Nga Rafael Floqi, bazuar në agjencitë e lajmeve/

Ushtria amerikane goditi tre baza në Iran të dielën herët, duke u bashkuar drejtpërdrejt në luftën e Izraelit që synonte shkatërrimin e programit bërthamor të vendit në një hap të rrezikshëm për të dobësuar një armik të hershëm mes kërcënimit të Teheranit për hakmarrje që mund të nxisë një konflikt më të gjerë rajonal.

Presidenti Donald Trump ishte i pari që zbuloi sulmet. Nuk pati asnjë konfirmim të menjëhershëm nga qeveria iraniane. Agjencia shtetërore e lajmeve IRNA e Iranit raportoi se sulmet kishin në shënjestër bazat bërthamore të Fordo, Isfahan dhe Natanz të vendit. Presidenti i SHBA-së paralajmëroi gjatë fjalimit të tij se nuk do të hezitojë të godasë objektiva të tjera në Iran nëse paqja nuk vjen shpejt në Lindjen e Mesme.”

Ose do të ketë paqe ose do të ketë tragjedi për Iranin, shumë më të madhe se sa kemi parë gjatë tetë ditëve të fundit,” tha ai. Trump tha se ndërsa objektet bërthamore të goditura nga SHBA-të të shtunën ishin më “vdekjeprurëset”, “kanë mbetur shumë objektiva”. “Nëse paqja nuk vjen shpejt, ne do t’i ndjekim ato objektiva të tjera me precizion, shpejtësi dhe aftësi,” shtoi ai.

Konferencë për shtyp në Pentagon e planifikuar për të dielën Presidenti Donald Trump thotë se Sekretari i Mbrojtjes Pete Hegseth do të mbajë një konferencë për shtyp në orën 8 të mëngjesit sipas Orës Lindore të dielën në lidhje me bombardimin e objekteve bërthamore të Iranit. Hegseth u shoqërua nga Gjenerali i Forcave Ajrore Dan Caine, kryetari i Shtabit të Përbashkët.

Trump në fjalimin e tij në Shtëpinë e Bardhë e përgëzoi posaçërisht Caine për sulmin ajror. Trump tha se punoi “si një ekip” me kryeministrin izraelit Benjamin Netanyahu, duke thënë se bashkëpunimi ishte “ndoshta” si “asnjë ekip nuk ka punuar më parë”.

Por Trump gjithashtu vuri në dukje se asnjë ushtri në botë, përveç faktit se SHBA-të nuk mund ta kishin realizuar sulmin. Trump thotë se Irani do të përballet me më shumë sulme ushtarake nëse nuk bën paqe

Trump e quajti Iranin “ngacmuesin e Lindjes së Mesme” dhe paralajmëroi për sulme shtesë nëse nuk bën paqe. Nëse nuk e bëjnë këtë, sulmet e ardhshme do të jenë shumë më të mëdha dhe shumë më të lehta”, tha Trump në Shtëpinë e Bardhë pasi bombardimet e objekteve bërthamore të Iranit u njoftuan më parë.

Trump e portretizoi sulmin si një përgjigje ndaj një problemi të gjatë, edhe nëse objektivi ishte të ndalonte Iranin nga zhvillimi i armëve bërthamore. “Për 40 vjet, Irani ka thënë vdekje Amerikës, vdekje Izraelit”, tha Trump. “Ata kanë vrarë njerëzit tanë, duke ua hedhur në erë krahët, duke ua hedhur në erë këmbët me bomba në rrugë.”

Agjencia bërthamore e Iranit konfirmon sulmet ndaj objekteve bërthamore të Fordos, Isfahanit dhe Natanzit, thotë se puna e saj nuk do të ndalet.

“Vendimi juaj i guximshëm për të synuar objektet bërthamore të Iranit, me fuqinë e mrekullueshme dhe të drejtë të Shteteve të Bashkuara, do të ndryshojë historinë”, tha ai. Netanyahu tha se SHBA-të “kanë bërë atë që asnjë vend tjetër në tokë nuk mund ta bënte”.

Sulmet janë një vendim i rrezikshëm, pasi Irani është zotuar të hakmerret nëse SHBA-të bashkohen me sulmin izraelit, dhe për Trumpin personalisht. Ai fitoi Shtëpinë e Bardhë me premtimin për ta mbajtur Amerikën larg konflikteve të kushtueshme të huaja dhe përqeshi vlerën e ndërhyrjes amerikane. Trump u tha gazetarëve të premten se nuk ishte i interesuar të dërgonte forca tokësore në Iran, duke thënë se është “gjëja e fundit që doni të bëni”. Ai më parë kishte lënë të kuptohet se do të bënte një zgjedhje përfundimtare gjatë dy javëve.

Udhëheqësi Suprem i Iranit, Ajatollah Ali Khamenei, paralajmëroi Shtetet e Bashkuara të mërkurën se sulmet që synojnë Republikën Islamike do të “rezultojnë në dëme të pariparueshme për ta”. Dhe zëdhënësi i Ministrit të Jashtëm iranian, Esmail Baghaei, deklaroi se “çdo ndërhyrje amerikane do të ishte një recetë për një luftë të përgjithshme në rajon”.

Trump është zotuar se nuk do ta lejonte Iranin të merrte një armë bërthamore dhe fillimisht kishte shpresuar se kërcënimi i forcës do t’i bënte udhëheqësit e vendit të hiqnin dorë nga programi i tij bërthamor në mënyrë paqësore.

Duket se Trump ka bërë llogaritjen – me nxitjen e zyrtarëve izraelitë dhe shumë ligjvënësve republikanë – se operacioni i Izraelit kishte zbutur situatën dhe kishte paraqitur një mundësi ndoshta të pashembullt për të penguar programin bërthamor të Iranit, ndoshta përgjithmonë.

Nga Drita Gjongecaj
Anëtare e Këshillit Koordinues të Diasporës (KKD)/

Në një nga konferencat e saj për shtypin, Kancelarja e Arsimit në Nju Jork, Melissa Aviles – Ramos, njoftoi se gjuha shqipe është shpallur zyrtarisht si një nga gjuhët e përdorura për komunikimet shkollore nga Departamenti i Arsimit të Qytetit. Ky vendim përfaqëson një fitore të madhe dhe një epokë të re për familjet shqiptare në Shtetet e Bashkuara. Nga rreth 180 gjuhë që fliten në qytetin e Nju Jorkut, deri më sot vetëm 10 gjuhë kanë qenë të përfshira në komunikimet zyrtare të shkollave publike. Me vendimin e fundit, shtohen tri gjuhë të tjera, një prej të cilave është shqipja, duke e ngritur numrin total në 13 (përfshi këtu edhe anglishten).
Kjo do të thotë se çdo dokument, njoftim apo informacion i rëndësishëm që shkolla u dërgon prindërve, do të jetë i disponueshëm edhe në gjuhën shqipe duke lehtësuar ndjeshëm përfshirjen e prindërve shqiptarë në jetën arsimore të fëmijëve të tyre.

Prej vitesh, shumë prindër shqiptarë kanë hasur vështirësi për të ndjekur nga afër jetën shkollore të fëmijëve për shkak të barrierës gjuhësore. Tani, me dokumentet në gjuhën amtare, ata ndihen të përfaqësuar dhe të respektuar. Ata mund të kuptojnë më lehtë çdo informacion, të reagojnë me më shumë vetësiguri dhe të marrin pjesë aktivisht në vendimmarrjet që ndikojnë në edukimin e fëmijëve të tyre.

Kjo ndihmon që edhe vetë nxënësit të ndihen të përfshirë dhe të përparojnë më mirë si në aspektin akademik, ashtu edhe në atë emocional. Fakti që shqipja është tashmë pjesë e dokumentacionit zyrtar të një sistemi arsimor si ai i Nju Jorkut, është një mesazh i fuqishëm që ua shton vetëbesimin e krenarinë për prejardhjen duke konfirmuar se identiteti nuk është pengesë, por pasuri.
Kujtojmë se këto zhvillime vijnë paralelisht me një tjetër ngjarje të rëndësishme që e kemi publikuar rreth dy muaj më parë: hapjen e klasës së parë dygjuhëshe shqip-anglisht në një shkollë publike të Nju Jorkut. Modeli i dyanshëm gjuhësor u jep fëmijëve shqiptarë mundësinë që të mësojnë paralelisht në të dyja gjuhët, duke ruajtur trashëgiminë kulturore dhe duke ndërtuar njohuri akademike të thella në të dyja sistemet gjuhësore.

Me këto hapa të rëndësishme komuniteti shqiptar ka arritur më afër arsimimit gjithëpërfshirës ku fëmijët e të rinjtë mësojnë të jenë qytetarë të botës pa harruar rrënjët e tyre. Për më tepër, ato janë një vlerësim për gjithë komunitetin shqiptar, zëri dhe forca e të cilit po bëhen gjithnjë e me të dukshme në një prej qyteteve më të mëdha në botë. Janë pikërisht këto arritje të që dëshmojnë se gjuha shqipe dhe ruajtja e identitetit nuk janë nostalgji por strategji për të ardhmen.

Ky sukses i rëndësishëm nuk do të ishte i mundur pa angazhimin e vazhdueshëm dhe punën e palodhur të anëtarëve të Këshillit Koordinues të Diasporës (KKD), Mark Gjonaj, (Kryetar), Drita Gjongecaj, dhe Emina Cunmulaj. Përmes lobimit strategjik, bashkëpunimit me Departamentin e Arsimit të Nju Jorkut dhe organizimeve komunitare, ata kanë bërë të mundur që zëri i komunitetit shqiptar të dëgjohet dhe të pranohet në mënyrë institucionale. Përpjekjet e tyre të përbashkëta kanë kontribuar drejtpërdrejt në pranimin e shqipes si gjuhë zyrtare për komunikimet shkollore dhe në hapjen e klasës së parë dygjuhëshe shqip-anglisht, hapa historikë që do të kenë ndikim pozitiv për brezat e ardhshëm të shqiptarëve në diasporë.

Nga Evarist Beqiri*/

“Pse lufton a derëzi

As për mua as për ti

Por për gjithë Shqipëri.”

– Populli

Dikur Fan Noli shkruante se, shpesh dëgjojmë të thuhet se Shqipëria u krijua nga një pakicë. Kjo është një e vërtetë që s’duhet mohuar, por në thelb, është edhe historia e të gjitha kombeve të botës. Shembulli më domethënës është ai i Indisë, një vend me mbi 400 milionë banorë në kohën e çlirimit të saj. Por kush e çliroi Indinë? Mahatma Gandhi.

Kur nisi lëvizjen e tij, Gandhi nuk kërkoi armë, as luftë. Ai besoi se liria mund të arrihej me mjete paqësore. “Mjafton të kem 25 mijë njerëz që të ndjekin saktësisht atë që unë them, si ushtarë,” deklaronte ai. Dhe në të vërtetë, nuk pati më shumë se kaq. Me këtë grusht njerëzish, pa shkrehur asnjë armë, ai e solli lirinë në një ndër vendet më të mëdha të botës.

E njëjta gjë pak a shumë ndodhi edhe me Shqipërinë. Një lider, Ismail Qemal Vlora, udhëhoqi një pakicë idealistësh drejt pavarësisë. Ata ishin me vullnet të hekurt dhe besonin thellësisht në idealin e lirisë. Historia na tregon se shpeshherë, ndryshimet më të mëdha nuk i sjellin turmat, por grupimet e vogla që dinë çfarë duan dhe nuk ndalen përpara vështirësive.

Rrugëtimi drejt pavarësisë filloi që të merrte udhë me arratisjen e Ismail Qemal Vlorës nga Stambolli, më 1 maj 1900. Qysh, më 7 maj 1900, gazeta franceze “Le Matin” do të shkruante se, “Ismail Qemal beu është shprehur hapur për reforma serioze në Shqipëri. Duke paralajmëruar se përndryshe situata në këtë provincë do të ketë komplikime të rënda. Përmbledhtazi, ai kërkon njohjen e gjuhës shqipe si gjuhë zyrtare, përdorimin e taksave të paguara nga populli shqiptar në favor të Shqipërisë, dhe vendosjen e një sistemi gjyqësor të paanshëm.”

Ismail Qemali ishte një shtetar i matur. Ai nuk dëshironte të rrezikonte menjëherë me kërkesën për pavarësi. Fillimisht, ai donte të bashkonte rreth vetes gjithë shqiptarët, përfshirë këtu edhe ata të cilët nuk e pranonin një shkëputje përfundimtare nga Perandoria Osmane, sepse mendonin se ruajtja e organizimit osman ishte e vetmja mundësi shpëtimi për shtetin shqiptar. Kjo është pikërisht ajo çka bën një lider, ai i kupton nevojat dhe shqetësimet e njerëzve të tij dhe i përgatit ata gradualisht për të ardhmen.

Në vijim, më 16 qershor 1900, Ismaili u nis nga Athina për në Itali. Gjatë qëndrimit në Romë, ai dha një intervistë për gazetën “Tribuna”, e cila u botua më 26 qershor 1900, në Romë. Intervista është një dokument me rëndësi, që ndriçon pikëpamjet e Ismail Qemalit për çështjen shqiptare. Intervista për gazetën e njohur italiane “La Tribuna”, u botua në faqen e parë të martën e 26 qershorit të vitit 1900, nën titullin “Kriza në Turqi”. Ajo është realizuar në Hotel d’Europe në Romë, ku Ismail Qemali po qëndronte prej dy ditësh, i ftuar si mik i Italisë, së bashku me tre djemtë e tij. Gazetari e prezanton Ismail Qemalin si “një njeri me ide reformatore dhe si një nga udhëheqësit më autoritarë të kombit shqiptarë, i cili kishte filluar të vlonte. Sipas artikullit, tema e Shqipërisë ishte një nga çështjet e ditës… Ismail Qemali përshkruhet si një burrë i pashëm, në kulmin e moshës. I gjatë, i bëshëm dhe me fytyrën e nxirë nga dielli e të rrethuar me një mjekër me qime gri e të bardha. Sytë e tij janë të gjallë e penetrues dhe ai të ngjall menjëherë simpati të sinqertë. M’u duk sikur nuk ishte hera e parë që po e takoja… – vijon gazetari Sombrero. 

Ismail Qemal beu është i bindur se marrëveshja austro-ruse e vitit 1897 që e ndau Ballkanin në dy zona influence, është në favor të Rusisë… Ekziston një çështje shqiptare, – thotë Ismail Qemali, – sepse fuqitë evropiane me inkoherencën e tyre të zakonshme, pasi morën një vendim që do të duhej që t’ju jepte kënaqësi aspiratave legjitime të shqiptarëve, nuk u kujdesën që ta zbatonin. Sa i takon xhonturqve, është një tjetër gabim i Evropës që beson se ekziston në Turqi një parti me këtë emër; parti reformatore, e organizuar seriozisht. Quhen xhonturq të gjithë të pakënaqurit… 

Ishte më mirë tek ne para 35 vitesh. Unë atëherë argëtohesha duke bërë gazetarin dhe mund të shprehja lirisht gjithçka që kisha në mendje. Tani është e ndaluar edhe të shqiptosh e të shkruash fjalët “komb” dhe “atdhe”… Këto që po jua them juve sot, kam pasur gjithmonë kurajën që t’ia them sulltanit. Sovrani im nuk është kurajoz, dhe nuk godet asnjëherë drejtpërdrejt. Një ditë të bukur sulltani më thotë se meqë në Tripoli i duhej një njeri i zgjuar dhe energjik, kishte menduar për mua, si guvernator. Ju përgjigja duke i kërkuar nëse po shkoja për të reformuar apo për të konservuar. Sulltani heshti…” Gazetari flet edhe për takimin e Ismail Qemalit me ministrin italian të Punëve të Jashtme markezin Viskonti-Venosta dhe Krispin “burrin e madh të shtetit që lavdërohet me origjinën e tij shqiptare. Në mbyllje të intervistës, gazetari Sombrero kujton se Ismail Qemali i shtrëngoi dorën duke i thënë: – “Mbaj mend: Kundër pan-sllavizmit nuk ka digë tjetër të mundshme përveçse lidhjes shqiptaro-greko-turke. Dhe e para që do të përfitoj do të jetë Italia!”.

Ndërkohë, sulltani po mundohej t’i krijonte pengesa dhe i dërgoi udhëzime ambasadorit të tij në Romë që të bënte çmos për ta larguar Ismail Qemalin, duke e kërcënuar për rrezikun e rrugës që kishte ndërmarrë. Njëkohësisht edhe në popull filloi propaganda kundër veprimtarisë së Ismail Qemalit. Këto përpjekje, si dhe takimi që sulltani kishte zhvilluar paraprakisht në Stamboll me Mbretin Viktor Emanuelin e Savojës, ku ai i kishte folur atij për Ismail Qemalin, rezultuan të dështuara. Ismail Qemali vazhdoi të qëndronte në Romë, ku vijoi takimet e tij me politikanë të ndryshëm për të çuar përpara çështjen shqiptare. 

Ndër këto takime, më i veçanti ishte ai me ish-kryeministrin italian Françesko Krispin (1818 – 1901), i cili i foli me krenari të madhe për prejardhjen e tij shqiptare. Ismail Qemali, pati fatin të qëndronte në Hotel de l’Europe, ku shtetari i shquar banonte me të gjithë familjen. Ai i foli shqip Ismail Qemalit dhe me bindjen se së shpejti fati i Shqipërisë do të ndriste.

Nuk është i rastësishëm qëndrimi dhe takimet e Ismail Qemalit me këta politikanë në Romë. Tashmë, arbëreshët e Italisë kishin kaluar nga veprimet individuale te veprimet kolektive në kuadër të çështjes shqiptare. Me iniciativë të De Radës, Skiroit dhe Anselmo Lorecchio-s, në vitet 1895 dhe 1897, ishin mbajtur dy kongrese gjuhësore, të cilat shpalosnin dëshirën e arbëreshëve për të çuar përpara çështjen shqiptare. Në kongresin e parë të zhvilluar në Corigliano Calabro në tetor të 1895, Françesko Krispi ishte zgjedhur president nderi. Duke e pranuar nderin Krispi i telegrafoi kongresit dhe, duke u folur “si një shqiptar me gjak dhe me zemër”, ai i përgëzonte për iniciativën, e cila, siç shpresonte ai, do t’i shërbente civilizimit të Shqipërisë dhe progresit të letërsisë së saj.

Nga burime italiane mësojmë se, raca Shqiptare ishte, në sytë e Krispit, një komb i lashtë. Historia politike, institucionale, kulturore, fetare, dhe ajo e gjuhës, së Shqipërisë, ishte qartësisht e identifikueshme dhe organikisht e rrënjosur në historinë e Evropës Jug-Lindore; një histori që kishte qenë për një kohë të gjatë pjesë përbërëse e historisë së Evropës. Kështu, ai vijoi të mbronte energjikisht dhe me vendosmëri si interesat italiane në Shqipëri edhe interesat kombëtare të shqiptarëve, duke e mbajtur këtë rajon, me aq mundësi sa kishte, larg synimeve hegjemoniste austriake dhe duke theksuar vazhdimisht se krijimi i shtetit të lirë e të pavarur shqiptar ishte shkruar në mënyrë të pashmangshme në të ardhmen e Gadishullit Ballkanik, dhe se ky do të ishte faktori i stabilitetit, paqes dhe prosperitetit, qoftë për kombin shqiptar, për Italinë, për vetë Austrinë dhe gjithë Europën.

Krispi ishte me origjinë shqiptare dhe mburrej për këtë. Ai krenohej që i përkiste një race që dallohej për qëndrueshmëri dhe vlera. Në vitin 1860, në kulmin e fushatës garibaldiste, jo rastësisht ishte ai që inicioi dekretin e datës 12 tetor, që u lejonte arbëreshëve të Sicilisë, të cilët janë dalluar në ishull në të gjitha luftërat kundër tiranisë, që të gëzonin çdo liri të praktikimit të kultit ortodoks lindor. 

Familja e tij kishte emigruar në shekullin e pesëmbëdhjetë nga Shqipëria dhe ishte vendosur në Siçili. Duke folur për Shqipërinë, Krispi një herë tha këto fjalë: “Ne kemi për detyrë të shmangim, ose të paktën të ruhemi nga çdo ndikim i huaj në këtë vend. Paprekshmëria e Shqipërisë duhet të vihet në krye të politikës sonë të jashtme. Neglizhimi i kësaj pike do të ishte ngritja e një pengese të pakapërcyeshme për të ardhmen tonë në Adriatik.”. Vizioni i tij për evoluimin historik të Gadishullit Ballkanik ishte gjithmonë shumë i qartë. Osmanët kishin penguar atje zhvillimin e popujve, atë që kishte ndodhur në botën evropiane nga shek i V e në vazhdim, duke e shuar me shpatë e zjarr çdo filiz të zhvillimit njerëzor. 

Në një nga shkrimet e tij të datës 1 maj 1900, Krispi shpalosi idenë e tij për çështjen shqiptare: “Kohët e fundit, tha ai, pohohet me shumë lehtësi se diplomacia vjeneze po mediton për pushtimin e Shqipërisë. Ky pohim është më i veçanti. Shqipëria nuk është sllave; është një komb me personalitetin e tij, me një gjuhë dhe zakone që të kujtojnë origjinën e tij pellazge. Në këto kushte, do të kuptonte se duke pranuar një zotim të gjatë dhe të lashtë, do të pranohej që Shqipëria të shpallte pavarësinë e saj, por do të ishte një gabim shumë i rëndë ta inkorporoje atë në vendet sllave të Evropës. Pranimi për aneksimin e Shqipërisë në Austri nuk do të ishte një avantazh për këtë perandori, dhe do të ishte një dëm i pallogaritshëm për Italinë, e cila do të shihte kështu fshirjen dhe përgjithmonë të çdo gjurmë të influencës së saj mbi Adriatik. Një ofendim i tillë ndaj arsyeve tona, të drejtave tona, të mbështetura në një traditë të lavdishme, nuk do të ndodhë. Miqësia e ngushtë dhe e përzemërt, e kultivuar gjatë pesë shekujve, e sjell Shqipërinë shumë më afër nesh sesa me Perandorinë Austriake, ku aneksimi i saj vetëm sa do të rriste mosmarrëveshjet racore dhe konfuzionin e gjuhëve.” 

Pas Krispi-t, Markezi i San Giuliano-s dhe Konti Guicciardini u kujdesën për Shqipërinë. Këta dy ministra vazhduan programin e Krispi-t. Gazetat italiane shtojnë se këta dy ministra me Krispi-n ishin pararendësit e promotorët dhe vazhduesit e politikës shqiptare që Italia inauguroi në 1890.

Pasi qëndroi tri javë në Romë, Ismail Qemali u nis për në Zvicër. Ndërkohë, ai u informua se, sulltani kishte dërguar agjentë në mbarë Shqipërinë për të zhvilluar propagandë kundër tij, me qëllim kundërshtimin e veprimeve të tij nga shqiptarët. Në shumicën kryesore të qendrave shqiptare njerëzit nuk u pajtuan me dëshirën e të dërguarve të sulltanit. Kurse Esad pashë Toptani, kreu i xhandarmërisë në Janinë, shkoi në Vlorë dhe u tha njerëzve aty, se do ta kishin punën keq nëse nuk jepnin deklaratë me shkrim kundër veprimeve të Ismail Qemalit. 

Gjithashtu, Ismail Qemali, vihet në dijeni nga miqtë e tij në Stamboll, se sulltani kishte dërguar njerëz nëpër Europë për t’i bërë atentat. Madje, gjatë qëndrimit në Gjenevë, ai vihet në shënjestrën e atentatorëve të sulltanit, prandaj policia zvicerane i shtoi masat e sigurisë ndaj tij. 

Ismail Qemali kishte një dëshirë të hershme për të pasur një organ shtypi për të mbrojtur kauzën shqiptare. Për këtë qëllim, ai i shkroi Faik Konicës, i cili botonte prej disa vitesh gazetën “Albania” në Bruksel, për t’u takuar me të dhe për të parë mundësinë që ta merrte ai gazetën “Albania”. Ismail Qemalit i pëlqeu shumë Brukseli dhe vendosi që ta zgjidhte si vendbanimin e tij të ardhshëm. Në fillimin e viteve ‘900, ai punoi së bashku me Faik Konicën për revistën “Albania”. Ai donte të gjallëronte revistën “Albania”, prandaj përfundoi një marrëveshje me Faik Konicën pronarin e saj, dhe mori drejtimin. Gazeta ndryshoi edhe emrin në “SHQIPNIA”, në periudhën që u drejtua nga Ismail Qemali. Marrëdhëniet me Faik Konicën nuk zgjatën shumë. Dhe Ismail Qemalit iu desh të hapte një gazetë tjetër. Ajo titullohej “Le Salut de l’Albanie”. Gazeta shtypej në shqip, turqisht e greqisht. Arsyeja kryesore e nxjerrjes së kësaj gazete ishte mbrojta e kauzës shqiptare.

Nga ana tjetër Ismail Qemali punonte me qëndrueshmëri për sensibilizimin e opinionit publik evropian, kundër pansllavizimit dhe pangjermanizmit. Një dëshmi e këtij fakti është intervista e Ismail Qemalit për gazetën italiane “Il Giornale d’Italia”, më 16 gusht 1903. Kjo intervistë me titull “Çështja e Lindjes dhe Italia”, për gazetarin e mirënjohur italian Vittorio Vettori, shpalos aftësitë diplomatike të Ismail Qemalit, i cili luftonte për çështjen shqiptare, duke ekuilibruar mjeshtërisht interesat e ndryshme të Fuqive. Gazetari e përshkruan fytyrën e Ismail Qemalit, me linja të ëmbla dhe energjike. Ai e konsideron atë si një shqiptarë nga lindja dhe nga shpirti. Gazetari nënvizon se, ideali i Ismail Qemalit është njohja e kombësisë shqiptare dhe reformimi i Perandorisë turke. Qysh prej largimit të tij dramatik në 1900 – vijon më ai më tej – Ismail Qemali mbron nëpër Evropë kauzën e një Shqipërie autonome dhe të lirë dhe të një Turqie civile dhe moderne.

Në një tjetër intervistë të dhënë për gazetën italiane “La Tribuna” më 27 korrik 1907, Ismail Qemali shfaqi një analizë të thellë dhe largpamëse mbi situatën gjeopolitike të kohës. Ai vlerësonte se, ndonëse Perandoria Osmane gjendej fizikisht pranë Evropës, ajo “ruante ende një frymë orientale”, e cila e pengonte integrimin e saj të plotë në botën perëndimore. “Turqia është një shtojcë e Evropës, por duhet të dallojmë në të një masë orientale që nuk mund të asimilohet tërësisht nga Evropa vërtet” – thotë Ismail Qemali.

Përtej këtij vëzhgimi kulturor, Ismail Qemali parashikonte me një qartësi të rrallë për kohën ndikimin përçarës që do të shkaktonin në Ballkan dy rrymat e mëdha ideologjike e gjeopolitike të shekullit XX: pangjermanizmi dhe pansllavizmi. Në kontekstin e dobësimit të Perandorisë, ai paralajmëronte për një destabilizim të pashmangshëm në hapësirën ballkanike, ku interesat e mëdha kombëtare e ndërkombëtare do të përplaseshin gjithnjë e më ashpër. Ky reflektim i hershëm i Ismail Qemalit nuk është thjesht një analizë historike, por dëshmi e një mendjeje politike që e kuptonte thelbin e ndryshimeve epokale që po afroheshin në Evropën Juglindore. 

Procesi i krijimit të shtetit shqiptar nuk mund të kuptohet në mënyrë të plotë pa analizuar rolin vendimtar të diplomacisë ndërkombëtare, në veçanti përgjatë zhvillimit të punimeve të Konferencës së Ambasadorëve në Londër (dhjetor 1912 – gusht 1913). Konferenca, e thirrur për të rishkruar hartën politike të Ballkanit pas Luftës së Parë Ballkanike, u kthye në një arenë negociatash midis interesave të kundërta të Fuqive të Mëdha, të cilat shihnin në Ballkan një zonë strategjike për influencën e tyre afatgjatë.

Në këtë kontekst, Austria-Hungaria dhe Rusia – dy fuqi që mbështesnin respektivisht interesat e shqiptarëve dhe të sllavëve jugorë – arritën një kompromis të brishtë. Kjo mundësoi njohjen ndërkombëtare të një Shqipërie të pavarur, por brenda kufijve të caktuar nga realpolitika ndërkombëtare, dhe jo nga parimi i vetëvendosjes së kombeve.

Për Austro-Hungarinë, krijimi i një shteti shqiptar shërbente si barrierë gjeopolitike ndaj daljes së Serbisë në Adriatik, duke ruajtur status kuo-në detare dhe ndikimin austriak në rajon. Nga ana tjetër, Rusia, si mbështetëse tradicionale e sllavëve ortodoksë, pranoi këtë pavarësi të kufizuar shqiptare me kushtin që të garantohej ekspansioni serb dhe grek në territore të tjera me shumicë shqiptare (si Kosova dhe pjesë të Maqedonisë dhe Greqisë së sotme), çka e deformoi rëndë hartën kombëtare shqiptare.

Shteti shqiptar ishte një kompromis i pastër diplomatiko-strategjik, ku liria politike e kombit shqiptar u sakrifikua pjesërisht për të ruajtur balancat e brishta të fuqive. Ky precedent diplomatik do të ndikonte për dekada të tëra fatin e Shqipërisë dhe shqiptarëve jashtë kufijve të saj zyrtarë, duke krijuar një çështje shqiptare të pazgjidhur, që vijon të ketë pasoja edhe në të sotmen.

Gjatë punimeve të Konferencës së Ambasadorëve në Londër, ishte e qartë se vendimet nuk do të udhëhiqeshin nga parimi i vetëvendosjes së popujve, por nga interesat strategjike të gjashtë fuqive të mëdha (Britania, Franca, Gjermania, Austro-Hungaria, Rusia dhe Italia). Midis tyre, Britania e Madhe, edhe pse nominalisht në favor të ruajtjes së ekuilibrave në Mesdhe, mbajti një qëndrim shpesh kontradiktor, duke mos u angazhuar drejtpërdrejt për mbrojtjen e interesave shqiptare, por as përkrahur përparimin sllav drejt Adriatikut. Ndërsa Franca, si aleate e ngushtë e Rusisë, ruajti një qëndrim më të rezervuar ndaj idesë së një Shqipërie të gjerë dhe të konsoliduar politikisht.

Përkundrazi, Austro-Hungaria përfaqësonte mbështetjen më të fuqishme ndërkombëtare për kauzën shqiptare, jo domosdoshmërisht për idealizëm, por si pjesë e strategjisë së saj për të frenuar pansllavizmin dhe për të mbajtur nën kontroll qasjen e tij në Adriatik. Nga ana tjetër, Rusia, përmes mbështetjes së hapur ndaj kërkesave serbe, malazeze dhe greke, kontribuoi në përcaktimin e kufijve të Shqipërisë në mënyrë të tillë që më tepër se gjysma e territorit etnik shqiptar të mbetej jashtë saj.

Austro-Hungaria dhe Italia dolën si mbrojtëset më të zëshme të çështjes shqiptare në Konferencën e Ambasadorëve në Londër, më tepër nga nevoja  për të frenuar ambiciet serbo-malazeze. Dhe njëkohësisht për të ruajtur ekuilibrin me Rusinë në Adriatik. Mbështetja e tyre për Shqipërinë kishte synim të qartë: të pengonte Serbinë dhe Malin e Zi të zinin portet në Detin Adriatik. Porti i Durrësit duhet që të ishte pjesë e Shqipërisë, nëse flasim për një shtet shqiptar funksional.

Referuar burimeve amerikane, Shkodra u bë simbol i ndërhyrjes austro-hungareze. Më 26 janar 1913, rusët kërkuan që nëse Shkodrën do ta mbante Shqipëria, qyteti tregtar shqiptar i Gjakovës në Kosovë, do ti jepej Serbisë, jo shtetit të ri shqiptar. Kjo kërkesë shkaktoi një bllokim të përkohshëm të negociatave, që zgjati deri në fund të marsit 1913, kur Austro-Hungaria pranoi që serbët ta mbanin Gjakovën, të cilën ata e kishin pushtuar. Në këtë kohë, ambasadorët e kishin vendosur që Shkodra do t’i mbetej Shqipërisë, pavarësisht fatit të rrethimit të saj.

Ndryshe nga kufijtë veriorë dhe perëndimorë, ku Austro-Hungaria u tregua pak më e vendosur, interesimi i saj për kufirin jugor të Shqipërisë ishte dukshëm më i vakët. Mungesa e një konflikti të drejtpërdrejtë me Greqinë dhe largësia e zonës nga interesat strategjike austro-hungareze çuan në një qëndrim pasiv. Austro-Hungaria lëvizte midis kalkulimit strategjik dhe indiferencës selektive. Ndërkohë, Greqia vendosi bllokadën detare për të izoluar Qeverinë e Përkohshme të Vlorës dhe përpiqej që të siguronte Janinën dhe bregun jugor shqiptar. Asnjë Fuqi e Madhe nuk bëri asnjë përpjekje serioze në Londër për të ndaluar Greqinë që të merrte Janinën. Duke e lejuar faktin e kryer. Austro-Hungaria, që ishte treguar e vendosur për të ndaluar Serbinë dhe Malin e Zi që të dilnin në Adriatik, nuk tregoi të njëjtën vendosmëri ndaj interesave greke në jug të Shqipërisë.

Qasja e saj ishte thellësisht selektive. Ndërhyrja e vetme ndodhi vetëm kur marina greke bombardoi Vlorën, më 3 dhjetor 1912. Por, kjo ndërhyrje nuk u shoqërua me përpjekje të qëndrueshme për të garantuar kufijtë jugorë të Shqipërisë. Indiferenca ndaj çështjes së Janinës apo viseve të tjera shqiptare në jug dëshmon se për Austro-Hungarinë, Shqipëria nuk ishte një projekt në vetvete, por një mjet për të frenuar zgjerimin sllav dhe për të ruajtur ekuilibrin në Adriatik. Më shumë sesa një akt solidariteti me shqiptarët, ndërhyrja e saj ishte një manovër e kujdesshme e politikës së jashtme të Perandorisë së vjetër.

Në thelb, pavarësia e Shqipërisë u shpall në kushte kur vetë shqiptarët kishin pak ose aspak ndikim në vendimmarrjet ndërkombëtare. Fati i vendit u vulos nga përplasjet e interesave të Fuqive të Mëdha. Roli i Austro-Hungarisë mbetet gjithsesi vendimtar në përkrahjen e integritetit territorial të shtetit të pavarur shqiptar, sidomos në veri. Shpesh mbijetesa e një kombi të vogël varet më shumë nga balanca e frikës së të mëdhenjve, sesa nga zëri i vet.

Në këtë sfond të errët diplomatik, zhvillohet veprimtaria politike e Ismail Qemalit. Ai punoi me vizionin e një Shqipërie të pavarur, të bashkuar dhe të pranuar në skenën ndërkombëtare si subjekt politik më vete. Përmes shpalljes së Pavarësisë më 28 nëntor 1912, dhe krijimit të një qeverie kombëtare, Ismail Qemal Vlora i vendosi Fuqitë përpara faktit të kryer, përpara se diplomacia evropiane të vuloste fatin e Shqipërisë në kancelaritë evropiane. Por, përballë cinizmit të realpolitikës ndërkombëtare, përpjekjet e tij u përballën me kufizime të rënda.

Kompromisi austro-rus që prodhoi Shqipërinë, la pasoja të thella strukturore për zhvillimin e mëvonshëm të shtetit shqiptar. Së pari, ai thelloi ndarjen midis kufijve politikë dhe përbërjes etnike. Kjo padrejtësi historike do të bëhej burim i përhershëm tensioni rajonal dhe shtytje për narracione alternative kombëtare, duke ndikuar në politikën e brendshme dhe të jashtme të Shqipërisë në mënyrë të pashmangshme.

Së dyti, vetë forma e organizimit shtetëror që u imponua – një principatë me një princ të huaj dhe një Komision Ndërkombëtar mbikëqyrës – çoi në një shtet të brishtë, të varur nga vullneti i fuqive të jashtme dhe të pazhvilluar institucionalisht. Ismail Qemal Vlora e konceptoi Shqipërinë nën frymën e një republikë të popullit, me përfaqësim të gjerë shoqëror. Por, projekti i tij u devijua si një projekt i importuar, i mbështetur në elitën feudale dhe në ndërhyrjet diplomatike. Kjo prodhoi një ndarje të hershme midis popullit dhe shtetit, me pasoja të afatgjata në legjitimitetin e institucioneve.

Në këtë dritë, vizioni politik i Ismail Qemalit, i cili kërkonte një Shqipëri të pavarur me përfaqësim politik të gjerë, me orientim evropian dhe me vetëvendosje reale, mbeti i paplotësuar, por jo i tejkaluar. Trashëgimia e tij ende sfidon modelin e shtetit shqiptar. Një shtet që vazhdoi të kërkonte baraspeshën midis sovranitetit të brendshëm dhe ndikimeve të jashtme.

Ismail Qemali dëshironte të siguronte mbështetjen e faktorit ndërkombëtar për të realizuar mbijetesën e shtetit të ri shqiptar dhe, nga ana tjetër, të mos u jepte asnjë shkas fqinjëve grabitqarë për të copëtuar vendin. Dhe më në fund, shqiptarët arritën me sukses ta realizonin pavarësinë e tyre, pasi, siç shkruan konsulli italian në Vlorë De Façendis, më 6 dhjetor 1912: “Ata mënjanuan armiqësitë dhe u mblodhën rreth një burri superior në zgjuarsi, përvojë e dinakëri dhe kërkuan të shpëtojnë duke u shpallur të pavarur dhe duke iu drejtuar idealisht Italisë e Austro-Hungarisë, që janë për kontrast harmonik, të aftë të kujdesen për çështjen e tyre.”

Themelimi i një shteti nuk është një akt përmbyllës, por fillimi i një premtimi. Ismail Qemal Vlora nuk la pas vetes një republikë në formë, por një republikë në shpirt – të ndërtuar mbi dinjitetin, arsyen dhe vizionin. Trashëgimia më e madhe e Themeluesit nuk është thjesht një moment historik, por një model për të ardhmen.

* Nuk lejohet publikimi i këtij shkrimi pa lejen e autorit. Çdo portal, gazetë online apo shtypur, që merr këtë shkrim duhet të citojë autorin në fillim të shkrimit (Nga Dr. Evarist Beqiri).

Gazeta “Shqipnia” e botuar në Bruksel, nga Ismail Qemal Vlora (Të pashfaqura më parë).

Gazeta në versionin greqisht e botuar në Bruksel nga Ismail Qemal Vlora (Të pashfaqura më parë).

Hisen Berisha/

Deklarata e Presidentit Donald J. Trump se “e ka parandaluar luftën në Kosovë” nuk është thjesht një pohim i zakonshëm politik. Kosova u bë e lirë në sajë të vetëm një vendimi të Presidentëve Amerikanë; Kosova u bë e pavarur vetëm nga një deklaratë e Presidentëve Amerikanë; Kosova ekziston vetëm në sajë të Amerikës.

Deklarata e Presidentit Trump është një dëshmi e drejtëpërdrejtë për mënyrën sesi diplomacia amerikane, nën drejtimin e tij – jashtë kornizës burokratike të establishmentit të vjetër – ndërhyri për të ndalur një përshkallëzim të rrezikshëm që po përgatitej në Ballkanin Perëndimor në vitin 2020.

Në një kohë kur Bashkimi Evropian shfaqej i paaftë për të menaxhuar krizën midis Kosovës dhe Serbisë, dhe kur tensionet ishin duke u rritur në veri të Kosovës me ndërhyrje të vazhdueshme të strukturave ilegale serbe të mbështetura nga Beogradi, administrata Trump vendosi të veprojë. Jo me fjalë, por me diplomaci të drejtëpërdrejtë, të shpejtë dhe të orientuar nga zgjidhja konkrete.

Nën udhëheqjen e të dërguarit të posaçëm Richard Grenell, Shtëpia e Bardhë arriti një marrëveshje ekonomike ndërmjet Kosovës dhe Serbisë më 4 shtator 2020, e cila – përtej komponentëve të infrastrukturës dhe energjisë – kishte një objektiv më të thellë: de-eskalimin e konfliktit politik dhe ushtarak dhe ndalimin e infiltrimit rus në Ballkan përmes platformës serbe.

Është fakt se pas kësaj marrëveshjeje, ndërhyrjet e Serbisë në veri të Kosovës ranë ndjeshëm, apo ndërhyrja duhej kamufluar në mënyrë të sofistikuar, dhe ju bë e ditur se duhej të zbatojë njërën ndër marrëveshjet teknike, si p.sh. ajo për shuarjen e strukturave paralele.

U krijua një frymë e re stabiliteti që u shfrytëzua nga institucionet kosovare për të konsoliduar kontrollin mbi të gjithë territorin. Kjo nuk do të kishte ndodhur pa presionin e drejtëpërdrejtë të administratës Trump mbi Serbinë, si dhe pa mbështetjen që Uashingtoni i dha Kosovës në ato momente delikate.

Ajo që Trump bëri – dhe që establishmenti globalist në Evropë dhe madje edhe disa rryma brenda vetë Kosovës tentuan ta minimizojnë – ishte një akt strategjik për të ruajtur paqen dhe për të frenuar një shpërthim të ri lufte që do ta destabilizonte gjithë rajonin.

Kundërshtarët e kësaj qasjeje – sidomos në kampin e euroburokratëve – përpiqen ta paraqesin diplomacinë Trump si të improvizuar ose të orientuar vetëm nga interesat e biznesit. Por në realitet, ajo ishte shumë më e drejtëpërdrejtë, më e guximshme dhe më e suksesshme sesa formulat e dështuara të dialogut të ndërmjetësuar nga BE-ja, të cilat prodhuan vetëm status quo, tensione dhe kërkesa të reja nga Serbia.

Nëse Kosova ka shmangur një konflikt të armatosur dhe ka mundur të ruajë integritetin e saj territorial, kjo është edhe për shkak të asaj ndërhyrjeje vendimtare të administratës Trump.

Ishte një moment kur një lider amerikan e shihte Kosovën si aleate, dhe jo si problem për t’u menaxhuar me heshtje diplomatike.

Për këtë arsye, deklarata e Trump duhet të vlerësohet zyrtarisht nga institucionet e Kosovës.

Kjo nuk është çështje e njëanshmërie politike, por çështje historike.

Sepse herët apo vonë, e vërteta se kush e ndihmoi vërtet Kosovën – dhe kush u përpoq të bëjë pazare mbi të – do të mbetet në histori.

(The United States sees Kosovo as an ally, not a problem to be managed through diplomatic silence)

President Donald J. Trump’s statement that he “prevented a war in Kosovo” is far from a routine political claim. Kosovo is free solely due to a decision by American presidents; Kosovo became independent solely through a declaration by American presidents; Kosovo exists only thanks to America.

President Trump’s statement stands as direct testimony to how U.S. diplomacy—under his leadership and outside the rigid framework of the old establishment—intervened to stop a dangerous escalation that was unfolding in the Western Balkans in 2020.

At a time when the European Union appeared unable to manage the growing crisis between Kosovo and Serbia—and as tensions were rising in northern Kosovo due to ongoing interference by illegal Serbian structures backed by Belgrade—the Trump administration chose to act. Not with words, but with fast, results-driven, and direct diplomacy.

Led by Special Envoy Richard Grenell, the White House brokered an economic agreement between Kosovo and Serbia on September 4, 2020. Beyond infrastructure and energy cooperation, the deeper goal was clear: to de-escalate political and military conflict and to halt Russian infiltration in the Balkans via Serbia’s platform.

It is a fact that after this agreement, Serbia’s direct actions in northern Kosovo significantly decreased—or had to be camouflaged in more sophisticated ways. Belgrade was also reminded that it must implement specific technical agreements, including the dismantling of parallel illegal structures.

A new climate of stability was created, allowing Kosovo’s institutions to consolidate their control over the entire territory. This would not have happened without the Trump administration’s firm pressure on Serbia and the critical support that Washington gave to Kosovo during these delicate moments.

What Trump achieved—while the European globalist establishment and even certain internal factions in Kosovo tried to downplay it—was a strategic act to preserve peace and prevent a new outbreak of violence that could destabilize the entire region.

Critics of this approach—especially among Euro-bureaucratic circles—have tried to portray Trump’s diplomacy as improvised or commercially motivated. Yet in reality, it was far more direct, courageous, and effective than the failed dialogue frameworks promoted by the EU, which produced only stagnation, new tensions, and more demands from Serbia.

If Kosovo has avoided armed conflict and maintained its territorial integrity, it is in part thanks to that decisive Trump intervention.

It was a moment when an American leader saw Kosovo as an ally—not as a problem to be managed in quiet corridors of diplomacy.

For this reason, President Trump’s statement should be formally recognized by Kosovo’s institutions.

This is not about political partisanship—it is about historical truth.

Because sooner or later, the record will show who truly helped Kosovo—and who tried to make deals over it.

– Skënderbeu dhe shtabi i tij – Trimi i mirë me shokë shumë

Fotaq Andrea & Dritan Muka

Pjesa III

Prania e Gjonit djaloshar në këtë skenë të fantazuar e shkëput krejt tablonë nga çdo lloj alegorie lidhur me Pirron e Epirit. Është njëfarësoj vetë Skënderbeu që prezanton të birin si pasardhës të shtetit të tij të Arbrit, por edhe përpara vetë Historisë. Në këtë mënyrë spostohet, do thonim, qendra e analizës studimore, nga qeni në qendër të tablosë – ku Louise Rice merr shkas për të përmendur historinë e qenit të Pirros së Epirit -, te djaloshi Gjon Kastrioti II, figurë po aq qendrore në tablo sa dhe vetë Skënderbeu, strumbullari i krejt kompozimit.    

Në fakt, pak është folur në historiografinë skanderbegiane për Gjon Kastriotin II në periudhën e tij adoleshente si “Qytetar Nderi i Sinjorisë”. Ky nuk ishte një titull formal, thjesht me karakter garancie për jetën e tij. Por ishte në radhë të parë titull funksional, në kuadër të marrëdhënieve komplekse të Venedikut me Skënderbeun dhe shtetin e tij të Arbrit. Siç dihet nga Historia, ka pasur jo pak raste mbretërish në moshë adoleshente dhe përgjithësisht, kjo moshë nuk përbënte aspak pengesë në veprimtaritë drejtuese, politike a diplomatike të të rinjve adoleshentë, me misione të caktuara, kur prapa tyre qëndronin sigurisht edhe këshilltarë të posaçëm, tutorë, etj. Në rastin konkret, kryepeshkopi Pal Engjëlli do të ishte mëse i pranishëm në krah të djaloshit Gjon Kastrioti II në lëvizjet e tij të herëpasherëshme, si përfaqësues i t’Et në Venedik apo Raguzë. Prof. Luan Malltezi ka vënë në dukje se “Në tetor [1467], Skënderbeu dërgon në Venedik Gjon Kastriotin (të birin) dhe Pal Engjëllin për të kërkuar që t’i dërgoheshin ndihma ushtarake e financiare, si dhe të furnizohej Kruja me rezerva ushqimore”.¹⁸ Po ashtu, në veprën “Raguza és Magyarorszag”¹⁹, një dokument i 15 dhjetorit 1467 nënvizon se djali i Skënderbeut me 30 kalorës po kthehej nga Venediku për në atdhe nëpërmjet Raguzës dhe se caktohej Rektori së bashku me Këshillin e ngushtë të merrnin masa për të emëruar dy të dërguar të posaçëm që ta prisnin djaloshin kastriotas me nderim dhe të kujdeseshin për mbarëvajtjen dhe ushqimin e shpurës.²⁰ Gjon Kastrioti II shfaqet kështu në tablo në krah të t’Et si një personjazh real historik, gjë që dëshmon se Stella e ka njohur nga afër Historinë dhe Bëmën e Kastriotit të Madh.  

Së treti, krejt trupa shoqëruese, vendosur mbi një kodër, dhe që ka vënë në mes Skënderbeun me të birin, shfaqet me madhështi fisnikërore jo vetëm në qëndrimin e tyre hijerëndë e krenarë, grusht-bashkuar rreth Heroit për ta ndjekur atë pas gjer në fund, por edhe me veshjet e tyre karakteristike, ku bien në sy sidomos kapat apo mbulesat e kryeve, veç manteleve dhe armëve që mbajnë mbi trup. Nuk ka si të mos dallojmë mes tyre kapelen shqiptare apo albanojën, me/pa majuc, për të cilën kanë folur mjaft kronikanë të kohës.²¹ Domosdo, vërehen në kompozim edhe kapa të tjera me forma të çuditshme, zbukuruar me tufë pendësh (panache) apo me shirita mëndafshi. Është i njohur në këtë drejtim në ikonografinë kastriotine portreti i Skënderbeut me kapën zbukuruar me pendë struci botuar në veprën “Icones Diversorum” në vitin 1591, pra katër dekada më parë se kompozimi i piktorit Stella²² (shih foto 14). Por, mund të themi pamëdyshje se Stella, sikurse mjaft piktorë bashkëkohorë, mpleks qëllimisht në tablonë e tij veshje me stile të kohës, sidomos te kapat. E bën këtë për një paraqitje sa më ekzotike të personazheve, duke i dhënë një ngjyrë disi orientale krejt kompozimit të tij, gjë që e shohim të shfaqet jo vetëm te disa mbulesa të kryeve në formë çallme, por edhe te vetë simboli i gjysmëhënëzës mbi shatorren kryesore të fushimit të ushtrisë, paraqitur në sfond.

Veçse, duke u përqëndruar tek personazhet fisnikë arbër që kanë vënë në mes Kapedanin e tyre, si dhe në fizionomitë që paraqesin, shohim të na shfaqen mosha të ndryshme, nga krerë të moçëm deri tek më të rinj. Kemi të drejtë të mendojmë se ndodhemi këtu përpara “Shtabit drejtues të Skënderbeut” në një çast fushimi të ushtrisë së tij. E në këtë rast, mendja na shkon te fisnikët kryesorë arbër që Skënderbeu i bashkoi me dorë të hekurt më 1444 në Besëlidhjen e Lezhës, të quajtur gjithashtu “Kuvendi i Krerëve Arbër”, ku ishin të pranishëm Gjergj Arianit Komneni, Andre Topia, Pal e Nikollë Dukagjini, Lekë Dushmani, Lekë Zaharia,  Pjetër Spani, Gjergj Stresi, Teodor Muzaka, etj. Dhe Kapedani apo Kapiteni i tyre nuk do të ishte tjetër për 25 vjet me radhë veçse Gjergj Kastrioti Skënderbeu, që njihte me përpikmëri e mjeshtëri artin e luftës dhe cilësohej “Trim mbi Trimat”. 

Nga ana tjetër, gjithë këta fisnikë e prijës arbër – nëntë personazhe, ku bie në sy figura e flamurmbajtësit –  i shohim të bashkuar si një trupë e vetme, si një entitet apo bashkësi e plotë politike-ushtarake, që në zanafillë do të përbënte bërthamën e fuqishme të shtetit të parë arbër në Histori, të Albanisë së ardhme ekzistenciale, tezë e hedhur poshtë fatkeqësisht nga prof. Louise Rice, siç e vumë re gjatë studimit të saj. Tek shohim tërë këta krerë kreshnikë përreth KryeHeroit, të vendosur në plan të parë të tablosë, shfaqet në dritë të diellit jo vetëm ideja madhore e qëndresës historike shqiptare kundër hordhisë osmane, por edhe ideja po aq madhore e dashurisë për trojet arbërore, e më tej për vatanin e kombin, në kuptim edhe më të gjerë etnik, si një formacion i plotë politik kombëtar. Në këtë dashuri, që forca e gjuhës shqipe e shfaq me dy termat e saj të barasvlefshëm mëmëdhe e atdhe, konvergojnë krejt vullnetet e bashkuara të krerëve arbër si një forcë e vetme dhe e gjithfuqishme që asgjë nuk e ndal dhe s’ka si ta ndalë. Buthton e lulëzon këtu edhe ideja e një populli të tërë të bashkuar, pa kurrfarë dasie që, në emër të lirisë kombëtare, i shkon pas kapedanëve të vet, dhe që shfaqet simbolikisht në tablo tek një ushtri në çast fushimi, para një sulmi rrufe. 

Që kemi të bëjmë për më tepër në tablo me një shtab luftarak, dëshmojnë edhe grupet e truprojave me kapa albanojë vendosur në lartësi për të vrojtuar lëvizje të mundshme të armikut. Po ashtu, shatorrja e madhe në qosh të tablosë dëshmon për ushtrinë e përhershme të Skënderbeut prej 15 mijë luftëtarësh të regjur, që luftonin për mbrojtjen e trojeve arbërore, duke pasur për aleat jo vetëm malësinë e Krujës dhe malet e Shqipërisë, por edhe pyjet e dendur në fushat e Tiranës, Fushë-Krujës e Mamurrasit,²³ nëpër të cilat ata njihnin tërë shtigjet dhe manovronin bukur për të zënë në befasi armikun dhe sidomos prapavijat e tij. Do të ishte po kjo ushtri dhe krejt garda e Skënderbeut që, pas vdekjes së tij, do të përhapej dhe do të përbënte, e detyruar – siç pohon vetë Louise Rice –, jo vetëm ajkën e jeniçerëve sulltanorë, por sidomos ajkën e Kalorësisë së lehtë europiane dhe të gardave perandorake e mbretërore në mbarë Europën perëndimore, nga Spanja deri në Vendet e Ulta e më tej. “Skënderbeu, ka thënë Fan Noli, ka qenë pa dyshim komandant i madh dhe meriton të çmohet lart për kryqëzatën e tij heroike kundër turqve, por s’duhet harruar se edhe ushtarët e tij kanë pjesë në këto merita”.²⁴

Në këtë mënyrë, vërejmë në tablo se të dy krahët e kompozimit artistik në plan të parë janë mëse të baraspeshuara në personazhe, duke na shfaqur figura të gjalla arbërish, për t’ia lënë vendin ballor e qendror elementëve hieraldikë e simbolikë, 

(foto 8) J. Stella, “Skënderbeu dhe Shtabi i tij”. 

Janë hequr nga tabloja elementët heraldikë.

engjëjve, e më tej shiritit të shndritshëm apo udhës së jetës së amshuar drejt parajsës së premtuar me mori personazhesh në miniaturë, burra e gra, që ngjiten në qiell. Tërë këta elementë, për mendimin tonë, shfaqen njëfarësoj në rrafsh dytësor a tretësor, dhe nuk përbëjnë thelbin e tablosë. 

Së katërti, për herë të parë në ikonografinë kastriotine, kjo tablo e francezit Jacques Stella na e shfaq Skënderbeun më 1631 me përkrenaren e tij emblematike mbi krye, dhuratë e shenjtëruar nga Papa Pali II më 1466. Është një risi tepër e veçantë, po të kemi parasysh se deri në atë kohë, në artet figurative, përkrenarja e Skënderbeut vendosej në tokë, pranë këmbës së tij, si një element në plan të dytë, për të lartësuar krahun e fuqishëm të Skënderbeut me shpatën e tij shndërruar në legjendare. Kujtojmë këtu shprehjen e famshme të Skënderbeut në letrën drejtuar sulltan Mehmetit II, “të dhashë shpatën, por jo krahun”. Shumë shpejt që nga ajo kohë, dhe sidomos me idenë gjeniale të Stella-s për ta vendosur këtë helmetë mbi krye të Skënderbeut, shohim në ikonografinë kastriotine se kjo përkrenare do zërë vendin e saj të merituar. Të merituar sepse, në zanafillë, kjo përkrenare duhet të ketë pasur domosdo përdorim funksional, e bekuar siç ka qenë nga Papa, (nënvizimi ynë) e dalë nga duart e artizanëve artistë të Vatikanit. Ishte pra një përkrenare nderi dhe nderimi bashkë, simbol i shenjtë krishtërimi i vetë Papatit. Dhe përtej funksionit të saj të mbrojtjes së kryeve, kjo përkrenare do të na shfaqet më pas edhe si një element i fuqishëm e i veçantë identifikues, që vetëm Skënderbeu ynë e ka mbajtur me krenari, dhe askush tjetër. Nuk ishte assesi një “lodër” papale, kur sot, ajo përkrenare, “e zvetënuar” nuk futet dot as në kokën e një fëmije! Nuk ishte as e porositur nga vetë Skënderbeu, siç shprehet Louise Rice, për t’i përngjasuar Pirros së Epirit. Historia dëshmon qartë në këtë drejtim me dokumentacionin e duhur bashkëkohor. 

Kësisoj, përkrenarja mbi kryet e Skënderbeut të Jacques Stella-s do të zinte tani e tutje një vend parësor, po aq sa dhe shpata e tij legjendare dhe, me kohë, ajo do të shfaqej si element heraldik i mëvetësuar. Stella, me këtë tablo të tij, ka meritën e padiskutueshme se është i pari piktor në rang europian që e vendos përkrenaren me brirët e dhisë mbi kryet e Skënderbeut. Sigurisht që ai e bën këtë për sa më shumë ekzotizëm. Sigurisht që kërkon me ngulm të tërheqë sa më shumë vëmendjen tek një personazh i veçantë ballkanas, tek Heroi i Shqipërisë, një vend që ndodhet brenda Europës, pranë gadishullit Apenin dhe republikave italiane, të cilat vazhdimisht kërcënoheshin me pushtim nga Perandoria osmane, për hegjermoni tokësore e detare. 

Nga ana tjetër, duke u shkëputur nga përkrenarja, dhe duke u fokusuar në fizionominë e Skënderbeut të Stella-s, vërejmë po ashtu se kemi këtu një dallim të dukshëm nga portreti klasik i Heroit tonë, që na shfaqej kryesisht me profil nga e majta: këtë radhë, te Stella, Heroi ynë na paraqitet me pamje treçerek djathtas, pa mjekrën e tij të derdhur karakteristike, por vetëm me mustak të gjatë e të përveshur, me faqe, nofull e mjekër të mirëdukshme, portret i cilësuar, për nga pamja e veshja, i “stilit hungarez” të shekujve XVI-XVII. Dhe kjo paraqitje e ka një arsye të thellë në konteksin e vet të caktuar historik. Ja pse historiani hungarez i artit Sander Baumgarten hulumtoi drejt “pistës hungareze” për zbërthimin e përmbajtjes së tablosë të Stella-s: ai u nis thjesht nga paraqitja e personazheve historikë 

(foto 9)  “Skënderbeu” i Stella-s 1631, “Skënderbeu me kapelen 

albanoja” te Theatrum Genealogicum, 1598 dhe “Skënderbeu” i Th. Whincop, 1747.

hungarezë me mustak dhe “nga kapat me pendë të këtyre personazheve”, siç shprehet studiuesi Sylvain Kaspern.²⁵ Por, pa mundur të gjithë këta studiues të identifikojë te tabloja e Stella-s kapelen shqiptare albanoja, siç vumë tashmë në dukje. Dhe, që jemi kokë e këmbë brenda tematikës shqiptare, këtë e shpreh më së miri për herë të parë ilustrimi Georgius Castriotus, gravurë në dru, botuar në Theatrum Genealogicum, më 1598, të cilin e nënvizon edhe vetë Louise Rice (foto)²⁶. Kemi këtu kështu një paraqitje tepër të veçantë të Skënderbeut në “stilin hungarez”, pra thjesht dhe vetëm me mustak. Dhe po ky “stil hungarez” i portretit të Skënderbeut do të shfaqet edhe herë të tjera, deri vonë te ilustrimi i tragjedisë të Thomas Whincop “Scanderbeg, or Love and Liberty” i vitit 1747. Veçse, dy elementë thelbësorë na shfaqen në përqasjen e “Skënderbeut” të Theatrum Genealogicum me “Skënderbeun” e Stella-s, pa i rënë në sy Rice: 

(foto 10) J. Stella, Albanoja, Kapuçi shqiptar me majë. 

1. te Theatrum, Skënderbeu ynë mban mbi krye albanojën e famshme të stradiotëve shqiptarë të kohës zbukuruar me pendë (foto 9), kur edhe vetë mbreti i Francës Henri IV na shfaqet në po atë periudhë me po atë kapele shqiptare në kokë, vërtetuar nga kronikanë të kohës²⁷; 

(foto 11) Shqiptarë me kapelen albanoja dhe mbreti francez Henri IV me po atë kapele shqiptare.

Albanoja është më e vjetër se Kapotini anglez i vitit 1590 që solli kapelen cilindrike angleze.

b) po te Theatrum, kemi për më tepër, si rrallë herë në atë kohë, edhe tablonë gjenealogjike të Skënderbeut dhe të birit të tij quajtur në latinisht Johannes Castriotus II (Gjon Kastrioti II). Kuptojmë kështu që Stella jo vetëm i është përmbajtur në paraqitje gravurës së Skënderbeut të kësaj vepre, por ka njohur nga afër edhe gjenealogjinë e saktë të Skënderbeut: që ka pasur një djalë të vetëm, gjenealogji e mbështetur te Barleti.