Dr. Elmi Berisha*/

Më lejoni që përzemërsisht në emrin tim personal dhe të Federatës Panshqiptare VATRA të ju dëshiroj mirëseardhje në këtë ditë të madhe për kombin tonë, ditën e bekuar të flamurit kombëtar dhe shpalljen e pavarësisë së shtetit shqiptar. Urime 112 vjetori, dita e madhe e pavarësisë së Shqipërisë dhe flamurit kombëtar.

Jam shumë krenar që sot në këtë festë të madhe të shqiptarëve që festohet anembanë globit ku frymohet shqip, të ju informoj për angazhimet dhe veprimtarinë e organizatës më të vjetër dhe më prestigjioze shqiptare në Amerikë – VATRA, tani në rrethanat e reja kohore për kombin tonë dhe në zhvillimet e trendeve bashkëkohore politike, socio-ekonomike dhe transformimeve të mëdha shoqërore dhe teknologjike që na imponojnë angazhime dhe koncepte rë reja menaxhimi dhe veprimi por edhe qasje të re dhe proaktive që të jemi në hap me trendet e kohës.

Edhe në këtë vit një nga angazhimet mw serioze të VATRËS ishte çështja e Kosovës në aspekt politik dhe diplomatik në situatën e re politike dhe gjeopolitike në të cilën ndodhet bota, krizat globale dhe impakti i tyre në trevat shqiptare, vecanërisht në Kosovë. Kemi rritur intensitetin dhe angazhimet tona si VATËR në avansimin kualitativ me përfaqësuesit e institucioneve të shtetit amerikan dhe qarqet e tjera me ndikim si ato mediale, publicistike dhe akademike në funksion të avansimit dhe promovimit të vlerave tona kombëtare dhe interesit nacional.

Vizitat që kishim në Shtëpinë e Bardhë, Departamentin e Shtetit dhe takimet me institucionet e sigurisë të shtetit amerikan ishin në këtë funksion. Kam përcjellur mesazhet e bashkpunimit dhe koordinimit te institucionet relevante në Kosovë përfshirë edhe ato të sigurisë gjatë vizitës sime të fundit të vetëm para disa ditëve. Nga kjo ditë e shënuar, dua ta falënderoj ambasadorin tonë në Prishtinë z. Jeffry Hovenier për punën, përkushtimin dhe angazhimin profesional dhe të sinqertë në forcimin e marrëdhënieve SHBA-Kosovë si dhe bashkëpunimin tejet të ngushtë me organizatën tonë. Së bashku me bashkpunëtorët e mij kemi realizuar për këtë kohë të shkurtër vizita të shumta në Shqipëri, Kosovë dhe trojet tjera etnike shqiptare në funksion të afirmimit të interesave të bashkëkombasve tonë.

Kemi vazhduar me intensitet të shtuar angazhimet tona të gjithanshme në afirmimin dhe mbështetjen për të gjitha trojet etnike shqiptare. Kemi zhvilluar takime të rëndësishme me përfaqësues të shtetit amerikan, jemi koordinuar me udhëheqjen e Kosovës në mbështetje të procesit të përmbylljes së dialogut me Serbinë, kam nënshkruar Memorandum Bashkëpunimi me Kryetarin e Kuvendit të Republikës së Kosovës me pajtim të gjitha grupeve politike, jemi në në proces që një memorandum të tillë ta nënshkruajm edhe me Kuvendin e Republikës së Shqipërisë. Gjatë kësaj periudhe kohore kemi pritur në selinë e VATRËS President, Kryeministra, Ministra, Deputet dhe Kryetar Komunash, shkenctar, krijues, klerik dhe njerëz të tjerë më ndikim nga të gjitha trojet etnike shqiptare. VATRA kurrë nuk ka qenë më e vizituar dhe më e frekuentuar nga të gjitha profilet se sa në këto 5 vitet e fundit. Nuk ka ditë që në VATRËN tonë nuk organizohet një aktivitet.

Këtyre angazhimeve, sukseseve dhe afirmimit të vlerave tona kombëtare jo të gjithë ju gëzohen. Ka zëra ndryshe, pengesa dhe obstruksione në angazhimin dhe punën tonë. Unë jam i hapur dhe i gatshëm për mendime dhe ide ndryshe, por jo edhe obstruksione e shantazhe të mentalitetit të vjetër. Por ne nuk do të ndalemi së punuari dhe do të vazhdojmë me vendosmëri misionin tonë. Ne jemi në shekullin 21 dhe do vazhdojmë me punë, reforma, të inkurajojmë brezin e ri dhe të krijojmë hapsirë për ta që të jenë pjesë e veprimtarisë së organizatës sonë. Kjo organizatë e madhe dhe me traditë ka vend për të gjithë shqiptarët, andaj nga ky event festiv i ftoj të rinjtë dhe të rejat të na bashkohen në rrugën e bashkimit, prespektivës, triumfit dhe afirmimin të vlerave dhe interesit tonë nacional.

Me krenari mund të deklaroj se lidershipi aktual i VATRËS është shumë i përkushtuar në angazhimet dhe aktivitetet e ndryshme që organizohen pothuajse çdo ditë në VATËR. Vetëm në këtë vit janë formuar dhjetra degë të organizatës sonë, janë në përfundim pregaditjet për formimin edhe të degëve të tjera, njerëz që kanë vullnet dhe energji pozitive dhe që e duan kombin tonë. Janë gra dhe burra të përkushtuar, me integritet dhe kredibilitet moral dhe profesional si dhe pjestarë të familjeve të shquara dhe me traditë atdhetare, me kontribute të jashtëzakonshme, në trojet etnike dhe vendi i tyre i origjinës. Jam i nderuar të jem në krye të një ekipi të tillë, i falënderoj publikisht të gjithë që ndajnë kohën e çmuar por edhe mjete financiare që VATRA të jetë ajo që duhet të jetë.

Jam i lumtur të deklaroj solemnisht që premtimin tim që VATRA ta ketë një seli të veten dinjitoze që i plotëson të gjitha kriteret dhe nevojat e komunitetit tonë, po bëhët realitet. Nga vizita ime e para disa ditëve në Shqipëri dhe Kosovë, kemi zotimin e parë nga afaristi dhe bamirësi i shquar z. Kadri Morinaj që do i dhuron për këtë projekt të rëndësishëm një milion dollar. Dua ta falënderoj nga zemra në emrin tim dhe të VATRËS publikisht edhe nga ky manifestim madhështor. Jam duke punuar bashkë me ekipin tim, që në pranverën e vitit të ardhshëm, ta fillojmë këtë projekt që do e trashëgojnë breza me radhë të bashkëkombasve tanë në këtë vend të bekuar.

Të nderuar zonja dhe zotërinjë,

Rruga e ime si kryetar dhe i VATRËS si organizatë vetëm se po forcohet çdo ditë e më shumë drejt Vashingtonit, institucioneve të shtetit amerikan në të gjitha instancat. Me knaqësi mund të konkludoj se lidhja e VATRËS me Vahingtonin – Tiranën – Prishtinën – Shkupin – Podgoricën – Preshevën nuk ka qenë kurrë më e fortë dhe më e lidhur në aspektin politik, të bashkëpunimit dhe koordinimit në interes të afirmimit dhe progresit të interesit tonë nacional.

Në shtator të këtij viti kam vizituar edhe trevat etnike në Qamërinë martire. Kam takuar dhjetra motra e vëllëzër të asaj treve, kam bërë një deklaratë publike në emrin e VATRËS dhe zotohem se do e ngris në Kongres dhe Senat të drejtën themelore për qasje në pronë dhe konform kartës së OKB-së dhe Konventave ndërkombëtare për te drejtat elementare njerëzore, VATRA dhe unë do avokojmë fuqishëm për bashkëkombasit tonë në Qamëri që ti gëzojnë të gjitha të drejtat njerëzore dhe qytetare.

Ju zotohem se nuk do të ndalem dhe do të vazhdojmë fuqishëm ta zhvillojmë dhe trasojmë këtë lidhje dhe traditë në interes të prespektivës dhe prosperimit të kombit tonë. Më lejoni që nga kjo ngjarje e vecantë për kombin tonë, ti uroj rizgjedhjen Presidentit Trump, ti dëshirojmë shumë shëndet dhe suksese në realizimin e vizionit të tij për këtë vend të bekuar. Zotohemi se do të punojmë ngushtë me administratën e re të SHBA-ve, me miqtë e shumtë të VATRËS që tani vetëm se janë emeruar në pozita të rëndësishme në funksion të forcimit, avansimit dhe afirmimit të cështjes shqiptare dhe interesit tonë kombëtar.

Urime 112 vjetori i pavarësisë së Shqipërisë dhe dita e flamurit kombëtar,

Zoti e bekoftë Shqipërinë dhe shqiptarët kudo që janë,

Zoti e bekoftë Amerikën,

Ju faleminderit.

* Fjala e kryetarit të Vatrës Dr Elmi Berisha në festën e Flamurit Kombëtar mbajtur në New York më 22 Nëntor 2024.

Federata Pan-Shqiptare e Amerikës “VATRA” dhe gazeta “Dielli” shprehin respektin më të thellë, mirënjohjen më të përshpirtshme dhe vlerësimet më të larta për ikonën e gazetarisë shqiptaro-amerikane Dr.Elez Biberaj për dhuratën e tij bujare prej 1 mijë dollarë në mbështetje të gazetës Dielli, gazetës historike të shqiptarëve të Amerikës.

Federata “VATRA” dhe gazeta “Dielli” e falenderojnë Dr. Biberajn për bashkëpunim e shkëlqyer në dekada në të gjitha aktivitetet patriotike, komunitare, konferencat shkencore e simpoziumet, tubimet kulturore e atdhetare. Dr. Elez Biberaj i shërbeu të vërtetës, kombit e komunitetit shqiptar për 43 vite duke qenë zëri më i fuqishëm i çështjes kombëtare në Shtetet e Bashkuara të Amerikës e më gjerë.

Mirënjohje për ju Dr. Elez Biberaj, pasuri dhe vlerë tejet e çmuar e kombit dhe komunitetit shqiptar në Shtetet e Bashkuara të Amerikës.

Akad. prof. dr. Valter MEMISHA/

Pjesa e parë…

Para 116 vjetësh, më 14 – 22 nëntor 1908, zhvilloi punimet Kongresi i Manastirit, i njohur ndryshe dhe si Kongresi i Abesë apo Kongresi i Alfabetit të Shqipes, një ngjarje që vlerësohet si një nga gurët shënues më të spikatur në udhëtimin historik kombëtar të popullit shqiptar dhe pazgjidhshëm me të, në udhëtimin historik kombëtar të shqipes. Me këtë kongres, me ecurinë e suksesshme të punimeve dhe me vendimet e rëndësishme që ai mori, lidhet drejtpërdrejt emri i Mid’hat Frashërit, i cili u zgjodh njëzëri kryetar i tij nga 32 delegatë me të drejtë vote, që kishin dalë nga një përfaqësi me 50 personalitete nga të gjithë trojet ku flitej shqip e ku luftohej për shqipen e mëvetësimin kombëtar. Ishte vetëm 28 vjeç atëherë, por kishte mbi shpinë një përvojë 12-vjeçare në luftën për realizimin e programit të Rilindjes Kombëtare, në ballë të së cilës ishin identifikuar si figurat më të shquara të saj dy ungjërit e tij, Samiu, Naimi si dhe vetë i ati, Abdyli (Kujtojmë këtu se i ungji i tij, Sami Frashëri, ishte vetëm 29 vjeç, kur u zgjodh kryetar i Shoqërisë së Stambollit, ndryshe i “Shoqërisë së të shtypurit shkronja shqip” dhe që hartoi alfabetin e kësaj shoqërie dhe që i gdhendi vetë shkronjat e këtij alfabeti në plumb.). Veprimtaria e mëvonshme e M. Frashërit, sidomos ajo e periudhës së Paskongresit dhe e viteve të Pavarësisë, ndjek këtë hulli, duke u zbuluar përmes ndihmesave të çmuara në të gjithë jetën kulturore, shoqërore e politike të vendit. Studiuesi Uran Butka shkruan se “Vepra e Mid’hat Frashërit është në përputhje me formimin intelektual, jetën e tij të jashtëzakonshme dhe çështjet madhore të botës shqiptare, ballkanike e më gjerë, ndaj edhe personaliteti e vepra mid’hatiane për nga vlerat, problematikat, shtrirja dhe vizioni janë të përmasave evropiane. Mid’hati jetoi dhe veproi në katër periudha të rëndësishme të historisë së kombit tonë, në atë të Rilindjes, Pavarësisë, Luftës së Dytë Botërore dhe të Pasluftës, duke qenë edhe protagonist, edhe kronikan i tyre.”

MID’HAT FASHËRI U RRIT MES LIBRAVE E NJERËZVE TË DITUR

Mid’hat Fashëri u formua qysh herët. Ai u rrit mes librave e njerëzve të ditur dhe pohon vetë se në moshën 12-13 vjeç kishte mësuar histori e gjeografi me të ndjerin babanë e tij, Abdylin, kishte studiuar stilistikë e poetikë nga Naim Frashëri, se ishte thelluar në gramatikë nën kujdesin e Sami Frashërit dhe se ishte njëkohësisht një autodidakt i jashtëzakonshëm: lexonte, studionte dhe përkthente qysh në fëmijëri, në gjuhët persisht, turqisht, arabisht, greqisht, gjermanisht dhe frëngjisht. Kurse në moshën 17-vjeçare, ai themelon bibliotekën vetjake me emrin Lumo Skëndo (pseudonim që do të përdorej prej tij gati në të gjithë kontributin shkencor e kulturor), “të cilën e pasuroi dhe e rriti çdo ditë të jetës së tij. Librat ishin miqtë e tij, dashuria e tij, gëzimi i tij, pasuria e tij, jeta e tij”. Librat e kësaj, biblioteke, që shkonin në rreth 40.000 vëllime, sot janë pjesë e pasurisë librore të Bibliotekës Kombëtare të Shqipërisë. Gjithnjë, sipas Uran Butkës, Mid’hat Frashëri “hynte në portat e Shqipërisë në prag të shekullit të 20-të: si rilindës, misionar dhe shkencëtar. Mandej, për një gjysmë shekulli, ky shërbestar i Shqipërisë shfaqet dukshëm si veprimtar i pavarësisë, burrë shteti, mendimtar elitar, diplomat, politikan, ekonomist, analist, lëvrues e studiues i gjuhës shqipe, autor tekstesh shkollore, publicist, shkrimtar, historian, gjeograf, sociolog, eseist, përkthyes, kritik, psikolog, edukator, biograf, bibliograf, librar, kronikan, antikuar i botimeve të vjetra shqipe, lider i nacionalizmit shqiptar, apostull i shqiptarizmës, kampion i kulturës shqiptare. Një figurë poliedrike me një prodhimtari të jashtëzakonshme në gjuhën shqipe dhe gjuhë të huaja, në kulturën shqiptare dhe në atë evropiane.”  

MID’HAT FRASHËRI PARADIGMA E GJUHËS SHQIPE

Në kuadrin e një parashtrimi të shkurtër, po ndalemi te një nga komponentet më të rëndësishme të veprës së tij 50-vjeçare, te paradigma e gjuhës shqipe. Theksojmë këtu se, vitet e fundit, studimi i veprës së Mid’hat Frashërit është lehtësuar ndjeshëm. Nga 13 vëllimet e planifikuara për botim më lëndë të përzgjedhur nga vepra dhe ndihmesa e tij e shumëfishtë, janë botuar deri tani (24 tetor 2014, V. M.) 3 vëllimet e para. Janë botuar, gjithashtu, 2 vëllime të revistës “Dituria” (me lëndë nga vitit 1909 -1929), drejtues i së cilës ka qenë ai vetë, si dhe janë botuar katër vëllime të “Kalendarit kombiar”, revistë të cilën e themeloi dhe e drejtoi K. Luarasi e K. Trebicka dhe në të cilën Mid’hat Frashëri botoi shumë shkrime. Lëndë të bollshme nga ndihmesa e këtij personaliteti sjellin edhe 11 vëllime të revistës “Albania” të F. Konicës (botuar kohët e fundit), bashkëpunëtor i së cilës ai qe (në këtë revistë, në moshën 17-vjecare ai boton artikullin e parë “Fe ç’është, komb ç’është?”). Po kështu, mundësitë e kontakteve të tjera me produktin e shkruar mid’hadian (fjala vjen, me materialet në Arkivin Qendror të Shtetit apo me ato në fondin ruajtës të Bibliotekës Kombëtare) sot janë shumë të mëdha. Studiuesi Xh. Lloshi, në ditën e promovimit të dy vëllimeve të revistës “Dituria” shkruan, me të drejtë se “Na është lehtësuar ndjeshëm puna jonë, mund të japim më shumë duke kursyer kohë të çmueshme, na është krijuar mundësia për ta rrokur menjëherë në pamje të plotë një degë të rrjedhës së kulturës sonë dhe jo vetëm t’i kemi edhe më të dokumentuara kërkimet tona, por po ta thosha me fjalë të tjera, na është pakësuar padituria jonë për trashëgiminë e së kaluarës. Për dobinë e veçantë të këtyre ribotimeve të përmbledhura, dëshiroj të vë në dukje, se ato na mundësojnë edhe të bëjmë gjetje të reja.” Kjo shumësi burimesh referimi e kontaktimi bën që Mid’had Frashëri, tashmë, të shihet në plotërinë e vlerave dhe të kapërcehet ajo gjendje, për të cilën studiuesi Emil Lafe thekson se “Për shkak të biografisë së tij politike në vitet e Luftës II Botërore dhe të vështirësisë së gjetjes së shkrimeve të tij, Lumo Skëndoja është përmendur e vlerësuar pak (kryesisht si kryetar i Kongresit të Manastirit, 1908).” Paradigma e gjuhës shqipe është përbërës organik i veprës së Mid’hat Frashërit. Duke iu referuar botimit të Palok Daka, Bibliografi retrospektive e gjuhësisë dhe onomastikës shqiptare 1879–1944. I, II, III (1879–1921). Akademia e Shkencave e RPS të Shqipërisë, Instituti i Gjuhësisë dhe i Letërsisë, Tiranë, 1984, 926 f., vërejmë se aty përmenden 35 artikuj të M. Frashërit të shkruar në një periudhë prej 41 vjetësh (1897–1938) që lidhen drejtpërdrejt me gjuhën shqipe, si dhe 8 artikuj ku përmendet vepra e veprimtaria gjuhësore e tij.” 

MID’HAD FRASHËRI E SHEH GJUHËN SHQIPE PARËSORE PËR EKZSITENCËN E KOMBIT SHQIPTAR

Në këta artikuj trajtohen çështje të ndryshme teorike e praktike të gjuhës amtare apo për gjuhën amtare: 1. Mid’had Frashëri e sheh gjuhën shqipe parësore për ekzsitencën e kombit shqiptar, si tipar themelor të tij. Në moshën 19-vjeçare, në artikullin “Po humbasim”, botuar në Kalendarin kombiar, shkruan se “Të rrojturit e njeriut s’është vetëm me të ngrënë e me të pirë, si e kafshëve; një komb nuk rron si një kope dhensh! Duhet që njerëzia të ketë bashkim, vetëdijë që është një komb, të ketë gjuhën, me një fjalë, që çdo njeri i një kombi, të thotë: jam një copëz nga kombi im! Të gjithë duam dhe dëshirojmë një gjë: të shkojmë vëllazërisht në mes tonë, të jemi gati të vdesim për mëmëdhenë, të përpiqemi për mbrothësitë e mëmëdhetarëve dhe të gjuhës sonë.”  

2. Atë e shqetëson qëndrimi i shumë shqiptarëve në Turqi, të cilët kanë harruar gjuhën e nënës, gjuhën e të parëve, shqipen. Dhe pasi analizon gjendjen e vendit (të Shqipërisë) në fund të shekullit XIX po në këtë artikull (Po humbasim), shkruan se “Tani të shohim qysh jemi buzë rripës dhe po humbasim. Një komb duhet të ketë gjuhën e të jetë i qytetëruar, se ashtu si egërsisë dhe pa qytetari e dituri, nuk rron dot për shumë kohë. Gjuhën po e humbasim: më çdo vend të Turqisë e të fqinjëve tanë gjejmë me mijëra njerëz, që janë shqiptarë, po s’dinë gjuhën e mëmëdheut. Në tufë shqiptarët dalin jashtë mëmëdheut, martohen në vende të huaja dhe djemtë e tyre, sado që të rrojnë, zihen të vdekur për Shqipërinë! Të mendohemi, pra, a është pun’e mirë kjo që bëjmë? Është punë e pëlqyer të kemi djem, që të mos dinë gjuhën dhe kështu të humbasin vetijat e kombit tonë? Duke vajtur kështu, do të vijë një dit’ e zezë që të harrojmë fare këtë gjuhë të bukur dhe të mos quhemi më shqiptarë; do të humbasim si komb, sado që të jemi të gjallë si njerëz.”

3. M. Frashëri e vlerëson lart “Shoqërinë e Stambollit”, e quajtur ndryshe “Shoqëria e të Shtypurë Shkronja Shqip”, e cila u kthye në institucion kombëtar për të ardhmen e shqipes, për shkrimin e saj me një alfabet të vetëm e në përputhje me veçoritë e saj fonetike e fonologjike. Ai shkruan për misionin e rolin e kësaj shoqërie, krijuar një vit pas Lidhjes Shqipatre të Prizrenit: “Tek bëheshin mbledhjet në Shqipëri dhe Lidhj’ e Prizrendit, më 1879 u bë dhe një shoqëri në Stamboll. Kjo shoqëri e vogëlë, kryesuar prej Sami Frashërit, vëllaj m’i vogël i Naimit, dhe këshillonjët e së cilës’ ishin: Vasa Pasha, Jan Vretua etj., u krijua për të hedhur themelet e mësimit të gjuhës’ sënë, dhe për të gjetur një palë shkronja me të cilat të shkruhet lehtë gjuha shqip.”

MID’HAD FRASHËRI DHE SHKRIMI I SHQIPES

M. Frashëri thekson se shkrimi i shqipes në mesin e dytë të shekullit XIX, nuk ishte nevojë, ishte domosdoshmëri. Nga artikulli “Shoqëria e Stambollit” po shkëputim pjesën hyrëse të Kanonizmës (Kanonizmë e Shoqërisë së të shtypurë shkronja shqip) ku, ndër të tjera thuhet se “xhdo komp, që nukë ka shkruarë gjuhën e vet, edhe s’ka shkronja ndë gjuhët të vet, është ndë të errët dhe barbar. Edhe Shqipëtarët, tue me mos shkruarë gjuhën e tyre, dhe tue mos pasurë shkronja ndë gjuhët të tyre, kështu gjendenë; edhe pandohma e shpresa këtu e tri mijë vjet më parë (sa që mund të ngjitet istoria) që të ndritoheshinë dhe qytetëroneshinë me gjuhët të fqinjet e të huajve, u dëftye e kotë, edhe trimëria e të miratë, që kanë derdhurë gjer mbë sot, fëqinjet e të huajet u kanë vëjejturë, edhe për ata vetë ka vaturë dëm. Andaj ata që mendohenë dhe shohënë këtë të madhe të keqe dhe të madhe nevojë të shkruanjënë gjuhënë edhe të kenë shkronja e të këndonjënë ndë gjuhët të tyre. E kështu bënetë shoqëri Shqypëtarësh për të shtypurë shkronja ndë gjuhët shqip, edhe quhetë: Shoqëri e të Shtypurë Shkronja Shqip.”

Produkti dhe veprimtaria e kësaj shoqërie ka qenë me rëndësi të jashtëzakonshme, sepse jo vetëm bëri zgjidhje me vlerë të pamatë për shkrimin e shqipes, por ka një peshë e rol shumë të madh në vetë organizmin e vetë lëvizjes së Rilindjes Kombëtare Shqipatre. Sipas M. Frashërit në artikullin Naim be Frashëri, Jetëshkrim, “Shoqëri e Stambollit zgjodhi një palë shkronja dhe n’atë mot shtypi kanonizmën e saj dhe nj’abetare (Allfabetare e gjuhës shqip, Kostandinopojë 1879, ndë shkronjështypjet të A. Zelicit). Kjo allfabetare, që ka 136 faqe, nga të cilatë vetëm 10 për stërvitje t’abecesë dhe të tjeratë këndonjëtore, është bashkëpunuar prej: I. Vreto, Sh. Sami Frashëri, Pashko Vasa Shkodrani, dhe Koto Hoxhi Qestorati. Këtë abetare nuk mënojmë ta quajmë “e para abetare shqip”, se vërtet është çap i parë q’është hedhur për të shkruar’ e të kënduar gjuhën shqip, dhe për të bërë këtë gjuhë një veglë të gjallë si gjithë të tjerat; veç kësaj, shkronjësit janë përpjekur të shkrojnë në gjuhë fjeshtë shqip, pa përzjerë fjalë të huaja.”

M. Frashëri tregon vështirësitë që haste përhapja e abetares së Shoqërisë së Stambollit. Mjafton të citojmë një pjesë nga artikull Naim be Frashëri, Jetëshkrim, për të parë qëndrimin kontradiktor të vetë sulltanit ndaj kësaj abatereje (Kujtojmë se në të gjithë Perandorinë Otomane, vetëm shqipja ishte ndaluar me ferman sulltanr që të shkruhej.): “N’ata vite qeverija tyrke akoma s’kish thonj të mëdhenj dhe mledhj’ e shoqërisë bëhesh pa nonjë rrezik si dhe të shtypurit e abetaresë. Le mos harrojmë dhe këtë se, një cop abetare lidhur e arosur bukur, j’u dha Sulltanit me anë të një pushkëtari (silahshori) shqiptar. Sulltani pyeti pushkëtarin në dinte t’i këndonte ato shkronja, dhe mbi përgjigjen vërtetonjëse të këti, Për një javë, tha mbreti, të shohim kush e ka për të kënduar më mirë, ti a unë! Shqiptarët u gëzuan tepër kur mësuanë këto fjalë, me të cilat Sulltani rrëfente dashuri për mësimin e gjuhësë shqip. Por pa shkuar shumë ditë mësuan se, ay vetë Sulltan që kish thën’ ato fjalë mjaltore, paskish dhën’ urdhër në postat e në gjymrykët që të mos lenë të shkojë as një libër shqip, po t’i zënë! Gjithënjë kështu është politik’ e Tyrkut.”

Madje jo rrallë M. Frashëri përmend gjendjen e shqipes në kohën e Turqisë. Ai shkruan se “Na ish ndaluar dhe ushqimi i mendjes. Gjuha shqip ish jasak! Pse? Se kështu u donte qejfi! S’na linin të këndonim shqip, s’na linin të shkruanim shqip, s’na linin shkolla shqip! Ai që kish një libër shqip, e fshihte në vrima dhe dridhej se mos ia zinin e ta hidhnin në burg. E shoqja s’guxonte t’i shkruante kartë shqip burrit, se trembej nga valiu a nga mytesarifi. Nja dy shkolla të gjora që mezi i kishim, na i kishin mbyllur dhe mësonjësit na i kishin hedhur në burg! Ky ndalim i gjuhës ish një robëri, një robëri e zezë, që s’është parë kurrë gjetkë. Gjithë këto të këqija dhe shumë të tjera, ngjanin se njerëzit s’ishin të zotë që të mbronin të drejtat e tyre; edhe kështu njerëzia rronte në robëri, në një robëri, q’e pushton njeriun dhe e turpëron.”

Aleksandër Çipa/

Unë jam adhurues i gjuhës sime amtare Shqipe, dhe kam disa arsye specifike për mbartjen e këtij adhurimi:

Kur nisa ta artikuloj në fjalët e para, im At, poet i këtij vendi, më zgjodhi disa fjalë të shtrenjta e të shenjta si: shqiptar, atdhe, këngë, poezi, letërsi, mëmëdhe, babë, mëmëzonjë, jashtënesh, etj., etj. Dhe shqipja e vendorigjinës sime Pilur, në këngë e poezi, ishte dhe mbetet më e bukur se çdo bukuri e këtij versioni të folur në ato vise… Kur fitova rrjedhshmërinë e përdorimit të shqipes nisa ta krahasoja atë me të folmen e një vendi fqinj e cila më ish e huaj dhe nuk më arriti dot ta kisha gjuhë të menduari si gjuhën time amtare.

Në kohën e rritjes, rinisë dhe madhimit tim moshor, shqipja mu bë gjuha magjike që më rridhte e rrjedh si veshje e plotë dhe e kadifejtë mendimesh. Adhurimi im për këtë gjuhë, m’u bë detyrë për ta brumosur dhe zotëruar edhe dy djemtë e mi tashmë të mërguar, sepse kjo është ndër gjuhët e rralla në botë që pati martirët e saj në të shkuarën. Rilindësit themelonjës të bukurisë afirmuese të Gjuhës Shqipe, lanë apelin mëtonjës dhe testamental:

” Mblidhmani gjakun! Bëmani bojë, të mësojnë alfabetin fëmijët e Shqipërisë!” Gjuha amtare është vlera e identifikimit tim në botën me shumë gjuhë.

Unë e dua adhurueshëm këtë gjuhë se jo vetëm e mora si trashëgim nga lindësit dhe paraardhësit e mi, por po e mbart si të tillë dhe tek pasardhësit…

Nga Prof. dr. Skender ASANI/

Ideja për të organizuar “Ditët e Alfabetit”, një manifestim ky me karakter kulturor e shkencor, lidhet drejtpërdrejt me misionin e Institutit tonë që si frymëzim ka pikërisht vlerat iluministe, arsimore e kulturore që prodhoi Kongresi i Manastirit, i mbajtur këtu e 116 vite më parë, nga data 14- 22 nëntor 1908. Pikërisht 22 nëntori është zgjedhur jorastësisht edhe si ditë e themelimit të Institutit tonë para 17 viteve, që njëherësh është shpallur edhe festë shtetëtore.

Për të kujtuar këtë Kongres që shënonte fundin e një robërie dhe fillimin e një lirie kombëtare, ne si Institut jemi kujdesur që të risjellim në vëmendjen e brezave të sotëm jehonën e kësaj ngjarjeje të madhe historike që kishte ndodhur në qytetin e Manastirit, aty ku u mblodh ajka e mendimtarëve e veprimtarëve shqiptarë të Rilindjes Kombëtare për të hedhur themelet e një alfabeti që për shqiptarët do të ishte shenja më identidfikuese evropiane.

Me një alfabet latin e të unifikuar, elita shqiptare e asaj kohe synonte të avancojë vetëdijen kulturore dhe të përgatiste shtratin e ngjarjeve të mëdha që do të pasonin me Pavarësinë (1912) dhe me krijimin e infrastrukturës arsimore e kulturore të shtetit shqiptar. Për rrjedhojë vetëm një vit më vonë u themelua Normalja e Elbasanit, kurse në kolinitë e mërgatës shqiptare në Egjypt, Sofje, Rumani, Stamboll, Selanik e gjetiu u botuan dhjetëra revista e libra të shkruara me alfabetin e posaformuar në Manastir.

Një komb nuk është i lirë vetën nëse jeton pa dominimin e të huajve. Një komb është edhe më i lirë kur kulturën dhe vetëdijen kombëtare e zhvillon në harmoni me vlerat dhe standardet që atë komb e bëjnë të qytetëruar. Alfabeti i shqipes është reflektim i qytetërimit perendimor dhe graviteti fushëveprues i këtij alfabeti u zgjerua si në përgatitjen e dokumenteve të administratës shtetërore, ashtu edhe në publikimet me karakter, arsimor, shkencor e artistik.

Tani, pas 116 viteve, kur e kujtojmë Kongresin e Alfabetit, kemi arsye ta kuptojmë më mirë çdo përpjekje që si pikësynim ka zhvillimin e kulturës së shkrimit dhe përhapjen e vlerave letrare e artsitike. Prandaj, jo rastësisht ne sivjet u orientuam në një temë qendrore, e cila duke pasur si pikësim pikërisht avansimin dhe zhvillimin e kulturës së shkrimit, kemi marrë për bazë studimi personalitetin shumdimensional të shkrimtarit Ismail Kadare, një gjeni ky i letrave shqipe i cili vetëm pak muaj më parë ndërroi jetë në Tiranë, por na la trashëgim një veprimtari të begatë letrare.

Studiuesit tanë nga Tirana, Prishtina si dhe nga vendi, përfshi edhe kolegët e Institutit tonë, brenda Ditëve të Alfabetit do të vijnë me qasje interesante dhe të veçanta mbi Ismail Kadarenë, shikuar në disa aspekte.

Jam shumë kurreshtar të ndjek këto kumtesa dhe bashkë me pjesëmarrësit tjerë të hedhim një gurë modest, por të rëndëishëm, në studimet kadareane. Me këtë, Instituti ynë do t’i bashkohet qendrave të tjera albanologjike në Tiranë dhe në Prishtinë, në frymën edhe të marrëveshjeve që i kemi, që me projekte e ide konkrete të ngrejmë nivelin e studimeve letrare, gjuhësore e historike. Në kushtet e një bashkëpunimi të shkëkqyer që tani më disa vite është bërë pjesë e kalendareve tona të përbashkëta, mendoj se edhe figura e shkrimtrait Ismail Kadare do të vazhdojë të na frymëzojë për ide e projekte të reja, të cilët do t’i jepnin emrit dhe veprës së tij një dimension edhe më të gjerë të këndvështrimit.

Ashtu siç ishte Kongresi i Alfabetit një ngjarje përbashkuese në mes veti dhe komunkuese me të tjerët, përfshi fqinjët ballkanas dhe miqtë europianë, janë edhe shkrimtarët e tipit të Kadaresë që letërsisë shqipe i sollën dinamikë tjetër zhvillimi, por duke ndjekur frymën dhe porositë e elitës kulturore shqiptare të para 100 viteve, e cila shkronjat e gjuhës shqipe i bëri tulla për të ngritur monumente të larta të kujtesës sonë kombëtare.