Federata Pan-Shqiptare e Amerikës “Vatra” reagon ashpër ndaj Nenad Vukoviç kryelobistit serb në Washington duke theksuar se “Vatra” do të jetë zëri më i fuqishëm i shtetit të Kosovës në Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe në çdo çast, me çdo mjet e me çdo formë do të denoncojë krimet, gjenocidin e mizoritë serbe në Kosovë. Ndërkombëtarizimi i çështjes së Kosovës në institucionet e shtetit amerikan, ekspozimi i regjimit kriminal, fashist e gjeneocidal serb janë themeli i veprimtarisë sonë diplomatike e patriotike.

Ne i themi rrogëtarëve dhe oborrtarëve të qeverisë serbe se Federata “Vatra” do të vazhdojë të lobojë fuqishëm dhe do të mbrojë me çdo mjet të drejtat legjitime të Dardanisë martire, e cila vuajti nën thundrën e ardhacakëve serbë në tokat autoktone shqiptare.

Prononcime të tilla serbe na motivojnë edhe më shumë që të fuqizojmë dhe më tepër përpjekjet tona kundër makinës vrastare serbe që ende lakmon toka shqiptare në Ballkan. Asnjëherë nuk do ndodhë që Vatra të pushojë lobimin për të drejtat e shqiptarëve të kudondodhur.

Vatra, si gjithnjë vitet e fundit, do bashkëpunojë ngushtë me Kongresin, Senatin, Departamentin e Shtetit dhe Shtëpinë e Bardhë për Kosovën në veçanti e çështjen shqiptare në përgjithësi.

Mekanizmi i Serbisë fashiste sado i sofistikuar të paraqitet, asnjëherë nuk mund t’a ndalin dhe as t’a minimizojnë fuqinë e luftën e “Vatrës” për të drejtat e lirisë e qytetarëve e të atdheut të përbashkët Shqipëri- Dardani dhe viset tjera shqiptare të grabitura me dhunë prej fqinjëve pushtues.

Vatra nuk do të ndalet kurrë.

Rroftë Kombi Shqiptar !

Rroftë Vatra!

Link: https://www.kosovo-online.com/…/belgrade-hired…

Prof. Dr. Sylë Ukshini/

Ribashkimi 34 vjet më parë e krijoi një Gjermani të fuqishme, nga e cila përfitoi jo vetëm BE-ja, por edhe rajoni si dhe Kosova. Mbyllja e çështjes gjermane e determinoi hapjen e çështjes së Kosovës.

Akti historik i bashkimit të Gjermanisë në një shtet të vetëm, që e realizoi një të drejtë të ligjshme të popullit gjerman për vetëvendosje, është një ngjarje e shënuar me rëndësi jo vetëm për kombin gjerman, por edhe në planin ndërkombëtar, sepse i dha një zgjidhje përfundimtare çështjes gjermane, e cila mbretëroi në skenën politike evropiane për dyzet e pesë vjet.

Shqiptarët e Kosovës, të cilët në ato momente po përballeshin me regjimin represiv dhe hegjemonist të Millosheviqit, e shihnin me simpati realizimin e së drejtës së popullit gjerman dhe kishin shpresë se sikur rënia e Murit të Berlinit, që e shënoi mbylljen e çështjes gjermane, edhe bashkimi i këtij shteti të fuqishëm evropian do të krijonte mundësi për hapjen e çështjes së Kosovës. Nëpërmjet bashkimit të rifituar kombëtar, elita politike gjermane dëshironte t’i shërbente paqes në botë dhe njëkohësisht të çonte përpara idenë e bashkimit të Evropës: “Nga toka gjermane do të dalë në të ardhmen vetëm paqe. Jemi të ndërgjegjshëm për faktin se pacenueshmëria e kufijve dhe respektimi i integritetit territorial dhe të sovranitetit të të gjitha shteteve në Evropë përbëjnë një kusht themelor për paqen”, zotohej Kohli në komunikim me liderët e shteteve evropiane.

Këto zotime të lidershipit gjerman ishin të domosdoshme për të krijuar besimin e vendeve fqinje, të cilat kishin frikë nga “instinktet e vjetra” pas bashkimit të dy shteteve gjermane. Ishin vetëm SHBA-ja me presidentin George H. W. Bush që i dhanë mbështetje të menjëhershme të drejtës së gjermanëve për vetëvendosje dhe ribashkim, përderisa liderët e shteteve evropiane u treguan të rezervuar. Kishte frikë se Gjermania e ribashkuar mund të kërcënonte ekuilibrat dhe sigurinë e Evropës. Mbi të gjitha, ky ishte preokupimi i Francës dhe i Britanisë së Madhe në reflektimet e tyre fillestare të rezervuara ndaj ribashkimit gjerman.

A do të ndryshonte politika e jashtme gjermane pas ribashkimit, ishte pyetja kryesore që preokuponte para së gjithash vendet fqinje të Gjermanisë. Kjo ishte arsyeja përse shteti i bashkuar gjerman hezitonte të merrte drejtues në politikën evropiane edhe pse kjo i kërkohej vazhdimisht nga aleatët evropianë dhe amerikanë, sidomos pas shpërthimit të luftërave në hapësirën e ish-Jugosllavisë. Jo rastësisht edhe sot Gjermaninë e quajnë “një supremaci të pavendosur”. Në këtë mes edhe sot mbetet i shënuar roli i ministrit të Jashtëm federal, Hans Ditrich Genscher, i cili një vit pas bashkimit e hodhi hapin e madh të veçuar në politikën e jashtme, duke e mbështetur dhe njohur shpalljen e pavarësisë së Sllovenisë dhe Kroacisë. Një hap që u kritikua si nga OKB-ja ashtu edhe nga vendet e tjera evropiane, pasi që kjo njohje u konsiderua e nxituar dhe që çoi në përshpejtimin e shpërbërjes së Jugosllavisë. Në Evropë, sidomos në Francë dhe në Britani të Madhe, kishte rezerva të mëdha nëse duhej ta mbështeste Evropa këtë hap.

Në librin e saj “Historia e Jugosllavisë në shekullin e 20-të”, historiania gjermane e Evropës Juglindore Marie-Janine Calic, shkruan: “Gjermania mbështeti aspiratat e pavarura të republikave të Sllovenisë dhe Kroacisë, ndërsa sekretari i përgjithshëm i OKB-së, si qeveritë në Londër, Paris dhe Uashington, mbrojti ruajtjen e Jugosllavisë”.

Në kontrast me homologët e tij evropianë, Genscheri mori mendimin “që në pranverën e vitit 1991”, se pavarësia e Sllovenisë dhe Kroacisë ishte një akt ligjor legjitim.

Edhe pas më shumë se tri dekadash, legjenda vazhdon se Gjermania e inicioi ose madje e shkaktoi shpërbërjen e Jugosllavisë përmes njohjes “së parakohshme” ose “të nxituar” të Sllovenisë dhe Kroacisë më 1991.

Pavarësisht këtyre ndryshimeve, kritikat nga pala franceze dhe ajo angleze vazhduan, madje duke e akuzuar qeverinë Kohl-Genscher se ishte e përgjegjshme për shkatërrimin e Jugosllavisë dhe për luftërat që shpërthyen atje, për shkak të “veprimit të nxituar”. Debati ishte shumë i nxehtë edhe në Gjermani, ku Partia Socialdemokrate (SPD) ishte gjithashtu në mbështetje të “shpëtimit të Jugosllavisë”. Në mesin e ekspertëve gjermanë akoma nuk ishte formësuar saktë çështja e zgjidhjes së çështjes së Kosovës dhe të komuniteteve të tjera në Jugosllavi, megjithëse vetëvendosja nuk përjashtohej nëse realizohej me mjete paqësore.

Gjermania dhe Kosova

Me gjithë kritikat nga pala franceze e ajo angleze patën efekt, sepse Qeveria Kohl-Genscher, duke e ndier peshën e akuzave se ishte përgjegjëse për shkatërrimin e Jugosllavisë, madje edhe për luftërat në Jugosllavi, filloi të ndiqte një kurs më të rezervuar në rastin e Kosovës dhe gjatë gjithë viteve të nëntëdhjeta pozicioni i saj u akomodua brenda linjës së BE-së dhe të SHBA-së dhe kërkimi i zgjidhjeve në kontekstin multilateral. Në këtë kontekst Boni e mbështeti iniciativën e Bashkësisë Evropiane për krijimin e kushteve të njohjes së shteteve të reja. Komisioni Badinter, nën drejtimin e konstitucionalistit francez, Robert Badinter, dhe më pas konferencat e Hagës dhe Londrës, forumet multilaterale përmes të cilave diplomacia gjermane bëri përpjekje ta shtynte për zgjidhje edhe çështjen e Kosovës, e cila për shkak të luftërave në Kroaci dhe Bosnjë kishte rrëshqitur në periferi.

Paralelisht me këtë, diplomatët gjermanë, siç dëshmojnë edhe dokumentet e Arkivit Politik të Ministrisë së Jashtme Gjermane në Berlin, e ndiqnin me vëmendje situatën në Kosovë. Sipas një raporti të Ambasadës Gjermane nga Beogradi në dhjetor të vitit 1991, diplomati gjerman dr. Schmitt gjatë një vizite zyrtare në Kosovë kishte zhvilluar një bisedë me Ibrahim Rugovën, asokohe kryetar i LDK-së, por që konsiderohej lider i shqiptarëve të Kosovës. Në raportin e tij diplomati gjerman pohon se Rugova kishte deklaruar se në rast se Jugosllavia vazhdon të ekzistojë, Kosova duhet të bëhet një republikë e barabartë. Por, po ashtu kishte deklaruar se në rast se kufijtë brenda Jugosllavisë ndryshojnë sipas parimeve etnike, Kosova dëshiron një bashkim me pjesët e populluara me shqiptarë në Malin e Zi dhe në Maqedoni. Sipas raportit të Ambasadës Gjermane në Beograd, Rugova kërkonte një shtet të pavarur shqiptar, në rast të shpërbërjes totale të Jugosllavisë. Sipas raportit, ai nuk kishte kundërshtime themelore ndaj ndarjes së Kosovës veriore me Serbinë, por nënvizonte se vetëm një komunë, Leposaviqi, kishte një shumicë serbe. Rugova gjithashtu shprehu se në një Kosovë të pavarur do të jepeshin të drejta për pakicat dhe “eksterritorialitet për manastiret serbe”.

Diplomati vuri re se shumica e bashkëbiseduesve në Prishtinë e konsideronin bashkimin e Kosovës me Shqipërinë “të dëshirueshëm”, pavarësisht vështirësive ekonomike që kishte Shqipëria në atë kohë. Ai citoi se askush në Jugosllavi nuk mendon në terma ekonomikë, duke theksuar se problemet ekonomike të Shqipërisë ishin të përkohshme.

Në raport diplomati gjithashtu e përshkruan takimin dhe bisedën me publicistin Veton Surroi, i cili kishte theksuar nevojën për ndërkombëtarizimin e çështjes së Kosovës, por kishte shprehur mendimin se opsioni paqësor e kishte lënë çështjen shqiptare “jashtë lojës”. Ai gjithashtu sugjeroi se me krijimin e shteteve të reja kombëtare në Evropë, si Ukraina, në fund të këtij procesi do të formohej edhe një Shqipëri e bashkuar.

Pavarësisht këtij interesimi të shtuar të diplomacisë gjermane, lufta në Kroaci dhe në Bosnjë bëri që interesimi për Kosovën të binte gradualisht.

I vetmi angazhim ishte ai i diplomatit të njohur gjerman Geert-Hinrich Ahrens, i cili mbeti për disa vjet negociatori kryesor për Kosovën në konferencat për ish-Jugosllavinë në vitet 90. Nga viti 1991 deri më 1996, Ahrens ishte i vetmi diplomat që po bënte përpjekje për të hapur shtegun për negociata politike për adresimin e statusit, por pa sukses.

“Për bashkësinë ndërkombëtare qëllimet e shqiptarëve atëherë ishin të papranueshme. Një qëllim ishte ‘Shqipëria e Madhe’, bashkimi i Shqipërisë me Kosovën, tjetri ‘Kosova e Madhe’ duke përfshirë aty zonat maqedonase dhe ato serbojugore, dhe qëllimi i tretë pavarësia e Kosovës, ajo çfarë kemi tani. Por të gjitha këto ishin të panegociueshme, sepse ishte një ligj i padiskutueshëm i konferencave, që nuk lejohet të ketë asnjë ndryshim kufijsh. Prandaj u thosha shqiptarëve, që ne mund të negociojmë vetëm mbi bazën e asaj që më lejohet të negocioj”, kujton Ahrens.

Ai po ashtu thekson se Rugova, atëherë udhëheqësi i padiskutueshëm i shqiptarëve, kishte dy parime të patundshme: Kurrë më nën Serbinë, të paktën të arrihej pavarësia dhe tjetra që kjo të arrihej vetëm paqësisht. Mbi këtë bazë mund të negociohej diçka dhe Ahrensi gjatë shumë viteve negociimi përpiloi një plan për qasjen me tri faza. Së pari të bëhej diçka për gjendjen e rëndë të të drejtave të njeriut në Kosovë atëherë. E dyta ishte që të arrihej një lloj normalizimi në disa sektorë, duke filluar me arsimin, pra shkollat, universitetin. Dhe e treta do të ishte statusi, pra cila do të ishte e ardhmja e Kosovës.

Diplomatit gjerman e pranon se ishte shumë e vështirë të negociohej, për më tepër për faktin se brenda bashkësisë ndërkombëtare dhe vetë në konferencat e Jugosllavisë nuk kishte ndonjë interes për çështjen shqiptare. Dhe kur Grupi i Kontaktit, me Marrëveshjen e Dejtonit arriti të jepte një zgjidhje për Bosnjë-Hercegovinën, vendet anëtare të BE-së nxituan të njihnin Jugosllavinë e mbetur të Millosheviqit, ndërkohë që në Kosovë po mbretëronte një situatë e aparteidit dhe e pastrimit të heshtur etnik. Si rrjedhojë, vetëm në Gjermani konsiderohej se kishin kërkuar strehim politik mbi 160 mijë kosovarë.

Lufta dhe intervenimi i NATO-s

Përjashtimi i Kosovës në Dejton konsiderohet si ora e lindjes së Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës (UÇK) dhe e radikalizimit shkallë-shkallë të situatës në Kosovë. Në këtë situatë erdhi deri te riaktivizimi i Grupit të Kontaktit për Ballkanin dhe te miratimi i një sërë rezolutash të Këshillit të Sigurimit të OKB-së, të cilat megjithatë dështuan të realizoheshin nga Beogradi. Dështimi i Misionit të OSBE-së në Kosovë, që u vulos me masakrën e Reçakut, e cila në Perëndim solli në kujtesë imazhet e masakrave në Bosnjë, solli angazhimin më të vendosur të NATO-s rreth luftës në Kosovë. Konferenca e Rambujesë (shkurt-mars 1999) ishte përpjekja e fundit për gjetjen e një zgjidhjeje diplomatike për Kosovën. Por, Rambujeja erdhi shumë vonë, deri atëherë kishin ndodhur shumë gjëra, shumë njerëz kishin humbur jetën. Për më tepër, Millosheviqi ishte i interesuar vetëm për një zgjidhje finale në Kosovë, që nënkuptonte dëbimin e tyre nga Kosova sipas metodave të përdorura mes dy luftërave botërore. Në këtë kuptim, ministri i atëhershëm i Jashtëm gjerman, Joschka Fischer, në memoaret e tij shkruan se “politika e Millosheviqit nga viti 1989, pothuajse deri në detaj ishte identike me dokumentin nacionalist të Vasa Çubrilloviqit, i cili u hartua me 1937 në Beograd… Por, Milosheviqi dukej se kishte harruar se Evropa nuk jetonte më në vitin 1937, porse kishte arritur në vitin 1999 dhe se bazohej në vlera krejtësisht të tjera”. Dështimi i Rambujesë la hapur vetëm një opsion, intervenimin ushtarak të NATO-s kundër caqeve ushtarake serbe.

Thyerja e tabusë

Më 24 mars 1999, intervenimi i NATO-s në luftën e Kosovës u bë realitet. Forcat ajrore të NATO-s goditën pozicionet ushtarake serbe. Në këtë luftë, për herë të parë që nga përfundimi i Luftës së Dytë Botërore, po merrte pjesë edhe ushtria gjermane. Pasi Gjermania e mbante presidencën e radhës të BE-së, kancelari Gerhrad Shreder mbajti një fjalim të shkurtër në televizionin gjerman, ku ai nënvizoi dhe arsyetoi domosdoshmërinë e aksionit ushtarak, se përse ai ishte i pashmangshëm, se Gjermania ishte përfshirë dhe shpjegoi synimet e aksionit ajror të NATO-s. Gerhard Shrederi nuk iu shmang as thyerjes historike të tabusë, e që nënkuptonte pjesëmarrjen e ushtarëve gjermanë në këtë fushatë ajrore: “Qeveria federale nuk e ka pasur të lehtë të marrë këtë vendim, së fundi, për herë të parë pas Luftës së Dytë Botërore ushtarët gjermanë janë të angazhuar në aktivitet luftarak”, theksoi Shreder.

Fjalimi i kancelarit gjerman përfundoi me fjalët tejet të qarta për përgjegjësinë e Millosheviqit, si për fillimin e ashtu edhe për përfundimin e kësaj lufte.

Pjesëmarrja e Bundesverit gjerman në një operacion ushtarak, në luftën e Kosovës, ishte një komponent qenësor i vetëpërmbajtjes së parimeve të jashtme dhe të sigurisë së Gjermanisë gjatë katër dekadave, respektivisht qëndrimi se ushtarët gjermanë nuk duhet të dërgohen në luftë, më në fund u braktis. Ministri i Jashtëm gjerman, Joshka Fisher, ishte figura kyç në luftën e Kosovës dhe një nga mbrojtësit e zjarrtë të mbrojtjes së të drejtave të njeriut “edhe me mjete ushtarake, në rast nevoje”, duke e kundërshtuar fundamentalizmin e të gjelbërve se një hap i tillë po “militarizonte politikën e jashtme”.

Po kështu, edhe pas luftës, roli gjerman ishte domethënës në përcaktimin e statusit final të Kosovës. Ishte Gjermania ajo që vuri në lëvizje Grupin e Kontaktit që të merrej me çështjen e adresimit të statusit final të Kosovës. Dhe ishin parimet e miratuara nga Grupi i Kontaktit në nëntor të vitit 2005, linjat mbi të cilat edhe i dërguari i OKB-së, Martti Ahtsaari, kërkoi zgjidhjen politike mes palës kosovare dhe asaj serbe në bisedimet e Vjenës. Dhe vetëm pas refuzimit rus dhe luhatjes së disa vendeve të BE-së për ta miratuar Planin e Ahtisaarit në Këshillin e Sigurimit, bisedimet e ardhshme 120-ditore për statusin e Kosovës do të drejtohen sipas propozimit të Gjermanisë prej një trojke të përbërë prej ndërmjetësuesish të BE-së (Ischinger), të SHBA-së (Wisner) dhe të Rusisë (Harchenko). Pas dështimit edhe të kësaj nisme, çështja e shpalljes së Pavarësisë së Kosovës duhej të ndodhte brenda propozimit të Planit Gjithëpërfshirës të Ahtisaarit.

Gjermania, e cila para 17 vjetësh kishte njohur pavarësinë e Sllovenisë dhe Kroacisë, me çka e njohu fillimin e shpërbërjes së Jugosllavisë si realitet politik, ishte ndër shtetet e para evropiane që njohu shtetin e Kosovës, shtetin e shtatë të krijuar nga ish-shteti shumëkombësh jugosllav. Ministri i atëhershëm i Jashtëm i Gjermanisë, Frank-Walter Steinmeier (SPD), e përshkroi shpalljen e Pavarësisë të dielën si fundin e një procesi të gjatë dhe të vështirë të shpërbërjes së ish-Jugosllavisë. Me këtë vendim Gjermania ndjek shembullin e Shteteve të Bashkuara, Francës, Britanisë së Madhe dhe shumë vendeve të tjera.

Njohja e Kosovës, po ashtu, ishte një dëshmi e vullnetit dhe e rritjes së rolit të politikës së jashtme gjermane në Evropë.

Pesë momentet e angazhimit gjerman

Pas etablimit të marrëdhënieve dypalëshe në periudhën nga viti 2008, Gjermania, sidomos nga viti 2011 nga MPJ e Kosovës ishte projektuar si partner strategjik dhe adresën e rëndësishme politike në rrugën evropiane, ashtu si edhe për shtetet e tjera të Evropës Juglindore.

Me këtë rast duhet veçuar pesë momente të angazhimit gjerman:

Momenti i parë na kthen në vitin 1999, kur Gjermania për herë të parë pas Luftës së Dytë Botërore merr pjesë në një aksion ushtarak jashtë kufijve të saj. Madje edhe pa një vendim paraprak të Këshillit të Sigurimit të OKB-së, duke pasur si objektiv evitimin e katastrofës humanitare dhe ndalimin e dëbimit dhe vrasjeve masive të shqiptarëve të Kosovës.

Momenti tjetër përcaktues ishte kur kancelarja Angela Merkel e vizitoi Beogradin në gusht të vitit 2011 dhe Prishtinën në dhjetor të po të njëjtit vit, ku për herë të parë propozoi hapa konkretë për normalizimin e marrëdhënieve ndërmjet Republikës së Kosovës dhe Republikës së Serbisë. Merkeli, me pozicionin dhe vendosmërinë e saj, ia dha mesazhin e qartë presidentit të atëhershëm serb, Boris Tadiq, se nuk do të tolerohej ndarja e Kosovës dhe se as nuk do të tolerohet rikthimi i rajonit në situatat e ngjashme si të dhjetëvjeçarit të fundit të shekullit XX, dhe se çfarëdo destabilizimi i Kosovës, do të jetë ndëshkues për perspektivën evropiane të Serbisë. Kancelarja gjermane së këndejmi dëshmoi lidership të vërtetë në drejtimin që duhej të merrte BE-ja në përmbylljen e suksesshme të stories kosovare dhe qëndrimit të vendosur në raport me Serbinë.

Momenti i tretë pa dyshim është angazhimi i Qeverisë Federale të Gjermanisë në Kosovë që nga paslufta e këndej. Sipas shënimeve zyrtare, Berlini zyrtar ka mbështetur Kosovën me qindra milionë euro, në kuadër të bashkëpunimit ndërshtetëror në fusha të ndryshme. Në këtë frymë, Ministria Federale për Bashkëpunim Ekonomik dhe Zhvillim dhe Ministria e Punëve të Jashtme që në tetor të vitit 2013 ka bërë zotimin e dy milionë eurove për projekte zhvillimore në veri të Kosovës, si dhe përkrahjen e procesit të normalizimit të marrëdhënieve Kosovë-Serbi.

Momenti i katërt me rëndësi mbetet një qëndrim i tillë, i cili u demonstrua me vendosmëri edhe gjatë Konferencës së Berlinit (gusht 2014), kur Gjermania jo vetëm që e renditi Kosovën si të barabartë në tryezën e samitit, por përfundimisht dëshmoi se mbetet njëri nga aktorët kyç për integrimin evropian të rajonit të Ballkanit Perëndimor. Dhe pikërisht për këtë arsye, Konferenca e Berlinit është dëshmi jo vetëm e një roli të ri të diplomacisë gjermane, por edhe një përgjegjësi e re ndërkombëtare e këtij shteti për krijimin e stabilitetit dhe të perspektivës evropiane për shtetet e Ballkanit Perëndimor.

Momenti i pestë është po ashtu nisma franko-gjermane e vitit 2022, e cila arriti një lloj finalizimi problematik me Aneksin e Ohrit (mars 2023). Por, duhet pranuar se pas daljes së Britanisë së Madhe nga BE-ja, simfonia e politikës së BE-së në raport me Kosovën ka pësuar rënie vit pas viti. Ky angazhim gjerman ka marrë goditje vendimtare nga Serbia me rastin e sulmit ushtarak në Banjskë, vetëm pak muaj pas Ohrit dhe deri më tani Berlini dhe Parisi zyrtar nuk kanë arritur të ndërmarrin ndonjë qëndrim konkret ndaj Serbisë. Për më tepër, Beogradit, me letrën e ish-kryeministres Bërnabiq, i është njohur “ekuivalenti gjerman” i viteve 1970, respektivisht e drejta e konstatimit të Marrëveshjes së Ohrit.

Por, pa dyshim, qëndrimi i Gjermanisë për të mos e përkrahur kërkesën e Kosovës për anëtarësim në KiE, edhe pas goditjes që mori në Banjskë, ishte një hap i pabalancuar i diplomacisë gjermane, natyrisht edhe i politikës së BE-së. Ky qëndrim minoi jo vetëm besueshmërinë e të gjitha proceseve evropiane të bazuara në merita, por i dha edhe një goditje të rëndë vetë Marrëveshjes së Ohrit, e cila edhe ashtu po kontestohej nga Serbia. Për më tepër, dështimi i anëtarësimit të Kosovës në Këshill të Evropës është një amnisti e pajustifikueshme për Serbinë për gjuhën dhe sjelljen agresive që ka manifestuar ndaj Kosovës, e cila kulmoi me rastin terrorist në Banjskë. Dhe kjo qasje asimetrike ndaj Kosovës kulmoi me njohjen e pasaportave paralele dhe ilegale të qendrës koordinuese serbe. Një vend serioz, siç është Gjermania, nuk mund të njohë edhe pasaportat e shtetit të Kosovës dhe pasaportat serbe, ku Kosova konsiderohet si pjesë e Serbisë. Prandaj, Gjermania duhet ta rishikojë këtë vendim të njëanshëm, të paktën për aq koha sa nuk mund t’ia imponojë qëndrimin e saj pesë vendeve anëtare të BE-së, që refuzojnë ta njohin Kosovën.

“Koha.net“

Dr. Nikollë Loka/

Bajo Topulli, pinjoll i një familje nga paria gjirokastrite, u lind në Gjirokastër, i biri i Ago Fehmi Topullit dhe i Hasijes së Laze Mullait nga Kardhiqi. Më 23 gusht të vitit 1884, në moshën 11 vjeç, i shoqëruar nga vëllai i tij dhe të rinj të tjerë gjirokastritë, u nis drejt Stambollit, ku nisi studimet e tij në një ryzhdije ushtarake të kryeqytetit. Gjatë viteve të shkollimit ra në kontakt me Jani Vreton. Më tej vijoi studimet në idadije dhe përfundoi degën e shkencave të shkollës normale. Më 1893 u emërua mësues i kimisë, kozmografisë dhe “i mbajtjes së regjistrave” në idadijen e Trabzonit. Dy vite më pas u transferua në idadijen e Erzurumit, si nëndrejtor dhe profesor i gjeografisë e shkencave natyrore. Gjatë kësaj periudhe ra në kontakt me një përfaqësues lokal të Shoqërisë Biblike, që u bë shkak të nxiste zellin e veprimit për shqiptarizmin. Ai i dha disa libra të Naim Frashërit, të cilin më pas e Bajua e njohu, kur kaloi nga kryeqytet Stamboll. Naimi e përfshiu në rrjetin e veprimtarëve shqiptarë, duke e rekomanduar te Rauf bej Leskoviku në Selanik. Kur u emërua profesor i idadijes së Selanikut, mbante në dhomën e tij gazeta dhe libra në shqip, asokohe të ndaluara në Perandori. Vëllai i tij, nxënës i shkollës, i lexonte përnatë.

Rritja e vetëdijes kombëtare te shqiptarët bëri që intelektualët dhe borgjezia e re kombëtare të kërkonte të drejta si popull me identitet të veçantë. Nacionalistët shqiptarë i karakterizoi dymendësia rreth fatit të shqiptarëve. Kjo shtresë e kishte diturinë intelektuale, por i mungonte emancipimi. Shkurt, nacionalizmi shqiptar ishte pa shtresë të mesme, kishte tru dhe zemër që ushqehej nga vegjëlia, por pengohej dhe luftohej nga turkoshakët, që në disa raste ishin më të rrezikshëm se aparati shtetëror i një perandorie megallomane që po kalbej nga brenda. Me mundësitë që fitoi lëvizja kulturore kombëtare, me detyrat që shtroheshin për zhvillimin e një veprimtarie të gjerë e të organizuar për zgjimin kombëtar, duke hapur shkolla në gjuhën amtare, duke përhapur në masat e gjera shkrimin e leximin e shqipes, duke shtuar organet e shtypit e botimet e ndryshme, çështjet e lidhura me fjalën e shkruar shqipe merrnin një rëndësi të veçantë. Turqit e Rinj, me programin e tyre nacionalist e kishin forcuar idenë e unitarizmit të Perandorisë Osmane edhe në aspektin gjuhësor, prandaj ky qëndrim i tyre do të binte ndesh me konceptin e Lëvizjes Kombëtare Shqiptare. Separatistët shqiptarë, në ditët e para të Lëvizjes Kombëtare Shqiptare, theksuan zhvillimin dhe përhapjen e gjuhës shqipe, veçanërisht përmes shkollave, me qëllim të ngritjes së vullnetit kombëtar dhe bashkimit të popullit. Intelektualët shqiptarë, në çdo rast, bënin kërkesa tek autoritetet osmane për çështjen e gjuhës amtare dhe hapjen e shkollave” (Alpan,1979: 9-10).

Elitat shqiptare e dinin mirë faktin se emancipimi kulturor në shkallë të gjerë mund të arrihej vetëm pas zhvillimit të sferës publike dhe të strukturave të shoqërisë civile, me themelimin e shoqatave patriotike dhe kulturore. Intelektualët shqiptarë fillimisht formuan shoqëri sekrete ose zyrtare, komitete dhe klube për të hulumtuar tema të tilla si gjuha shqipe, kultura, historia, etj., botuan gazeta, organizuan kongrese dhe konferenca dhe u përqëndruan në aktivitete kulturore. Por, me kalimin e kohës, ata dëshironin autonominë dhe pavarësinë e Shqipërisë përmes komiteteve. Në kongreset dhe konferencat e mbajtura jashtë vendit nën udhëheqjen e këtyre shoqërive, ata u përpoqën të promovonin praninë kombëtare shqiptare dhe grumbulluan para për aktivitetet kombëtare. Nga ky këndvështrim, shoqëritë shqiptare, kongreset dhe shtypi i tyre jo vetëm që kryenin aktivitete kulturore, por gjithashtu kryenin edhe vepra të rëndësishme për arritjen e qëllimeve politike (Nafiz-Kiramettin,2007, 32). Këto shoqëri dhe komitet zakonisht vepronin jashtë vendit, kurse ato të formuara në Stamboll nuk mbijetuan shumë, për shkak të presioneve. Qëllimi i themelimit të komiteteve shqiptare në fillim ishte krijimi i një ndjenje dhe një uniteti kombëtar midis vetë shqiptarëve (BOA, Hariciye Nezareti Siyasi (HR.SYS), 125 / 47). në nëntor të vitit1905, kur Bajua ishte nëndrejtor në shkollën e mesme osmane, u formua Komiteti i Fshehtë për Çlirimin e Shqipërisë. Anëtarët e këtij Komiteti ishin: Hali Bej, shef i Shërbimit Farmaceutik të Korparmatës së Tretë; Fehim Bej Zavalani, pronar tokash nga Kolonja; Bajo Topulli, mësues, nëndrejtor i gjimnazit të Manastirit; Gjergj Qiriazi, mësues, përkthyes në Konsullatën Austro-Hungareze në Manastir; Dr. Sejdedini, veteriner i qytetit (Skëndi,1967:207-210). Komiteti hartoi Kanonizmën e vet. Në nyjën (nenin) e parë të saj thuhet se “qëllimi i këtij Komiteti është të ngjallurit e Shqipërisë, duke mbjellë vëllazërimin, dashurinë, bashkimin, duke përhapur udhën e qytetërimit me anën e librave që do të shtypen, duke dërguar njerëz në të gjithë anët e Shqipërisë që të mbjellin mendime për mbrothësinë e kombit dhe shpëtimin nga zgjedha dhe errësira në të cilën gjendet sot”.

Komiteti i fshehtë i Manastirit shtronte kërkesa si: njohja e gjuhës shqipe si gjuhë zyrtare për t’u përdorur në punët administrative dhe shkollat; punësimi i nëpunësve shqiptarë në gjeografinë shqiptare, etj.; mbrojtjen e krahinave të Rumelisë nga njësitë ushtarake të përbëra nga shqiptarë. Në rregulloret e tij synohej “rigjallërimi i Shqipërisë”; “luftimi kundër rrezikut që rrethon Shqipërinë”. Meqenëse mjeti i parë për qytetërimin e një kombi është gjuha, detyra e çdo anëtari ishte të ndihmonte të tjerët, për t’u ndriçuar mendjen dhe për të pasur dashuri më të madhe për atdheun”(Emini, 2024; Olgun, 2018: 129).

Është e vërtetë se gazeta Drita e Shahin Kolonjës, që Bajo Topulli ndoshta e ka lexuar në Manastir, kishte nisur një fushatë, pas vrasjes së priftit Papa Kristo Negovani, duke denoncuar përgjegjësinë e Greqisë dhe të kishës greke, të akuzuar për barbari dhe egërsi. Gazeta kishte kontribuar në ngritjen e Papa Kristos në rangun e dëshmorit të gjuhës dhe të kombit. Redaktori i saj i shtynte lexuesit të hakmerreshin për këtë ngjarje(Clayer, 2005). Anëtarët e Komitetit shqiptar donin të shprehnin publikisht “solidaritetin kombëtar” përmes “hakmarrjes”, duke shfrytëzuar të Drejtën Zakonore Shqiptare. Megjithatë, ky solidaritet ishte më i dukshëm, pasi ndodh përtej kufinjve fetarë (Clayer, 2005). Vrasja e Peshkopit të Patrtriarkanës, Fotit, më saktë e përfaqësuesit më të lartë të hierarkisë kishtare ortodokse në qarkun e Korçës, sigurisht që ka një karakter inaugurues. Me të në skenën politike u shfaq mobilizimi klandestin shqiptar që sapo ishte formuar pak muaj më parë. Mesazhi u drejtohet autoriteteve osmane, të cilat akuzohen se nuk garantonin drejtësi. Ai i drejtohet edhe Patrikanës së Stambollit dhe hierarkisë ortodokse, pa harruar autoritetet shtetërore greke, të akuzuara për bashkëpunim të ngushtë me këtë hierarki. Por, kjo është dëshmi e një angazhimi që mund të çonte në dhunë; një mesazh drejtuar popullatës së rajonit në tërësi. Për ata që dëshironin të bashkëpunonin me hierarkinë patriarkiste “progreke”, do të thoshte se, meqenëse ky autoritet është prekur, mund të preken edhe të gjithë ata që ndjekin linjën e saj. Të tjerëve ai u tregoi se prej atëherë solidariteti në mes të myslimanëve dhe të krishterëve, brenda kombit shqiptar, është një gjë konkrete dhe prandaj kufiri fetar nuk mund të pengonte në asnjë mënyrë ekzistencën e këtij kombi. Komiteti organizoi edhe ekzekutimin e “Bimbashit”-komandantit të xhandarmerisë në Gjirokastër, me 9 mars 1908.

Bajua bashkëpunoi me lëvizjen xhonturke dhe pati ndikim në shpalljen e Monarkisë Kushtetuese (Olgun, 2018: 129). Pas ngadhënjimit të revolucionit xhonturk e deri në pranverën e vitit 1909, duke shfrytëzuar liberalizmin e jetës shoqërore dhe politike, patriotët shqiptarë u angazhuan në hapjen e klubeve dhe të shkollave shqipe, nxorën shumë gazeta dhe revista shqipe që i dhanë hov zhvillimit të arsimit dhe kulturës kombëtare, e krahas me të, edhe ngritjes së vetëdijes kombëtare (Rrahimi, 1969:13). Në veri themelimi i klubeve ishte i vështirë. Njerëzit ishin të prapambetur dhe fanatikë. Në Kosovë ka pasur persona, të cilët ende besonin se kushtetuta ishte bid’at (risi kundër ligjit fetar). Vetëm në Shkup u bë e mundur të krijohet një klub, prandaj nga Selaniku u dërguan dy patriotë të zotë: Bajo Topulli dhe Shahin Kolonja. Ndryshe nga qytetet e tjera veriore, Shkupi ishte i ndikuar nga idetë kombëtare, me klubin ku drejtues ishin: Hasan Prishtina, Bajram Curri, Bedri Pejani dhe Nexhip Draga(Skëndi, 1967:348).

Patriotët shqiptarë, duke vënë re se kishte vështirësi në hapjen e shkollave shqipe, bënë përpjekje për të përfshirë mësimin e gjuhës shqipe në sistemin shkollor shtetëror, si në shkollat turke, ashtu edhe në ato greke, që ishte hapi i parë drejt kthimit të shkollave fillore në kombëtare. Në fund të 1908-s dhe në fillim të 1909-s, mësimi i gjuhës shqipe u fut edhe në gjimnazin turk të Manastirit dhe në shkollat shtetërore të Gjirokastrës, ndërsa në Korçë e në Kolonjë, Qeveria e ndaloi futjen e gjuhës shqipe, por atëherë shkollat turke dhe greke të qytetit u bojkotuan nga nxënësit shqiptarë (Kaceli, Dobruna, 1919:105), që ishin shumica dërmuese. Një arritje e rëndësishme e shqiptarëve të Kosovës ishte futja, në fund të vitit 1909, e gjuhës shqipe në gjimnazin turk të Shkupit, ku, sikurse theksohet në dokumentet e kohës, një meritë të veçantë pati edhe “prijësi i njohur i lëvizjes kombëtare, Bajo Topulli, i cili ndodhej në atë kohë në Shkup (AIH -VJ. 18-54567).

Bashkimi kombëtar rreth gjuhës së përbashkët nënkuptonte dhe krijimin e një alfabeti të përbashkët, në mënyrë që të gjitha botimet në shqip të lexoheshin pa pengesa nga të gjithë shqiptarët. Në Kongres morën pjesë 50 delegatë nga treva të ndryshme ku jetonin shqiptarë, që përfaqësonin 23 klube dhe shoqëri kulturore shqiptare, ndërsa të drejtë vote kishin 32 prej tyre. Delegatë të Kongresit ishin gjuhëtarë, shkrimtarë, publicistë të njohur, lëvrues të gjuhës shqipe, laikë e klerikë nga treva të ndryshme shqiptare si: Elbasani, Tirana, Librazhdi, Berati, Vlora, Gjirokastra, Janina, Korça, Kolonja, Leskoviku, Manastiri, Ohri, Resnja, Kërçova, Shkupi, Mati, Dibra, Shkodra, si dhe nga diaspora arbëreshe në Itali e shoqatat atdhetare në emigracion: Rumani, SHBA, Bullgari, Turqi (Osmani, 1999:461-496). Për të shqyrtuar me kujdes të gjitha propozimet dhe për të arritur në zgjidhje të mira e funksionale, në ditën e tretë të punimeve, Kongresi zgjodhi një komision prej 11 anëtarësh, të kryesuar nga Át Gjergj Fishta, ku bënin pjesë njohësit më të mirë të gjuhës shqipe, përkrahës të alfabeteve të Stambollit, të “Bashkimit”, të “Agimit”, si dhe intelektualë të tjerë të shquar (Osmani, 1999:461-496), ndër të cilët dhe Bajo Topulli. Zgjedhja e anëtarëve të Komisionit u bë me votim të fshehtë. Komisioni vazhdoi punën në datat 17-19 nëntor 1908, me fuqi të plota për të vendosur për këtë çështje (Osmani, 1999:461-496). Pas Shpalljes së Pavarësisë, për 15 vjet Bajua jetoi e punoi në Turqi, ku pati poste të larta drejtuese në kohën e Mustafa Qemal Ataturkut. Në vitin 1925, ai kthehet në Gjirokastër, ku e propozojnë për kryetar Bashkie, i cili, edhe pse i sëmurë, e drejtoi për tri vjet me radhë. Gjatë kohës së drejtimit ndërmori një sërë reformash, që lanë gjurmë dhe u bënë traditë e bashkëjetesës qytetare në Gjirokastër(Kaja, 2021). Bajo Topulli mban dekoratën e lartë “Hero i Popullit” për kontributin e jashtëzakonshëm në Lëvizjen Kombëtare për Pavarësi. Emrin e tij mbajnë disa rrugë: në Tiranë, Gjrokastër, Prishtinë, Gjakovë; një shkollë në Gjirokastër mban emrin e tij.

Të nderuar Vatranë dhe abonentë të gazetës Dielli, të kushtëzuar nga rritja e çmimit të postës për dërgimin e gazetës dhe shtyshkronjës ju bëjmë thirrje për likujdimin e detyrimeve financiare të prapambetura ndaj Gazetës Dielli dhe saktësimin e adresave të reja për të gjithë ata vatranë apo abonentë të Diellit që kanë ndryshuar adresën e dërgimit të gazetës. 

Me rritjen e pa imagjinueshme të kostove të gazetës, nuk kemi mundësi që t’ua dërgojmë falas gazetën. 

Ju lutemi brenda datës 30 Shtator 2024, dërgoni pagesat dhe adresat e përditësuara, në të kundërt e kemi të pamundur dërgimin e gazetës për ju pas datës 1 Tetor 2024.

Pagesa për gazetën duhet të dërgohet në adresën e Vatrës: 2437 Southern Blvd, Bronx, NY 10458. Adresat e reja të dërgohen në email zyrtar të gazetës: gazetadielli@gmail.com.

Për çdo pagesë, ndihmë, sqarim apo paqartësi financiare ju lutemi kontaktoni Arkëtarin e Vatrës z.Besim Malota cel: 203 455 7167.

Lutemi dhe shpresojmë në mirëkuptimin tuaj.

Gazeta Dielli – Owned and published by the Pan-Albanian Federation of America -VATRA

2437 Southern Blvd, Bronx, NY, 10458

Dr. Nikollë Loka/

Kisha ishte mjeti i parë politik i entiteteve që u bënë shtete kombëtare në Ballkan(Karpat, 2014). Grekët dhe sllavët, falë përdorimit të gjuhës greke e sllave në ceremonitë fetare dhe në të gjitha entitetet ortodokse, kishin arritur të mbronin pjesët bazë të kulturës së tyre me mjetin më të rëndësishëm, gjuhën. Sistemi mori pak kohë për t’u zhvilluar dhe milete të tjera u krijuan më vonë, veçanërisht në shek. XIX dhe derisa mileti pas Revolucionit Xhonturk, u bë sinonim i kombësisë(Methodieva,2021:13). Mileti i parë që u institucionalizua ishte ai ortodoks. Bota ballkanike në këtë kohë ishte ortodokse jokombëtare(Stavrianos,1975: 345). Deri në gjysmën e dytë të shek. XVIII, territoret ballkanike ishin nën autoritetin e tri kishave të njohura autoqefale nga autoritetet osmane. Juridiksioni i Patrikanës së Stambollit fillimisht ishte i kufizuar në zona të përcaktuara mirë të Ballkanit dhe Anadollit. Shumë pjesë të Ballkanit në Bosnjën e sotme, Serbi, Maqedoninë e Veriut, Greqinë e Veriut dhe Shqipërinë e Jugut ishin nën juridiksionin e Patrikanës serbe të Pejës ose Kryepeshkopatës autoqefale bullgare të Ohrit(Shea,1997: 1972-1973). Ndërsa patriarkët e Pejës ishin serbë, shumë kryepeshkopë të Ohrit ishin bullgarë, vlleh ose shqiptarë, shpesh nga Himara ose Voskopoja(Hupchick,2002:206).

Shfuqizimi i kishave autoqefale serbe dhe bullgare e forcoi procesin e greqizimit të popullsisë së etnive të ndryshme. Nëpërmjet miletit ortodoks, gjuha greke u bë gjuha e Ballkanit osman jomysliman dhe kultura fetare greke u nxit pothuajse në çdo qendër kishtare ortodokse nën kontrollin e Patrikanës së Stambollit(Stavrianos, 1957: 345, Mackridgel 2009: 75). Hegjemonia kulturore greke brenda miletit ortodoks shkoi e padiskutueshme deri në mesin e shekullit të nëntëmbëdhjetë. Këto zhvillime çuan në një prestigj edhe më të madh të gjuhës greke në tokat osmane (Mackridgel 2009: 75).

Në tërësinë e tij, elementi ortodoks i Ballkanit Jugperëndimor përmblidhte shqiptarë, grekë, arumunë, sllavë dhe ciganë. Në vitet 1766-1767, kur u mbyllën Patrikana e Pejës dhe Argjipeshkvia e Ohrit, të gjithë u lidhën shpirtërisht me Patrikanën e Stambollit dhe hierarkinë e saj. Por, duke filluar nga gjysma e dytë e shek. XIX, krijimi i shteteve të para ballkanike(Serbi, Greqi, Principata rumune) dhe rritja e “nacionalizmave ortodoksë” çuan në krijimin e rrjeteve rivale që mbështeteshin në hierarki të dallueshme nga njëra-tjetra dhe te përdorimi i gjuhëve liturgjike (dhe të shkollimit) të ndryshme(Clayer, 2012: 46). Në ringjalljen intelektuale që ndodhi në Ballkan, grekët ishin përsëri zënë një pozicion drejtues. Tregtarët grekë kishin qenë më parë të gatshëm të investonin fitimet e tyre në shkolla dhe ata e panë vlerën e dërgimit të djemve të tyre për shkollim në Evropë(Jelavich&Jevalich,1977: 14).

Në fund të shekullit të tetëmbëdhjetë dhe në fillim të shekullit të nëntëmbëdhjetë, kombësitë e tjera ndanë gjithashtu një periudhë zgjimi kulturor kombëtar, i cili do të kishte një rëndësi të madhe për lëvizjet e ardhshme revolucionare. Edhe pse numri i tyre ishte jashtëzakonisht i kufizuar dhe ndikimi i tyre i drejtpërdrejtë në punët e kohës ishte i kufizuar, studiuesit, shkrimtarët dhe propaganduesit kombëtarë dukeshin se përfaqësonin interesat e kombit të tyre. Ata kishin një interes të thellë për gjuhën dhe historinë e tyre kombëtare dhe në përgjithësi kishin një njohje të ngushtë me iluminizmin(Jelavich&Jevalich,1977: 15).

Gjuha e arsimit nuk ishte domosdoshmërisht e njëjtë me gjuhën e folur në shtëpi, megjithatë hartat shkollore mundësonin vendosjen e pikave referuese për një hapësirë gjeografike më të favorshme për çështjen kombëtare që shtetet ballkanike synonin ta mbronin. Ata kufizuan në mënyrë implicite një “zonë të legjitimitetit kombëtar” dhe si të tillë skicuan kufijtë e një gdhendje të ardhshme të zotërimeve evropiane të Perandorisë Osmane(Lory,2011: 47).

Në fund të shek. XVIII dhe në fillim të shek. XIX në viset shqiptare depërtuan idetë e iluminizmit europian, jehonat e parimeve dhe të ngjarjeve të përftuara nga Revolucioni Francez e më pas nga romantizmi, si dhe më nga afër, shembulli i përpjekjeve mes popujve të tjerë të Ballkanit për t’u shkëputur si nga sundimi i huaj e prapambetja, ashtu edhe për të ecur në rrugën e qytetërimit, pjesëmarrës të të cilit kishin qenë edhe viset shqiptare si vise europiane(Lloshi, 2016:51). Në rrjedhën e shekullit të nëntëmbëdhjetë, autorët ballkanikë, të cilët kishin mësuar në shkollat ​​greke, shkruanin bullgarisht ose shqip dhe ata kështu zbuluan dhe lartësuan individualitetin e popujve të tyre nëpërmjet kultivimit të identitetit të tyre të veçantë gjuhësor(Kitromilides, 2006: 46). Grekët, bullgarët, vllehët, serbët dhe shqiptarët formuan kombe, secili me gjuhën e vet(Kitromilides, 1989: 158).

Në shekullin e nëntëmbëdhjetë, Kisha Ortodokse Greke bëri përpjekje të pabesueshme për të shtypur të gjitha shenjat e veprimtarisë kulturore shqiptare. Një akt aq i padëmshëm sa mbështetja për hapjen e një shkolle në gjuhën shqipe mund të çojë në shkishërim. Zgjimi kombëtar shqiptar dhe rritja e njëkohshme e ndërgjegjësimit kombëtar do të binte në konflikt me interesat greke(Elsie, 2006: 290). Si qeveria osmane, ashtu edhe patriarkana greke ishin të vetëdijshme për rrezikun që etnonacionalizmi i bazuar në gjuhë i shkaktonte autoritetit të tyre të vazhdueshëm, kështu që ato u angazhuan për t’i penguar shqiptarët të zotëronin një gjuhë letrare: osmanët mandatuan turqishten si gjuhë mësimore në shkollat ​​e tyre shtetërore shqiptare dhe ndaluan botimin e librave në gjuhën shqipe, ndërsa Patriarkana përdori shkollat ​​e saj kishtare për të nxitur simpatitë pro-greke në mesin e studentëve të tyre shqiptarë(Hupchick, 2002: 303-304; Evered,2012: 54).

Forcimi i lidhjeve midis “identitetit ortodoks” dhe “identitetit grek” në pjesën perëndimore të Gadishullit Ballkanik, nën autoritetin shpirtëror të Patrikanës së Stambollit, do t’i shtynte disa veprimtarë të shqiptarizmit të ndërtonin një “ortodoksi shqiptare”, në të njëjtën mënyrë siç ishte krijuar “ortodoksia bullgare” me formimin e Ekzarkatit(Poulton,2000: 65). Patrikana për të penguar formimin e Kishës Autoqefale Shqiptare, po përpiqej të eleminonte përpjekjet e komuniteteve ortodokse shqipfolëse jugore në rajon për të krijuar kishën kombëtare, siç kishte ndodhur me serbët, bullgarët dhe vllehët. Në vitin 1886, Patriarku ekumenik i Stambollit kërcënoi se do të shkishëronte këdo që gjendej duke lexuar ose shkruar shqip, dhe priftërinjtë mësonin se “Zoti nuk do t’i kuptonte lutjet e shqiptuara në shqip”(Zickel &Iwaskiw,1992: 19). Nga fundi i shekullit të nëntëmbëdhjetë në qytetet e Shqipërisë së Jugut, falë mbështetjes së rëndësishme të Patriarkut grek të Stambollit, shkollat ​​fillore ortodokse greqishtfolëse morën një përhapje të madhe. Sipas një statistike të vitit 1878 vetëm në Gjirokastër, Vlorë dhe Berat kishte 163 shkolla fillore. Nga viti 1879 në rajonet e Beratit, Korçës dhe Durrësit u hapën 125 shkolla greke; sipas të dhënave të publikuara nga Konsullata e Janinës në vitin 1882 ky vilajet kishte 643 shkolla për djem ose shkolla të përziera me 736 mësues dhe 22 shkolla për vajza me 40 mësues; 84 shkolla fillore greke u hapën në vitin 1894 në sanxhakun (sanxhak) të Gjirokastrës(Shllaku, 1924: 63).Në fund të shekullit të 19-të, në të katër vilajetet, funksiononin më shumë se njëmijë shkolla në gjuhën greke(Hoti-Dani, 2014: 181-187). Grekomanet përsërisnin parullën e njohur: “Të gjithe ortodoksët, pa marrë parasysh se ku jetojnë e ç’gjuhë flasin, janë grekë”.

Pa dashur të ndalemi në kontekstin historik të hapjes së shkollës së parë laike shqipe, na duhet të theksojmë se nevoja për zhvillimin e arsimit kombëtar bëhej më e ngutshme, duke qenë se arsimi në gjuhë të huaj u zhvillua shumë në këtë periudhë. “Në vitet ’80-të të shekullit të XIX-të, qyteti i Korçës kishte 3 shkolla në gjuhën turke, 4 shkolla në gjuhën greke, ndër të cilat një gjimnaz, një shkollë fillore vllahe (themeluar në 1885) dhe një bullgare (themeluar më 1891(Kryeziu, 2017:100). Në ato kushte përhapja e arsimit shqip përbënde domosdoshmëri. Shqiptarët që kishin themeluar shoqerinë shqiptare në Stamboll arritën të marrin nga Ministri i Arsimit të Turqisë leje për të çelur shkollë private në gjuhën shqipe, në Korçë. Leja u dha në emrin e Pandeli Sotirit(Xhanari (Latifi), 2017:173).Dy javë më vonë u çel shkolla shqipe në Pogradec, pastaj me radhë në Ohër, Rekë, Ersekë, Leskovik, Polenë, Luaras, Elbasan (Historia e Arsimit 2003: 16). Shkollat shqipe të hapura në jug të vendit, nën presionin e Mitropolisë së Korçës dhe Patrikut të Stambollit filluan të mbyllen nga autoritetet osmane. E vetmja që shpëtoi me vështirësi, ishte ajo e Korçës, e cila u përball me sulme të vazhdueshme dhe në vitin 1891 vdiq drejtori i parë i saj shkolle Pandeli Sotiri. Mësues të tjerë si Gjok Shqiptari ishte vrarë dhe Petro Nini Luarasi ishin helmuar(Lito, 2004:76).

Për të siguruar objektivat e saj, Lëvizja Kombëtare Shqiptare kombinoi veprimtarinë legale me atë ilegale. Një brez i tërë me ndikim të madh: intelektualë, publicistë, mësues e punonjës të shtetit, në nëntor të vitit 1905, themeluan komitetin sekret “Për lirinë e Shqipërisë” në qytetin e Manastirit, që shënoi fillimin e një organizimi më të gjerë kombëtar. Komiteti hartoi një program të strukturuar mirë: sipas statutit, qëllimi i organizatës ishte “ringjallja e shtetit shqiptar, vëllazërimi, dashuria, bashkimi dhe hapja e një rruge qytetërimi nëpërmjet librit dhe edukimit”(Hoti Dani, 2014:105). Në nëntor të vitit 1905 u themelua Komiteti sekret “Për lirinë e Shqipërisë” në qytetin e Manastirit, që shënoi fillimin e një organizimi më të gjerë kombëtar, i cili u ndikua nga veprimtaritë e komiteteve të tilla që krijuan grekët dhe bullgarët në të njëjtin territor”(Hoti Dani, 2014:105). Lufta midis shqipes dhe greqishtes jo vetëm që nuk ishte ndërprerë por ajo vazhdonte të bëhej çdo ditë e më shumë një luftë e acaruar deri sa Shqipëria të shpallej një shtet i lirë. Kjo luftë u zhvillua përmes kërcënimesh e viktimash sidomos pas krijimit të Shoqërisë së Stambollit dhe çeljes së shkollave shqipe. Pandeli Sotiri mbeti i pari në këtë luftë pas Naum Veqilharxhit e më pas edhe Petro Nini Luarasi. Propaganda fetare, shpifjet, shantazhet, frikësimet dhe shtrëngimet kundër mësuesve, nxënësve, prindërve dhe përkrahësve të shkollës kombëtare shqipe, qenë mjetet e zakonshme të agjenturave greke dhe të autoriteteve osmane.

Megjithëse pas revolucionit xhonturk ishin hapur shkollat shqipe me statusin e shkollës private, autoritetet fetare të krishtera ortodokse vazhduan të shkaktojnë trazira për të penguar hapjen e këtyre shkollave. Kisha Ortodokse greke, duke mos dashur që shqiptarët ortodoksë të mësonin në shkollat e përmendura, jo vetëm kundërshtonte me fjalë por edhe i dëbonte fëmijët që ndiqnin këto shkolla. Këta nxënës flakeshin nga bashkësia dhe nuk lejoheshin të merrnin pjesë në ceremonitë fetare(Arslan, 2014). Nga fundi i shek.XIX (ne vitin 1879) Patrikana greke e Stambollit leshoi ne qarkullim mallkimin e tipit mesjetar kundër abetares në gjuhën shqipe. Ata që mësonin me abetare të tilla, cilësoheshin si heretike nga mitropoliti i Drinopullit, Anthimi. Në këtë kohë, organi i fanariotëve dhe i Patrikanës “Ylli i lindjes” rekomandonte qe letërqarkorja e Anthimit të lexohej me vëmendje dhe, si e tillë, të gjente zbatimin e vet në praktikë.