Dr. Bledar Kurti/

Prijës të Gjergj Kastriotit u shpërngulën në Itali përpara pushtimit otoman por pjesa më e madhe e tyre u shpërngul në Jug të Italisë pas vdekjes së Gjergj Kastriotit në vitin 1468, rënies së Krujës në vitin 1478 dhe Shkodrës 1479.

Për shkak të pushtimit nga osmanët, grupe të tjera shqiptarësh u larguan nga atdheu i tyre përmes detit Adriatik për në Itali duke themeluar më 30 gusht 1488 “Piana degli Albanesi” siç thuhet nga arbëreshët “Hora e Arbëreshëvet”.

Ruajtja e gjuhës, besimit, traditës, riteve, kostumeve, këngëve etj, i Arbëreshëve prej afro 6 shekujsh është rast unik jo vetëm në Evropë por në mbarë botën.

Prej 6 shekujsh Arbëreshët kanë ruajtur brez pas brezi identitetin e Arbërit, dhe sot mrekullohesh kur dëgjon fëmijë që flasin gjuhën e Gjergj Kastriotit dhe praktikojnë zakonet e kohës së Heroit tonë Kombëtar.

Për 4 shekuj, nën pushtimin otoman, figura e Gjergj Kastriotit u shua nga kujtesa kombëtare, dhe ishin Arbëreshët ata që e rikthyen figurën e tij në Shqipëri, si simboli i bashkimit konbëtar dhe frymëzuesi drejt rrugës për pavarësi.

Në mesim e shekullit të 19-të Shqipëria eci përpara në rrugëtimin e saj për pavarësi dhe shtet-formim, falë kontributit të çmuar të figurave patriotike arbëreshe.

Projekti i parë i Rilindjes Shqiptare, një projekt thellësisht evropian, u formulua nga figurat e komunitetit arbëresh si Jeronim De Rada, Gavril Dara, Zef Serembe, Antonio Gramshi, e shumë të tjerë, të cilët ndihmuan në finalizimin e atij projekti: zgjimi i një populli dhe pavarësia e një kombi.

Arbëreshët kanë ruajtur shumë elemente etnike të kulturës së saj shqiptare, veçantitë e saj kulturore, gjuhësore, fetare (gjuhën, ritin bizantin, veshjet tradicionale, zakonet, muzikën, folklorin).

Ekzistojnë rreth 800 veshje tradicionale vetëm në Horën e Arbëreshëvet.

Në ditë festash arbëreshët organizojnë parada dhe varin në ballokone qilima disa shekullor, të endur me tezgjah, të trashëguara brez pas brezi në çdo familje. Si motiv ato kanë shqiponjën dykrenare, por edhe lule të kuqe që simbolizojnë ngjyrën e flamurit, si në rastin e Kalabrisë, ku në qilima figuron lulja Geranium Imperial, e cila rritet masivisht në kodrinat e lëndinat e zonës.

Ushqimet tradicionale janë një karakteristikë e veçantë, si kulaçi dhe buka pa maja, mënyra e ngjyrosjes në vezëve të pashkës përmes zierjes në kazan të rrënjëve të kuqe, ndërsa kërcimet dhe këngët përçojnë emocione mallëngjyese për largimin nga atdheu dhe mallin për vendlindjen e tyre, si për shembull kënga për Morenë, vendin e tyre që tashmë e kishin lënë shumë larg.

“Mori e bukura More

Si të le e më së të pë!

Atje kam zotin tatë,

atje kam zonjën mëmë,

atje kam edhe tim vëlla:

Gjithë të mbuluar në dhe!”

Komunitetet Arbëreshe ndodhen jo vetëm në Itali, por edhe në Argjentinë, Gjermani, Francë, ShBA, Kanada, Greqi, Australi, etj, ku me krenari ata vazhdojnë të ruajnë prej shekujsh identitetin arbëresh.

Siç thuhet edhe në këtë këngë arbëreshe:

“O zë i ngrohtë i vendit tim.

O dritë e syve të mi.

Ne jemi bijtë e Kastriotit.

Ne u përkasim dheut të shenjtë.”

Sa e mrekullueshme është kjo!

Sa krenari për ne!

Gjak i shprishur, por një

Albert Vataj/

Abdyl Frashëri, emri i vërtetë i të cilit është Abdullah Hysni. Ai ishte një nga personalitetet më të rëndësishme të Rilindjes Kombëtare, kontributi i të cili e renditë atë në treshen e artë të vëllezërve Frashëri, që ngritën në piedestal ndjenjën kombëtare duke sakrifikuar jetën dhe pasurinë për Shqipërinë, për tu treguar shqiptarëve, se sa i bukur është atdheu i tyre dhe si duhet luftuar për të, se sa trima, të mënçur e punëtorë, sa fisnikë janë shqiptarët, sa e bukur dhe e ëmbël është gjuha e jonë dhe e shtrenjtë shqiptaria.

Abdyl Frashëri, pjesën e parë të jetës e pat në fshatin e lindjes, deri në moshën 18-vjeçare, kur u vendos për nevoja pune në Janinë. U shqua si personalitet politik qysh më 1877, sapo u duk se kriza lindore po rrezikonte trojet shqiptare. Si kryetar i Komitetit Shqiptar të Janinës që u formua po atë vit, hartoi projektin e shpalljes së pavarësisë së Shqipërisë me anën e kryengritjes çlirimtare antiosmane.

Por, shpresat e tij se idenë e shtetit shqiptar do ta përkrahnin rivalët e perandorisë ruse, të cilët nuk e dëshironin supremacinë e saj në Gadishullin Ballkanik, nuk u realizuan. Bisedimet që zhvilloi me përfaqësuesit e Greqisë, në korrik dhe në dhjetor 1877, për një aleancë politike dhe ushtarake shqiptaro-greke kundër perandorisë osmane, dështuan gjithashtu, mbasi as Athina nuk e pranoi idenë e një Shqipërie të pavarur në kufijtë e saj etnikë.

Në Parlamentin e parë osman të vitit 1877 hyri si deputet i Janinës, u zgjodh kryetar i Komitetit të Janinës dhe në dhjetor të po këtij viti, u zgjodh kryetar i Komitetit të Stambollit, që u formua për të mbrojtur të drejtat e shqiptarëve në perandorinë osmane. Frashëri ishte një nga aktivistët kryesorë të Kuvendit të Prizrenit të krijuar për të mbrojtur trevat shqiptare, si pasojë e firmosjes së Traktatit të Shën Stefanit (1878). Mbrojti idenë e bashkimit të trevave shqiptare në një vilajet, në kuadër të perandorisë osmane. Në vitin 1877, Abdyl Frashëri u zgjodh kryetar i Komitetit Qendror për Mbrojtjen e të Drejtave të Kombësisë Shqiptare, që u formua në Stamboll si dhe ishte kryetar i Komitetit Shqiptar të Janinës.

Pas thyerjes së ushtrisë osmane nga ushtria ruse në vitin 1878 dhe nënshkrimit të Traktatit të Shën Stefanit, Abdyl Frashëri, shtroi tezën se në kushtet e krijuara për shqiptarët, zgjidhja më e drejtë për interesat e tyre kombëtare, ishte krijimi i një vilajeti të bashkuar shqiptar në kuadër të perandorisë osmane. Gjatë Kongresit të Berlinit, në emër të Lidhjes, së bashku me Mehmet Ali Vrionin, kreu takime me përfaqësues të Fuqive të Mëdha për të mbrojtur të drejtat e shqiptarëve.

Abdyl Frashëri më 25 shtator 1888, i drejtoi një memorandum kryeministrit të Italisë Francesko Kripsit, ku midis të tjerave i shkroi “…Populli shqiptar është i vetmi komb që ka zhvilluar prej kohësh një rezistencë energjike kundër pushtuesve turq. Kjo rezistencë heroike ka vazhduar deri në ditët tona. Nëse shqiptarët, për hir të karakterit të tyre krenar e luftarak, nuk e kanë lënë veten të nënshtrohen aq ultësisht sa fqinjët e tyre, janë ata që e kanë ndjerë më tepër peshën e zgjedhës së huaj dhe janë ata që kanë vuajtur më shumë si pasojë e kryengritjeve të pandërprera që kanë qenë të detyruar të zhvillonin për të fituar pavarësinë e tyre… Si rrjedhim, Shqipëria meriton pavarësinë më tëpër se asnjë kombësi tjetër e Ballkanit dhe ne shpresojmë se ajo do ta tregojë veten më të denjë për të gëzuar respektin e Evropës dhe më të aftë për të qeverisur vetveten”.

Më 27 nëntor 1878, mbedhja e Këshillit të përgjithshëm të Lidhjes, miratoi një memorandum që i drejtohej Portës së Lartë në Stamboll, që ajo të zbatonte 5 kërkesa (Buda A. etj. 1965):

1. Krahinat e Shqipërisë të ishin në një vilajet me qendër një qytet në mesin e Shqipërisë,

2. Nëpunësit të dinin shqip,

3. Arsimi të përhapej në gjithë krahinat dhe të mësohej gjuha shqip,

4. Të krijohej një këshill i përgjithshëm,

5. Një pjesë e të ardhurave të përdorej për punët botore në vend.

Delecioni nën udhëheqjen e Abdyl Frashërit u nis në fund të janarit 1879 për në Stamboll, që t’i paraqiste sulltanit kërkesën për autonominë. Abdyl Frashëri ndënji në ballë të luftës deri sa u arrestua kur po kthehesh nga Prizreni dhe kapërcente Lumin Shkumbin. Në Frashër, populli i thuri e i këndoi këngë patriotizmit të Baba Alushit dhe Abdyl Frashërit:

Kush e desh Shqipërinë kush

Shënjti baba Alush Ai vdiq po na thërret Përpiqi për mëmëdhet! Alush babai në shëntëri Abdyl beu me dituri Abdyl beu nga Frashëri Ç’u përpoq o i varfëri Qindra herë vajti fërnjgji Prishi punë e tij

E prishi punën e tij

Prishi tri barë flori

S’di kush na vllazëria Na doli i pa besë Abdyl benë na e zynë

Dervish pashësë ja shpunë

Pa me sy e pa bodrumë E i hodhi për na shumë Hametit i tha një fjalë Unë e mbolla këtë farë Ka të tjerë shqipëtarë Që kërkojnë këtë farë Ata kurrë se harojnë Abecen do ta këndojnë.

Karakteristikë e veprimtarisë atdhetare të Abdyl Frashërit është ngritja në nivel gjithënjë e më të lartë dhe më intensive e luftës së tij për çështjen shqiptare. Ai qëndroi besnik luftës së tij. Edhe kur u shpërnda Lidhja e Prizrenit, Abdyl Frashëri, së toku me myderiz Sulejman Vokshin, Ymer Efendi Prizreni, si edhe me krerët e malësorëve, u përpoqën të organizonin forca të reja për luftën kundër Portës.

Abdyl Frashëri u lind më 29 gusht 1839 në fshatin Frashër të Përmetit. Gjatë Krizës Lindore të viteve ’70 të shekullit XIX u shqua si personalitet politik.

Në qeverinë e drejtuar nga Ymer Prizreni (1881), Abdyl Frashëri mori përgjegjësinë e ministrit të Punëve të Jashtme. Në prill të këtij viti u arrestua. Pas shtypjes së Lidhjes, më 2 maj 1881 mbërriti në Manastir i përcjellë prej një oficeri të xhandarmërisë dhe shtatë xhandarëve kalorës. Mbasi qe arrestuar duke shkuar nga Dibra në Elbasan te Mahmud bej Biçakçiu.

Prej aty iu dërgua Dervish Pashës në Prizren, i cili e burgosi në kalanë e qytetit ku qëndroi tri vite që ia rrënoi shëndetin kryekëput. Më tej u internua së bashku me familjen e tij në Balliqeser e në Bandërma të Anadollit për afro dy vjet të tjera. Në fund u amnistua me ndërhyrjen e Gazi Osman Pashës, heroit të Plevnës; u kthye në Stamboll, ku u emërua përfaqësues i këshillit bashkiak të kryeqytetit.

Abdyl Frashëri vdiq në Stamboll më 23 tetor 1892 pas një sëmundjeje të gjatë. Eshtrat e tij u sollën në Tiranë në vitin 1978, me rastin e 100- vjetorit të formimit të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit.

Agim Aliçkaj/

Me zgjedhjen e KM Albin Kurti , presidentes Vjosa Osmani , Kryeparlamentarit Glauk Konjufca, ministres Donika Gërvalla-Schwarz me liderë tjerë para gati 4 vitesh, populli i ndritur i Kosovës e shpëtoi Dardaninë nga shkatërrimi. Ata ishin dhe ende janë liderë të shpresës dhe ndryshimit. Ata janë tmerri i Serbisë fashiste dhe kriminelit Vuçiq.

Ky popull është i gatshëm ti votojë prapë me 9 Shkurt. Veçse:

1. UNITETI. Kushti kresor është që ata të mos grinden dhe përçahen me njëri tjetrin. Qëndrimet e kundërta jan të pashmangëshme por duhet të tejkalohen me respekt dhe profesionalizëm. Ata edhe mund të mbijetojnë politikisht pa njëri tjetrin, por në histori do të sigurojnë vend të keq.

2. KONFRONTIMI ME SERBINË. Të vazhdojë si deri tash, kurrsesi jo Asociacion dhe cënim të sovranitetit dhe integritetit të shtetit. Dialog sa për sy e faqe me mediatorët e dështuar të njëanshëm të Brukselit por jo për çështjet e brëndshme. Dialog të vërtetë dhe të përhershëm me minoritetin serb. Zbatim të pakompromis të ligjit dhe regullit në mbarë territorin. Forcim i shtuar i ushtrisë dhe policisë speciale.

3. KOORDINIM i domosdoshëm SËPARI ME AMERIKËN DHE DISA SHTETE TË EVROPËS. Por, jo dëgjim qorras dhe nënshtrim. Interesi i popullit të Kosovës mbi të gjtha. Askush, as Amerika nuk ka të drejtë dhe nuk mundet ti zgjedhë udhëheqësit e Kosovës. Vetëm populli. Vox Populi, vox Dei!

4. Zhvillim më të shpejt të ekonomisë, edukimit, shëndetësisë dhe mirëqenjes sociale.

5. Opozita e pareformuar fare dhe e hutuar, nuk mund ti fitojë këto zgjedhje. Sidomos, kan gabuar me mospërkrahjen dhe pengimin e qeverisë në ballafaqim me Serbinë. Nuk është vonë të ndryshojnë, të bëhen opozitë konstruktive dhe e rëndësishme në të ardhmën.

FAT DHE SUKSESE DARDANIA JONË E BUKUR!

Dr. Paulin Marku/

Prend Doçi është një personalitet i rëndësishëm i klerit katolik shqiptar dhe me kontribute të shumta në periudhën e Rilindjes Kombëtare Shqiptare. Ai ishte një atdhetar i madh dhe u aktivizua për mbrojtjen e territoreve shqiptare, për zhvillimin e gjuhës, kulturës e traditës sonë kombëtare. Ai lindi më 7 shkurt 1846 dhe u nda nga jeta më 22 shkurt 1917. Prend Doçi e hasim në dorëshkrime e dokumente shqipe dhe të huaja të kohës, si Dom Prend Doçi, Abat Prend Doçi, si dhe emri i tij gjendet edhe në forma të tjera si: Preng Doçi, Prengë Doçi si dhe Prenk Doçi sipas shqiptimit dialektor e krahinor si dhe, sipas dorëshkrimeve të bashkëkohësve të tij. Prend Doçi në shkrimet e tij në gjuhën shqipe e ka shkruar Prend, ndërsa në gjuhën italiane e në latinisht e gjejmë, Primo Dochi, Primus Docci, Primo Docci, dhe prej vitit 1888 pasi u dekretua nga Vatikani, Papa Leoni XIII do të emëronte Dom Prend Doçin“Supra, montem Mirditarum” abatis nullius, i cili do të drejtonte Abacinë e Oroshit të Mirditës dhe do të kishte varësi të drejt për drejtë nga Selia e Shenjte në Vatikan.

Ai lindi në Bulger të Mirditës, më 7 shkurt 1846 dhe pati veprimtari të gjerë klerikale katolike me funksione të ndryshme në Shqipëri, Itali, Mali i Zi, Greqi, Indi, Kanada… Ai ishte diplomat e vizionar me ndjenja të thella atdhetarie, poet, publicist, themelues i shoqërisë “Bashkimi”, shoqëri kjo, e cila, bëri shumë punë të mëdha bashkë me Atë Gjergj Fishtën e Dom Ndoc Nikën e shumë intelektualë brenda e jashtë vendit. Shoqëria “Bashkimi” ka dhënë kontribut të jashtëzakonshëm për arsimin shqiptar, nga aty u realizuan shumë botime të karakterit gjuhësor, letrar, historik e kulturor si dhe ishte një zë i fuqishëm për jetësimin dhe mbrojtjen e alfabetit shqip me germa latine dhe për zhvillimin e shkollës shqipe. Abat Doçi ishte kontribues i madh për zhvillimin e shoqërisë shqiptare, si dhe drejtues i rëndësishëm i kishës katolike në krahinën e Mirditës, në Abacinë e Oroshit.

Fatkeqësisht, ashtu si për shumë klerikë e intelektualë të tjerë shqiptarë edhe figura e atdhetarit të madh, Prend Doçi u la në harresë gjatë regjimit diktatorial komunist në Shqipëri. Veprimtaria e atdhetarit të flaktë që luftoi me çdo mënyrë me penë e me armë për mbrojtjen e territoreve shqiptare, që e pagoi fort shtrenjtë, me arrestimin e pastaj me dëbimin e tij për të mos shkelur në tokën ëmë për disa vite, i cili është një prej rilindësve më të spikatur të kohës, promovues i vlerave atdhetare shqiptare, nuk u vlerësua dhe nuk u mor në konsideratë nga regjimi komunist.

Pas rënies së regjimit komunist, figura dhe veprimtaria e Prend Doçin filloi të trajtohej dhe të shihej me syrin pozitiv duke i dhënë vendin dhe vlerësimin e merituar. Për të është shkruar në revista shkencore, në gazeta të ndryshme, si dhe, i janë kushtuar dy monografi jetës dhe aktivitetit të tij. Në vitin 1997 autori Pal Doçi publikoi monografinë: “Prend Doçi Abati i Mirditës, jeta dhe vepra”, dhe në vitin 2012 në Shkodër u publikua një tjetër monografi nga autori Luigj Martini: “Abati i Mirditës, Prend Doçi (1846-1917)”.Ndërsa në Rrëshen, Mirditë sheshi mban emrin Abat Prend Doçi në nder dhe respekt të veprës së tij. Mund të thuhet se është cekur dhe trajtuar kontributi i figurës kombëtare Prend Doçi, por mund ta them me bindje të plotë se aktiviteti i tij është më i gjerë sesa është shkruar deri në ditët e sotme, nëse do të hulumtohet nëpër arkivat e huaja të periudhës, kryesisht në ato të Vatikanit, Propaganda Fide, arkivat e Romës dhe të Vjenës do të njiheshim edhe më shumë për veprimtarinë e tij atdhetare e intelektuale.

Për Prend Doçin kanë lënë shënime të shumta edhe autor te huaj që e njihnin shumë mirë rolin dhe veprimtarinë e tij, si, Edith Durham, Franc Nopcia, Antonio Baldacci, Hyacinthe Hecquard, … si dhe diplomatë të ndryshëm që bashkëpunuan dhe u njohën me aktivitetin atdhetar e klerikal. Ata shprehnin vlerësime dhe konsideratë të lartë për klerikun katolik Prend Doçin, si një prej njerëzve me kontribute të mëdha kombëtare për zhvillimin e shoqërisë e kulturës shqiptare, e vlerësonin për ngritjen e marrëdhënieve të mira me mirditorët dhe për lidhjet e forta me shtëpinë e Gjon Marka Gjonit, si dhe angazhohej nëpërmjet njohjeve e kontakteve që kishte për të rikthyer nga internimi në vendlindje Princin e Mirditës, Preng Bib Doda.

Dom Prend Doçi pasi përfundoi studimet me rezultate të larta në Romë në vitin 1871 u kthye në atdhe. Ai kishte fituar dije dhe kulturë të përgjithshme, jo vetëm në fushën teologjike-klerikale por gjatë qëndrimit në Itali kishte patur mundësi të lexonte libra të ndryshëm filozofik, historik, gjuhësor e kulturor, pasi ishte edhe njohës i disa gjuhëve të huaja. Prej njohësve të kohës, ai njihet si njeri i zgjuar e mendje mprehtë, vizionar e atdhetar i flakte me ndjenja të larta kombëtare shqiptare. Në periudhën që shërbente në Mirditë atij iu shtuan edhe më tepër ndjenjat atdhetarie, për shkak edhe të trysnive të vazhdueshme të pushtuesve. Pak vite pasi u kthye në atdhe, Prend Doçi ishte një prej krerëve që organizoi mirditorët në kryengritjen e vitit 1876-1877. Ai vihet në krye të lëvizjes duke përdorur edhe armën për të luftuar me vendosmëri për mbrojtjen interesave kombëtare e territoriale shqiptare. Por kryengritja u shtyp nga forcat e shumta ushtarake të Perandorisë Osmane dhe autoritetet urdhëruan për të arrestuar shtatë organizatorët, një ndër ta edhe Imzot Prend Doçi. Ai ishte larguar së bashku me Kolë Mark Çunin përmes bjeshkëve të Malësisë së Mbishkodrës për të mos ra në duart e ushtrisë por në malet e Gucisë ata u rrethuan nga ushtria dhe iu kërkua të dorëzoheshin.

Gjatë qëndrimit në burgun e Stambollit, autoritetet osmane i morën në pyetje dhe i kërkuan nëse kryengritja ishte organizuar nga Preng Bib Doda, në mënyrë që mund të largoheshin nga përgjegjësia e organizimit të lëvizjes së armatosur, por ata e mohuan kategorikisht.

Nga burgu, me ndihmën edhe të Patrikut armen, Prend Doçi i dërgoi një letër patrikut katolik armen në Stamboll, i cili kishte marrëdhënie të mira me Sulltanin Abdyl Hamiti. Patriku armen, Stefan Azarian sapo u njoftua për këtë çështje i kërkoi Sulltanit t’ia falte atij dhe të lironte nga burgu dom Prend Doçin. Kështu pas ndërhyrjeve të Vatikanit, Austro-Hungarisë dhe të patrikut armen në Stamboll u bë e mundur lirimi i Prend Doçit, por me kusht se nuk duhet të kthehej në viset shqiptare. Prend Doçi i falënderoi për nderin e madh që i mundësuan lirimin e tij nga burgu, dhe shprehte mirënjohje ndaj patrikut armen, autoriteteve të Vjenës dhe të Vatikanit. Ai duhet që të vishte veladonin e priftit dhe të largohet sa më shpejt prej aty, para se Dervish Pasha të kthehej në Stamboll sepse mund të jepte urdhër për ta arrestuar sërish, pasi nuk ia falte organizimin e kryengritjes së mirditorëve. Ashtu ndodhi, sapo Dervish Pasha u kthye, ai u ankua për lirimin e tij, edhe pse ishte liruar me kusht dhe e kishte të ndaluar për mos kthimin e tij në viset shqiptare.

Në këto kushte dhe rrethana aspak të pëlqyeshme prej tij, por i detyruar që t’i zbatonte dhe dom Prend Doçi do të shërbente si prift jashtë trojeve shqiptare dhe nuk duhet të angazhohej më në lëvizje kryengritëse. Imzot Prend Doçi, do rifillonte jetën në emigrim edhe pse kishte dëshirë të madhe për t’u kthyer në vendlindje. Pas lirimit nga burgu i Stambollit, Prend Doçi shkon në Romë nga ku ngarkohet me detyrën e shenjtë të misionarit ekumenik dhe meshtar në Kanada. Atje shërbeu për disa vite por nuk ka shumë detaje rreth veprimtarisë së tij në Kanada edhe pse Dom Ndoc Nikaj dhe Atë Pashk Bardhi kanë shkruar për aktivitetet dhe formimin e tij, ndërsa rreth veprimtarisë në Kanada nuk gjenden shumë detaje rreth atyre viteve që jetoi dhe veproi në kontinentin e largët.

Pas 6 viteve në emigrim me mision apostolik, në pranverë të vitit 1883 Imzot Prend Doçi ftohet nga Propaganda Fide të rikthehet në Romë. Sapo kishte mbërritur në Vatikan ai kishte kërkuar të dinte për situatën në viset shqiptare dhe insistonte që t’i jepej e drejta për t’u kthyer në atdhe. Përpjekjet e Sekretarisë së Propagandës Fide pranë autoriteteve osmane në Romë për të lejuar që Imzot Prend Doçi të rikthehet në vendlindje rezultuan të pasuksesshme. Pra, edhe pse sulltani urdhëroi lirimin e tij nga burgu më 1877, Perandoria Osmane vijonte të linte në fuqi dekretin si i dëbuar nga territoret perandorake dhe moslejimin e tij në viset shqiptare. Por, në maj të vitit 1883 Propaganda Fide e dërgoi Imzot Doçin si misionar të saj provizorisht në Tivar të Malit të Zi. Mbërritja në Tivar i mundësonte atij që të ftonte nënën e të afërmit e tij që të shkonin ta vizitonin. Gjatë periudhës që ishte në Mal të Zi ai u prit në audiencë nga mbreti Nikolla i Malit të Zi. Sipas Atë Pashk Bardhit ky takim nuk përfundoi mirë pasi mbreti ishte shprehur “shpresoj së shpejti me shti në dorë Shqypnin, deri në lumin Drin” por përgjigja që i kishte dhënë Imzot Prend Doçi e kishte zëmëruar mbretin Nikolla: “Naltsi, ju ndoshta shtini në dorë krejt Shqypnin, por shqiptarët nuk do t’i keni kurrë miq”. Kjo përgjigje e hidhëroi mbretin Nikolla dhe nuk u prit aspak mirë nga autoritetet malazeze. Për pasojë u morën masa për largimin e tij nga territori i Malit të Zi. Ata kuptuan se ai nuk ishte në anën e tyre dhe qeveria malazeze urdhëroi që Prend Doçi të largohet sa më parë nga territori malazez. Ky veprim nuk u prit mirë sepse atij i interesonte të kishte mundësi të takonte familjarët dhe bashkëkombësit e tij gjatë misionit në Malin e Zi por qëllimi kryesor ishte rikthimi për në vendlindje. Ai përpiqej të shfrytëzonte çdo njohje politike e diplomatike, si në Vatikan, apo në qeverinë e Stambollit për t’u kthyer në vendlindje i lirë. Duke parë që mundësi për t’u kthyer në vendlindje nuk kishte, Imzot Doçi duhet të pranonte ose një mandat të dytë në Amerikë ose të shkonte në Athinë. Në nëntor të vitit 1883 ai pranoi detyrën e sekretarit të arqipeshkvit katolik të Athinës me shpresën se mund të ndryshonte diçka për rikthimin në atdhe. Por edhe nga Greqia nuk arriti të fitojë pafajësinë që e kërkonte me çdo kusht.

Kështu, në gusht të vitit 1884, Propaganda Fide e emëroi Sekretar të argjipeshkvit Antonin Agliardi delegat apostolik i Vatikanit në Indi, që ishte themeluar nga papa Leoni XIII. Por brenda pak muajsh, dom Prend Doçi mbajti postin në krye të misionit diplomatik deri në largimin e tij nga qyteti i Bombejt të Indisë për shkak se Imzot Agliardi duhej të kthehej në Romë për kurime shëndetësore. Pas dy vitesh, në shtator të vitit 1886 ai u kthye në Romë duke e mbyllur me sukses misionin në Indi. Gjatë qëndrimit në Romë i paraqiste Propagandës Fide me kritika të ashpra, pakënaqësitë për situatën në dioqeza dhe të klerit në viset shqiptare. Imzot Doçi synonte në krijimin e klerit shqiptar, organizimin dhe ripërtëritjen e Abacisë së Oroshit. Pas misionit klerikal në emigrim në shtete të ndryshme, që nga Italia, Kanadaja, Mali i Zi, Greqia e India, Prend Doçit në vitin 1888 atij iu realizua dëshira për t’u kthyer në vendlindje me detyrën e abatit të Mirditës -Nullius- (do të thotë se Abacia e Oroshit do të vepronte e pavarur nga dioqezat e tjera, ajo kishte lidhje direkt me Selinë e Shenjtë në Vatikan). Për periudhën 1876-1888 në Orosh nuk pati Abat, veç një famullitar të thjeshtë. (Ky studim vijon në numrin e gazetës “Dielli” – Shtator 2024)

Bibliografia:

• Historia e Popullit Shqiptar, vëllimi II, Akademia e Shkencave e Republikës së Shqipërisë, Instituti i Historisë, Tiranë: “Toena”, 2002,

• Historia e Perandorisë Osmane, nën drejtimin e Robert Mantran, Dituria 2004,

• Shqipëria në Dokumentet Austro-Hungareze, I-VII, Botime Albanologjike 2012

• Dokumente Diplomatike Italiane për historinë e Shqiptareve 1912, Botime Albanologjike 2019

• Pal Doçi, Prend Doçi Abati i Mirditës, jeta dhe vepra. Tiranë, Naim Frashëri 1997,

• Luigj Martinit, Abati i Mirditës Prend Doçi 1846-1917, Shkodër, MIRGEERALALB 2012,

• Hyacinthe Hecquard, Historia dhe përshkrimi i Shqipërisë së Epërme ose i Gegërisë, 2008,

• Peter Bartl, Shqipëria nga mesjeta deri sot, Prizren, Drita 1999,

• Edith Durham, Njëzet vjet ngatërresa ballkanike, Tiranë, Argeta-LMG, 2001,

• Franc Nopça, Fiset e Malësisë së Shqipërisë Veriore dhe e drejta zakonore e tyre. Përkth. Mihallaq Zallari, Tiranë, Eneas 2013,

• Revista “Hylli i Drites” Pashk Bardhi o. f. m. , Emzot Prend Doçi, në Hylli i Dritës, nr. 3-4, mars-prill 1942-XX, Vjeti XVIII, Shkodër,

• Revista “Studime Historike” Pal Doçi, Tri shkrime të Prend Doçit, në Studime Historike nr. 1-4, Tiranë, 1994,

• Kalendari “Afredita” per motin 1910,

• Flamuri i Arbërit, (La Bandiera dell’Albania, pubblicazione periodica mensile per cura d’un comitato di sinori d’Albania e delle sue Collone),

• Pontificia università urbaniana” është instituti i studimeve të larta të Kishës Katolike në (Gianicolo) në Romë, i specializuar në formimin e klerit nga vende të ndryshme në misionin e të rinjve të kishës. Nullius- do të thotë që abacia e Oroshit ishte e pavarur nga dioqezat e Lezhës apo të tjera, por kishte lidhje direkt me Selinë e Shenjtë në Vatikan.

Në ditëlindjen e saj dhe në 45-vjetorin e dorëzimit të Çmimit Nobel për paqë! 

Nga Frank Shkreli 

                                              45-vjetori i dorëzimit të Çmimit

                                                           Nobel për Paqe

“Të dashur, nuk mund të mos përshëndes një njeri fort të përvuajtur, që ndodhet midis nesh. Është Nëna Tereze e Kalkutës. Të gjithë e dimë nga vjen, cili është Atdheu i saj. Atdheu i saj është këtu! Edhe në kohën e izolimit të Shqipërisë ishte kjo rregulltare e përvuajtur, kjo shërbyese e përvuajtur, e më të vrafërve, që përçonte në tërë botën emrin e Atdheut tuaj. Në personin e Nenës Tereze, Shqipëria është nderuar gjithmonë.” (Nga fjala e Papa Gjon Palit të II në Shkodër gjatë vizitës së tij në Shqipëri Prill, 1993).

Vërtetë, si mos ta kujtojmë këtë bijë të  Kombit shqiptar, “Këtë grua të vogël por të madhe, njëkohsisht, e cila sjell e ruan brenda vetes hovin e bujarisë së përmbajtur dhe të pamposhtur të zemrës shqiptare”, gjithnjë sipas mikut të shqiptarëve, Papa Gjon Palit të II, në vizitën e tij historike në trojet iliro-dardane, në prill të vitit 1993, menjëherë pas shembjes së Murit të Berlinit. 

Anjezë Gonxhe Bojaxhiu e lindur me 26 Gusht, 1910 në Shkupin shqiptar ndërsa shkoi në amshim në moshën 87-vjeçare, me 5 Shtator, 1997 në Kalkutë të Indisë.  Ky vit shënon gjithashtu edhe 45-vjetorin e vlerësimit të Nenë Terezës me njohjen prestigjoze botërore, Çmimin Nobel për Paqe me motivacionin se: “Çmimi Nobel i Paqes ju dha Nënë Terezës së Kalkutës për angazhimin e saj ndaj më të varfërve, ndër të varfërë, dhe për respektin dhe vlerësimin e dinjitetit të çdo njeriu. Përveç kësaj: Për punën e bërë në luftën kundër varfërisë dhe mjerimit, që përbën, gjithashtu, një kërcënim për paqen”.

45-vjet më parë (Dhjetor, 1979) murgeshës shqiptare, Nenë Terezës iu dorëzua Çmimi Nobel për Paqe, pasi ajo ishte nderuar me këtë Çmim (më 17 tetor të vitit 1979), nga juria ndërkombëtare e Çmimit Nobel për Paqe. Nenë Tereza i foli botës nga një tribunë prej ku kanë folur personalitetet më të njohura politike dhe fushave të tjera të veprimtarive njerëzore të kësaj bote, të shekullit të kaluar.  Një “Laps i vogël në duar të Zotit”, e quante veten shpesherë Nenë Tereza, bijë e vogël e një Kombi të vogël, por me një histori të lavdishme, ndonëse edhe plot mundimesh e vuajtjesh…një bijë e Kombit shqiptar e cila duke mos njohur kufijt fetarë, etnik e kulturor, i tregoi botës se “është më kënaqësi të japësh se sa të marrësh”. Një simbol i vërtetë i bujarisë shqiptare në botë dhe shërbëtore e vërtetë e të varfërve anë e mbanë botës, pa dallim feje ose origjine. E si mos ta kujtojmë këtë “mrekulli për të gjithë, këtë lajmëtare, guximtare të dashurisë, shembull gjithmonë aktual i zbulimit, se çdo njeri është vëllai ynë”, do të deklaronte Papa Pali i VI për të përvuajturën Nenë Terezën shqiptare, motrën e madhe dhe të vogël tonën.

E si të mos e kujtojmë atëherë – me këtë rast, 3-përvjetorësh — këtë bijë të zgjedhur të Kombit shqiptar që nderon kombin ndër shekuj – duke bërë emrin shqiptar të njohur e të famshëm anë e mbanë botës?!  Si mos ta përdorim këtë rast – në mos për asgjë tjetër – atëherë për të reflektuar sado pak dhe për të marrë shembëll  duke dëgjuar thirrjet e Nenë Terezes për paqë e pajtim në familjet tona individuale shqiptare, kudo që jemi, por edhe në familjen e madhe kombëtare – për një paqë e pajtim, aq të nevojshëm, për një zhvillim më autentik njerëzor dhe shoqëror në familjen e madhe shqiptare.

Për paqë në botë dhe për paqë e pajtim, edhe “për popullin tem shqiptar”. “Që paqja e Zotit të vijë në zemrat tona, në të gjitha familjet tona”, është shprehur Shenjtja Nënë Tereza, ndërsa po dilte nga manifestimi solemn i pranimit të Çmimit Nobel për Paqë, 45 vjetë më parë (1979). 

Pasi iu dorëzua Çmimi Nobel, në një foto portret të saj, Nënë Tereza ka shkruar këto fjalë: “Unë gjithmonë e kam në zemër popullin tem Shqiptar. Shumë luti Zotin që paqja e Tij të vij në zemrat tona, në familjet tona, në gjithë botën”, sipas biografit të njohur të jetës dhe veprimtarisë së Nenë Terezës, Dom Lush Gjergji.

Po e kujtoj këtë 45-vjetor të dhënjes së Çmimit Nobel për Paqë, sidomos fjalët e Nënë Terezës për paqë “në familjet tona”, drejtuar shqiptarëve në atë kohë, si një rast reflektimi, pasi bota shqiptare ka aq shumë nevojë sot për paqë, për paqë me njëri tjetrin, mbi të gjitha. “Familja shqiptare”, nuk ka sot paqë — paqë me veten e as paqë me të tjerët. 

Unë nuk besoj që shoqëria shqiptare në përgjithësi dhe politika shqiptare në veçanti, të ketë qenë ndonjëherë – në këto pothuaj 35-vite tranzicion të ashtuquajtur “post-komunist” – më konfliktuale, më e acaruar dhe me mungesë respekti e dashurie për njëri tjetrin, se ç’është sot. Thirrjen e Nënë Terezës për paqë e pajtim 45-vite më parë; po e kujtoj, modestsisht, edhe si një pjestar i komunitetit shqiptaro-amerikan prej më shumë se gjysëm shekulli në Amerikë – duke shfaqur në këta pëvjetorë në kujtesë të Nenë Terezë — nevojën për reflektim  për gjëndjen e krijuar plot konflikte e në çdo nivel në radhët e shqiptarëve, por edhe mungesës së diskursit normal publik me njëri tjetrin. Një fenomen ky që vihet re jo vetëm në Shqipëri e Kosovë, por edhe në diasporën e shpërndarë anë e mbanë botës edhe në mbarë trojet shqiptare. Lexo lajmet e ditës në mediat shqptare dhe të duket sikur bota shqiptare është në luftë me vet-veten. Sidomos, diskursi politik, jo vetëm që është keqësuar, por duket se ka vdekur, këto vitet e fundit.  

Mungesa e paqës dhe e dashurisë midis shqiptarëve do të ishte një zhgënjim I madh Për Shën Nenë Terezën. Për fat të keq, në këndvështrimin e sotëm të zhvillimeve politike në Shqipëri e Kosovë, por edhe kudo tjetër midis shqiptarëve, paqa, për të cilën ka bërë thirrje Nënë Tereza 45 vite më parë në Oslo — “në të gjitha familjet tona”, pa përjashtim, pikërisht aty ku e donte Nënë Tereza paqën, dmth. midis shqiptarëve, në familjet tona — është vështirë të identifikohet ose të dallohet paqa për të cilën fliste Nenë Tereza sa ishte gjallë.  Si e tillë, sot në jetën publike dhe politike, në marrëdhëniet midis shqiptarëve në nivele të ndryshme, paqe nuk ka. Ndërkohë që në sallat e qeverisë e të shtetit, aty ku do duhej të ushtrohej respekti dhe paqa midis shqiptarëve, për hir të shqiptarëve – pikërisht aty mbetëron vetëm konflikti, urrejtja dhe mos respekti ndaj njëri tjetrit, e nganjëherë, fatkeqsisht në vend të paqës, mbretëron dhuna. Politika është politikë edhe në Shqipëri, si gjithkund tjetër por nuk ka as demokraci as shtet pa paqe e respekt për njëri tjetrin. 

“Nëqoftse nuk kemi paqe, kjo ndodh sepse kemi harruar se i përkasim njëri tjetrit”. (Nënë Tereza)

Kriza politike nëpër të cilën po kalon Shqipëria dhe Kombi shqiptar në përgjithsi, simbolizon një mungesë paqeje e vëllazërimi — është një krizë e madhe morale; një trashëgimi e gjysëm shekulli komunizëm – me besimin se kundërshtari politik është armik dhe si i tillë duhet të zhdukur me çdo kusht.

Në këtë periudhë kritike për Kombin shqiptar, vazhdimi i një sistemi të polarizuar politik — jashtë kontrolli — dhe dështimi i klasës politike për t’u marrë, seriozisht, me problemet madhore të vendit e të Kombit në të gjithë botën shqiptare, pa përjashtim, do të ketë pasoja tragjike afatgjatë për të gjithë shqiptarët. Abraham Lincolni citohet të ketë thënë se, “Një shtëpi e ndarë dhe e përçarë kundër vetvetes nuk mund të qëndrojë në këmbë pa u shembur”.

Paqa politike dhe shoqërore për të cilën bënte thirrje Nënë Tereza, 45-vjetë më parë para botës në tribunën e Nobelit për Paqe, kërkon sot që ata që do duhej të ishin në shërbim të shoqërisë – për hir të paqës dhe të dashurisë — të ulen në tryezë për të biseduar me ata që kanë pikpamje të ndryshme, me qëllim të mirë dhe në paqe, për zgjidhjen e problemeve të përbashkëta të vendit dhe të Kombit. Një gjë e tillë nuk duhet të shikohet si një dobësi, si diçka që nuk është burrënore. Nuk është burrëri as nuk janë burrshtetas ata që interesat partiake e personale i venë mbi përparimin dhe interesat e Kombit, ndërkohë që konfliktin e vendosin mbi kompromisin ee nevojshëm, në kurriz të paqës në shoqëri dhe në familjen e madhe të shqiptarëve.  Për fat të keq, duke marrë parasysh zhvillimet aktuale politike dhe shoqërore në marrëdhëniet e politikanëve shqiptarë, duket se është harruar mesazhi i Nënë Terezës i 45-viteve më parë në Oslo të Norvegjisë: Paqë në familjet tona, si parakusht i paqës dhe bashkimit në familjen e madhe shqiptare të përhapur anë e mbanë botës.

Frank Shkreli

Sa për Informacion

Ipeshkvia Prizren-Prishtinë në bashkëpuni me ITSHKSH organizon Akademi Solemne në ditëlindjen e Shën Nënë Terezës, ditën e hënë, më 26 gusht 2024, që sivjet përkon me 45-vjetorin e Çmimit Nobel për Paqe (1979).

Kjo akademi bën hapjen zyrtare të “Ditëve të Nënë Terezës 2024”, që do të zgjasin deri më 5 shtator 2024, në ditëfestën liturgjike të saj.

Akademia do të mbahet në Qendrën “BogdaniPolis”, në orën 19:00, që gjendet në Katedralen Shën Nënë Tereza në Prishtinë.

Programi i Akademisë

 Fjalë përshëndetëse të autoriteteve

 Pikë muzikore

Marco Frisina, “Ti do të jesh profet”

Këndon: Kori i Katedrales Shën Nënë Tereza 

Lectio Magistralis

Don Lush Gjergji, Disa kujtime, përjetime, dëshmi dhe porosi nga Çmimi Nobel për Paqe (1979)

 Pikë muzikore

Irena Prenrecaj (arr. Magdalena Sedaj) “Nënë Tereza”

Këndon: Kori i Katedrales Shën Nënë Tereza

 Prezantim Libri

Don Lush Gjergji, “Porositë e Shën Nënë Terezës për ne” botim me rastin e 45-vjetorit të Çmimit Nobel për Paqe

Prezanton: Ndue Ukaj 

Poezi dhe lutje

Shën Nënë Tereza “Mbi gëzimin” Interpreton: Jehona D. Gashi

 Pikë muzikore

Koncertnino op. 11-Huber

Intepretojnë: Aniset Cej, Art Krasniqi, Magdalena Sedaj

Koktej rasti në Agorà