Kudret Isaj/

Vijon nga numri i kaluar…

Prof Eugène Pittard i deleguar i Lidhjes së Kombeve për shpëtimin e banorëve të  Shqipërisë së veriut nga zia e bukës në vitin 1924.

Kur gjëmuan topat e fillimit të luftës së parë botërore në vitin 1914, Eugene Pittard me bashkëshorten e tij Helene ndodhej me pushime në Val d’Herens, një pikë klimaterike në kantonin Valais. Ata i ndërprenë pushimet dhe u nisën vullnetarë të kryqit të kuq francez në spitalin 101 të Lionit, duke e lënë Zhan Zhakun djalin e tyre 10 vjeçar nën përkujdesjen e prindërve të tyre në Gjenevë. Asnjë institucion apo shoqatë e kryqit të kuq zviceran dhe francez nuk i kishte dërguar çiftit Pittard ndonjë thirrje apo shkresë zyrtare për të ndërmarrë një hap të tillë. Ata iu përgjigjën zërit të ndërgjegjes dhe dhanë kontributin e tyre secili në profilin e tij. Eugène Pittard duke iu dhënë kurajo të plagosurve me fjalimet e tij dantoneske duke iu mjekuar plagët e shpirtit, ndërsa Hélène Pittard e njohur me pseudonimin Noëlle Roger duke iu mjekuar të plagosurve plagët e luftës si infermjere e Kryqit të kuq. Në 4 tetor të vitit 1921, Prof Eugène Pittard themeloi në Tiranë Kryqin e Kuq shqiptar me mbështetjen dhe me përkrahjen e një grupi dashamirësish dhe intelektualësh patriotë dhe përparimtarë si dhe me përkrahjen e të gjitha komuniteteve fetare në Shqipëri. Shoqëria shqiptare me 70 % të popullsisë myslimane, atë ditë hodhi një hap të madh drejt perëndimit duke zgjedhur kryqin e kuq në vend të gjysmëhënës së kuqe. Prof Eugène Pittard u zgjodh njëzëri përfaqësues i Kryqit të kuq shqiptar në Komitetin Ndërkombëtar të Kryqit të kuq me seli në Gjenevë. Përpos krijimit të kryqit të kuq shqiptar, Prof Eugène Pittard ka dhënë një kontribut të rëndësishëm për pedagogjinë shqiptare. Në harkun kohor të viteve 1920-1940, Prof Eugène Pittard ndonëse fizikisht nuk ndodhej në Shqipëri ka bashkëpunuar pothuajse me të gjithë ministrat e arsimit të Shqipërisë që nga Sotir Peci duke vijuar me Kristo Floqin, Hil Mosin, Rexhep Mitrovicën, Xhaferr Ypin dhe shumë ministra të tjerë. Prof Eugène Pittard ishte i pajisur me të gjitha garancitë e nevojshme nga ministria e arsimit në Tiranë për të zgjedhur dhe për të lidhur kontrata pune me pedagogë zviceranë që ishin të gatshëm të jepnin mësim në shkollat e Tiranës, të Durrësit, të Korcës dhe të Shkodrës. Në vitin 1922, Fan Noli ka botuar një artikull në një gazetë të Gjenevës, në të cilin i bën thirrje të rinjve nga Gjeneva që të vijnë të punojnë si mësues në Shqipëri. Pas botimit të këtij artikulli, një mësues i ri nga Gjeneva, Rene Rjeben i dërgon një letër ministrisë së arsimit në Tiranë, në të cilën shpreh dëshirën të nënshkruajë një kontratë pune për të punuar si mësues në Shqipëri(AQSH, v.1922, F.195). Duhet vënë në spikamë fakti që Prof Eugène Pittard ka dhënë gjithashtu një kontribut të rëndësishëm për shëndetësinë shqiptare. Pas përfundimit të misionit të tij humanitar si i deleguar i Lidhjes së Kombeve në Shqipëri në vitin 1924, Prof Eugene Pittard në harkun kohor të viteve 1925-1930 ka dhënë një ndihmesë të veçantë për luftimin e sëmundjes së malarjes në Shqipëri duke bashkëpunuar me departamentin e shëndetësisë të Lidhjes së Kombeve në Gjenevë, duke bashkëpunuar me mjekë shqiptarë të specializuar për sëmundjen e malarjes në Shqipëri, duke bashkëpunuar me konteshën britanike Elisabeth Carnarvon, duke bashkëpunuar me Xhemil Dinon, ministrin fuqiplotë të Shqipërisë në Romë si dhe me bakteriologun francez Dr Bernard Daudy, drejtor i laboratorit bakteriologjik në spitalin e Durrësit. Do të ndalemi tani tek një element i rëndësishëm i konstitucionit shpirtëror të çiftit Pittard, i cili ka të bëjë me vullnetarizmin e tyre dhe kontributin që ata kanë dhënë për Shqipërinë dhe Lidhjen e Kombeve në Gjenevë. Në janar të vitit 1924 në veri të Shqipërisë, në Shkodër, Mirditë, Tropojë, Kukës, Mat dhe Lezhë kishte plasur zia e bukës dhe njerëzit vdisnin nga uria. Edith Durhami, kontesha Elisabeth Carnarvon, Justin Godart dhe Prof Eugène Pittard i ranë kambanave të alarmit në Lidhjen e Kombeve dhe në Komitetin Ndërkombëtar të Kryqit të kuq në Gjenevë. Në mars të vitit 1924, Prof Eugène Pittard u emërua i deleguar i Lidhjes së Kombeve për administrimin dhe shpërndarjen e misrit popullsisë së varfër dhe të skamur në veri të Shqipërisë. Prof Eugène Pittard me bashkëshorten e tij Hélène mbërriti në Tiranë në 1 prill të vitit 1924. Pasi takoi me kryeministrin e vendit Shefqet Vërlaci dhe me disa ministra të qeverisë shqiptare Prof Eugène Pittard u nis në Shkodër ku ngriti shtabin e tij në hotel Europa.  

Meqenëse po flasim për zinë e bukës në vitin 1924 në Shqipëri, do të heqim një paralele me kampet e refugjatëve që po ndërtohen sot nga qeveria shqiptare në Shëngjin të Lezhës në bashkëpunim me qeverinë italiane. Në prill të vitit 1924, Prof Eugène Pittard, i deleguari i Lidhjes së Kombeve në Shqipëri, priste me ankth ditë e natë në portin e vogël të Shëngjinit anijet e Lidhjes së Kombeve të ngarkuara me misër për të ushqyer malësorët shqiptarë që po vdisnin nga uria. Ai luftoi me konseguencën më të madhe që vagonat me misër të dërguara nga Lidhja e Kombeve të ngarkoheshin në kamiona dhe të niseshin në Shkodër dhe asnjë kokërr misri të mos binte në duart e kontrabandistëve të rrugës. Ndoshta Prof Eugène Pittard që në vitin 1924 e kishte parashikuar në subkoshiencën e tij që porti i Shëngjinit, i cili në antikitet njihej me emrin San Giovanni di Medua, një ditë do të priste refugjatë dhe do t’i përtërinte lidhjet e tij të vjetra dje me Lidhjen e Kombeve dhe sot me Kombet e Bashkuara. Nëse në atë kohë qeveria shqiptare do të kishte zbatuar me përpikëri urdhërin e kryeministrit shqiptar Fan Noli, nënshkruar prej tij në gusht të vitit 1924, sot qyteti i Shëngjinit do të quhej qyteti Wilson. Për hir të së vërtetës duhet pohuar që pas vdekjes së presidentit amerikan Woodrow Wilson në 3 shkurt 1924, ka qenë Faik Konica, i cili në emër të federatës shqiptare «Vatra» i propozoi parlamentit shqiptar emërtimin e qytetit të Shëngjinit me emrin Wilson. Prof Eugène Pittard me të mbërritur në Shkodër në ditët e para të muajit prill të vitit 1924 nisi menjëherë nga puna për shpërndarjen e misrit dërguar nga Lidhja e Kombeve sipas listave të përpiluara më parë nga bashkia e Shkodrës dhe nga bashkia e Lezhës, ndonëse ai shprehu habinë që me mbërritjen e tij në qytet këto lista ishin dhjetëfishuar. Prof Eugène Pittard për të zgjidhur këtë situatë alarmante krijoi një shtab të përbashkët në bashkinë e Shkodrës duke bashkëpunuar me autoritetet lokale si dhe me konsujt e konsullatave të huaja që ishin të akredituara në Shkodër. Bashkëkohësit kujtojnë që Prof Eugène Pittard me Helenën janë ngjitur shpesh herë në malet me dëborë për të furnizuar malësorët me misër. Prof Eugène Pittard u kthye në Gjenevë në fund të muajit prill të vitit 1924 për të paraqitur raportin e tij në Asamblenë e Lidhjes së Kombeve dhe për të bërë thirrje për fonde dhe donacione të tjera për Shqipërinë. Operacioni i Lidhjes së Kombeve në Shqipëri zgjati gjashtë muaj nga marsi deri në gusht të vitit 1924 dhe pjesa e dytë e tij do të përmbyllej me sukses nga dy delegatët e Komitetit Ndërkombëtar të Kryqit të kuq Henri Cuénod dhe Raymond Schlemmer. Pas përfundimit të operacionit humanitar të Lidhjes së Kombeve në Shqipëri për shpëtimin e banorëve të krahinave të veriut nga zia e bukës, ministri i jashtëm i Shqipërisë, Sulejman Delvina në 22 korrik të vitit 1924, i dërgon një telegram zotit Eric Drummond, sekretarit të përgjithshëm të Lidhjes së Kombeve në Gjenevë, në të cilin e falenderon përzemërsisht në emër të qeverisë shqiptare dhe të popullit shqiptar. 

Atentati i Mamurrasit në 6 prill 1924 kundër të deleguarit të Lidhjes së Kombeve  Prof Eugène Pittard dhe bashkëshortes së tij Hélène Pittard(Noëlle Roger) 

Në 6 prill të vitit 1924, gjatë kryerjes së misionit humanitar të Prof Eugène Pittard në Shqipëri një bandë kriminelësh dhe mercenarësh kishin disa ditë që kishin zënë pritë në pyllin e Mamurrasit për t’i bërë atentat Prof Eugène Pittard-it, të deleguarit të Lidhjes së Kombeve në Shqipëri, atentat në të cilin u vranë dy turistët amerikanë De Long dhe Coleman që po kalonin me makinë në rrugën e Mamurrasit për të shkuar në Shkodër. Duke mos bërë dot dallimin midis gjuhës frënge dhe gjuhës angleze që flisnin të huajt, banditët menduan se po qëllonin mbi Eugène Pittard-in, të deleguarin e Lidhjes së Kombeve në Shqipëri. Vrasja e dy qytetarëve amerikanë në Mamurras ishte një ngjarje e rëndë për Shqipërinë dhe tronditi pozitat e saj ndërkombëtare. Megjithatë, Eugène Pittard dhe bashkëshortja e tij Hélène Pittard e njohur me pseudonimin Noëlle Roger nuk u frikësuan dhe nuk e braktisën frontin e betejës së tyre në Shkodër dhe nuk e lanë të papërfunduar operacionin e Lidhjes së Kombeve në Shqipëri. Kur populli i Shkodrës e pa çiftin Pittard të kthehej shëndoshë e mirë në hotel Europa, ditën e dielë në mbrëmje në 6 prill 1924, shkodranët dolën në rrugë masivisht për t’i përqafuar dhe për t’ju dhuruar trëndafila që i kishin këputur në kopshtet e tyre. Qëllimi i këtij atentati ishte diskreditimi i qeverisë shqiptare para Lidhjes së Kombeve dhe kancelarive europiane që nuk ishte e zonja të mbronte jetën e të deleguarit të Lidhjes së Kombeve gjatë kryerjes së misionit të tij në Shqipëri. Eshtë një shenjë fisnikërie për shtetin shqiptar të ngrejë një memorial në Mamurras në kujtim të dy qytetarëve amerikanë që humbën jetën në atentat në Shqipëri në prill të vitit 1924, duke shlyer në këtë mënyrë një borxh moral njëqind vjecar si ndaj Shteteve të Bashkuara të Amerikës, po ashtu ndaj familjeve të dy qytetarëve amerikanë.  

A do të përkujtohet në Tiranë, 100 vjetori i operacionit humanitar të Lidhjes   së Kombeve në Shqipëri në vitin 1924? 

Në gusht të vitit 1924 u mbushën plot 100 vjet nga përfundimi me sukses i operacionit humanitar të Lidhjes së Kombeve në Shqipëri, operacion, i cili nuk duhet lënë në harresë, për shkak se ka të bëjë pikërisht me institucionin e mirënjohjes dhe me kujtesën historike të popullit shqiptar. Ky operacion shumëkombësh, në të cilin morën pjesë të gjitha ingranazhet e Lidhjes së Kombeve dhe të Komitetit ndërkombëtar të Kryqit të kuq meriton të përkujtohet me nderimet më të larta nga Kombet e Bashkuara, nga Konfederata Zvicerane dhe nga vendi mikpritës Shqipëria dhe shteti shqiptar. Ahmet Zogu në vitin 1927, në cilësinë e Presidentit të Republikës Shqiptare e dekoroi Prof Eugène Pittard-in me dekoratën e lartë : Komandant me yll Oficer madhor i Urdhërit të Skënderbeut dhe e bëri detyrën e tij. Do të ishte në nderin e shtetit shqiptar nëse në vitin 2025, Presidenti i Republikës së Shqipërisë do ta nderonte Prof Eugène Pittard dhe bashkëshorten e tij Hélène Pittard(Noëlle Roger me Urdhërin e Flamurit Kombëtar. Do të ishte në nderin e shtetit shqiptar nëse Universiteti i Tiranës do ta nderonte Prof Eugène Pittard-in, ish-rektorin e Universitetit të Gjenevës me titullin Doktor Honoris Causa. Do të ishte në nderin e shtetit shqiptar nëse Prof Eugène Pittard dhe bashkëshortja e tij Hélène Pittard(Noëlle Roger) do të shpalleshin qytetarë nderi të Tiranës dhe të Shkodrës, qytet në të cilin Prof Eugène Pittard organizoi dhe dirigjoi operacionin humanitar të Lidhjes së Kombeve në Shqipëri në vitin 1924. Do të ishte në nderin e shtetit shqiptar nëse busti i Prof Eugène Pittard, mikut të çmuar të Shqipërisë do të vendosej nga Bashkia e Tiranës në një shesh të kryeqytetit dhe një rrugë e Tiranës do të mbante emrin : Rruga Eugène dhe Hélène Pittard(Noëlle Roger). Shqipëria për Prof Eugène Pittard dhe bashkëshorten e tij do të ishte një atdhe i dytë. Ky vend i ilirëve të lashtë do të shndërrohej për ta në një yll polar që ata do ta ndiqnin gjithë jetën dhe nuk do të ndaheshin asnjëherë prej tij. Figura të tilla emblematike si Eugène Pittard dhe bashkëshortja e tij Hélène Pittard(Noëlle Roger), na përngjajnë me meteoritet e ndritshëm që koha dhe vitet që kalojnë nuk ua zbehin shkëlqimin. Përkundrazi, ata shkëlqejnë gjithmonë e më tepër duke na dhënë dritë nga dritësia e tyre.  

Nga Rafael Floqi/

Kryetari i Dhomës së Përfaqsuesve, Mike Johnson (R-La.) shkon në sallën e Dhomës së Përfaqësuesve të premten me shpresën se do të rizgjidhet zyrtarisht Kryetar/speaker.

Ndërsa Johnson ka miratimin e Presidentit të zgjedhur Trump për të mbetur kryetar, një republikan po zotohet ta kundërshtojë atë dhe disa të tjerë nuk po angazhohen për ta mbështetur Johnson. Kjo ka ngritur pikëpyetjen, nëse ai mund të fitojë votat e mjaftueshme për të mbajtur kandarin në anën e tij, duke pasur parasysh shumicën e pakët të Dhomës së Përfaqësuesve.

Me pak fjalë, Johnson mund të përballojë të humbasë vetëm një votë republikane për Kryeparlamentarin – duke supozuar se çdo anëtar është i pranishëm dhe voton për një kandidat. Por detajet mund të ndërlikohen.

Zgjedhja e Kryetarit është rendi i parë i punës për Dhomën e Përfaqësuesve në ditën e hapjes së Kongresit të ri, i cili nis në 3 janar në mesditë, siç dikton Kushtetuta.

Nga praktika, Dhoma nuk mund të kryejë asnjë punë, pwrderisa të zgjedhë një kryetar, që do të thotë se dhoma do të paralizohet derisa ta bëjë këtë. Ky skenar u pa për herë të fundit në fillimin e Kongresit të 118-të në janar 2023, kur ish-kryetarit Kevin McCarthy (R-Kaliforni) iu deshën 15 fletë votimi gjatë katër ditëve për të kapur çcekanin.

Ja se si zbërthehet matematika:

Kryetari zgjidhet nga një shumicë – jo një pluralitet – e anëtarëve të Dhomës që votojnë për një kandidat me emër.

Në ditën e parë të Kongresit të ri të premten, pritet të jenë 219 republikanë, 215 demokratë dhe një vend vakant duke pasur parasysh se ish-deputeti Matt Gaetz (R-Fla.) thotë se nuk do të kthehet për të marrë vendin e tij, duke vendosur numri i përgjithshëm i anëtarëve është 434.

Meqenëse për mumrin 434 shumica është 218, kjo do të thotë se Johnson ka nevojë për 218 vota për të fituar Kryesinë, duke supozuar se çdo anëtar është i pranishëm dhe voton për një kandidat.

Demokratët sinjalizojnë se të gjithë do të votojnë për udhëheqësin e pakicës në Dhomën e Përfaqësuesve, Hakeem Jeffries (D-N.Y.). Në betejat e Kryetarit të Kuvendit të vitit të kaluar, demokratët nuk panë kurrë ndonjë dezertim.

Rep. Thomas Massie (R-Ky.) thotë se ai do të votojë, për dikë tjetër përveç Johnson-it, i zemëruar nga trajtimi i tij i çështjeve të shpenzimeve, ndihmave për Ukrainën dhe çështje të tjera. Nëse çdo republikan tjetër voton për Johnson, ai ende mund ta fitojë Kryesinë. Në atë skenar, totali do të ishte 218 Johnson, 215 Jeffries dhe një votë për një kandidat tjetër, duke i dhënë ende Johnson-it një shumicë  votash.

Por, nëse një republikan tjetër i bashkohet Massie-t për të votuar për dikë tjetër përveç Johnson-it, ai nuk e merr dot kryesinë. Në atë skenar – 217 Johnson, 215 Jeffries, dy të tjerë – askush nuk do të zgjidhej Kryetar, pasi askush nuk do të kishte shumicën e votave të mjaftueshme dhe Dhoma e Kongresit do të duhej të votonte përsëri.

Matematika bëhet edhe  më e ndërlikuar, nëse një anëtar mungon ose voton “i pranishëm/abstenim”, pasi Kryetari duhet të zgjidhet vetëm nga shumica e atyre që votojnë për një kandidat.

Përf. Victoria Spartz (R-Ind.), një republikane, e cila gjithashtu nuk është zotuar ta mbështesë Johnson-in, pavarësisht nga miratimi i Trump, votoi “e pranishme” gjatë disa raundeve të zgjedhjes së Kryetarit përpara se McCarthy të rizgjidhej.

Në një skenar, ku Massie voton për një kandidat tjetër dhe Spartz voton “e pranishme”, Johnson ende mund të fitojë. Zbërthimi i votave do të ishte 217 Johnson, 215 Jeffries, një votë për një kandidat tjetër dhe një i pranishëm, duke i dorëzuar Johnson-it vazhdimësinë, sepse ai fiton shumicën e 433 votave për Kryetar.

Por një skenar ku Massie voton për një kandidat tjetër përveç Johnson-it dhe dy anëtarë votojnë “të pranishëm” mund ta pengojë Johnson në atë votim të marrë kryesinë. Nëse vota është 216 Johnson, 215 Jeffries, një votë për një kandidat tjetër dhe dy të pranishëm, Johnson humbet sepse 216 vota nuk janë shumica e 432 votave të hedhura për kryetarin.

Çdo mungesë në palën republikane ose demokratike mund të ndryshojë gjithashtu numrin e dezertimeve të GOP që Johnson mund të përballojë, duke ulur pragun e nevojshëm për të fituar.

Dr. Nikollë Loka/

Në konkurrencë me kulturën sllave dhe italiane në Zarë, e cila u përpoq t’i asimilonte kombëtarisht, identiteti etniko-kulturor i arbëneshëve tregoi qëndrueshmëri përgjatë shekujve XVIII dhe XIX. Për më tepër, qysh në fillim të shekullit XX, arbëneshët e Zarës treguan një interes të organizuar për ngjarjet në atdheun e vjetër. Në fund të shek. XIX edhe ata dhanë një kontribut të shquar në lëvizjen për çlirim kombëtar. Idetë e tyre atdhetare, intelektualët arbneshë i publikuan përmes gazetës së tyre “Zani i Shqyptarit”, që u botua në disa numra në Zarë. Përpjekjet për të mbështetur vendin e origjinës u shprehën edhe nga telegrami i urimit që “Komiteti Kombëtar i Arbëneshëve të Zarës” i dërgoi kreut të Qeverisë së Përkohshme të Shqipërisë Ismail Qemalit, me rastin e shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë, me 28 nëntor 1912. Lidhjet me shtetin shqiptar u zgjeruan gjithnjë e më shumë deri në shpërthimin e Luftës së Parë Botërore, kur dolën vështirësi të reja, sidomos pas vitit 1920, kur Zara u aneksua nga Mbretëria italiane.

Nga viti 1814, në Zarë funksiuan dy shkolla: njëra e tipit të liceut francez dhe tjetra, Seminari i Zmajeviçit. Ndërkaq, nga viti 1817, atje nis të funksiononte edhe Normalja në gjuhën italiane, kurse në Arbënesh vepronin dy shkolla fillore dhe bashkë me atë të Zarës edhe dy shkolla të mesme: njëra italiane dhe tjetra kroate. Shkolla italiane kishte më tepër karakter komunal, kurse kroatja karakter krahinor. Në ato shkolla arsimoheshin edhe arbëneshët. Ndër mësuesit e gjimnazit të Zarës në vitin shkollor 1833-1834 përmendet Ivan Marushi, mandej Mitër Stipçeviçi, Spasoje Albanezi e ndonjë tjetër. Në Arbënesh, nga viti 1864, me nisjen e punës së Shkollës Normale për meshkuj me mësim në gjuhën kroate (e vetmja e këtij lloj për tërë Dalmacinë), nis edhe procesi i arsimimit masiv të arbëneshëve. Ajo, do të kthehet në një vatër të rëndësishme për përgatitjen e kuadrove të propagandas kombëtare, si një qendër me rëndësi e përhapjes së ideve të Rilindjes kombëtare kroate dhe si njëri prej faktorëve më të rëndësishëm që ka përshpejtuar procesin e kroatizimit të arbëneshëve.

Midis 800 nxënësve, sa kanë kaluar në bankat e asaj shkolle brenda 55 vjetëve, përmenden edhe një numër i madh arbëneshësh, ndër ta: Kërto Vukiçi, Mate Kërstiçi, Ante Vukiçi, Marko Petani, Niko Stipçeviçi, Ivan Buliçi, Kërsto Kërstiçi, Mate Marshani, Josip Petani, Josip Vladoviç Rela, Marko Marushiçi, Bozho Deshpali, Kërle Qurku, Josip Gjergja, Shime Deshpali etj.

Në Arbënesh, nga viti 1897 nisi të funksionojë një shkollë fillore private, e cila është e para dhe e vetmja për të gjithë Dalmacinë. Në atë shkollë mësimi zhvillohej në gjuhën italiane dhe ndiqej nga shumë arbëneshë. Në këtë kohë punonte edhe një shkollë popullore dyvjeçare për femra, e cila më 1903 numëronte 189 nxënëse. Për shkak të numrit të madh të nxënëseve, ajo shkollë ngrihet në triklasëshe.

Hapja e shkollave në gjuhën shqipe nga Austro-Hungaria brenda territoreve shqiptare kishte filluar që nga mesi i viteve 50-të të shek. XIX dhe do të zgjerohej gjatë gjysmës së dytë të atij shekulli. Në vitet e fundit të shek. XIX, Qeveria austro-hungareze filloi të interesohet për kolonitë shqiptare, të vendosura jashtë vendit. Ky interesim ishte rezultat i rritjes së rivalitetit midis qeverive të Vjenës dhe të Romës për sfera ndikimi në Shqipëri. Duke përkrahur zhvillimin e arsimit dhe të kulturës shqiptare, Vjena mendonte të fitonte simpatinë e popullit shqiptar. Për të formuar identitetin e dëshiruar kombëtar të arbëneshëve, mësimi i gjuhës shqipe u fut në shkollën italiane në vitin 1896 dhe nga viti 1901 në shkollën fillore kroate për nxënësit që gjuhë amtare kishin arbënishten.

Mësuesi i parë i gjuhës shqipe në shkollën kroate është At Pashk Bardhi, pas të cilit mësimi i shqipes u dha nga mësues të tjerë: Gjergj Fishta, Ndre Mjeda, Mati Logoreci, Shtjefën Gjeçovi, Gjergj Koleci, Anton Paluca, Nikollë Rrota, si dhe Pal Gjerga, Josip Gjergja etj,(arbëneshë nga Zara). Shkolla funksionoi deri në vitin 1921, kur u mbyll nga italianët që e morën në zotërim Zarën dhe e mbajtën deri në vitin 1943.

Mësimi i gjuhës shqipe nisi në Shkollën Normale kroate me tri orë në javë dhe në shkollën profesionale ngjitur Normales, me katër orë në javë. Ndërkohë u organizua kursi për të rritur. Këta të fundit i ndiqnin mësimet e kursit dy herë në javë. Nga viti 1903, filloi mësimi i gjuhës shqipe edhe në shkollën femërore me nga tri orë në javë.

Në vitin 1905, Konsullata e Përgjithshme e Austro-Hungarisë në Shkodër i kërkoi Pashk Bardhit që të përgatiste një raport në lidhje me numrin e nxënësve që ndiqnin kurset e gjuhës shqipe në Zarë. Sipas raportit të përgatitur nga ai, të cilin Konsulli i Përgjithshëm Kral ia dërgoi Ministrisë së Punëve të Jashtme në Vjenë, del se “kurset e gjuhës shqipe i ndiqnin 130-150 nxënës; mësimet e gjuhës shqipe në Institutin Pedagogjik i ndiqnin 7-10 nxënës me nga tre orë në javë; në shkollën ushtrimore mësimet i ndiqnin 60-70 nxënës me nga katër orë në javë, si dhe 60-70 nxënëse të Shkollës së vajzave i ndiqnin mësimet e atij kursi me nga tre orë në javë”. At Bardhi e konsideronte si “tepër të vlefshme futjen e gjuhës shqipe si lëndë fakultative edhe nëpër gjimnaze”, pasi sipas tij “nxënësit më të talentuar arbëneshë i ndiqnin mësimet në gjimnaze dhe jo në Institutin Pedagogjik”. Nga ana tjetër, Konsulli Kral i këshillonte eprorët e tij në Vjenë që “t’i mundësonin mësuesit Pashk Bardhi që të zhvillonte mësime private edhe në shkollën italiane”, ku gjuha shqipe do të mësohej njësoj si në të dy gjimnazet shtetërore, si lëndë fakultative, për çka kishin dhënë pëlqimin e tyre edhe Guvernatori austro-hungarez i Dalmacisë dhe Inspektori i shkollave provinciale.

Gjatë sundimit austro-hungarez në territoret shqiptare kanë dhënë mësim në shkollat shqipe disa mësues nga Arbëneshi si: Kërsto Peroviçi, inspektor i shkollave të Malit të Zi dhe mësues në Guci; Tomë (Ivo) Moroviçi dhe Nikollë Peroviçi; Milan Kërstiçi në Plavë; Shtjefën Peroviçi në Martinaj; Josip Vladoviç Rela në Vuthaj etj.

Pas Luftës së Parë Botërore, Zara u bë pjesë e MBretërisë së Italisë dhe, gjatë periudhës ndërmjet dy luftërave botërore, shqipja fillimisht u tolerua, por në vitet e mëvonshme u ndalua të flitej dhe të mësohej në shkolla. Aktualisht në Zarë mësohet gjuha shqipe si lëndë me zgjedhje në nivelin e arsimit bazë dhe të arsimit të mesëm.

Gjeneral ® Piro Ahmetaj, mesazhe nga Washington, USA/

Me statusin e Ekspertit të Sigurisë Kombëtare, Rajonit dhe NATO-s (pra pa asnjë funksion zyrtar), por më shumë se kurrë më parë i privilegjuar, që isha “i ftuar nderi” nga Instituti i Senatorëve Republikanë McCain & Mark Kirk, Instituti Amerikan për Leadershipin, si dhe Qëndra për Çështjet Globale dhe USA-ICC në Chikago (në datat 15-20 Dhjetor 2024)!

Përveç takimeve me Senatorë dhe Ekspert të Armed Services Committee, përfshi Kryetarin e sapo-nominuar (që merr detyrën në 03/01/2025), Senatorin Republikan Roger Wicker, pata nderin (suprizën e vizitës) të merja pjesë edhe në Sallën e Mbledhjeve të Senatit (Senate Chamber) gjatë diskutimeve për buxhetin e mbrojtjes 2025 (që ështe edhe eksperienca & ekspertiza ime bazë). Gjithashtu zhvillova takime me Z.Paul McCarthy, drejtor i Institutit Republikan Ndërkombëtar (IRI) për Rajonin e Ballkanit Perëndimor (sigurisht përfshi R.Sh/Kosovë) si dhe takime me Expert, gjeneral/koleg dhe miq për/me të cilët kam patur privilegjin të punoj ndër vite!

Në takimet e sipër përmendura, pata privilegjin të ndaja përmbledhje mbi: “historinë e përrgjakshme; arritjet, sfidat dhe shpresat nga Trump -2 për paqen, stabilitetin demokratik dhe ardhmërinë euro-atlantike të 6 Ballkanit Perëndimor”. [English = The bloodshed history; straggling achievements, the threats and challenging future of Western Balkan, by taking into consideration at least my hopes from the elected President Trump during his second term”] !

I. Në vijim gjeni përmbledhje të shkurtër mbi: “5 kërcënimet kryesore dhe 5 mesazhet bazë për paqen e qëndurueshme dhe stabilitetin demokratik të 6 vendeve të Ballkanit Perendimor, përfshi Kombin tim me dy shtetet sovrane”, që ndava dhe përcolla në këto takime:

Kërcënimi nr. 1: përtej paranojave bolshevike të përjetësisë së pushtetit, apo që fajin gjithmonë e kanë 100 % armiqtë e jashtëm Moska, Pekini, etj, në koordinim me armiqtë e brendshëm (opozita e radhës), të 6 vendet e Ballkanit Perëndimor, përfshirë (fatkeqësisht) edhe Kombin tim, në të 2 shtetet (Republika e Shqipërisë dhe Kosovës), i gjej të pushtuara, nga “shtetet e dështuara si dhe demokracia burokratike; privatizimi i partive politike dhe listës së të emëruarve në Kuvend; korrupsioni i politikanëve dhe zyrtarëve të lartë; interesat e oligarkisë së nënëdheshme dhe krimit të organizuar; axhenda e ekstremistëve dhe e sovranistëve folklorik si dhe mungesa e besimi të qytetarëve te zgjedhjet e lira, demokracia funksionale dhe ardhmëria Euroatlantike”.

Kërcënimi nr. 2: riciklimi burimeve të urrejtjes dhe gjakderdhjes shekullore në Ballkanin Perëndimor (RSh, Maqedonia e Veriut, Kosova, Mal i Zi, Serbi dhe Bosnje – Hercegovina), produkt jo vetëm i “hartës së padrejtësive ndaj kombit tonë” dhe aleancave historike pas 2 luftërave botërore (1918/1945) por edhe shpërdorimit folklorik të arritjeve si dhe oportuniteteve gjeopolitike pas luftës ballkanike si dhe çlirimit të Kosovës (1999);

Kërcënimi Nr. 3: rikthimi i frikshëm te gara e armatimeve (ballkani fuçi bariuti…) si dhe “heshtja e kancelarive si dhe burokracisë diplomatike” për armatosjen (deri në dhëmbë) të Serbisë së Vuçiçit me armatime të gjeneratës së fundit (Mig-29; Rafale, raketa dhe drone vrasës … !!), mbetet kërcënim Nr.1 jo vetëm ndaj sovranitetit të Republikës së Kosovës (njëherësh trupave të KFOR/NATO!) por dhe për bashkëjetesën paqësore, stabilitetin demokratik si dhe ardhmërinë euro-atlantike të qytetarëve të Ballanit Perëndimor, pra për Serbët, Boshnjakët, Malazesët, Maqedonasit dhe Shqiptarët!

Kërcënimi nr. 4: interesat gjeopolitike të Rusisë në Ballkan dhe Adriatik si dhe përpjekjet dëshpëruese për të hapur një front lufte në rajon mbas sulmit neo-Nazist ndaj sovranitetit të Ukrainës (shkurt 2022); makthet e z. Vućić (ministrit të Millosheviçit) për t’ju rikthyer opsionit të luftës gjakatare, pra ndryshuar me fuqinë e armëve/ushtarakisht të kufijve ndërshtetërore të Rajonit; krimi organizuar si dhe Dodik-ëve të korruptuar jo vetëm në Banjs Luka, mbeten këmbanë ulëritese jo vetëm për Ballkanin Perëndimor!

Kërcënimi nr. 5: përpjekjet pragmatike për supermaci gjeo-ekonomike të Kinës Popullore, por edhe mungesa e kohezionit mes vendeve të BE për paqe afatgjatë dhe të qëndrueshme në Ballkan; zgjimi e aleancave historike (rasti Francës që i shet Serbisë 12 avionë Rafale me vlerë 3 miliard Euro etj) si dhe pafuqia e proçedurave burokratike e BE.

II. Në vijim gjeni edhe 5 mesazhe ose këshilla respective që ndava në këto takime:

Mesazhi ose misioni Nr 1: domosdosmëri kritike për t’u përballur dhe mundur këtë “bandë politikanësh me kollare perëndimore” që jo vetëm kanë pushtuar, privatizuar dhe poshtëruar Institucionet politike, shtetërore dhe Kombëtare, por bashkë më këto, kanë vjedhur pronat, votat, integritetin, besimin dhe shpresat te ardhmëria euro-atlantike e rajonit, përfshi dhe në të 2 vendet të kombit tim të bekuar.

Mesaazhi Nr 2: STOP rikthimit te gara e armatimeve vrasëse, por nënshkrimi i një platforme rajonale të shoqëruar me një paketë me zhvillimim e projekteve dhe masave të bashkëjetesës paqësore dhe masave të mirëbësimit reciprok ndërmjet 6 vendeve të Ballkanit Perëndimor !

Mesazhi Nr. 3: mbetet domosdoshmëri një vlerësim strategjik i rreziqeve rajonale (RSDR) nga USA/NATO si dhe “imponimin” e Beogradit Zyrtar se: “(1) do të ruajë balancat e fuqisë dhe aktiviteve ushtarake sulmuese [ndërsa nuk kërcënohet nga askush], pra me Tanke, Mig -29, Rafale (francez), raketa vrasëse dhe dronë të gjeneratës së fundit (Ruso-Kineze), etj, deri në masën që të mos kërcënojë fqinjët (posaçërisht sovranitetin e Republikës së Kosovës); ndoshta edhe (2) rikthimin e Marrëveshjes së Kumanovës (06/1999), që: “nuk do të lejohen instalime dhe as aktivitete ushtarake (20 km distancë ajrore dhe 5 tokësore), në kufijtë ndërshtetërorë“.

Mesazhi Nr. 4: përkundër dezinformimeve cinike kundër Presidentit Donald Trump si dhe oshilacioneve Staliniste në Kremlin, Beograd, etj, mbetem shpresëplotë që “marrëveshja e Paqes e nënshkruar në Shtëpinë e Bardhë, nën përkujdesjen e Trump-1” por edhe më e përmirësuar* (pa pandorën e kufijve mes 2 vendeve sovrane, Kosovë-Serbi), do të imponohet nga Presidenca Trump-2, e shoqëruar me një: “investime gjeostrategjike si dhe njohje të reja si rasti i Izraelit në Shtator 2020”, ndërkohë që kujtoj se asnjë njohje e re për Kosovën gjatë Presidencës Biden !?

Mesazhi nr 5: keqardhje në mos neveri për sovranizmat folkloriko – bollshevike, pasi pa mirënjohjen dhe prezencën e çlirimtarëve (USA/NATO) nuk mund të ketë paqe, stabilitet demokratik dhe ardhmëri Euro-atlantike për vendet e Rajonit, përfshi RSh dhe Kosovën!

Mesazhi përmbyllës: duke kujtuar mesazhin ulëritës të Holokausit “falni por mos harroni”, besoj edhe më fort se përtej hijenave të urrejtjes shekullore, zgjimit të oshilacioneve të Kremlinit, rikthimit te gara e armatimeve vrasëse, demokracisë burokratike, krimit të organizuar, axhendës së politikanëve të korruptuar, etj zhvillimi i masave të bashkëjetesës paqësore mes popujve, demokracia funksionale dhe ardhmëria Euro-Atlantike mbetet opsioni dhe misioni i vetëm edhe për 6 vendet e Ballkanit perëndimor !

Në shtesë, duke falënderuar me mirënjohje organizatorët për privilegjin, si dhe 10-ra mijëra kolegë/ushtarakë, intelektualë, patriotë mendjehapur si dhe qytetarë të zakonshëm në të gjithë hapësirën kombëtare për konsideratat inkurajuese përgjatë angazhimit 15 viteve të fundit, më duhet të garantoj, se gjithçka kam bërë përfshi edhe këtë oponencë të detyruar në DC, nuk janë kurrsësi arsye për t’u gjunjëzuar para kësaj elite politike të (vetë) diskredituar por motiv edhe më i fortë për t’u përulur ndaj përgjegjësive dhe për t’u përballur me këtë realitet të pluralizmit fasadë, demokracisë burokratike, si dhe shtetit së kapur nga babëzia për të vjedhur; mungesa balancave demokratike si dhe fuqia e mbipushtetit.

Me këtë rast, konfirmoj publikisht angazhimin tim politik në zgjedhjet e 2025, ndërsa po ashtu mbetem ushtar i së djathtës moderne, ku: “Familja, Atdheu, Zoti, liria, vota, siguria, prona, tregu, dinjiteti, interesat kombëtare, balancat e pushteteve dhe orientimi euroatlantik”, mbeten vlera, shpresa dhe misioni ynë i përbashkët që Shqipëria, të bëhet si gjithë Europa, edhe për inat të leader-ve dështakë, politikanëve zullumqarë, shtetarëve kusarë si dhe sekserëve të gjithëpushteteve që kanë pushtuar, vjedhur dhe sundojnë Shqipërinë edhe në 34 vitet e fundit.

* Gjeneral ® Piro AHMETAJ:

Ekspert për SK, Rajonin dhe NATO-n,

Zv/President i Këshillit të Atlantikut;

Anetar i Bordit të Izrael House, si dhe ish:

Këshilltar për Sigurinë Kombëtare në PD,

Këshilltar i Presidentit të RSh; Zv/ShShPFA,

Përfaqësues Ushtarak në SHAPE/NATO.

Frano Kulli/

Në 84 vjetorin e vdekjes

At Gjergj Fishta, pikë ma së pari ka qenë frat, prift françeskan, qysh se është shugurue  në vitin 1893 , kur ishte 22 vjeç, rrugë në të cilën ishte nisë në fëmininë e tij të herëshme e nuk ju nda mâ deri sa mbylli sytë, duke i provuar të gjitha shkallët e hierarkisë së Urdhërit të cilit i përkiste. Thotë meshën e parë në Troshan prej ku edhe ishte nisë në rrugën e Shejtnisë, masandej Frat në Gomsiqe, në  Kushe të Hotit, në Kishën e Kuvendin françeskan të Lezhës, kishë e cila, sipas një legjende është shenjuar prej vetë Shën Françeskut, diku rreth vitit 1219, kur ai kishte ndërmarrë udhëtimin e tij këndej e ndër Dalmate, për të përhapur Urdhërin. Si dëshmi që përafron gojëdhënën dhe origjinën e Kishës është një pllakë që ruhet edhe sot në derën e saj ku shkruhet: (Hoc templum Fratrum Minorum ædificatum ast anno MCCXL-Ky tempull i Vëllazënve të Vogjël u ndërtue në vjetin 1240) Po të shumtën e viteve të jetës e kaloi në Shkodër, në Kuvendin e françeskanëve të Gjuhadolit, si bashkëvëlla me fretën e si provincial i tyre. Dhe me të njëjtin devocion si në ditën e parë.

1) 

Zotni Lukë Luka, rreth një vit më parë, nga arkivi i familjes së vet postoi në njërin prej rrjeteve sociale foton e kunorëzimit të prindërve të Zojës së tij të ndjerë, Netës.

Shuk Leniqi e Lajde Daija, në ditën e martesës. Fotoja mban datën 17 maj 1936. Është shkrepë prej mjeshtrit Kel Marubi. Vendndodhja është elteri (altari) i Kishës françeskane në Gjuhadol , Shkodër.

Duke pasë edhe lejen e bekimin e poseduesit të kësaj relike (foto), po bëj edhe dy komente të shkurta:

Së pari, vlera qytetse e estetike që fotoja ka. Në foto janë rreth shtatëdhjetë persona, burra e gra, por edhe fëmijë. Të gjithë të veshur bukur e shik, prej te më i madhi e deri te më i vogli. Çifti, me veshje klasike të rastit, nusja me vel e kunorë, të dy të ulun ne gjunj, në momentin e ndërrimit të unazave, duke ia vendosur unazën në gisht njëri-tjetrit, simboli i bashkimit e krijimit të familjes së shejtë, me besim e dashni aty në shtëpinë e Hyjit, si bërthama themelore e shoqnisë. Kumarët, dëshmitarët e martesës, janë zotni Palok Noga (me qirin tradicional në dorë) dhe Kolë Mjeda me të shoqen. Në sfond të fotos kori i kishës. Secili i venduem me vend e me rend, simbas lidhjes e përafrisë që kishin me çiftin protagonist e me rastin e papërsëritshëm të tyre në jetë, siç është kurorëzimi i martesës në kishë për katolikët. Cilësia e fotos është e tillë sa personat që pozojnë aty njihen fytyrë për fytyrë e emër për emër. Edhe pse fotoja është e gati 90 vjetëve më parë. Se, përndryshe, për nga kompozimi dhe elementët e përgjithshëm të saj, por edhe prej paraqitjes së pozantëve nuk kishte se si të dallohej, nëse fotoja ishte bërë në Venecia, Firence, Romë, Vjenë a diku tjetër në Europë.

Së dyti, në foton e një momenti solemn familjar të një familjeje qytetse të Shkodrës janë edhe më së paku tre persona publikë, njeri më me peshë se tjetri. Edhe kjo shejë e një bashkëjetese plot kulturë e sharm, në harmoni të plotë të qytetarëve, me rendet e klasat e shoqërisë që përfaqësojnë. Meshtari i zgjedhur për kunorzimin, françeskani i madh At Gjergj Fishta, Kolë Mjeda (1885-1951) deputeti i Shkodrës për disa legjislatura e zëvendëspresident i Asamblesë Kombëtare, mbajtës edhe i posteve të tjera publike të kohës, kryetar i Bashkisë së Shkodrës (1924-’25), prefekt i Dibres e deputet i saj, gjithashtu. Po edhe më i riu i tyre, prifti i sapo shuguruem asokohe, dom Ernest Çoba, i cili masandej më vonë, tridhjetë vjet më vonë, kur revolucioni ateist mbyll kishat dhe prelatët e klerikët mbarë (ata që kishin mbetë ende gjallë) i mbyll në burgje, do të ishte Arqipeshkvi i fundit i Shkodrës cili ndrroi jetë në mënyrë enigmatike në spitalin e burgut të Tiranës, në dimrin e vitit 1980 (8 janar).

Nuk është e njohur ndonjë foto tjetër e Fishtës në një rast sakramenti si ky. Deri tani, jo. Edhe zotni Luka, megjith moshën e njohjeve që ka, më thotë gjithashtu se nuk din për ndonjë rast tjetër të ngjashëm. Dhe ka shumë gjasa të mos ketë. Se sikur të kishte, me siguri mbamendjet qytetëse të Shkodrës do të na e kishin bërë me dije. Ashtu sikurse na vijnë prej asaj kohe nëpërmjet kujtesës së transmetuar kumte si: “Të dielen që meshën te fretnit e thote pader Gjergji, kisha ishte plot e përplot e predku (predikimi) i tij e lête gjindjen me gojë hapë”. Dhe kështu, kërshëria rritet edhe më tepër.

Po pse atëherë dasmën e Shuk Leniqit e shuguron Fishta?! Dhe ndodhte tani (viti 1936), kur Fishta ishte 65 vjeç dhe kur mosha e famës së tij kishte mërrijt në maje. E, kur veprimet e punët sakramentare për té, tashma ishin gjithnji e më të pakta. Me siguri ka qenë një shtysë e empati e fortë. Shuku ishte tipografi i shtypshkronjës së fretënve. Vetmjaftueshëm për pader Gjergjin e Madh, për të bërë edhe punët e fratit të përvujtë …

Kjo ceremoni e veçantë, pati jehonë nga që celebrimin e bani Pater Gjergji (rasti i vetëm i tij, me modesti e fisnikni) e u ndoq prej shumë zojave e zotnive me veshje moderne të kohës, familjarë, miq e shokë të ftuem në darsmë, na ban me dije në diçiturën e fotos së publikuar, zotni Luka.

Foto e vitit 1936: Gjergj Fishta duke kurorëzuar martesën e shtypshkruesit të françeskanëve!

2)

Emnimi i At Gjergj Fishtes antar i Akademisë Italiane.

Fishta është propozuar për antar në këtë akademi nga kompozitorët Mascagni e Pelosi dhe psikologu, gjithashtu mjaft i njohur Agostino Gemelli, të cilët…nuk ishin fashistë e as nuk kishin pasë mardhënie të mirë me fashizmin.(Qasje që nxjerr krye herë herë në të rallë edhe sot, me njetin pë ta njësuar akademikun-poet kombëtar të shqiptarëve me bashkëpuntorin fashist !!) Thua ta kenë pëlqyer lahutën si vepër fashiste ata ?!

Ai ishte i vetëdijshëm  dhe e kishte vlersuar ashtu siç qe emrimin e vet në Akademinë e Italisë. Në këtë kuptim s’kish se si ti mungonte kortezia e momentit dhe kjo është e shprehur  e asnjëherë e mohuar prej Fishtës. Një dëshmi autentike e kësaj kortezie na vjen nga bashkëkohësia. Është një telegram që Fishta i dërgon Musolinit, me falënderimin për pranimin e tij antar i Akademisë italiane. 

Padre Fishta al Duce

L’accademico Padre Giorgio Fishta ha inviato al Duce il seguente telegramma:” Grazie Duce dell’alto onore del titolo d’accademico d’Italia che per Vostra benevola disposizione mi é stato attribuito e che io considero quale sicuro indice del generozo Vostra interessamento anche per la stirpe albanese, virtû questa ignota sino ad oggi alla diplomazia europea. Padre Giorgio Fishta

(At Fishta Duçes. Akademiku At Gjergj Fishta i ka dërguar Duçes telegramin e mëposhtëm (vijues): “Faleminderit Duçe për nderimin e lartë me titullin Akademik i Italisë që falë disponimit (vullnetit) Tuaj dashamirës më është atribuar (dhënë) dhe që unë e konsideroj si tregues të sigurt të interesimit Tuaj bujar kundrejt prejardhjes time shqiptare, virtyt që i është njohur deri më sot diplomacisë evropiane. At Gjergj Fishta”)

Dëshmia e Ernest Koliqit

“…Fatkeqsisht, disa prej atyne që hiqen si supernacionalistë, pozitë të cilen fituan tue ndejtë strukun mbas nji patriotizmi fals, e qortojnë poetin për faktin se me 1939 pat pranue me u emnue Akademik i Italisë. Akuzojnë mendjemadhsisht për mungesë patriotizmi mjeshtrin, i cili harxhoi tanë jetën e vet për t’u mesue shqiptarve se si me e dasht atdheun. Dhe akuza, jo veç në Shqipninë e sotme, por mjerisht edhe në ndonji pjesë të Diasporës, ka gjetun nji lloj kodifkimi. Dhe nuk synohet me u denigrue thjeshtë njeriu dhe politika e tij aqsa komuniteti prej të cilit ai rrjedhë, besnikëria ndaj traditave që i japin tharm veprës, e qytetnimi perëndimor që na ushqen me shpirtin e madh. Tue i akordue interpretuesit të shpirtit shqiptar titullin akademik, Italia dishronte me nderue Shqipninë. Qeshë i pranishem në Romë në qeshorin e vitit 1933 kur u muer vendimi në Ministrinë e Punëve të Jashtme. Më kishin thirrë për tu këshillue rreth çeshtjes në fjalë. Morën pjesë në ketë mbledhje, veç tjerve, Zenone Benini nënsekretar për çështjen shqiptare. Ambasadorët Jakomoni i San Savinios e Karlo Straneo.

U kërkoj ndjesë ndijuesve të nderuem nëse jam i detyruem me përmend ndërhyrjen që bana me ketë rast. Ndjej si detyrë me e zbulue ketë të vërtetë, për me e davaritë hijen me të cilen përpiqen me errsue kujtimin e Poetit, të cilin e pata udhërrëfyes dhe mbështetje në rrugën time letrare.

Benini, që drejtonte mbledhjen, njoftoi se qeveria Italiane, për t’i nderue në mënyrë konkrete vlerat kulturore të kombit shqiptar, propozonte tre shkrimtarë si antarë të Akademisë së Italisë. Emnat që u përmenden ishin: Patër Gjergj Fishta, Torenc Toçi, Ernest Koliqi. Benini e dalloi menjëherë se fytyra qe kontraktue. Kishte shpresue me e pa tue shkëlqye nga krenaria, sepse me pyeti “ Nuk e miraton ketë ide?” U ndieva i detyruem me folë me sinqeritetin ma të thellë. U përgjigja se ideja më dukej shumë e mirë e që nji nderim kaq i naltë për vlerat e kulturës shqiptare do t’i kënaqte e do ti mbushte me krenari tanë shqiptarët, por shtova se Koliqi duhej konsiderue si nji autor, cikli letrar i të cilit vijonte me qenë në zhvillim, kësisoj ende nuk ka mbërrit në atë pikë që i jep kunorzimin e përhershëm një shkrimtari.

  Sa për Toçin, nuk mund të mohoj se asht nji koltivues i vyeshëm i studimeve juridike e nji gazetar i stervitun, por nuk ka botue asnjë vepër letrare a shkencore të tillë, sa me meritue dinjitetitin e Akademikut. E mbylla me fjalët se në të tre këta emna, Fishta asht i vetmi personalitet i pakundërshtueshëm, i denjë për tu pranue në bashkësinë e naltë kulturore italiane, me që ai dhe vetëm ai, përmblidhte në vete dhuntinë ma të shkëqlyeme të krijimtarisë artistike të rracës. 

Benini, tue drejtue kah të pranishmit, vlerësoi konceptin e naltë, që unë kisha për Akademinë e Italisë. Mandej deshti me dijtë nëse ekzistonte në Shqipni ndonji tjetër shkrimtar që meritonte me ndejtë përkrah Fishtës. U përgjigja, simbas pikëshikimit tim modest, se ekzistonin dy shkrimtarë shqiptarë që s’do të kishin ba figurë të keqe në gjinin e Akademisë: zz. Fan Noli e Faik Konitza, por shtova se banonin prej shumë kohësh në Amerikë. Kështu Fishta ishte i vetmi që u emnue akademik i Italisë. Emnimi, tue qenë se nuk ishte paralajmërue gjeti në befasi. Fundja tue njoftë natyrën e tij krenare, qeshë i sigurtë se do ta kishte refuzue me përçmim vlersimin e naltë, nëse do t’ishin përfshi edhe dy shqiptarë të tjerë me merita letrare ma të pakta. Sigurisht se do ta kishte refuzue, e jo për mendjemadhsi, por sepse tue pranue krahas tij dy të tjerë mjaft ma të pakët se ai për nga formimi letrar, emnimi do t’ishte zveshë nga vlera e vërtetë e do të kishte marrë kuptim tjetër.

Kur mbas ceremonisë, e pashë në gjinin e Akademisë së Italisë, më shprehu tanë entuziazëm fjalët që i kishte thanë Papa Piu XII: “Jam i kënaqun për emnimin tand akademik, sepse nëpërmjet teje nderohet Urdhni i Shën Françeskut e kombi shqiptar”

Mandej poeti e la ketë temë dhe nisi të më shprehë brengat e tij për situaten evropiane. Ishim në fillimin e 1940-ës.Nji fat i kobshem po na ndjek!” – thirri renkueshëm, a thue se po fliste me vete – “ E druej fort për të ardhmen e Shqipnisë….”

3) 

Fishta satirik

 Shkrimet e deriatëherëshme satirike të Fishtës, me 1907 qenë përmbledhë e botuar në “Anzat e Parnasit”. Nga “Lahuta…” qenë botuar dy këngë, nga tridhjetë që ajo do të ketë në formën e saj të plotë kur do të pagëzohej edhe si kryevepra e tij dhe e Epikës shqiptare, gjithashtu. Po se çvend zë satira në vetëdijen krijuese të autorit Fishta, le të sjellim një episod nga mbamendja e kohës. Shkruan At Pashk Bardhi një bashkëvëlla françeskan: “Në vjetë 1907, nuk më bje në mend se në ç’muej, nëpër liqe të Shkodres kthete prej nji udhëtimi qi kishte bâ në Vjenë Abâti i Mirditës, Emzot Doçi. At Fishta, At Benardin Shllaku e unë i duelem përpara  ku ndaloi vaporri. Kur hime n’lunder për me ardhë në qytet[Shkoder] e thirri Fishten me ndjejë bri tij e i kallxoi se në Vjenë të gjithë, profesorë e studenta e të gjithë qi u merrshin ndopak me gjuhë shqype ishin t’entuzjasmuem per “Oso Kuken”[Kënga e dytë e Lahutës] e lavdet qi i kish ndie prej sish nuk dijte me i shprehë. Atë Fishta e pveti:”Po per “Anza t’Parnasit”, monsinjore, shka thojshin… “… Është i vetëmjaftueshëm edhe pohimi i kësaj bisede për të ndaluar te vendi që zinte satira në aspiratën krijuese të Fishtës, që heret. Madje, njihet deri më tani se publikimi i parë i Fishtës është një vjershë satirike “Zoti Anselmo Lorecchio në Vienë”, e botuar në nëntorin e vitit 1899, në “Albania” të Konicës, që asokohe dilte në Bruksel.

 “Gomari i Babatasit” qe shkruar, inskenuar edhe botuar në 1923. Në kohën kur doli ajo tronditi skenën shkrimore e intelektuale, por atë politike mbi të gjitha, me thellësinë e mendimit e forcën e satirës që fshikullonte dallaveret e shumta të politikës e mbartësve të tyre, kryesisht. Edhe “Visku…” që për “arsye prudence”[maturie], siç autori na pohon, mbeti e pabotuar…

Siç është vërejtur, “Gomari i Babatasit dhe “Visku i Babatasit”, janë shenja të larta emancipimi mendor e shoqëror të shqiptarëve, të cilët nuk na kanë lënë, për fat të mirë pa dëshmi dinjiteti për të përballuar të vërtetën. Në këtë pikpamje, kjo vepër mund të krahasohet, siç është krahasuar me “Udhëtimet e Guiliverit” tek anglezët, me “Shpirtrat e vdekur” tek rusët, me “Gjermania-një përrallë dimri” te gjermanët etj.-shkruan studiuesi Stefan Çapaliku. Mbas ndalimit të tij edhe satira mbeti e transmetuar heshtazi e frikshëm vetëm si…lexim anekdodik. Në vend të satirës së tij, që në bashkëkohësí kishte pasë arrit majat , “lexohej”, transmetohej Fishta hokatar. Pra qarkullonin gojë më gojë anekdotat e tij dhe përreth tij sidomos, herë të thëna bukur e herë jo bukur. 

Fishta, foto Marubi; me 4dekoratat: nga Turqia, Austria, Greqia dhe Vatikani

4)

Fishta hokatar (prrallaxhuer, si kishin me i thanë në Zadrimë)

Janë të panumërta shakatë, anekdotat, batutat e “prrallat” e Fishtës . Të tijat , a që i janë mveshur atij, që humorin e kishte gjenetik. Njëra prej disave që një i njohur e dashamir i tij, mësuesi Gjush Sheldija e sjell të shkruar në përmbledhjen e tij “Humor shkodran”, në kapitullin:Pader Gjergj Fishta.Tregon Gjushi: Gjon Shqarri ka qenë njeri qefit dhe jeten e ka kalue “kudo rafsha mos u vrafsha” e madje, shpesh kishte qef me u tallë me të mdhej e gjind të meçëm.Nji ditë ndali pader Gjergjin në rrugë e nisë me e pvetë [pyetë]:

-Si mundet, pader Gjergj, shpirti i njérit [njeriut] me dalë, kur për shembull ta marrin atë njéri qi âsht tuj dekë e ta shtrijnë në nji arkë druni, mandej arken drunit ta fusin në nji tjeter veshë me xink[zink] sipri e ta pshtjellin [mbështjellin] me pafta hekuri ?…

Pader Gjergji e pâ njiherë mandej iu soll:

-M’difto Gjon, ti a ke flokë, lëkurë e rrashtë ?

-Poo.

-Edhe trutë, do ta keshë xanë [mësuar] në shkollë, se janë të mbështjelluna me nji mazë[cipë] të hollë ?

-Si urdhnon.

-Po bâj séri [çudi] pra se si tuj pasë flokë, lëkurë, rrashtë e cipë…mendt kanë mujtë me të dalë ?…