmbime, ku kishës i kërkohej vënia në dispozicion e përfaqësuesve të saj për çështje që kërkonin nivel të lartë profesional.

Infrastruktura e ndërtesave kishtare shpesh ishte në gjendje të rëndë. At Rrok Vataj, famullitar në Curraj, në vitin 1934, është orvatur maksimalisht për riparimin e saj. Ai ka pajtuar, nëpërmjet akteve kontraktore me shkrim e nënshkrim, disa vendali për transportimin e dërrasave dhe për mbulojën e kishës.

Në letrën e dërguar prej Zyrës Famullitare të Currajve të Epërm, më 24 prill 1936, evidentohet gjendja e vështirë. Sipas famullitarit, kur ai mori detyrën, kishte 16 gjynahqarë konkubinarë e katër kunora të pavëna, të cilët kishin një vit që jetonin ilegalisht. Si pasojë e punës, numri i konkubinarëve ishte ulur në katër, të cilët pritet të fashiten së shpejti, duke u dhënë njëherë e mirë fund gjynahqarëve të famullisë. 

Ai informonte se “… si pasojë e punës me besimtarët, gati çdo të diel, kisha mbushet e shpesh mesha mbahet jashtë prej popullit të shumtë. Sakramentet janë frekuentuar mirë, sa nuk ka ditë të diele që nuk rrëfehen e kungohen së pakut dhjetë vetë. Katekizmi është frekuentuar dy herë në javë prej fëmijëve të famullisë, numri i të cilëve mund të shkojë deri në gjashtëdhjetë.”.

Famullitari i Currajve të Epërm e mbyll relacionin me kërkesën për të ndrequr kishën, për shkak të gjendjes së saj. Madje, më vonë, ai informon edhe provincialin për punën e bërë, si dhe pamundësinë e shlyerjes së detyrimeve kontraktore me punëtorët e sipërpërmendur. Shqetësimi i tij del qartë në letrën e mëposhtme:

“Curraj 22. VIII. 937

Zyra Famullitare Curraj

Fort i nderti atë provincial,

Kur para 4 vjetëve, erdh në vizitë P. Provincjali i athershëm, shkëlqesia e tij Emzot Prenushi, edhe e pau gjendjen e mjerueshme, në të cilën gjindej qela e Curraj, e sidomos mloja qi ishte tuej ra mrendë, më tha qi të bashe mlojen e re tuej më premtue njiheri ndimen e Provincës.Un mbas ati urdhri e ati premtimi ja hina punës, edhe e bana mlojen e re të qelës, për të cillën si kur ju kam lajmue edhe tjera herë me shkresë ka kushtue 25 napolona. Mjerisht por, deri tash jo vetëm se nuk kam pasë asnjë ndihmë prej provincet por për me la ato harxhimet e qelave tash tri vjet më duhet me u la faiden vjeta më vjet. Po shof se Provinca nuk asht tuej i ndejë premtimit të thanun për pagimin e këtyne borxheve me kët lutje me ju lypun mos tjetër nji uha, qi mund të lajë shekullarët e mos të kemi faide ndër ta e ti jes borsh Provincës, të cillat ja lajë tuej hjekë për gjithë vjetë ka nji pjesë të vogël prej subsidit qi më takon me marrë.

I sigurtë se lutjen t’eme keni me marrë parasysh.

Nënshkruhemi me shumë bindje.

P. Rrok Vataj ofm

Famullitar”.

Pavarësisht rrotacionit të famullitarëve, si pjesë e planifikimeve të administratës klerikale, platforma e tyre në shërbim të besimtarëve ishte e pandryshueshme. Gjatë pushtimit të Shqipërisë, kleri katolik ishte i shpërndarë në të gjitha famullitë, përfshirë dhe Currajt e Epërm. Në muajin shkurt të vitit 1943, në cilësinë e fratit të Currajve, paraqitet At Alfons Çuni. Famullitarët i këshillonin banorët të distancoheshin nga propaganda politike. 

Situata u rëndua me shpalljen e platformës komuniste, e cila ishte tepër ogurzezë për qasjen ndaj besimit fetar, klerit, familjes, parisë, pronës dhe mekanizmit të instalimit të pushtetit në famullitë katolike.

Famullitarët katolikë, për shkak të njohurive të tyre shkencore rreth teorisë komuniste, kishin kohë që e kundërshtonin ideologjinë në fjalë, si pasojë e eksperimentit të frikshëm në Rusi. Në fakt, ata nuk huqën në parashikimet e tyre. Shkelja e zonës nga repartet ushtarake partizano-komuniste u pasua me ushtrimin e një terrori kriminal të përmasave antikombëtare. Faktet provojnë se reprezaljen e kishin me shqiptarët autoktonë të këtyre viseve, kishën e parinë, se ushtri të huaja nuk kishte atypari. 

Famullitari kryesor, i cili u angazhua në orientimin e popullatës në këtë situatë të rëndë ishte famullitari i Nikajve, At Dionis Makaj. Në letrën që ai i dërgon provincialit në tetorin e vitit 1944 shkruhet se komunizmi është armiku i fesë, i atdheut dhe i meshtarëve. At Makaj informon se u kishte çuar fjalë fratit të Rajës dhe atij të Currajve të Epërm të vinin për t’u bashkuar me qëndresën antikomuniste, duke i porositur të ruhen shumë.

Siç konstatohet nga proceset e pafundme e të montuara politikisht më pas, meshtarët katolikë, përfshirë ata që shërbyen në Curraj, ishin subjekt kryesor i goditjes kriminale komuniste. Ata u arrestuan, u burgosën dhe u eliminuan nëpërmjet metodave më të egra të manualeve torturuese komuniste.

Ish-famullitari i Currajve, At Bernardin Llupi, nuk kishte nga mbrapa veç komunistët shqiptarë, por edhe ata sllavë. Ai u arrestua së bashku me aktivistë të tjerë të çështjes kombëtare në Prizren. Sigurimi jugosllav u montoi procesin “Katoliçeskaja Banda” dhe gjyqi sllavotitist, shkruan Fritz Radovani, vendosi pushkatimin e At Bernardin Llupit, 60 vjeç. Vendimi u ekzekutua më 25 nëntor 1946, në Prizren, ku u ekzekutua me breshëri automatiku.

Proceset e montuara, burgosjet dhe ekzekutimet i provuan pa përjashtim të gjithë ish-famullitarët e Currajve që ishin gjallë. E gjithë kjo urrejtje e armiqësi ndaj këtyre kolosëve të fesë e atdheut, që kishin një jetë të përkushtuar ndaj kombit, e njollosi sistemin komunist. Sidoqoftë, kisha ishte e mbeti dhe veprat e famullitarëve janë të përjetshme në ndërgjegjen e besimtarëve të Zotit dhe sidomos të atyre të Currajve.

Simbolika e kishës si institucion dhe e rrethinave të saj

Kisha e Currajve mbart një simbolikë domethënëse fetare, kulturore dhe historike. Pak hapa larg saj ngrihet shkolla, poshtë saj “Pusi i Kishës”, bri saj, “Suka e Kishës” e “Blini i Kishës”, një memorial i kushtuar luftës së 1915-s e martirit të besës Gjelosh Rama, disa varre përreth saj e, disa hapa larg saj, varrezat e Prebibajve e Mrishajve, ku prehen figura në zë të katundit.

Kisha e Currajve shërbeu në ndonjë rast si një lloj “instituti kërkimor”; ajo u shndërrua në vatrën prej nga ku At Bernardin Palaj dhe At Donald Kurti mblodhën materialin më origjinal të Eposit të Kreshnikëve. At Zef Pllumi nënvizon se “Nga dy ekspedita që kam ndërmarrë këto vitet e fundit më del se vendet përshkruese nga rapsodët ma t’izoluem të botës si ato të Currajve të Epër, janë krejtësisht të sakta me të dhanat gjeografike.”. 

Dijetarët e lartpërmendur mblodhën në Curraj të Epërm pjesët më themelore të Eposit, njëra syresh është Gjeto Basho Muji (Martesa e Halilit), për të cilën është lënë vlerësimi se “Kjo rapsodi, e përmbledhme mbas shqyptimit të tre rapsodëve të Curraj, mund të quhet bashkë me martesën e Mujit e me dekën e djalit të Homerit, nji ndër ma të bukurat e ma delikatet, qi kemi shqyp…”. Dëftuesi i kësaj rapsodie ishte Mirash Gjoni, i cili u kishte deklaruar se “… kshtu e dijm prej të parësh.”. 

Regjistrimi i shkruar i tyre drejtpërdrejt nga rapsodët dhe krahasimi deri në tri burime të ndryshme, siç e pohojnë vetë mbledhësit e folklorit, i pajis këto burime të Eposit me një metodologji profesionale.

Kohët e fundit janë ndërmarrë nisma joprofesionale, duke “mbledhur” e fabrikuar “këngë eposi” nga përfitues projektesh të huaja. Ky proces është i dëmshëm për kulturën kombëtare, ndaj dosja që pritet t’i dorëzohet një ditë UNESCO-s duhet të përmbajë me patjetër fondin autentik të Eposit, si dhe autorët e vërtetë të mbledhjes së tij, përfshirë dhe rrëfyesit ose rapsodët e krahinave përkatëse.

Shkolla në Curraj ka lidhje zanafillore me kishën e famullitarët e saj. Famullitarët ishin të parët që edukuan, nëpërmjet pedagogjisë dhe fesë të rinjtë e katundit, të cilët më pas u përfshinë në listat e personelit të arsimtarëve.

Pusi i Kishës mbart një simbolikë të fuqishme betimi, vazhdimësi kjo e traditës iliro-shqiptare. Në atë pus u mbytën “gurët e besë”, pas një betimi në kishë nga burrat e Currajve se toka e tyre dhe e katundit s’do të shitej, falej a tjetërsohej kurrë jashtë katundit.

Rilindasi i shquar Pashko Vasa, autor i disa librave çelës për identitetin e shqiptarëve, këtë lloj betimi e ka konsideruar pjesë të besimit të vjetër të pellazgëve, betim që në malësi shoqërohet me të njëjtin nderim e me të njëjtën madhështi, sikurse në kohën e lashtësisë.

Ndërkohë, njohësi më i mirë i botës shqiptare i këtyre veçorive, At Gjeçovi, në studimin “Bet e Shqyptarëve” konstaton se “Guri të hjek randë n’at jetë”. Në çdo pleqni a gjyq “kryet e vendit e xen guri.”.

Suka e Kishës ishte “oda natyrore e kuvendit”; aty mblidheshin burrë për shtëpi, ku diskutohej e vendosej për çdo tematikë. Edhe planvendosja e saj nuk i le shumë shteg imagjinatës – një livadh me në krye një rreshpore të dallgëzuar, pothuajse në formën e dy rreshtave me stola.

C:\Users\LED-COM\Desktop\IMG_5568.JPG

Suka e Kishës

Tërësia e veprimtarisë fetare, kulturore e patriotike, e zhvilluar qysh prej ngritjes së saj në vitin 1897, e shndërron kishën e Currajve të Epërm në një institucion të rëndësisë së veçantë për secilin banor të Currajve, për çdo besimtar të Zotit e vëzhgues të identitetit kombëtar. 

Pa mëdyshje, dokumentacioni i nxjerrë nga kjo kishë ka vlera të paçmuara fetare, historike, etnologjike, demografike, gjenealogjike, administrative etj. Shfrytëzimi i këtij fondi dokumentar ndërmjet viteve 2006-2010, krijoi mundësi për zbardhjen e ngjarjeve të trajtuara deri në vitin 1945. 

Bibliografia

Burimet arkivore:

  • Fondet e Arkivit Qendror të Shtetit: F. 58; F. 78; F. 132; F. 132/A; F. 133; F. 195; F. 345;
  • Arkivi i Ministrisë së Punëve të Jashtme të Shqipërisë: F. 151.

Revista dhe gazeta:

  • Vëllazënija, nr. 110, Kremtimi i Lindjes së Perandorit në Zhuri, Wien, 1918;
  • Hylli i Dritës, nr. 7-8, “Kangë Kreshnikësh, Martesa e Halilit”, Shtypshkronja Françeskane, Shkodër 1924;
  • Hylli i Dritës, nr. 11, Trashëgimi Thrako-Ilirjane, Shtypshkronja Françeskane, Shkodër, 1924.

Botime historiografike: 

  • At Bernardin Llupi (OFM), “Historija e Luftës Kundra Malit të Zi” (Kujtime të vitit 1915), Botimet Françeskane, Tiranë 2019;
  • At Zef Pllumi, “Histori Kurr e Shkrueme”, 55, Tiranë, 2006;
  • At Marjan Prelaj, OFM, “Misjoni shëtitës i françeskajvet nëpër Shqypni”, Botimet Françeskane, Shkodër, 2019;
  • Egelbert Deusch, Das k.(u.)k. Kultusprotektorat Österreich (-Ungarns) im albanischen Siedlungsgebiet, Böhlau Verlag, Wien Köln Weimar, 2008;
  • GiuseppeValentini, “Ligji i maleve shqiptare, nga relacionet e misionit shëtitës jezuit në Shqipëri 1880-1932”, Plejad, Tiranë, 2007;
  • Pashko Vasa, E vërteta, për Shqipërinë dhe shqiptarët, Naim Frashëri, Tiranë, 2008.

Uebe:

KONSUMIMI PROFESIONAL

by

Nga Olda ÇIÇO

Konsumimi profesional është një term që ka filluar të përdoret në botë prej disa kohësh dhe në Shqipëri kohët e fundit. Mendoj se iu referohet të gjithë atyre punonjësve që ndjejnë se nuk janë në vendin e duhur të punës, se lodhen shpejt dhe shumë, që duan të ndryshojnë shpesh pozicionin e punës dhe që në përgjithësi ndjehen të depersonalizuar.

Duke menduar se jo shumë kohë më parë, ky term nuk ekzistonte në vendin tonë, ndryshimet e mëdha e kanë bërë të dukshëm. Dëgjohen gjithnjë e më tepër shprehjet “nuk kam kohë…”, “nuk merrem dot me gjërat e mia…”, “dita do të duhej të bëhej me 48 orë…”. Nuk është e lehtë për ta menaxhuar për sa kohë mbartim në gene një kulturë tjetër pune. Ndërkohë jemi duke u përpjekur të bëjmë karrierë, kemi filluar të mendojmë se rrezja e diellit na përket vetëm ne, i duam të gjitha dhe menjëherë dhe po ashtu, duam familjen, fëmijët, argëtimin, shoqërinë. Kemi harruar se të gjitha këto vijnë me shumë punë e përpjekje, me lodhje dhe ndonjëherë, edhe me stërmundime, sepse vetëm kështu mund të mësojmë se ç’jemi të aftë të bëjmë në të vërtetë dhe të meritojmë më shumë mirëqënie në kthim.

Shkallët e karrierës sot janë bërë më të ndryshueshme, por pavarësisht nga kjo prirje, nga disa vlera nuk mund të hiqet dorë. Shkollimi në këtë proces luan një rol të veçantë, përcaktues për të hedhur suksesshëm hapin e parë. Më pas vjen aplikimi i njohurive në punë, qoftë edhe tek pozicioni më “i parëndësishëm”, sepse, më pas, mund të kujtohemi se sa shumë kemi mësuar aty.  

Ashtu si në një ekonomi, ku zhvillimi i vërtetë vjen nëpërmjet prodhimit, edhe në karrierë, zhvillimi i vërtetë individual vjen vetëm nëpërmjet punës dhe gadishmërisë për të mësuar çdo ditë. Pasi të orientohemi në këtë drejtim, më pas mund të diskutojmë për konsumimin profesional apo termat e tjerë të kohës.

OPEN LETTER

by

Valentin Lumaj/Michigan

Michigan, September 27, 2021

The Honorable Ms. Yuri Kim

Ambassador of the United States in Tirana, Albania

Dear Honorable Ambassador Kim,

Firstly, I would like to extend my thanks to you and your staff, for all the good work you have done in my birth country, Albania.

Your role in Albanian politics is of an extreme importance, as Albania is still going through a long transition and politicians are still gaining the necessary experience and they need to be guided and advised through the new paths of democracy. Your role becomes absolutely crucial, considering the fact that actual corruption and organized crime in Albania is at the highest levels of the democratic countries of the world.

Ms. Ambassador, I fully understand your mission to represent the interests and policies of the United States in Albania and region. As an American, from the bottom of my heart, I would love to see in you, the strong leader, the excellent manager, a resilient negotiator and the respected representative of the United States. But again, as an American citizen, I am a little concerned that your figure as a respected US representative has started to diminish slightly among Albanians (I wish I was wrong). I will try to explain briefly from my perspective, why this is happening:

Dear Ambassador, if you are honestly “dead serious about the fight against corruption and impunity” in Albania (as you often like to say), then it would be wise to start your commitment, with the recent and current corruption within the government. A good and widely-known example of corruption would be the Prime Minister Edi Rama (Mr. 20%) along with his previous and current staff, Tahiri, Xhafaj, Kodheli, Gjiknuri, Klosi, Beqaj, Ahmetaj and so on. These individuals covered with power, during the last 8 years, regularly have stolen the elections, have history of links with foreign and domestic criminals, have been accused for active and passive corruption and have “cannabis-ized” the entire territory of Albania. As a result, Rama’s regime during the previous two mandates and to continue, have brought Albania closer to the Latin America than Europe, it has taken Albania astray and faraway from the path of integration into the EU. Today Albania lumps together with the countries with the highest risks of money laundering in Europe. High level of crime, drug and human trafficking has identified Albanians as the most criminalized people in Europe. Albanians have been stripped out of their future, thousands of educated youths do not know what the future holds for them. In eight years, massive departures of entire families or over half of a million hopeless Albanians fled their country, seeking for a better life, freedom, safety, human rights and a democratic society without corruption.

To support my above statement, below I have listed a few reports from the US State Department and the European institutions:

In 2017 and again in 2018, the US State Department designates Albania as a, “country of primary concern in respect of money laundering” and emphasized that “illicit proceeds are easily laundered due to rampant corruption and weak legal and government institutions…Albanian serves as a base of operations for regional organized crime organizations”. 

Based on a The Council of Europe report, Albania remains a country of origin and a transit country for human trafficking, because “the government of Albania does not fully meet the minimum standards for the elimination of trafficking…Corruption, particularly in the executive branch, is widely spread and omnipresent” and “remains a serious problem”. 

According to the Transparency International Index, “Albania is among the most corrupted countries in Europe. There is also clear evidence showing that the state is a “hostage” of private and criminal interests”. 

ODIHR Report:

“Widespread practices of vote-buying, as alleged by many IEOM interlocutors, remained a problem. The leaking of sensitive personal data of some 900,000 Albanian citizens before elections, including their political preferences, was of serious concern and made voters vulnerable to pressure”, the Report states.

Dear Ambassador, these are only a small and superficial manifestation of the massive corruption, only “the tip of the iceberg”, which is destroying Albania’s economy and future. As the State Department’s report states above, corruption lies within the government, also in the opinion of many Albanians and mine, that is where you and all diplomatic bodies in Albania must concentrate their efforts and energies against corruption. Your visible one-sided attitude, supporting and comforting the government or the Socialist Party officials and targeting the opposition, attacking the Democratic Party historic leader Mr. Sali Berisha, has resulted to a negative effect against you. People of Albania expect from you to have one standard when it comes to the fight against corruption, not only on the right of the political spectrum, but on the left too, or wherever it occurs.

Dear Ambassador, when you say “[Albanian democrats] cannot move with one foot stuck in the past”, in order to keep balance, at least say something about the Socialist Party as well, as its moral biography has been a burden to Albanians for over 75 years. The Socialist Party has remained the same rigid, autocratic and communist regime, which originates from the “Communist Party”. Or, if you consider Mr. Sali Berisha ‘the past’, please tell the Albanian people about your boss, our President Biden at 78, who has been engaged in politics for 50 years, is currently serving as the President of the greatest nation on earth. Politics does not require a strong body, but a bright mind and wisdom. Mr. Berisha certainly is the past, but obviously, he is also the present of the Democratic Party. He is still a mountain of knowledge and wisdom, a column of democracy, and more importantly, he is telling the democrats how their future must be: with dignity, integrity and sovereignty.

Dear Ambasador, The Democratic Party of Albania is going through the worst crisis ever since it was established in 1990. Again, I am not happy to say it, but I throw a good part of the blame to you and the head of the State Department. 

Based on Albanian public perception, Mr. Sali Berisha was not one of the corrupted politicians. The State Department decision to declare him “non-grata” along with their accusations, appeared like “a lightning in a clear sky”. Like every other Albanian, I have been patiently waiting to see some evidence related to such accusations. If the State Department has real evidence to support their allegations, but they do not make it public, then the whole process gets suspicious. As the time passes, this story has started to look like a conspiracy theory, or more precisely, a “witch hunt”. If State Department, since 2017 and on, has been clear about “rampant corruption in the Albanian government”, then people of Albania need answers of what you have done Ms. Ambassador, to fight this corruption and why are you fully concentrated on one person, who neither has any position or power, nor any access to government or public funds for more than eight ears. Furthermore, such actions, instead of destroying Mr. Berisha’s reputation and career, they had a boomerang effect. Mr Berisha is gaining power and sympathy amongst Albanians. He is becoming the main figure of importance and the absolute majority of the Democratic Party members adore and follow him.

On the other hand, Mr. Lulzim Basha, obviously under your pressure and in conflict with the statute of the Democratic Party, took an extreme individual act by expelling Mr. Berisha, the legendary democrats’ leader from the parliamentary group. This was a “verdict” without any evidence in possession, while Mr. Berisha should have been presumed innocent until proven guilty. Again, this action didn’t hurt Mr. Berisha, but in contrary, it has obviously damaged the Democratic Party, it has destroyed Mr. Basha’s credentials and most likely his political career as well. 

Mr. Basha’s autocratic actions showed us that, he is not a man of integrity, he takes decisions under pressure and he betrays his co-workers. As a result, he is losing ground and also his party’s respect as a chairman. In other words, Mr. Basha is not the trustworthy person to lead the Democratic Party any more. Mr. Basha’s history results to be a failure. Even though he lost several and all of the elections ever since he took the lead of the Party, he, unfairly and in contradiction with the democratic standards, was elected again as the chair of the DP. His ego for undeserved power has blocked his vision and his conscience to understand that the Democratic Party belongs to democrats of Albania, and not to him. Please, help him realize that. Many democrats and I, for the reasons I explained above, don’t like Mr. Basha and we are not comfortable with anyone who tries to sell him as our leader or tries to direct our feelings.  Mr. Basha failed democrats several times, he betrayed them and probably one day, he will fail and betray you as well Ms. Ambassador.

To conclude, as you have been recently fighting the corruption spotty and selectively, taking side between political parties, also taking side within Democratic Party, this has made the Albanian democrats lose some trust in you. But, this must not give anyone the right to accuse democrats of Albania as anti-Americans. If there is a lack of trust between you Ms. Ambasador, and the democrats of Albania, this does not, at any circumstances, condition their love and respect for the United States of America. Albanians in general beyond their political views and especially democrats, are pro-Americans. Such relationship has been established over a century ago, and it will continue in the centuries to come. Obviously, I am an Albanian democrat and I support Berisha. Democrats of Albania and I have given a lot from our lives to the Democratic party, we gave our time, our energy and our passion. We were in danger many times from socialist criminal militia for years and decades, lives and blood have been given to build and protect our party. But today we are heart-broken and betrayed. Also, I am an American and I love America as much as you do and I love Albania a bit more than you do Ms. Ambassador. 

I completely understand that you and your staff are working very hard, and as you work, mistakes are made, errors happen.  But it is never too late to fix them. I believe it would be the right thing to do so you gain the trust back, to fight the corruption in the government, to stay a bit away from the Democratic Party and let the democrat people of Albania choose their leader without you promoting your favorite one.  Democrats of Albania, especially those in Diaspora “do not eat grass”, they are smart, educated and capable to make their own political choices and more importantly they don’t like suppression. 

Respectfully, Valentin Lumaj/Michigan