Tiranë, 27 Mars 2025/

Këshilli i Ambasadorëve Shqiptarë përshëndet vendimin e Republikës së Kenias për të njohur Republikën e Kosovës si shtet të pavarur dhe sovran, si dhe shpreh mirënjohjen dhe vlerësimin më të lartë për vizionin largpamës të autoriteteve Kenias.

Ky është një përparim i rëndësishëm diplomatik, që i jep fund një periudhe katërvjeçare pa njohje të reja dhe që duhet t’i shërbejë rivitalizimit të përpjekjeve të diplomacisë e politikës së Kosovës, Shqipërisë, shteteve mike, si dhe të gjithë atyre që mund të kontribuojnë në shtimin e njohjeve të Kosovës dhe forcimit të pozicionit të saj në arenën ndërkombëtare.

Njohja nga Kenia e Kosovës së pavarur e sovrane është një dëshmi e zbatimit korrekt të ligjit ndërkombëtar dhe drejtësisë së pavarësisë dhe sovranitetit të Kosovës, si dhe e një realiteti tashmë të pakthyeshëm, që po i shërben paqes, stabilitetit e prosperitetit në të gjithë rajonin e më gjërë.

Këshilli i Ambasadorëve Shqiptarë nënvizon rëndësinë e kësaj njohjeje edhe për faktin se Republika e Kenias është një prej shteteve më të konsoliduara ekonomikisht dhe jo vetëm, të kontinentit të madh Afrikan, anëtare e shumë Organizatave Ndërkombëtare, si dhe një prej aleateve më të rëndësishëm, ndër vendet jo anëtare të NATO-s, të Shteteve të Bashkuara të Amerikës.

Jemi besim plotë se kjo arritje do të nxisë hapa të tjerë në procesin e konsolidimit të mëtejshëm diplomatik të Kosovës.

Shprehim mirënjohjen tonë të thellë ndaj të gjithë atyre që kontribuan në këtë arritje. Në veçanti, falenderojmë përzemërsisht ish-Presidentin e Republikës së Kosovës, z. Behgjet Pacolli, për përkushtimin e tij të palëkundur dhe kontributin e jashtëzakonshëm në sigurimin e kësaj njohjeje. Angazhimi i tij i vazhdueshëm për fuqizimin e pozitës ndërkombëtare të Kosovës po jep rezultate konkrete.

Irena Dragoti/

Nga ngjarjet më të mëdha në historinë kombëtare mbetet nënshkrimi i marreveshjes së Rambujesë, për çështjen e Kosovës. Jo pak herë kam pyetur veten nëse do mundësohej kjo pa ndihmën e një gruaje, një zonje të madhe të mendimit botëror diplomatik si Madlene Albright? Dhe po kaq herë kam gjetur përgjigje në fuqinë e asaj gruaje. Dhe fuqia e saj nuk ishte vetëm shtetërore , por prej nëne, gruaje, motre pasi gjatë gjithë përpjekjeve Ajo e trajtoi zotin Hashim Thaçi si birin e saj , jo si politikan dialogu. Asnjëherë nuk e kam kuptuar se ku fillonin dhe mbaronin kufijtë midis diplomates, sekretares së shtetit Amerikan, gruas, nënës, apo motrës në detyrat e saj. Ajo ishte grua e bukur pasi të tilla kishte idealet! Prej pranisë së saj në skenën politike kam formuar standartin e gruas në raportin “Gruaja dhe politika”. Por shoh se ky standart i rri ngushtë gruas shqiptare në politikë!

Në historinë e botës megjithë pengesat gratë kanë mundur të tregojnë fuqinë e tyre në mënyra të ndryshme. Madje mendoj se ndryshimi pozitiv i botës kryesisht ka ardhur nga politikëbërja e tyre. Shpesh ju ka munguar përfaqësimi por kjo nuk e ka zbutur forcën e tyre duke rritur ndjeshëm rolin e tyre në rrugë e mjete të tjera. Kujtojmë fuqinë e Eleanore Roosevelt , bashkëshortes së Franklin D Roosevelt , e cila pati ndikim në jetën sociale Amerikane me pozitivizmin, dashurinë për të bukurën dhe deshirat e saj për të ndryshuar botën.

Roli i gruas sot varet deri diku edhe nga vendet ku ajo jeton. Herë- herë ai është real e jo pak herë vetëm dukje. A është Ballkani Perëndimor apo vendet ish-komuniste të lindjes ilustrim i këtij dyzimi? Mjerisht po, pasi fasadat e ndërtuara bukur me gra në poste politike vetëm idenë të japin të tillë. Jopakherë ato janë kukulla që zbatojnë verbërisht vijën politike dhe interesat e liderit kryesor, përndryshe si magji” zhduken”nga skena politike. Dhe në mes të kësaj farse ato tentojnë stilin burrëror në politikëbërje duke fashitur feminilitetin, moralin e gjenerimit të jetës duke harruar modelin që duhet të përcjellin duke lënduar të bukurën, butësinë dhe balancimin e gjakrave të nxehtë në ato vende ku korrupsioni është shndërruar në religjion.

Roberto Saviano në librin e tij “Mafia dhe politika” thotë -Ndiq paranë, për të gjetur korrupsionin-Por shumë zonja në politikë kanë ndjekur korrupsionin për ta gjetur paranë me dëshirën e fuqisë dhe arrogancës politike. Në këtë pikë unë mendoj, se kemi barazi gjinore madje mund të jemi etalon evropian, pasi gratë tek ne kanë epërsi. Shembuj me vajza në gjendje të vështirë ekonomike në fillimpolitikëbërje sot i kemi pronare vilash, biznesesh milionadollarë vetëm si rrogëtare. Për herë të pas 34 vitesh ndoshta më duhet ti jap të drejtë Marksit kur thotë:” Para se bësh politikë më trego ku e fut kokën në mbrëmje dhe ku punon”.sepse kështu ekziston mundësia të mendosh edhe për mua.

A është njëjtë vizioni i politikëbërjes nga gruaja në perëndim? Statistikat e historia flasin ndryshe.

Merkel kjo grua e hekurt më jep versionin absolut të korruptimit zero në politikë. Që nga aparenca deri në mënyrën e jetesës kjo zonjë, do bindte gjithkënd pse duhet ta votojë! Ka dy lloje korrupsioni thotë gjykatësi mendimtari e filozofi francez Montesquieu në shek e 18: -1 kur njerëzit shkelin ligjet.- 2 kur ligji korrupton njerezit. A i gjejmë të dyja këto në 34 vite në gra të politikës shqiptare ? A janë tjetersuar nën magmat e sistemit duke e bërë atë strehën e arrivistëve?

A ka më feminilitet, qytetari, kur si mendim të parë në kokë sapo i afrohesh politikës, ti zonjë mendon paranë , dhe jo Eleonore Rousvelt apo Merkel?

Shumë nga ato politikane që ia kanë “parë hajrin “politikëbërjes nuk e lëshojnë më vendin e shumë nga ato që sapo i janë afruar shkallnares ku rrëzohen vlerat evërteta, shtyhen të marrin copën e tyre.

Politika e sotme, është më praktike. Bëjmë solidaritet për ideale, interesa, mendjengushtësi apo servilizëm. Edhe pse lëvizjet feministe, trumbetojnë arritje ka vend për beteja për solidaritetin femëror sidomos kur vijnë periudhat zgjedhore . Mungesa e tij është njëjtë si mungesa e nderit mes hajdutëve por nëse do ekzistonte si gjurmë e fisnikërisë femërore përfitimet do ishin akoma më të mëdha për gratë eangazhuara.

Në 34 vite prosperiteti i vetëm i shoqërisë shqiptare është reformimi i gruas nga një simbol i jetës, së bukurës, dashurisë, paqtimit në “ zbuluese thesaresh” për tu pasuruar me çdo kosto, herë deri në shkatërrim të familjes, moralit shoqëror me moton se paraja i zgjidh të gjitha hallet…

Po vërtet, hallet e tua, po ato të grave që të zgjodhën dikur, apo të atyre që sot ju kërkon votën duke buzëqeshur ëmbël kush do ti zgjidhë???

Më jep një model të së shkuarës tënde si idealiste të të besoj për të nesërmen pasi fjalët më kanë lodhur.

Ju shoh në fushatë sipas parametrave evropianë në dukje e shifra por më besoni kam frikë nga ju si gjini sepse historia e 34 viteve e ka mjeruar besimin tim.

Kam frikë edhe nga fillestaret sepse udha ku hedhin hapat, duhet pastruar më parë nga ky sekt i ndotur ! A do mundeni ju?

Femrës i rrinë mirë idealet, i shkon ti japë aromë rigjenerimi të pushtetit, pa shkelur besimin e gjinisë së saj për përfitime personale i shkon të mos plaçkitë gjininë e saj në besim në shpresë në mjete monetare. Gruaja është themeli i familjes, që ka barazinë për frymë, shpirti i një shoqërie të drejtë dhe e ardhmja e një kombi të ndershëm, është reaksion zinxhir. Askush nuk ka mbetur gjatë në histori nga mënyrat e pasurimit por nga të jetuarit me ideale!

Federata Pan-Shqiptare e Amerikës Vatra uron përzëmërsisht Presidenten Vjosa Osmani, Kryeministrin Albin Kurti, Kryeparlamentarin Glauk Konjufca, ish Presidentin Behgjet Pacolli, klasën politike dhe mbarë popullin e Kosovës me rastin e njohjes së Kosovës si shtet të pavarur dhe sovran nga Republika e Kenias. Kjo ditë e shënuar është një fitore dhe arritje e madhe për shtetin dhe republikën e Kosovës. Mirënjohje përjetë veçanërisht shqiptarit të madh Behgjet Pacolli. Kjo arritje është një afirmim për shtetin e Kosovës në arenën ndërkombëtare.

Vatra dhe shqiptaro-amerikanët do të jenë kurdoherë një zë i fortë në promovimin e interesit të përbashkët kombëtar dhe shtetit të Kosovës në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Diplomacia aktive e Kosovës, reformat dhe shteti ligjor e shteti i së drejtës e konfirmojnë rrugën demokratike dhe euroatlantike të Republikës së Kosovës.

Gëzuar Kosovë, krenare përgjithmonë.

Me respekt

Kryetari i Vatrës

Dr. Elmi Berisha

Prof. Shefkije Islamaj/

Bleu i parë i “Lahutës së Malcis”, “Te ura e Rrzhanicës” (Marash Uci), u botua si libër në vitin 1905 në Zarë dhe ka 48 faqe. Bleu i dytë “Vranina” u botua më 1907, po kështu në Zarë dhe ka 58 faqe, ndërsa ribotimi i tyre dhe zgjerimi me këngë të reja vazhdoi në vitet në vijim: 1912, 1923, 1931,1933, për t’u botuar si vepër e plotë me tridhjetë këngë më 1937 në Shkodër, me gjithsej 511 faqe. Ky është teksti i faqes së parë të botimit të parë të “Lahutës së Malcis”: “Lahuta e Malcís”. Kângë populloré. (Tyrtaeusque mares animos ad martia bella Versibus exacuit. Horat, Flac.) — Blêe i pare. Te Ura e Rxhanitses. Marash Utsi. N’ Zader. Shtyp. Vitaliani (1905) – nr. 32, fq. 48.

FOLJA STILISTIKE NË “LAHUTËN E MALCIS” TË GJERGJ FISHTËS

Potenciali stilistik i foljes, i njërës prej fjalëve kryesore të gjuhës, është i madh. Këtë na e vërteton edhe folja e Fishtës. Siç dihet, folja luan rolin qendror në fjali. Asnjëra prej fjalëve të gjuhës nuk e ka bazën semantike aq të gjerë e sistemin e formave gramatikore aq të pasur e të degëzuar sa folja. Pos kësaj, folja është lloji më frekuentues i fjalëve të kuptimshme. Foljet paraqesin një të katërtën e të gjitha fjalëve të kuptimshme në gjuhën e Gjergj Fishtës. Së këndejmi është e pritshme që folja të ketë edhe mundësi të mëdha të variacionit stilistik. Në këtë kontekst ka qenë e rëndësishme të hetohen në këtë kapitull këto çështje: si e shfaq folja e Fishtës potencialin e vet të pasur e të larmishëm leksiko-stilistik e gramatikor-stilistik? Ç’potencial paraqet polisemia foljore, metafora foljore në “Lahutën e Malcis”? Po sinonimia foljore e Fishtës ç’funksion ka – është sinonimi në largesë, në çift, grumbulluese apo shkallëzuese?

Në këtë vështrim për funksionin stilistik të foljes në gjuhën e Fishtës, që në raport me gjuhën e sotme shqipe shpreh jo vetëm largesë kohore – kam parasysh kohën kur ka filluar të botohet vepra e Fishtës, po edhe largesë hapësinore – kam parasysh se vepra e tij është mbështetur në një dialekt me areal të ngushtë dhe nga kapërcimi kohor prej një shekulli mund të trajtohet si mjaft arkaike e konservatore, spikat synimi jo vetëm për një vështrim që del edhe nga vetë formulimi i ngritur në titull, po edhe synimi për të tërhequr vëmendjen, në të vërtetë për të provokuar interesimin për vështrime të kësaj natyre. Mungesa e vështrimeve të këtilla shprehet si për autorë të traditës, si për autorë bashkëkohorë, si për vetë veprën e Gjergj Fishtës.

Veçori të përgjithshme

Ç’vend zë folja në tërësinë e kategorive gramatikore brenda sistemit që përbën shprehjen artistike të Fishtës në përgjithësi e në gjuhën e “Lahutës së Malcis” në veçanti – kjo është çështja që do të shtrohet këtu. Këtë çështje e kam çmuar me interes për faktin se analiza e fakteve gjuhësore në rrafshin e gramatikës poetike të Fishtës ose hetimi i funksionit artistik të kategorive të caktuara gramatikore, këtu i foljes, mundëson zbulimin e veçorive individualizuese të gjuhës së këtij shkrimtari. Për vështrime të kësaj natyre ka tërhequr me kohë vëmendjen Jakobsoni në veprën e tij “Linguistika dhe poetika”. Në mënyrë të veçantë ai i ka dhënë rëndësi gramatikës poetike, sepse, sipas tij, burimet poetike fshihen edhe në strukturën morfologjike e sintaksore. Lënda gjuhësore dhe analiza e kësaj lënde ka dëshmuar se Fishta me sukses ka pajtuar sistemin e strukturës vetjake të tekstit me strukturën e gjuhës në përgjithësi, dhe sidomos me strukturën e gjuhës popullore, me gjedhet e saj dhe me gjedhet tradicionale, përtej kombëtare.

“Lahuta e Malcis” ofron lëndë të pasur, më shumë se çdo vepër tjetër tij, për vështrimin e kategorisë së foljes, ndërkaq gjerësia e problematikës që kap ajo tejkalon suazat e një trajtimi si ky. Për më tepër hetimi që i kemi bërë kësaj lënde ka provuar se folja është përbërës estetik aktiv në “Lahutën e Malcis”, se përdorimi i foljes me funksion stilistik është tipar dallues gjuhësor në gjithë veprën e tij.

Veçori të veçanta

Lahuta e Malcis shtrihet në afro 17 000 vargje. Ashtu si e do ligjërimi epik, ajo përshkohet nga përbërës tipikë, letrarë e gjuhësorë, Morfologjia e rrëfimit të Fishtës përmban kohën foljore si formë dhe formën foljore si metaforë. Është e dhënë e njohur që folja me semantizmin e saj mund të bëhet metaforë: njëra shënon dhe ngjyros përmbajtjen jashtëletrare – kohën, kuptimin dhe përmbajtjen e veprës, ndërsa e dyta i jep vlerë estetike narracionit, duke siguruar kështu anën poetike të tij. Duke qenë se në “Lahutën e Malcis” kemi rrëfim ngjarjesh, është e kuptueshme pse metafora poetike ia lëshon vendin krahasimit. Me shpeshtësinë e veçantë të formave të caktuara foljore, si metafora e më shumë si krahasime, në të shumtën e herës retorike, pamja e botës së vërtetë zbulohet si qenësi poemore. Kësaj i bashkëngjitet teknika e përsëritjes. Mund të themi se pikërisht me përsëritjen në nivelin e foljes gjallërohet ligjërimi; në çdo kontekst të ri përsëritja përjetohet si motiv-imazh ose si motiv-pamje. Në të vërtetë, përjetohet si metaforë, si pjesë përbërëse e semantikës së lartë të veprës.

Përsëritja e foljes në “Lahutën e Malcis” bën që ajo të përjetohet edhe si formë muzikore qarkore. Ndoshta nuk e teprojmë nëse e themi se ajo është vepër shumë evokuese edhe me anën e saj ”muzikore”. Dhe në këtë rrafsh, pothuajse, asgjë nuk është e vetvetishme. Shoqe të tilla në letërsitë e tjera ka, po jo në letërsinë shqipe. Ana muzikore ose ”muzikaliteti” i “Lahutës së Malcis”, qëndron në përdorimin e veçantë të kohës dhe të shenjave gjuhësore të saj – formave foljore. Vlerë metaforike merr vetë koha, që mund të cilësohet edhe si figurë, ndërsa folja dhe format e saj foljore si kohësi ose si kohëshënuese. Sidomos paskajorja, habitorja dhe e tashmja historike mund të futen në këto vlerësime, edhe pse, siç dihet, koha që rrjedh, në përgjithësi, është e kryera. Ajo ndërkëmbehet me të kryerën e thjeshtë. Edhe në rastet kur këto forma këmbehen me të tashmen historike, gramatika e foljes narrative mbetet e realizuar në skemën që është modifikuar ndjeshëm për qëllime stilistike, në raport me traditën e përdorimit të saj në të folmen e dialektit të Fishtës. Ndërkëmbimi i sekuencave narrative dhe i atyre përshkruese sjell pamjen e rrjedhës kohore të ngjarjeve, njërën pas tjetrës, dhe ky ndërkëmbim ndikon në dinamizmin, aq sa ndikon edhe grumbullimi i formave foljore – veçori tipike kjo e narracionit të Fishtës.

Gramatika e kohës në poemën tonë nuk paraqet, pothuajse, kurrfarë përjashtimi nga rregullat tradicionale të gegërishtes së tij. “Lahuta e Malcis” nuk paraqet shmangie as në sintaksën e foljes narrative të kësaj idiome. Megjithatë, rrëfimi i tij na del shumë polifonik. Ai ka mëtuar të regjistrojë njëkohësinë e veprimit. Shpejtësia dhe ngjeshja e narracionit shpesh është marramendëse, ndërsa loja me kohën mjeshtërore. Edhe pse është e kuptueshme se nuk ekziston formë foljore që ngërthen në vete dy mendime ose dy veprime njëkohshëm, Fishta në këtë rrafsh artistik ia ka arritur t’i afrohet shumë lartësisë që mundëson arti gjuhësor, pikërisht me foljen. Përqendrojmë vëmendjen në shembullin në vijim:

Msyni Turku me fuqí;

Priti Shkjau me trimëní,

E ka’ u ndeshen me furí:

Si t’ u ndeshshin flakë e agzot:

Lum e lum per t’ Madhin Zot!

T’ i a dha vigma e t’ i a dha ushtima,

T’ i a dha krizma e bumullima;

T’ nisi topi me gjimue,

T’ filloi pushka aty me vlue,

T’ u perlá Turku me Shkjá

Njâni m’ tjetrin t’u ndersy,

Shoq me shoq t’u kaperthye,

Njâni msyj e tjetri shtyj: L.M. 76

Folja si kategori stilistike në veprën e Fishtës nuk mund të hetohet vetëm në vështrim formal ose në atë strukturor, sepse as Fishta nuk ishte formalist, edhe pse shpesh krijohet përshtypja se për formën ai sakrifikon shumëçka në planin gjuhësor. Ligjërimi i Fishtës, mund të thuhet se, është foljor ose kallëzuesor, edhe pse numerikisht dyfish më shumë ka emra. Mund të thuhet kështu, pikërisht, për të dhënën se folja e tij ka funksion të theksuar stilistik. Në Lahutë numri i paraqitjes së foljeve është shumë i madh – mbi 16 300 paraqitje. Shtrirja e tyre nëpër këngët është, pothuajse, në mënyrë të barabartë. Nga ky korpus foljesh shumica e tyre kanë karakter kryesisht shënues dhe në fjalësin e veprës marrin pjesë me gjashtëmbëdhjetë për qind duke pasur parasysh të gjitha kategoritë gramatikore, të kuptimshme dhe të pakuptimshme, ndërsa në raport me emrin dhe mbiemrin shifra e pjesëmarrjes së saj është afro tridhjetë për qind. Dhe kjo përqindje ruhet, pothuajse, në të gjitha këngët.

Sasia dhe shpeshtësia e paraqitjes

Karakteri i këngës ose subjekti nuk luan shumë rol në sasinë ose në numrin e paraqitjes së foljes nëpër këngët në vështrim. Por, as sasia nuk ndikon në cilësinë e në dinamizmin aq të theksuar të të gjithë poemës. Të tjerë përbërës stilistikë, si fjala vjen përsëritja e përzgjedhja në nivelin leksikor e semantik, morfologjik e fonetik, përcaktojnë edhe cilësinë e shprehjes artistike të Fishtës, dhe, rrjedhimisht, dinamizmin:

Njani hapu, tjetri zmbrapu,

Shkjavi msyj, e Turku shtyj:

Shtyju, msyju, nzitu, lvitu,

Nzitu e lvitu, e kacafitu,

Kacafitu Turk e Shkjá,

Fytafyt tuj e perlá,

Tuj u grî, m’ dhamë tuj u shkye,

Shoq më shoq lamsh kaperthye, L.M.312

Për konkretizim po paraqesim pak të dhëna statistike, sipas tabelës të mbështetur në analizën e hollësishme të foljes së Fishtës. Llogaritjet janë shumë të përafërta dhe zbulojnë tipologjinë stilistike të përdorimit të motivuar të foljes. Kështu, fjala vjen, nga llogaritja e bërë në tri këngë të “Lahutës së “Malcis, pak a shumë me subjekt dallues, del se kënga e parë “Cubat” ka funksionin e këngës hyrëse ose të asaj paraqitëse të poemës; kënga e 14-të “Te ura e Rrzhanicës” përshkruan veprim intensiv, ndeshjen e forcave malazeze e shqiptare, ashtu si edhe kënga e 18-të “Te ura e Sutjeskës”, që është, njëkohësisht mjaft përshkruese. Në këto këngë mund të identifikohen mjaft elemente dalluese në rrafshin stilistik, ndërsa pamja statistike që na del në këto këngë është kjo: në këngën e parë “Cubat” nga gjithsej 385 vargje me 2365 fjalë, të kuptimshme dhe shërbyese, folja paraqitet 385 herë, domethënë një varg – një folje, numri i paraqitjeve të emrave është 559, ndërsa i mbiemrave një hise më pak sesa i foljeve. Te kënga e 2-të që ka 375 vargje, domethënë dhjetë vargje më pak dhe 2207 fjalë, dalin 564 emra, domethënë ruhet përpjesëtimi që karakterizon këngën e parë, dhe 330 folje, domethënë 55 folje më pak se në këngën e parë, edhe pse, vini re, veprimi në këtë këngë është shumë më intensiv. Parashikimet e mia me leximin e rëndomtë, me leximin e parë në fillim, para se të bëja përllogaritjet, ishin të kundërta. Pse? Sepse përzgjedhja e foljeve që na del në mbështetje të kriterit stilistik, edhe në rrafshin e simbolizmit tingullor dhe, përgjithësisht, në anën tingullore të fjalës, krijon një përshtypje të tillë. Natyrisht, situata gjuhësore në numra shpreh të tjera vlera, prandaj edhe të tjera përfundime, përfundime që bien ndesh edhe me vlerësimet e deritashme të sipërfaqshme për veçoritë e gjuhës e të stilit të Fishtës të pak autorëve që janë marrë me të në rrafsh të gjerë. Po kështu, në këngën e tretë të analizuar, që ka dyfish më shumë vargje se dy të parat, gjithsej 830 vargje, dalin 803 folje, domethënë më pak se një folje për varg, edhe pse veprimi është dinamik në pjesën më të madhe të këngës. Është i madh edhe numri i mbiemrave shumë karakterizues, sasia e të cilëve realisht ka ngadalësuar narracionin e me këtë ka kushtëzuar edhe paraqitjen më të rrallë të foljes, po nuk ka ndikuar në cilësinë e saj stilistike. Raporti sasior sqaron edhe çështje të efekteve stilistike. Nga kjo del se Fishta ka përdorur shumë shpesh foljen me funksione stilistike dhe ajo ka ndikuar në dinamizmin, jo me praninë e saj të madhe, sa me vlerën e saj semantike e eufonike. Shumëçka në këtë rrafsh mund të shpjegohet edhe me fonostrukturën e njësive foljore dhe me strukturën e vargut në tërësi, pra edhe me kërkesat e rimës së tij shumë të pasur.

Format dhe mënyrat e kohëve

Edhe sa i përket përdorimit të formave, të mënyrave dhe të kohëve foljore në rrafshin stilistik dalin përfundime interesante e me vlerë. Pamja në këtë rrafsh është kjo: mënyra mbizotëruese është dëftorja me kohët e kryera e me të tashmen – me afro 40%, dhe me më pak paraqitje e pakryera e kohët e ardhme. Fill pas saj vjen paskajorja – afro 21%. Dallohen paskajorja historike ose tregimtare dhe paskajorja kundrinore. Më pas me një përqindje përgjysmë më pak paraqiten përcjellorja – me 11% e pjesorja – me 10%. Format e këtyre kohëve, në masë të madhe zvogëlojnë dhe ngjeshin shpërndarjen morfologjike dhe sintaksore të rrëfimit. Sidomos paravendosja e pjesores në foljet e kohës së kryer e më se të kryer do vështrim të veçantë për problemin e ngritur. Dëshiroren e habitoren i shquan stilogjeniteti i lartë, ndërsa shpeshtësia e përdorimit të paskajores është kthyer shpesh në vlerë stilistike.

E tashmja historike prin me frekuencë, ndërsa e tashmja aforistike me figuracion. Ajo shfaqet shpesh si shndërrim i nuancuar në përshkrimet me shumë kohë foljore dhe për thyerje të monotonisë. Janë me interes për vështrim në rrafshin stilistik përsëritjet e së tashmes historike. Për të konkretizuar atë që thamë të shohim shembullin në vijim:

N’ ato maje, kû ju hani,

N’ ato kroje, kû ju pini,

N’ ato hije, kû ju rrini,

N’ ato valle, kû vallzoni,

Kjani e lott mos i pushoni, L.M.33

Me interes dalin edhe ndërthurjet e kësaj kohe me kohë të tjera, sidomos ato me këtë radhitje: kohë e tashme /paskajore /paskajore/kohë e kryer dhe e tashme e habitores ose e tashme /përcjellore/përcjellore /përcjellore /kohë e kryer /kohë e kryer. Shih shembullin:

Shkon Dervishi tuj u shty

Tuj u shty e tue rremye.

Ka mârrë Zetë e Podgoricë,

Ka mârrë Viri edhe Kernicë, L.M.44

Larmia e ndërthurjeve është shumë e madhe dhe në këtë rrafsh është e vështirë të bëhet ndonjë tipologji e saktë. Edhe grumbullimi i formave foljore të së tashmes dëftore, i formave aktive ose atyre pasive, si dhe ndërthurja e tyre, shndërrohen shpesh në stilema evokuese, si në shembullin vijues:

Mbí trim trimi hapet, turret,

Lshohet, struket, hidhet, ngurret,

Tash ha shtatin me dredhí,

Tash m’ tagan sjellë me furí, L.M.136

Vini re si, në vargjet e mësipërme, e rrit shkallëzimi zbritës shprehësinë që krijohet me paraqitjen befasuese të dy formave aktive që vijnë pas foljeve varg të formës pasive.

Koha e kryer dhe koha më se e kryer shquhen për përsëritjen e grumbullimin. Format foljore perfektive në përgjithësi përbëjnë 60 për qind, por mbeten prapa formave të tjera për shprehësi stilistike, për shkak se thjeshtësojnë rrëfimin, por edhe veprimin, rrjedhimisht edhe ngjarjen. Ndërsa e pakryera dhe e kryera e thjeshtë njohin ndërkëmbime dhe zëvendësime interesante. Ato shoqërojnë sidomos format e habitores, të urdhërores e të paskajores. Përsëritjet e shpeshta të formave të ndryshme prefektive marrin ngjyrim stilistik dhe e çojnë rrëfimin në vijë të drejtë, ndërsa rima në këto përsëritje është e pashmangshme, si në shembullin në vijim:

M’ ká korrë aren e punueme

M’ ká marrë token e trashgueme,

E tue m’ bâ kanûn paçaver,

M’ ká mârrë qét, po, per nên laver,

M’ ka mârrë lopet me gjith viça,

M’ ká mârrë delet me gji’ ogiça,

M’ ká mârrë dhên e m’ ká mârrë dhiz,

M’ ká thá vathë e m’ ká thá mriz: L.M.65

Ka mê topi edhe havani

Ká prâ pushka, âsht shukun zani, L.M. 136

E kryera e thjeshtë sikur edhe në të folmen e gegërishtes në përgjithësi, e në gegërishten e tij veriperëndimore në veçanti, është kategori shumë e gjallë. Nuk ka shumë paraqitje, po ka funksion shumë shprehës. Format e së kryerës së thjeshtë në kontekste perfektive bartin në vete mundësi stilistike të fshehta: ato e dinamizojnë veprimin emocionalisht dhe i aktualizojnë në pikëpamje kohore pamjet që shënojnë. Ato, zakonisht, si edhe e pakryera, zëvendësojnë të kryerën dhe nisin këngët ose kryerreshtat, si, bie fjala, në shembullin vijues: Vojti fjala ke Cetina

L.M.20; Prendoi dielli, n’qiellë duel hana, L.M.86. Me efekt stilistik shquhen sidomos ndërthurjet e formave aktive dhe pasive:

Si u perpoqen kah Rrzhanica.

Heshti huta edhè novica,

U perzien ksula e kapica,

Flakruen kaptina e koka,

Shkumoi gjaku, bumblloi toka. L.M.98

Në vargjet me të kryerën e thjeshtë ndihet një mëtim për shkurtësi, ndërsa e pakryera, edhe pse jo e shpeshtë, thuajse është krijuar për ngjarje të kaluara e të rëndësishme.

Format imperfektive, në të shumtën e rastit, sjellin në stilin e tij diçka solemne:

Jo, po, shpatlla keq diftote:

Luftë kah maja ajo kallxote, L.M.26

Kshtû Kaçeli po këndote;

Rrokull oda po e vezhgote, L.M.26

Por Shqyptari gjallë s’ perpihej

E as me u shkelë, besa, s’ po lihej… L.M.3

Format foljore arkaike, të shumta në Lahutën e Malcis, shquhen me ndjeshmëri gjuhësore e artistike. Nga këto forma më të shpeshtat janë ato të tipit: Edhe del e bjen n’Shqipni, L.M.185; Rrin e ban kokrrën e pallës, L.M.5; Merr e mësynë m’turk fulikare, L.M.7; Mêrr e i bân me tê kryq m’ ballë. L.M.202; Kur bân dielli per me lé L.M.53; Bân me i hapë dánat me kâmë,/Bân me bré dánat me dhâmë L.M.108; Rri e plandosu kryqterthuer L.M.218, e të tjera.

Stilistike dalin edhe format aktive të së ardhmes, edhe pse nuk paraqiten në numër të madh. Përdorimi i një forme pasive në vargun e përdorimit të formave aktive jep në vazhdimësi befasi stilistike, ashtu si edhe grumbullimi i formave të njëjta. Përdorimet e tyre në rrethana të caktuara, të shoqëruara nga forma të tjera foljore, në çastin e duhur e në vendin e duhur, dallohen me shtesë njohëse, tepricë informacionesh, emocionale e estetike. Për shembull:

Do t’a mârr edhè Mostarin:

Do t’ mârr Shkoder e Prizrend

Krajl do t’ bâhem pernjimend,

Edhè n’ Shkoder do t’ zâ vend.

Tý do t’ bâj un nji Mbretneshë:

Mâ dollamë nuk ké me veshë,

As s’ do t’ vêjsh mâ kacilitë,

Por krejt n’ ari ké me shndritë,

E do t’ vêjsh kunorë mbí krye, L.M.76

Paskajorja dallohet me denduri e me shprehësi të lartë. Denduria e përdorimit të saj, si dhe e përcjellores dhe e pjesores, kthehen në shprehësi të lartë. Lidhjet e natyrshme të paskajores, si edhe ato të veçantat, me format e tjera foljore, duan vështrim të veçantë, për të hetuar se ç’mundësi të pakufishme ndërthurjesh stilistike ka krijuar Fishta me foljen. Grumbullimi, numërimi, pranëvënia e këtyre formave në vazhdimësi bëhen tipar individualizues. Për shembull:

Shka â Shqyptár, e shkaf â Shkjá

Mos me u ngucë, as mos me u ngá;

Por me rmue t’dekunt nder vorre,

Por me bartë t’ shituemët n’ llogore … L.M.176

Pjesorja shpesh zëvendëson një hipotaksë shpjeguese (modale) ose ka vlerë mbiemërore duke zëvendësuar perifrazat e gjata dhe si e tillë është theksueshëm sintetike, ekonomike dhe shprehëse. Pjesorja pasive nga ana kontekstuale bart shënjues morfosintaksorë të ndajfoljes: paradigmë, funksion mbiemëror ose funksion të segmentit në sintagmë të emrit foljor, p.sh.: Shyt për tokë e zhyt në gjak.” (f.137). Janë shumë tipike edhe anasjellat që krijohen me paravendosjen e pjesores në foljet e kohëve të kryera, sidomos të kohës së kryer dhe të asaj më se të kryer. Për shprehësi dallohen edhe ndërtimet me pjesore absolute, si forma shumë arkaike, të cilat njohin paraqitje të shpeshta, për shembull: Shpërvjelë tirqit der’ në gju, / Lagë e ndragë e djersët tue i shkue’ L.M. 36.

Lidhorja e kushtorja nuk dallohen me efekte të veçanta stilistike, ndonëse kur përsëriten në kontekst të ngushtë vargor fitojnë një farë shprehësie:

E t’ na i thuejsh, se, n’ kje qi e bâni

Vetë kabúll, qi t’ mêjë zijani

E t’ shuej pushka dér n’ sabah,

Me dalë gjindja neper rrah. L.M.176

Prandej vetë kishe me thânë,

Se s’ âsht Shqyptarët me i ngá:

Le t’ a lâjm ket punë m’ nja’n anë

E mos t’ sjellim kot belá. L.M.288

Kushtorja kur përsëritet prej një vargu në tjetrin di të befasojë me lidhjet që krijon në ndërtimet me paskajoren e me përcjelloren, shpesh edhe me pjesoren. Nuk janë të rrallë shembujt

si këta në vijim:

Se aj natë t’ madhe s’ do e kremtote,

Se aj kumarë as krushk s’ do t’ shkote:

Gostë as darsem nuk do t’ ngrifte,

S’ do t’ u láte as do t’u krifte,

As do t’ dilte n’ log t’ kuvendit,

Per pá i hî Stambollës permbrendit,

Per pá kcye mbi post të Mbretit,

Me u bâ aj zot i tokës e i detit:

Edhè Europës tregun m ‘ i a pré,

Mos m’ e lânë me shitë, me blé,… L.M.4

Grumbullimi i formave të kushtores është më i madh se ç’mund ta presim në të folmet gege veriperëndimore. Ky grumbullim rrit shprehësinë e vargjeve të Fishtës:

Gjallë Shkjaut n’ dorë se s’do t’ i bijte,

Tatë e nanë se s’ do t’ koritte,

S’ do t’ koritte vllán per s’ dekuni,

Fisit marre s’ do t’ i lîte: L.M. 246

Dihet se habitorja me të gjitha trajtat saj shquhet për shprehësi e ngjyrim stilistik, ndërsa te Fishta, sidomos në kontekstet me karakter satirik ajo shndërrohet në përftesë të veçantë. Edhe në funksion të pyetjeve retorike e në fjalitë nxitëse habitorja e Lahutës së Malcis bart fuqi dramatike duke krijuar kontekste stilistike që mbahen mend. Ja pak shembuj:

Motra e Avdís kû kjate e mjera.

Shoqi shoqin nuk po e pritka,

Por seicilli vrap po ngitka,

Thue se t’ parit qi do t’ veka,

Petku cohet do t’ i u préka,… L.M.15

Kshtû vajton të vllán Turkina:

E ndien Lqêni edhè Vranina,

Edhè e ndieka aj Oso Kuka;

Vaj’ n e ndieka e m’ kambë u çueka: L.M.15

Per njat t’ ngratin mor’ Bymbash,

Qi kta e lshuekan laradash

Atjè n’ Lesh, e e bâkan dekun. L.M.168

Veç se prap ajo u mendueka:

se vllau petkash u ndrrueka, L.M.202

Edhe pse kjo formë është më e shpeshta dhe modaliteti i saj i vërtetësisë në raport me ngjyrimin e saj shoqërues stilistik është në të mirë të përdorimit të saj të parë, në kontekste të caktuara gjuhësore, ajo, si edhe trajtat e tjera të habitores, shquhen me stilogjenitet të theksuar, sidomos e kryera e saj:

Oso Kuka paska ndí:

Paska ndí, po, e kênka idhnue:

M’ sylah doren paska çue: L.M.9

Urdhërorja përdoret mjaft shpesh në monologët e gjallë të rrëfimtarit dhe në dialogët shumëfunksionalë. Më stilistikja paraqitet në situatat gjuhësore bashkë me fjalitë pyetëse. Për shembull:

T’ janë mledhë miqt prej s’ dij se khahit:

Pse m’ rri shtrî si drû prej ahit?

Çou nji herë, per me ligjrue:

Çou, djelmnín per m’ e trimnue!

Folja ’i fjalë babës Nikë t’ motnue. L.M.304

Rri e perplasu nper ledinë:

Perplas kamë e perplas duer

Kukzò shtatin per terthuer:

Si njaj kau i mbajtun n’ grazhd,

Kur t’ i mrrîje thika n’ asht,… L.M.174

Cilli Zot tha Shkjaut: mêrr drap’in;

Korr kû s’ molle, e miell n’ arë t’ hueja?

Dér kû t’ duejsh ti mate hapin;

Shqyptarija â nder duer t’ ueja? L.M.154

Funksioni kohor i urdhërores me vlerë stilistike është shënjues tipik i ligjërimit gojor. Ai i përshtatet ligjërimit folklorik, prandaj brenda urdhërores së Fishtës bien në sy disa forma proverbiale me urdhëroren si kjo: Prit gomar sa t’dalë bar… (L.M. 149); Kiju inád, por foljau hakun. (L.M..93) ose në formën që na del në shembullin vijues:

Bár e ço me kosha e trina,

Bjeri t’ kshtênit sa i ha shpina.

Prandej, thom un, na del

Në ket punë mos me u kapë tel;

Por miqsí edhè famulli … L.M.149

Mos me zânë trimi kund n’ pritë,

Mos m’ i u shmangë trimi rrezikut,

Por per ballë me i dalë anmikut… L.M.162

Format pasive janë shumë të shpeshta në gjuhën e Fishtës dhe bëhen veçori në rrafshin stilistik, sidomos grumbullimi i foljeve të rralla, të cilat, zakonisht, i shquan simbolizmi tingullor. Me to krijohen situata të veçanta gjuhësore e stilistike. Për shembull:

U dorgj turr. Trum trokollisin

Troç m’ troç, mtruhen, tranden trimat,

Mendsh trullue. Lamsh hamullohen

Njani m’ tjetrin; matarohen,

Ngiten, nziten me dorë njiten,

Hârakuqen nper rrgallë:

Kush terthoras, kush perballë,… L.M.221

Ja edhe disa shembuj për të parë ç’kujdes i kushton Fishta përdorimit të formave pësore dhe simbolizmit tingullor:

Fort gjimuen top e havan!

Nziten, njiten, kacafiten,

Keq dermishen, idhtë shkelvishen,

Lshohen, vriten, dbohen, priten,

Desin, mesin, prishen, prishen. L.M. 259

Edhe ndërthurja e formave aktive me ato pasive rrisin shprehësinë e tekstit poetik të Fishtës. Shembuj:

Ngasin, vrrasin Kapitanat,

Hingllojn kualt, turfllojn katanat,

Gjimojn topat e havanat,

Shprazen gjylet breshen lshue,!

Ai perpjetë e ky tatpjetë,

Atà shaju këta çaju,

Këtej vritu pertej pritu:

Pritu, vritu idhshim nzitu,

Brit, gerthit e mbush e qit,

Koder m’ koder shoqit thrrit:

Thrrit, vërrit “ah-ha-ha-há,”

Si atà mazat fushës tue ngá:

Dnes t’ varruemt, gjimo t’gjymtuemt,

Turru, gurru, matu, shmatu,

Duku, thuku, struku, zhduku,

Aj pa vesh e ky pa fregull,… L.M. 313

Shumë nga format kohore, siç u pa, shndërrohen në përftesa e në stilema, ndërsa larminë e tyre e ka favorizuar organizimi ritmik i poemës. Edhe raportet që krijohen ndërmjet kohëve dhe formave foljore bëhen shpesh shënjues stili. Sistemi i kohëve foljore të Fishtës organizon, pothuajse, në tërësi anën temporale të kohës artistike.

Përfundim

Studimi i foljes së Fishtës ka nxjerrë këto përfundim: e para. në gjuhën e Fishtës struktura sipërfaqësore e shprehjes ka vlerë të shquar konotative dhe me strukturën e thellë të shprehjes ka edhe polivalencë të lartë të simboleve; e dyta, në veprën e Fishtës sasia e mesazhit rritet varësisht nga numri i shndërrimeve a i alternimeve në rrafshin e shprehjes dhe të shënjuesve të saj të caktuar dhe vlen, pa përjashtim, për të gjitha njësitë, të cilat mund të jenë përçuese të mesazhit, përfshirë këtu edhe foljen; e treta, në veprën e Fishtës përzgjedhja në rrafshin e morfostilistikës mund të bëhet identifikuese e stilit të tij; e katërta. në gjuhën e Fishtës, përdorimi i foljes dhe funksioni stilistik i saj bën përdallim të qartë të epikës, të dramatikës, të lirikës e të satirës së Fishtës; e pesta, në gjuhën e e Fishtës përdorimin e foljes shpreh veçanti dhe shkallë të lartë përpunimi e krijimi gjuhësor e artistik.

(Fragment i shkëputur nga monografia ime “Gjergj Fishta – gjuha dhe stili” I, IA, Prishtinë, 2012, f.380-399)

UBTNews/

Dr. Elmi Berisha, presidenti i Federatës Panshqiptare VATRA në Amerikë, mbajti një ligjëratë tematike online për studentët e Sigurisë në UBT, duke u ofruar atyre një pasqyrë të thelluar mbi pikëpamjet amerikane për sfidat e reja në sigurinë ndërkombëtare.

Në ligjëratën e tij, Berisha theksoi rëndësinë e politikave dhe strategjive të sigurisë që Shtetet e Bashkuara po zhvillojnë për t’u përballur me kërcënime të reja globale, duke përfshirë mundësitë dhe rreziqet që paraqiten nga tensionet ndërkombëtare, armët bërthamore, dhe shtrirjen e ndikimit të fuqive të tjera si Kina dhe Rusia. Ai diskutoi gjithashtu ndikimin e teknologjisë në fushën e sigurisë, duke përfshirë kërcënimet kibernetike dhe rritjen e nevojës për mbrojtjen e informacionit të ndjeshëm në një botë gjithnjë e më të lidhur digjitalisht.

Studentët e Sigurisë në UBT kishin mundësinë të shtrojnë pyetje dhe të marrin përgjigje nga Berisha, i cili u përgjigj me detaje dhe saktësi për çështjet e ngritura. Ai u shpreh se këto biseda janë të rëndësishme për të ndihmuar brezat e rinj të kuptojnë më mirë politikat ndërkombëtare dhe mënyrat se si mund të kontribuojnë në forcimin e sigurisë globale.

Ligjërata e Berishës ishte një mundësi e shkëlqyer për studentët që të merrnin njohuri dhe perspektiva të vlefshme nga një ekspert i njohur, dhe pati një impakt të dukshëm në zhvillimin e mendimit kritik dhe të kuptuarit e sfidave të sigurisë ndërkombëtare. Kjo ngjarje është një tjetër hap në forcimin e lidhjeve midis institucioneve akademike shqiptare dhe diasporës, si dhe një mundësi për studentët të përfitojnë nga eksperienca e profesionistëve të njohur në fushën e sigurisë.