Reportazh – Page 118 – Dielli

PRESHEVË: ATDHETARIZËM, ETJE PËR ARSIM E KULTURË SHQIPTARE…

November 13, 2014 by dgreca

Nga: Murat Gecaj/
Në datat 24-27 maj 2011, pra gjatë katër ditëve, një grup pune prej 11 vetash, nga organizmi joqeveritar, Instituti i Integrimit të Kulturës Shqiptare me qendër në Tiranë, bëri vizita intensive në qytetet: Shkup, Preshevë e Prishtinë.
Në përbërje të tij ishin: Rezart Gashi, drejtor i Institutit dhe Dr. Ibrahim Gashi, kryetar i Komisionit Qendror të tij. Gjithashtu, bënin pjesë përgjegjës sektorësh e specialistë të arsimit, kultures e shkencës: Prof. Emil Lafe, prof. Hulusi Hako, prof. Hasan Çipuri e prof. Murat Gecaj, Namik Selmani- arsimtar e shkrimtar, Zyba Hasa-arsimtare e poete, Fatbardh Danja-inspektor arsimi pranë Komunitetit Musliman Shqiptar, Ibrahim Hajdarmataj-drejtues shkolle e Liliana Gashi-specialiste arsimi.
1.Lugina e Preshëvës, me qytetin me këtë emër dhe Bujanocin e Medvegjën, ndoshta, ishte kërshëria më e madhe për ne, në këtë udhëtim në tri shtete të Ballkanit. Dhe kjo gjë, natyrshëm, është më se shpjegueshme.
Që në kufi dolën për të na pritur tre anëtarë të komisionit të IIKSH për arsimin në Preshëvë: Xhemaledin Salihu, Alixhemal Saliu e Musa Ajeti. Në ecje e sipër, ata na njohën me fshatrat shqiptare, që shtriheshin në të dyja anët e udhës së makinës, me fakte interesante nga traditat e tyre atdhetare e arsimore, për ruajtjen të pastër të gjuhës amtare etj. Na informuan se ky rajon autokton shqiptar ka tani 2 shkolla të mesme (gjimnaz e teknike) dhe 8 shkolla 9-vjeçare: në qendër (Preshevë), Rahovicë, Rainicë, Corroticë, Stacioni Hekurudhor, Leran, Miratoc e Caravajkë . Me këtë rast, m’u kujtua se, kohë më parë, kisha publikuar në gazetën “Mësuesi’ një shkrim për udhën e shkollës shqipe në Luginën e Preshevës dhe disa nga veteranët e saj.
Sapo hymë në Preshevë, kudo na ranë në sy mbishkrimet në gjuhën shqipe. Por, kryesorja, dëgjuam se sa mirë e flisnin banorët vendës gjuhën e njësuar amtare shqipe. Këtë gjë e vërejtëm edhe gjatë vizitave në shkollën e mesme teknike, me drejtor Telat Arifin dhe ku ka 1.300 nxënës e disa mësues. Kolegu ynë N.Selmani ndoqi një orë mësimi në klasën e parë dhe poetja Z.Hysa recitoi vjershën e saj të frymëzuar, kushtuar vizitës në Preshevë, shkruar me këtë rast.
Në Gjimnazin “Skënderbeu”, me drejtor Abdurrahman Zylfiun, pamë bustin e Heroit tonë Kombëtar. Kjo shkollë ka 1.025 nxënës e 87 mësimdhënës, nga të cilët 18 serbë. Pas mbarimit të maturës, nxënësit i ndjekin studimet e larta në Prishtinë, Tetovë e Tiranë. Këtu botohet gazeta periodike “Gjimnazisti” dhe funksionon grupi letrar ”Migjeni”. Që nga viti 1964-1965, kanë përfunduar 11 mijë maturantë. Drejtor i parë ka qenë Mehmet Jusufi, por dhe 10 drejtorët e tjerë kanë qenë shqiptarë.
Në afërsi të kësaj shkolle ndodhet një librari, ku ka tekste mësimorë, por dhe letërsi artistike. Për këtë gjë, na foli punonjësja Fitore Emini, e cila dëshmoi se mësuesit e nxënësit janë të etur për të blerë libra shqip e për të lexuar. Këtë gjë e vërejtëm edhe gjatë vizitës në Bibliotekën e qytetit, ku Vaxhid Mehmeti na tregoi se aty ka sektorë: për fëmijët, të rriturit dhe me literaturë shkencore. Kjo bibliotekë ka sektorë edhe në Miratoc, Rahovicë e Leran dhe numëron afër 1.000 lexues, të moshave të ndryshme.
2.Në konkursin e nxënësve recitues të shkollave të Luginës së Preshëves, që u zhvillua në sallën kryesore të Shtëpisë së Kulturës “Abdulla Krasniqi”, interpretuan me mjaft pasion, kryesisht vajzat. Bukur e tha një koleg i yni se ato, me pamjën e tyre të jashtme, me shprehjen gazmore të fytyrës dhe timbrin e zërit të tyre, ngjanin si zana mali. Por aty recituan edhe pjesëtarët e grupit tonë, poetët Z.Hasa e N.Selmani, që u duartrokitën nga të pranishmit, për vjershat e krijuara posaçërisht në këtë vizitë. Juria shpalli tre nxënëse fituese, nga Bujanoci e Presheva.
Po kështu, gjatë asaj dite, ishin mjaft mbresëlënëse edhe takimet e përzemërta me kryetarin e klubit letrar “Feniks”, Bilal Maliqi; me arsimtarin e poetin e talentuar nga Bujanoci, Arsim Halili; me kryetarin e Shoqatës së Arsimtarëve, Xhemaledin Rexhepi etj.
Plot mbresa të bukura ishte hapja e një ekspozite me vizatime në shkollë, me temë Çamërinë, nga mësuesi e poeti ynë Namik Selmani. Gjithashtu, për teleshikuesit e Preshëvës folën e iu përgjigjën disa pyetjeve të drejtueses së TV lokal, për detyrat e veprimtaritë e IIKSH, Dr. I.Gashi, Prof. E.Lafe e Prof. H.Hako.
Në mbarim të vizitës në Preshëvë, patëm një takim me kryetarin e Komunës, Ragmi Mustafa dhe përgjegjësin e kabinetit të saj, Fatlum Mustafa dhe me drejtoreshën e shkollës 8-vjeçare “Ibrahim Kelmendi”, Hafize Shaqiri. Ata shprehën kënaqësinë për vizitën tonë aty dhe pohuan se janë të gatshëm të bashkëpunojnë për studimin e teksteve ekzistuese, me synim kryesor përafrimin e tyre dhe që të kenë përmbajtje kombëtare shqiptare.
…Deri në kufirin me Kosovën, përsëri na shoqëruan mikpritësit tanë të pandarë, Alixhemali e Xhemaledini. Aty bëmë foto së bashku dhe premtuam se ky do të ishte vetëm fillimi i bashkëpunimit tonë të ndërsjelltë. Dhe vërtet, përsëri në ditët vijuese ne shkëmbyem mesazhe dashamirëse, me anën e Internetit dhe folëm për punën e projektet tona, të kohës në vazhdim..
(Pjesë nga libri, M.Gecaj, “Rrahin zemrat arbërore”, Tiranë, 2011)

TELEVIZIONI KULTURA SHQIPTARE ME SHQIPTARËT E ALASKËS

November 11, 2014 by dgreca

SI E BASHKOI TELEVIZIONI KULTURA SHQIPTARE NË NEW YORK, KOMUNITETIN E ALASKËS ME PJESËN TJETËR TË DIASPORËS NË AMERIKË…/
NGA DALIP GRECA
Shqiptarët e Alaskës! Sa janë ata në numër. Kur shkoi atje shqiptari i parë? Me se merren ata? Si janë të organizuar!
Para pak kohësh pyetje të tilla debatoheshin në forumet e të rinjëve shqiptar në rrjetet sociale, por secili jepte përgjigje hamendësuese.
Sinan Kamberaj, gazetari nga Kosova,ish k/redaktori i Gazetës Shqiptaro-amerikane Illyria,që e nisi botimin në qershor 1991, dhe gazetar i hershëm i Televizionit të Prishtinës, që jeton në Nju Jork, më pat përcjell një informacion të detajuar për shqiptarët me origjinë nga Kosova që jetonin në Alaska, por jo për pjesën tjetër,- veçanërisht shqiptarët e Maqedonisë që përbëjnë shumicën e komunitetit shqiptar në Alaskë. Gazetari së bashku me ish kryetarin e athershëm të Lidhjes Demokratike të Kosovës, Rrustem Ibraj, kishin shkuar në Alaskë në mars të vitit 1995.Qëllimi i udhëtimit ishte organizimi i degës së LDK-së dhe një reportazh e abonime nga gazetari.
– Ishin shumë të përmallur për të takuar shqiptarë, qofshin dhe ata që jetojnë në shtete të tjerë të Amerikës. Dolën në aeroport dhe na pritën me shumë vetura dhe flamuj shqiptar dhe amerikan, kujton gazetari.Na pritën bujarisht. Qëndruam vetëm tri ditë, e kishim problem se nuk u mesuam me raportet nate-dite, dielli dukej se s’perendonte.Duhej krijuar erresira me masa artificiale.
Sinani pohon se në atë kohë numri i shqiptarëve në Alaskë ishte i pakët, jo më shumë se 100 dhe gati të gjithë ishin të grumbulluar në Anchorage, një nga qendrat më të banuara të Alaskës.Por deri atë kohë askush nuk pat shkruar për ata. Tregojnë se Shqiptari i parë në Alaskë ka shkuar nga kOrca dhe quhej Kosta, por ai kishte vdekë shumë kohë paar se të shkonim ne dhe nuk ia gjetëm gjurmët, vec emrin.
Në Alaskë ka shkuar edhe Lidhja Qytetare Shqiptaro-Amerikane,Joe DioGuardi. Edhe ata në mes vitet ’90. Pas kësaj asgjë nuk u dëgjua për shqiptarët e Alaskës, deri në fillimet e luftës në Kosovë. Pikërisht me 26 Maj 1998, amerikanja Stacy Sullivan, krahas shqiptarëve të tjerë, do të përmendte në specialen e botuar në The Washington Post, edhe emrin e një shqiptari të Alaskës, Jesse Musliu, që kishte udhëtuar 12 orë me avion nga Alaska, për të kontribuar për mbledhjen e fondeve në ndihmë të lirisë së Kosovës. Musliu kishte thënë se edhe shtëpinë e shiste për të ndihmuar Kosovën dhe se komunitetit të Alaskës do t’ia dëgjoni zërin. Dhe e mbajtën fjalën. Ishte komuniteti i shqiptarëve në Alaskë, ai që nisi më shumë armatime drejt Kosovës, përfshi dhe prodhimet më të fundit të snajperëve. Jesse alias Njazi Musliu, u kthye në Alaskë dhe iu fut punës, duke bërë për vete edhe amerikanët. Askush nuk foli më pas për Njaziun me shokë. Askush nuk i falenderoi për avionët e ngarkuar që andej me armë e municione, me ndihma e medikamente. Por ata nuk u zemruan, nuk e morën mëni Kombin, vazhduan të punojnë për çështjen Kombëtare. Po mbetën ashtu të pazëshëm, të pafjalë. Dhe sërish në rrjetet sociale shtrohej pyetja: – A ka shqiptarë në Alaska? Sa janë? Askush nuk përgjigjej….
Pronari i Televizionit, Adem Belliu, u dha fjalën se do të shkonte vetë në Alaska me ekipin e tij. Dhe ashtu bëri, bashkoi pjesën e izoluar të komunitetit shqiptar në skaj të botës, Alaska, me pjesën tjetër të diasporës. TV Kultura Shqiptare do të do të sillte me figurë e zë shqiptarët e Alaskës.
Më 11 shtator, ekipi i TV Kultura Shqiptare, mori avionin dhe kamerat dhe pas dymbëdhjetë orë fluturim u gjendën mes shqiptarëve të Alaskës, të cilët për një javë ofruan miqësi, bujari, ngrohtësi e shqiptarizëm dhe përcollën copëza nga jeta e përditshme dhe treguan historitë e tyre.

SA ËSHTË NUMRI I SHQIPTARËVE NË ALASKA

Më tregon Adem Belliu:- Para se të nisesha dikush më pat thënë se duhet të jenë nja 200-300 shqiptarë në Alaskë, dikush pat shkruar në internet se numri i shqiptarëve shkonte deri në 500, ndërsa Njazi Musliu nga Kosova, aktivist ndër më të njohurit atje, i papërtuar dhe tepër bujar, pohoi para kamerave se jetojnë më shumë se 1200 shqiptarë atje dhe gjeografikisht ata përfaqësojnë Shqipërinë Etnike pasi kanë shkuar aty edhe nga Shqipëria, edhe nga Kosova, shumë nga Maqedonia e më pak nga Mali i Zi.(Nje reportazh te zgjeruar do te lexoni ne Diellin special te 28 Nentorit, qe kete here del me 108 faqe)

Deri në Vjenë, miq te Hana Këlcyra

November 11, 2014 by dgreca

Nga Kujtim Mateli/
Një grup dëshnicarësh dhe konkretisht zotërinjtë: GëzimVoda, Luan Nikollari, NuriDragoj dhe unë, të ftuar nga zonja Hana Këlcyra,nga data 3-6 tetor, bëmë një vizitë në Vjenë dhe rrethinat e saj. Hana kishte ditë që komunikonte me ne përkohën e mbrritjes, mënyrën e udhëtimit e të tjera hollësi. Në mbrëmjen e datës 3 tetor 2014 mbrritëm nëVjenë. Ndiesinë që të jep ky qytet është ai i madhështisë, madhështi që e krijoi në disa nga figurat që lindi apo dhe të ardhur që gjetën në këtë qytet të gjitha kushtet për të zhvilluar talentin e tyre dhe për të fituar famë botërore. Në këtë qytet mori mësimet për teatrin dhe gjeniu ynë, Aleksandër Moisiu. Po le tëkujtojmë kompozitorët e mëdhenj që nga kyqytet mbetën të përjetshëm. Vjena është vendlindja e kompozitorit të madh Johann Strauss, por edhe vendi ku studiuan dhe punuan kompozitorët e mëdhenj gjerman, midis të cilëve Mozarti, që veprat e tij më të rëndësishme i krijoi në Vjenë apo Bethoveni, i cili filloi studimet në Vjenë në vitin 1792 dhe që aty kaloi gjithë jetën e tij, në këtë qytet të vjetër 2500 vjeçar, që është një nga thesarët më të çmuar te kulturës europiane. Vjena kaqenë e dashur dhe për miken tonë Hana Këlcyra. Në këtë qytet ajo kaloi pjesën më të madhe të jetës së saj. Aty zhvilloi aftësitë e saj si përkthyese pranë ambasadës amerikane. Si njohëse e thellë e gjuhës angleze, franceze, gjermane dhe italiane, ajo mundi të përthithë kulturën e këtyre vendeve dhe ta vërë në shërbim të qëllimit të saj: të bëjë sa më të njohura vlerat e Shqipërisë. Hana është një personalitet i spikatur. Është kënaqësi të qëndrosh nën shoqërinë e saj.
Personi i dytë që do të takonim, në ditën e tretë të qëndrimit tonë në Vjenë, ishte Muçi Fezga. Ai ka disa vite që është larguar nga Shqipëria dhe banon në Austri. Është një personalitet i shquar i shkencave natyrore, pedagog i Universitetit të Tiranës dhe hartues i disa teksteve universitare. Organizator dhe drejtues i talentuar, autori i romanit “Financieri rebel i Përmetit” dhe i një sërë tregimesh e novelash që ende janë të pabotuara. Është pa dyshim personaliteti më në zë i Dëshnicës, me rrezatim në të gjithë Shqipërinë, si dhe jashtë saj në botën e shkencave ekzakte. Ndiheshim të privilegjuar se z. Muçi do t’i dorëzonim titullin “Qytetar Nderi i Përmetit’’, akorduar nga Këshilli Bashkiak i atij qyteti në janarin e këtij viti, me propozimin e shoqatës “Dëshnica”, titull të cilin drejtuesit e Bashkisë së Përmetit ia kishin besuar drejtuesve të shoqatës“Dëshnica”, për t’ia dorëzuar në Austri.
Në dalje të aeroportit na priste znj. Hana. U gëzuam që po takoheshim përsëri, pas disa takimeve që kishim patur me të në Tiranë. Me makinën e zonjës Hana u njohëm me disa nga rrugët kryesore të qytetit dhe disa nga veprat më të rëndësishme të artit dhe kulturës vjeneze. Kaluam degën e lumit Danub që përshkonte qytetin e Vjenës, ku varka dhe anija të vogla lundronin përgjatë rrjedhës së tij.
Midis objekteve të shumta, ja dhe Kisha e Shën Stefanit, që është kisha më e bukur e Austrisë dhe simbol i Vjenës, e ndërtuar në stilin gotik. Kalojmë pranë bukurive që të ofronin rrugët dhe parqet e shumta, ku ndodheshin Parlamenti, Bashkia, Universiteti, Teatri Kombëtar, rezidenca e familjes perandorake të Habsburgëve dhe e Princeshës Sisi e shumë të tjera. Po midis këtyre ndërtesave që ishin qendra të jetës politike e kulturore të Vjenës, Hana na veçoi dhe një hotel. Ishte hoteli ku kishte qëndruar Ismail Qemali. Për Hanën dhe për ne, kjo ishte një ndërtesë e shenjtëruar. Në njërën nga dhomat e tij, Ismail Qemali kishte pritur miqtë e tij të shumtë për çështjen tonë kombëtare, për Pavarësinë e Shqipërisë. Ishte vërtet i shenjtë.
******
Tre thesarët e Hana Këlcyrës.
Pasi pimë kafen e mëngjesit të datës 4 tetor në shtëpinë e Hana Këlcyrës, i hodha një sy bibliotekës së saj. Gjithë faqja e murit, në njërën prej tri dhomave, ishte vendosur biblioteka. Libra në gjermanisht, frëngjisht, italisht, anglisht dhe shqip. Libra, të cilët kishin qenë objekt studimi jo vetëm i saj, por edhe i disa prej figurave tepër të njohura që kishin jetuar bashkë me Hanën, siç ishte babai i saj Ali Këlcyra dhe Eqerem Vlora. Po Hana e kishte pasuruar atë vazhdimisht. Aty ishin dhe librat në shqip, që Hana i ruante si gjënë më të çmuar. Po përveç librave, do të gjeje harta të vjetra që paraqesnin Evropën apo dhe vetëm Ballkanin, të cilat i përkisnin mijëvjeçarit të kaluar. Më e vjetra ishte një hartë e shekullit XIII, e cila nuk gjendet në Bibliotekën tonë Kombëtare dhe ku paraqiteshin shumë saktë trojet shqiptare. Ishte vërtet një hartë e çmuar. Ky koleksion i pasur me libra dhe harta përbën thesarin e parë të znj. Hana Këlcyra.

Në ditën e dytë të qëndrimit në Vjenë.

Aty nga ora 9.00 e mëngjesit, u nisëm nga Vjena në drejtim të veriut. Pasi kemi udhëtuar vetëm disa kilometra, u shfaq Danubi me madhështinë e tij, si një nga lumenjtë më të rëndësishëm në botë. Straboni, në botimin anglisht, Londër 1903 fq. 443, thotë: “ Në jug të Danubit e deri në Greqi, janë vendosur popujt e Ilirisë dhe Thrakisë dhe se me ta janë përzier dhe disa fise kelte e raca të tjera”. Deri këtu shtrihej Iliria e kohës së Strabonit, pra shekulli i parë i Krishtit. Deri këtu ishin trojet ilire. Sa dyndje ka patur kjo hapësirë deri sa më në fund pasardhësit e ilirëve u ngushtuan deri në trojet që mbajnë sot shqiptarët?
Vazhdojmë udhëtimin përtej Danubit. Në këtë hapësirë shtrihej ultësira më e rëndësishme e Austrisë. Kudo fusha të gjelbëruara dhe parcela të kultivuara me kujdes. Para se të arrinim në një nga qytetet veriore të Austrisë, në Rec (Retz) shtriheshin platacione me vreshta. Ky qytet ishte rreth 80 km larg Vjenës. Para se të arrinim në qytet, ndanë rrugës, kantinat e verës, të gjitha nën tokë, arrinin një gjatësi 40 km. Aty ruhej vera e disa viteve. Aty ajo vjetërohej derisa bëhej për t`u tregtuar. Në Rec, në qendër të qytet, banorët ishin të mbledhur në grupe. Festonin mbarimin e vjeljes së rrushit. Qendra e qytetit ishte e mbushur me banorët vendas të cilët shijonin verën që kishin prodhuar me duart e tyre.
Sheshi kryesor ishte i rrethuar nga ndërtesa të stilit të vjetër. Një obelisk rreth 10 metra i lartë ishte i mbushur me figura ëngjëllore që simbolizonin besim pagan të banorëve të kësaj pjese të Austrisë. Qyteti kishte dy porta që e mbyllnin në kohët e vjetra. Në njërën prej tyre shënohej viti 1300.
Në Hofren ku ndodhet thesari i dytë i Hana Këlcyrës
Pasi pimë kafen e mëngjesit në Rec, nisemi drejt veriut. Ndalojmë në kilometrin e gjashtë, në Hofren. Aty Hana Këlcyra kishte shtëpinë e dytë, duke e konsideruar të parë atë të Vjenës. Ishte një shtëpi me shumë dhoma (5+1). Kishte gjithashtu një hangar ku ishin vendosur disa mjete punimi dhe pas shtëpisë kishte një kopësht.
Porta kryesore e kësaj shtëpie, e lyer me kujdes, ishte më shumë se 100-vjeçare. Pasi kapërcen portën, objekti i parë është një shqiponjë, shqiponja jonë kombëtare, shqiponja jonë e flamurit. Do të gjeje aty dhe fotot e sarajeve të Këlcyrës dhe ato me pamje nga Shqipëria të cilat ishin të ekspozuara dukshëm dhe ruheshin me kujdes.
Mbi tavolinë dhe faqet e mureve, në korniza të praruara ishin fotot e babait të saj Ali Këlcyrës, të dala me miqtë dhe pjesëtarët e familjes së tij.
Në oborr të shtëpisë një pjergull zbukuronte mjedisin, karakteristikë e familjeve shqiptare që, kudo që ndodhen, hardhinë, simbolin prej nga rrjedh dashuria, duan ta kenë pranë.
Në oborrin e shtëpisë ishte dhe një hangar, i tëri nën tokë, mjaft i përshtatshëm për ruajtjen e verës dhe të prodhimeve të tjera. Në dhomat e këtyre shtëpive, do të gjeje enë porcelani të të gjitha llojeve. Ato ishin enë të periudhave të ndryshme. Hana ishte e apasionuar pas koleksionit të enëve. Pjata të të gjitha llojeve, gota, ibrik, gjithçka që i duhet një shtëpie, përbënin atë koleksion. Hana për secilin objekt kishte kartelën e tij: vendin ku ishte prodhuar, kohën e prodhimit dhe vitin e blerjes.
Një damixhan i madh ishte sjellë nga Kaukazi për karakteristikat e veçanta e vlerat që ruante. Enë porcelani nga të gjitha vendet e Europës, por koleksionin më të rëndësishim e përbënin ato franceze. Nga Parisi kishte ardhur dhe një ngrohëse me prush, një model shumë i vjetër që shërbente dikur në Francë si mjet për ngrohje. Po nga Parisi ruhej dhe një hekur rrobash, model i viteve `30 të shekullit të kaluar.
Ky koleksion i enëve prej porcelani që ishte më shumë se dy mijë, por edhe objektet në bakër e metale të tjera, përbëjnë thesarin e dytë të Hana Këlcyrës,
Për të dy këta thesarë, mbase duhet të vihet në lëvizje dhe Ministria e Kulturës. Janë vlera që ne shqiptarëve na duhen, sepse nuk i kemi të shumta. Derisa i kemi, nuk duhet t`i humbasim nga pakujdesia. Mendoj se edhe Hana, nëse do t`i kërkohen, do të jetë plotësisht dakord që këto vlera t`i kthehen Shqipërisë.
Thesari i tretë i Hana Këlcyrës.
Publiku shqiptar e njeh Hanën dhe nga disa intervista që ajo u ka dhënë disa televizioneve në Shqipëri. Ka qenë gjithashtu e pranishme në gazetat kryesore të vendit tonë. Ajo i ka paraqitur publikut shqiptar një material të panjohur deri tani, por dhe një këndvështrim origjinal që ajo ka mbi historinë tonë të shekullit të kaluar dhe politikën shqiptare. Këto intervista të botuara dhe ato që ajo mund të realizojë në vitet e ardhshme, përbëjnë thesarin e tretë të Hana Këlcyrës. Nëse për dy thesarët e parë duhet të interesohemi ne, për thesarin e tretë duhet të kujdeset vetë Hana.
****
Disa orë në territorin çek.
Lamë pas Hofrenin dhe vazhdojmë rrugën drejt veriut. Qielli ishte i mbuluar nga retë. Nuk ra shi, por qielli nuk e ndryshoi pamjen e tij. Kapërcyem kufirin dhe hymë në tokën çeke aty nga pasditja. Pasi bëmë dy-tre kilometra, qëndruam në një lokal dhe hëngrëm drekë. Më pas vazhduam rrugën në brendësi të Çekosllovakisë. Jo larg kufirit, rreth 8 km larg tij, ishte qyteti i bukur, Znajm (sipas shqiptimit gjermanisht të austriakëve). Çekët e shqiptonin Znajmo dhe kështu shënohej dhe në hartë. Ishte një qytet ku përplaseshin dy kultura të dy popujve të ndryshëm. Kjo dukej në arkitekturën e qytetit. Para Luftës së Dytë Botërore qyteti kishte qenë pjesë e territorit të Austrisë. Dallohej mirë stili i ndërtesave me zbukurime. Ndërtesat e periudhës të pas Luftës së Dytë Botërore ishin në stilin e ndërtesave të realizmit socialist. Pallate pesëkatëshe pa asnjë lloj zbukurimi. Të dukej sikur ishe në një lagje të Tiranës, ndërtuar në vitet e socializmit.
Siç na tregoi Hana, pas Luftës së Dytë Botërore, kur u bënë zgjedhjet për herë të parë në vitin 1945, qyteti ishte me shumicë popullsi austrike, por futën dhe rrethinat që popullsia të kapërcente në favor të çekëve, të mbështetur nga Bashkimi Sovjetik, i cili në këtë kohë mbante të pushtuar Vjenën, ashtu siç mbante të pushtuar dhe gjysmën e Berlinit dhe krejt Gjermaninë Lindore. Pastaj, një pjesë e austriakëve u larguan. Deri në vitin 1955, kur u nënshkrua marrëveshja midis qeverisë austriake dhe ushtrive fitimtare, edhe Austria, sikurse Gjermania, ishte e ndarë në 4 zona të ushtrive fituese. Por në këto vitet e fundit, kur në Europë u përbys sistemi socialist, interesimi i austriakëve ishte rritur për objektet e stilit perëndimor. Kisha në mes të qytetit, e ndërtuar shumë kohë para Luftës së Dytë Botërore, po rikonstruktohej nën kujdesin e austriakëve për ta sjellë në origjinën e vet.
******
Një memorial si urë miqësie

Aty nga ora pesë e pasdites, lamë pas qytetin e Znajmo dhe drejtohemi drejt jugut, për në Vjenë. Hana na tregon në një segment të rrugës, në të dy anët e saj, ku shtriheshin fusha sa të sheh syri, se aty ishin zhvilluar beteja të ashpra midis Napoleon Bonapartit, austriakëve dhe rusëve që kërkonin të thyenin fuqinë e perandorit francez. Pastaj ndalemi ndanë rrugës ku ndodheshin tre blinj të mëdhenj. Midis tyre ishte një memorial që u kushtohej këtyre betejave në gjuhën franceze, gjermane dhe ruse.
Këto luftime ishin përsëritur në këto vende deri në thyerjen përfundimtare të perandorit. Memoriali jepte të dhëna në të tre gjuhët e ushtrive pjesëmarrëse. Në gjuhën frënge midis të tjerash lexojmë: kushtuar ushtarëve austriakë, rusë dhe francezë të rënë me lavdi në luftimet e Schongrabern (1805-1809) dhe të Ober Hollabrun 1809.
Të dy këto vende, Shën Grabi (fshat) ndodhej në veri të këtij lapidari, ndërsa Hollabruni (qytet) ndodhej në jug të tij. Tre blinjtë e mëdhenj, krahët e të cilëve binin mbi memorialin që u kushtohej të rënëve, simbolizonin tre popujt të cilët ishin përfshirë në këto luftime dhe tani, pas dy shekujsh, i kujtonin këto ngjarje që historia të mos përsëritej më duke i shtrirë njëri-tjetrit dorën e miqësisë dhe të pajtimit. Arrijmë në Vjenë, në mbrëmje, kur qyteti sapo kishte ndezur dritat dhe errësira e mbrëmjes akoma nuk e kishte pushtuar qytetin.
Këtu fillon dhe një nga pjesët më të rëndësishme të vizitës sonë.
*****
Në kërkim të Vjenës së vjetër

Kisha lexuar në librin e poetit përmetar Bardhyl Londo “Jeta që na dhanë” se të gjitha qytet europiane ishin ndërtuar, në fillesat e tyre, rreth një vendi kulti të krishterë. Ky rregull nuk duhej të bënte përjashtim as për Vjenën. Ndaj e kisha pyetur disa herë Hanën se cila ishte kisha më e vjetër vjeneze. Këtij interesimi Hana iu përgjigj duke e filluar vizitën e parë tek një kishë, e cila ndodhet sot në qendër të Vjenës. Ishte kisha e Shën Stefanit. Ishte kjo kisha më e vjetër? E kundruam nga jashtë këtë kishë madhështore që vizitohej nga vizitorë të panumërt. Pranë kishës, ishte dhe një shesh në formë drejtkëndëshi, ku në mes të tij, një obelisk përjetësonte disa figura ëngjëllore me fytyrë drejt qiellit. Hana na thotë se ky monument i kushtohej besimit të vjetër të vjenezëve, pra atij pagan. Vizituam dhe dy kisha të tjera, të cilat të mrekullonin me arkitekturën e tyre dhe që Hana na shpjegonte në lidhje me to. Hymë dhe tek e treta. Hana në vend që të jepte një shpjegim për këtë kishë, mori një guidë të vogël që kjo kishë shpërndante për vizitorët dhe ma dha mua. Ishte kisha e Shën Pierrit. Në të lexohej: Ju hyni në një kishë të shquar që numërohet midis më të bukurave të Vjenës. Ju vini për të admiruar një kryevepër arti dhe ne gëzohemi duke ju uruar mirëseardhjen. Por kisha e Shën Pierrit është para së gjithash një vend kulti, e ndërtuar në vendin e kishës së parë të krishterë të Vjenës që ishte atëhere fushë e betejave romane. Ajo u zëvendësua më vonë nga një konstruksion roman me tre kupola. Kryevepra e Lukas von Hilderbrandt që ju po vizitoni sot, është e shekullit të 18-të. Ky është një vend ku kryhet çdo ditë shërbesa hyjnore që prej 1600 vjetësh”. Ishim saktësisht në qendër të Vjenës së vjetër.
****
Në Bibliotekën Kombëtare dhe muzetë vjeneze.
Vizitën e parë e bëmë në panairin e librit në Bibliotekën Kombëtare të Austrisë. Në katin e sipërm të bibliotekës ishin ekspozuar librat më të rëndësishëm. Vizitorët ishin të shumtë. Kati në të cilën ndodhej ekspozita ishte në formë drejtkëndëshe. Në të dy krahët, në muret e ndërtesës që ishte rreth 4-5 lartësi, ishin vendosur librat që kjo Bibliotekë ekspozonte vazhdimisht për vizitorët. Sa libra ndodheshin aty nga botimet shqiptare? Në ekspozenë e asaj dite nuk pamë ndonjë libër nga Shqipëria, me gjithë kureshtjen tonë për të gjetur gjurmë shqiptare dhe në Vjenë.
Vizitën e dytë e bëmë tek muzeu “Albertina” Në hyrje ishte vendosur monumenti që i kushtohej Princit të Austrisë Albert Duka, emrin e të cilit kishte marrë dhe muzeu. Disa nga pavionet më të rëndësishme dhe që na bënë më tepër përshtypje ishte dhe ai i sklupturave që u kushtohej perëndive të antikitetit. Një realizim i përsosur i Perëndisë Apollon dhe të perëndive apo heronjve që muarën statusin e perëndive.
Një vend të rëndësishëm zinte piktura europiane dhe ajo franceze. Pablo Pikaso (1881-1973) përfaqësohej me 11 piktura. Tërhiqnin vëmendjen e vizitorëve pikturat e Klaud Monet (1840-1926), Alfred Sisli (1839- 1899), Henri Lebask (1865- 1937) dhe shumë të tjera që mbushnin pavionet e pikturës e cila përfundonte me ato të autorëve rusë.
Vizitën e tretë e bëmë në pallatin Belvedere. Sa dëgjuam emrin, na u kujtuan vargjet e Naimit:
Lum ti moj Shqiperi thashë,
Armët e tij kur i pashë,
Në Belvedere, në Vjenë,
Sikur pashë Skënderbenë.
Menduam se do të gjenim armët e Skënderbeut, të cilave u kishte kënduar Naim Frashëri. Po muzeu e kishte ndërruar destinacionin e dikurshëm. Në hyrje të muzeut shkruhej:
“Akademia e Vjenës e shekullit XVIII, e artistëve të rrugës”. Ishin pikturat më të mira që dora njerëzore kishte mundur të krijonte natyrën dhe njeriun, në një realitet sa mistik aq dhe real. Ngjyrat e ndezura, përmasat e mëdha të tablove, të krijonin përshtypjen e njeriut real që banonte në stendat e këtij muzeu. Po togfjalëshi “artistët e rrugës”, më futi në mendime. Ashtu si në letërsi, ku kolosët botërorë nuk kishin dalë nga oborret mbretërore, por nga njerëz që mezi siguronin bukën e gojës, edhe në pikturë kishte ndodhur e njënjta gjë. Këto kryevepra ishin krijuar nga njerëz pa ndonjë mbështetje financiare. Siç duket ky qenka ligj universal. Kështu ndodh dhe në ditët tona në Shqipëri. Krijuesit e vërtetë të artit dhe letërsisë janë pa mbështetje qeveritare. Ai krijohet në rrugë, si këto piktura të mrekullueshme që nuk kam për t`i harruar kurrë.
Vizitën e katërt dhe të fundit e bëmë tek Muzeu i Luftës. Ishte ora 11.45. Brenda në ndërtesë, një paradë ushtarake ushtronte lëvizjet e saj për nder të vizitorëve. Ishin ushtarë italianë që kishin veshur kostumet ushtarake të vendeve të BE. Një herë në vit, të gjitha muzeumet e Vjenës vizitoheshin me një biletë, ndaj numri i vizitorëve ishte shumë i madh. Mbase një herë në vit, ushtarët e çdo vendi të BE, vinin aty e perfomonin me të gjitha veshjet e këtyre vendeve.
Do të gjeje aty të gjitha llojet e armëve. Duke filluar me ushtat, ndoshta arma e parë që ka përdorur një ushtri e rregullt e deri tek armatimi i rëndë që u përdor në Luftën e Dytë Botërore. Veshje me prazmore çeliku për kalorësin, shalat e kuajve, boritë, daullet e luftës etj. Do të gjeje aty veshjen e ushtrisë austriake duke filluar nga hershmëria deri në Luftën e dytë Botërore.
Një vend të veçantë zinin fotografitë e oficerëve dhe komandantëve që kishin udhëhequr ushtrinë austriake. Po ashtu dhe pikturat më të mira që autorët austriakë dhe të vendeve të tjera europiane kishin përjetësuar betejat dhe fitoret e kësaj ushtrie.
Shumë vizitorë kishte tërhequr stenda ku ndodhej Franz Ferdinandi, i cili ishte princ i Bosnjë-Herzegovinës. Vrasja e tij në Sarajevë më 28 qershor 1914, ishte dhe shkaku i Luftës së Parë Botërore.
Në një kënd të muzeumit zinte vend dhe pavioni kushtuar shqiptarëve. Gjetëm aty një copëz Shqipërie që për ne ishte dhe qëllimi kryesor i vizitës që i bëmë Muzeut të Luftës në këto orë të para (deri në orën 1.30), të datës 5 tetor 2014.
Ishte aty kostumi tradicional shqiptar, qeleshja, opingat karakteristike shqiptare, daullja e luftës etj. Një video e realizuar me disa fotografi të shqiptarëve në zona të ndryshme të Shqipërisë, ku shquanin ato të realizuara në Durrës dhe Shkodër, e bënin stendën e Shqipërisë mjaft tërheqëse për vizitorët.
*****
Drejt qytetit Reichenau ku na priste Muçi Fezga
Dita e tretë e vizitës sonë në Austri ishte e veçantë. Do të takoheshim me njërin prej dëshnicarëve më të shquar që i dha emër krahinës sonë, Mustafa Fezga apo Muçi siç e thërrasin këto vitet e fundit. Do të udhëtonim drejt Jugut të Austrisë. Në këtë drejtim, Hana kishte shtëpinë e saj të tretë. Dita e tretë, ndryshe nga dy ditët e tjera, ishte me diell. Pas një udhëtimi rreth një orë në drejtim të jugut, në rrugën kryesore, kthehemi djathtas. Nga larg shquan vargu i maleve, rrëzë të cilit ndodhej shtëpia e Hanës, të cilën e frekueton shpesh gjatë fundjavës. Pasi bëjmë disa kilometra udhëtim, na shfaqet qyteti i parë. Ishte Glognic (Gloggnitz).
Gloggnitz është një qytet malor që ndodhet në pjesën jug-perëndimore të pellgut të Vjenës. Ai është i rrethuar nga malet më të larta në Ultësirën e Austrisë, malin Raks (Rax) 2007m dhe malin Shniberg (Schneeberg) 2076m. Vazhdojmë udhëtimin dhe para nesh shfaqet një rrugë hekurudhore. Kjo,- na tregon Hana,- është vija hekurudhore e Semeringut që mban emrin e inxhinierit të madh shqiptar, Karl Gega, e cila lidhi Vjenën me Triesten 150 vite më parë.
Vazhdojmë udhëtimin në këtë luginë të bukur ku rrjedhin si kristali ujrat e lumit Shvarca. Para nesh shfaqet qyteti i vogel Reichenau, i bukur si vetë bukuria e këtyre hapësirave ku kombinoheshin fushat e gjera me malet e lartë. Ishte qytet me histori të vjetër. Kalaja e qytetit Reichenau, është përmendur për herë të parë në një vepër të vitit 1256. Popullsia e tij, sipas rregjistrimit të vitit 2014, është rreth 2500 banorë. Në rajonin e Rajhenaurit (Reichenau), ishte shtëpia e tretë e Hanës, ndërtuar rrëzë maleve që përmendëm më lart. Aty na priste Muçi, i cili kishte arritur aty para nesh dhe që prej disa vitesh banon bashkë me djalin e tij në Baden të Austrisë. Hyjmë në oborrin e shtëpisë së znj. Hana dhe pastaj vizitojmë të gjitha dhomat e kësaj shtëpie. Një mrekulli që krijon dora dhe mendja njerëzore, aq më tepër e një dëshnicareje. Shtëpia ishte e ndërtuar aty ku mbaronte pjerrësia e malit. Një faqe mali, e mbuluar nga pemët. Një pozicion i tillë ishte përzgjedhur nga Hana, që kjo shtëpi ta lidhte me sarajet e saj në Këlcyrë. Po territori i shtëpisë, sidomos në pjesën e sipërme, kishte një kopësht të vogël me mollë. U ulëm në verandën e shtëpisë dhe nën shoqërinë e një gote rakie, arrave e bajameve të thata me të cilat na gostiti znj. Hana, u bë një bisedë e këndëshme dhe e ngrohtë me mikun tonë Muçi Fezga dhe familjen e tij. Ishte një njohje për udhëtimin tonë, gjendjen në Shqipëri, por edhe interesimi ynë për familjen e z. Muci e për shëndetin e tij. Një bisedë e këndëshme mes blerimit dhe ajrit të pastër të maleve Raks (Rax) dhe Shniberg (Schneeberg).
******
Një drekë e paharrueshme
Më pas shkojmë në mjediset e një restorati tipik për ato anë dhe drekuam së bashku. Bisedonim me Ata, për të cilët ishte ndërrmarë dhe ky udhëtim i largët. Po kur ke përpara personalitete të spikatura si znj. Hana dhe z. Muçi, e ndien se ia vlen cfarëdolloj mundimi. Zotin Muçi e kishim takuar para disa vitesh, kur ai vizitoi për herë të fundit Tiranën. Po Muçi ka qenë vazhdimisht i lidhur me Dëshnicën e Përmetin. Ka qenë mbështetje financiare dhe për shoqatën “Dëshnica”. Me shpenzimet e veta, mban për llogari të shoqatës sonë një faqe në Internet, ku janë depozituar të gjitha numrat e gazetës “Dëshnica”. Deri tani janë vendosur 59 numra dhe ky i kësaj radhe është i 60-ti. Që këta numra gazete të mbahen online, duhet të paguash çdo vit. Madje as drejtuesit e gazetës “Dëshnica” nuk e dinë sa paguhet dhe kur paguhet. Ky është një kontribut i heshtur i z. Muçi. Po një kontribut i rëndësishëm për të gjithë ata dëshnicarë dhe miq të dëshnicarëve, në Europë e deri në Amerikën e largët, që e lexojnë gazetën e tyre në internet, kur ajo ende nuk ka dalë nga shtypshkronja.
Për kontributin e tij të shquar si pedagog i Universitetit të Tiranës dhe në veçanti si drejtues i arsimit në rrethin e Përmetit në vitet `70-80 të shekullit të kaluar, Bashkia dhe Këshilli bashkiak i qytetit të Përmetit e nderon me çmimin e lartë “Qytetar Nderi i Përmetit”. Muçi nuk mundi të vinte në Shqipëri për ta marrë këtë titull në Përmet për arsye shëndetësore, ndaj shoqata “Dëshnica” si propozuese e këtij titulli, shfrytëzon ftesën e znj. Hana dhe ditën e tretë të qëndrimit në Austri, ia kushton dhënies së këtij titulli.
Kryetari i shoqatës “Dëshnica” z. Gëzim Voda i jep z. Muçi Fezga medaljen e akorduar nga Këshilli Bashkiak dhe Bashkia e qytetit të Përmetit duke e shoqëruar me falënderime në emër të banorëve të Përmetit, të institucioneve që ia kishin akorduar këtë çmim dhe të vetë shoqatës “Dëshnica”.
Emoconuese ishte fjala dhe falënderimit e z. Muçi. Ishin fjalë mirënjohje për të gjithë përmetarët dhe institucionet qeverisëse që e përfaqësojnë atë. Ishin fjalë që dilnin nga zemra e një njeriu që bëri shumë për përmetarët, qoftë gjatë qëndrimit të tij në Përmet si drejtues i institucionit arsimor, por dhe gjatë kohës që punoi në Ministrinë e Arsimit.
*******
Pranë ujrave të lumit Shvarca
Pasi mbaruam drekën, të shoqëruar nga z. Muçi, znj. Drita (bashkëshortja e z. Muçi) dhe Orgesi (djali i tij), bashkë me znj. Hana, vizitojmë disa objekte me vlera muzeale. Pa kaluar një km nga lokali, në hapësirën gjelbëruese të pyjeve, ndodheshin disa ndërtesa, të punuara bukur, të stileve barok. Ishin ndërtesa ku kishin kaluar një pjesë të kohës së tyre disa nga personalitetet më të rëndësishme të Austrisë. Freskia e stinës së verës në këto vende, ujrat e kristalta të burimeve poshtë këmbëve të malit Raks, kishte bërë që, kushdo që kishte mundësinë financiare, të ndërtonte aty një shtëpi të dytë, për të përtërirë shpirtin dhe mendjen. Aty kishin patur shtëpinë e tyre dhe fisi perandorak i Habsburgëve. Ndalemi para një pallati madhështor dhe Hana na tregon: Në shekullin e kaluar, prej një fisi të pasur në Austri, u ndërtua ky pallat. Pasi e ndërtuan, kërkonin që ta shtronin me monedha floriri. Po në monedhat e floririt ishte dhe fytyra e perandorit, ndaj ai nuk i lejoi që fytyra e tij të shkelej me këmbë nga të ftuarit e këtij pallati. Ky fakt tregon se kjo hapësirë ka qenë tepër e lakmuar. Dhe lista e atyre personaliteteve austriake që kanë ndërtuar në rrethinat e qyteti Reichenau, është tepër e gjatë.Shtëpia e znj.Hana është në listën e atyre mrekullive.
Vazhdojmë udhëtimin gjersa arrijmë në fund të malit Raks. Shikoje aty grupe të shumtë turistësh që i ngjiteshin lartësisë së malit. Ishte vendosur një teleferik që çonte udhëtarët në zemër të malit. Ne nuk patëm mundësinë të ngjiteshim lart, për arsye të kohës, por ndoqëm nga afër peisazhin e mrekullueshëm. Ndanë rrugës rridhte pak i rrëmbyer lumi Shvarc. Shkuam buzë tij dhe lagëm pak duart me ato ujra të kristalta, më shumë si një përshëndetje me të, se sa t`i pastronim apo t`i pastronim ato.
******
Kthimi.
Vazhduam rrugën për t`u kthyer në Vjenë, por pa mbrritur atje, kthehemi në qytetin Brunn am Gebirge, ku pimë një kafe me Hanën, Muçin, bashkëshorten e tij dhe djalin, në një lokal, të cilin e administronte vajza e tij, Nereida. Ay u ndamë me njëri-tjetrin si dëshicarë që duhen e respektohen përzemërsisht.
Në rrugëtim e sipër ndalëm pak më tej, po në Brunn am Gebirge, ku zonja Hana na tregoi një nga qendrat më të rëndëshime të arkitekturës vjeneze, një pallat madhështor, i ndërtuar si kopje e Pallatit të Versajës që ndodhet në Francë. Nuk zbritëm nga makina e ta soditnim nga afër, pasi nuk mundëm të parkonim makinën, por e shijuam bukurinë e tij përmes xhamave të makinës. Zbriti vetëm Luani, i cili i bëri disa foto për t`ipatur në albumin tonë si kujtime të shtrenjta nga Vjena.Vizitën e përfunduam në mbrëmje, në një nga kodrat e larta të qytetit të Vjenës, nga ku qyteti madhështor shihej si në pëllëmbë të dorës me një vezullim magjik dritash. Në këtë kodër ishte një kishë që quhej Kisha Polake. Ishte e shekullit XVI. Në këto kohë, ushtria perandorake osmane ishte ndalur para portave të Vjenës duke e rrethuar atë në vitin 1529. Një shekull e gjysmë më vonë, në vitin 1683, historia ka rregjistruar një nga betejat më të ashpra austriake që njihet si: Beteja e Vjenës. Nga ajo kodër, ku qyteti dukej si në pëllëmbë të dorës, Johanes Paul II, ishte futur në Vjenë dhe kishte sulmuar ushtrinë osmane, e cila nuk e priste një sulm të tillë dhe, si përfundim, kishte pësuar disfatë.
******
Drejt Tiranës.
Në orën 7:45, të datës 6 tetor 2014, u ndodhëm në aeroportin e Vjenës për t’u kthyer në Tiranë. Na përcolli znj. Hana me makinën e saj. Ishte një ndarje prekëse. Hana ishte gjithashtu e emocionuar. Brenda këtyre pak ditëve, i kishim përcjellë njëri-tjetrit shumë mesazhe e emocione. Kishim folur me njëri-tjetrin ashtu si mendonim e gjykonim për ngjarje e personalitete të vendit tonë në këta dy shekujt e fundit. Më bënin përshtypje informacionet e pasura me të cilat Hana shoqëronte pikëpamjet e saj mbi politikën e shoqërinë shqiptare. Vlerësimet e Hanës buronin nga dëshmi e fakte të shumta, shumë prej të cilave ishin pjesë e jetës së saj. Po energjia e saj në parashtrimin e këtyre dëshmive, timbri i zërit që tregonte siguri në ato që thoshte, u jepnin përmbajtjes së dëshmive të saj më tepër vërtetësi. Është kënaqësi ta dëgjosh Hana Këlcyrën. Na erdhi keq që po ndaheshim dhe koha e takimit të ardhshëm ndoshta do t`i përkasë vitit tjetër.
Avioni e la aerodromin e Vjenës dhe po drejtohej drejt Jugut. Nga dritaret e avionit dukeshin hapësirat e gjera të ultësirës vjeneze. Diku, poshtë nesh, mbase në të djathtën tonë, ndodhej Badeni. Aty ndodhej një tjetër dëshnicar i mirë me të cilin ishim takuar një ditë më parë. Aty jetonte bashkë me familjen e vet, Muçi Fezga, autori i një romani të sukseshëm dhe i dhjetra tregimeve e novelave. Mbase, në ato çaste, Muçi kishte nisur të shkruante. Po cilido që të jetë personazhi i veprës së tij, për një gjë jam i sigurt: ai personazh do të ketë diçka prej tipareve të miqve të tij që aq bujarisht i priti në rrethinat e qytetit Reichenau dhe në Brun. Pas disa minutash, poshtë nesh, ca re bardhoshe që rrinin mbi kryet e një vargmali, na thoshin se ishim larguar mjaft nga miqtë tanë të shtrenjtë. Po ne ende mendonim e flisnim për ta. Ndoshta dhe ata bënin të njënjtën gjë.
Vjenë, 3-6 tetor 2014.

Në New York vijon tradita shqiptare në dasmën Gjokë & Elidona Berisha

November 7, 2014 by dgreca

Nga Klajd Kapinova/
Maestro’s Caterers, Bronx, New York. Dasmat shqiptare, janë festa të mëdha për mbarë familjet, që nën tingujt e muzikës dhe valleve popullore, shprehin gëzimin e brendshëm, që ndjejnë të gjithë dasmorët, miqtë dhe shoqëria e dhëndrrit dhe nuses.
Për më tepër, në New York, ku, jeton dhe punon sot një komunitetit i madh shqiptaro-amerikanë, martesat midis shqiptarëve, janë një dukuri e zakonshme. Kështu djemtë dhe vajzat shqiptare të lindur dhe rritur në Amerikë, mundohen të ruajnë traditat dhe vlerat më të mira të kulturës dhe zakoneve tipike shqiptare, duke preferuar, që vajzat dhe djemtë të marrin bashkëkombas të tyre këtu në Amerikë dhe shpesh në vendlindje.
E tillë është kjo martesë tipike shqiptare, ku, djali Gjokë Berisha, lindur dhe rritur në New York, gjatë udhëtimeve të shpeshta në vendlindjen e gjyshërve të tij në Kokëdodë të Pukës, është njohur me kohë me një vajzë të bukur, elegante, e gjatë dhe shkathët si sorkadhe Elidonën, që për konçidence është po nga i njëjti fshat, sikurse ishte gjyshja e tij…

Drejt altarit të Kishës Katolike “Zoja e Shkodrës”

Në orët e para të ditës, një mot i ftohtë me shi të butë, perkdhelte lehtë xhamat e karvanit të gjatë të makinave, të cilat, shoqëronin limozinën e bardhë të çiftit të ri Gjokës & Elidona Berishës, që kishte marrë udhën drejt Kishës Katolike Shqiptare “Zoja e Shkodrës” në Hartsdale New York, ku, do të vendosin kurorën e shenjtë të martesës çifti i ri, në prani të prindërve, të afërmve të tyre dhe shoqërisë.
Babai i vajzës Marku, kur të gjithë ishin drejtuar tek Kisha Katolike, ai ende nuk kishte mbërritur në New York. Babai i djalit, aktivisti i mirënjohur i komunitetit tonë Zef Berisha, lajmerohet në telefon se babai i vajzës, nuses së djalit të tij, sapo kishte mbërritur në Aeroportin Ndërkombëtar “John F. Kennedy” dhe të gjithë e presin deri sa makina, që kishte shkuar për ta marrë mbërrin mbas 1 orë në Hartsdale NY, duke iu bashkuar dasmorëve dhe miqve të shumtë, që kishin ardhur për të ndarë gëzimin e përbashkët në venien e kurorës së martesës në Kishë…
Buzëqeshja dhe gëzimi i natyrshëm, lexohet në sytë e të gjithëve. Dasmorët dhe të afërmit e çiftit, kishin zënë vendet në ulëset e Kishës dhe shikonin të gëzuar skenën emocionale të kurorës së martesës të rinjve, të veshur me elegance bukurie dhe buzëgazë pranë njeri-tjetrit.
Gjatë momentit, kur nusja shoqërohet prej babait të saj Mark Zefi drejt altarit, ku e priste dhëndrri buzagazë, dëgjohen në sfond tingujt melodioz të muzikantit të talëntuar Agim Kola, i cili, shoqëroi gjithë ceremoninë e venies së kurorës së martesës, para dhe mbas meshës së shenjtë. Ai sërisht ecën ngadalë dhe ndalet për një çast para dhëndrrit e i zbulon fytyrën vajzës së tij dhe mbasi e përqafon i jep bekimin e prindërtit, duke u uruar atyre jetë të lumtur bashkëshortore…
Tingujt e ëmbël hyjnorë, ishin një moment shumë mbresëlënës për të gjithë të pranishmit në Shtepinë e Zotit, mbasi pianisti Agim Kola, me pasion dhe ndjeshmëri artistike intepretoi mjeshtërisht pjesë nga kryeveprat e muzikës klasike botërore, të cilat i japinn një madhështi dhe krenari çdo kurore të martesës, që vihet në prani të Zotit, që i bashkon çiftet e reja, për një jetë të mbarë bashkëshortore…
Meshtari i ri shqiptar, Mirlind Gega, që për koncidencë të kësaj dasme edhe ai vjen nga Berisha e Pukës, nga ku vjen dhe familje e dhëndrrit Gjokë Berishës. Ky klerik katolik, që ndodhet si mik në New York, ishte shumë i gëzuar, që kishte fatin dhe kënaqsinë të marrë pjesë në një darsëm tipike shqiptare, në zemër të New York-ut dhe të kurorëzoj me bekime mbarësie për një jetë të lumtur çiftin e ri, që vijnë nga Puka.
Don Mirlindi gjatë predikimit të tij, iu drejtua çiftit të ri me këto fjalë: “Martesën mos e mendoni se eshtë një kopsht me lule. Sfidat e jetës janë me batica dhe zbatica. Ju jeni të rinj dhe me dashuri dhe respekt kalohet çdo gjë.”
Këto momente gëzimi gjatë meshës dhe në kopshtin e luleve të parqeve buzë brigjeve të Oqeanit Atlantik, u fiksuan profesionalisht në celoid nga mjeshtërit e fotografisë dhe viodove “Adriatic Studio” Brooklyn, New York.

Këngë, valle dhe humor

Maestro’s Caterers, Bronx, New York. Në orën 6:00 të mbremjes, para dyerve të Hotelit ishte rreshtuar sipas traditës shqiptare, të zotit e shtëpisë familja Berisha dhe pjesëtarët e tjerë, për ti uruar mirëseardhjen të gjithë dasmorëve dhe miqve të shumtë që vinin për të ndarë sëbashku gëzimin për martesën e çiftit të ri.
Dasma, u zhvillua me sukses në një sallë të madhe luksoze, në restorantin “Maestro’s Caterers”, ku, hyrja e çdo çifti pjesëmarrës dhe miqve të tjerë shoqërohej me muzikë popullore shqiptare dhe shkrepja e blicave të shumtë, që fiksonin gëzimin e madh të shqiptaro-amerikanëve.
Në orën 9:00, kur salla ishte e mbushur përplot me miq, këngëtari Aleksander Gjelaj me orkestrën e tij “Në çdo gëzim me ju”, lajmëroj të pranishmit për hyrjen në sallë të përcjellsve të çifit, duke filluar me dy flamurtarët shqiptarë dhe amerikanë: Anton Buçaj dhe Arben Berisha. Me radhë vijnë fëmijët me kostume shumëngjyrëshe popullore tradicionale shqiptare nga krahina e Pukës.

Ura e mirëseardhjes që mirëpret çiftin e ri

Njëri mbas tjetrit vijnë: Erik & Aleksandra Shoshi, prindërit e djalit: Zef e Marte Berisha, babai i nuses Mark Zefi, deveri (kunati) dhe dasmoresha: Luigj Berisha & Florinda Merturi, Gjon & Zoje Berisha, Viktor & Valentina Berisha, Zef& Mrika Kçira, Gentian & Albana Blloshmi, Gjin & Margarita Gega, Martin & Valentina Berisha, Chris & Teresa Zeltham, John Sinishta & Donika Mrijaj, George Camaj & Rovena Pjetërgjoka, Valentino & Sofia Ivezaj, Jozef & Joanna Berisha, Vincens Lleshi & Teresa Camaj, George & Kristina Dedaj, Kristofer & Violeta Mrijaj, Daniel & Monica Berisha, Paul Nika & Emanuela Marku, Michel Berisha & Isabela, Brian & Isabela Camaj, Robert Shytani & Abigal Berisha, Tommy & Samantha Camaj, kumbare ndrikulla Nikolla & Valbona Mrijaj, djali i unazave dhe vajza e luleve: Sebastian Berisha & Olivia Juliano dhe ëmbëlsira e dasmës çifti i ri: Gjokë & Ilidona Berisha.
Atmosfera ndezet edhe me shumë, kur nusja dhe dhëndrri sapo hyjnë në sallë nën tingujt e muzikës vallëzojnë të rrethuar nga përcjellësit e tyre…

Bekimi i darkës dhe fjala përshëndetëse e kumbarës në emër të familjes Berisha

Meshtari Don Mirlind Gega, nga Durrësi, i ardhur enkas, për të marrë pjesë në gëzimin e familjes Berisha, bekoi darkën, duke sjellë një moment shumë emocionues për të gjithë.
Aktivisti i palodhur i komuniteit tonë, Sekretari i Përgjithshëm i Lidhjes së Tretë të Prizrenit në SHBA, studiuesi dhe publicist Tomë Mrijaj, përshëndet ngrohtësisht në emër të familjes Berisha. Ai ndër të tjera, tha: “Në emër të familjes së madhe Berisha, ju falënderojmë dhe urojmë mirëseardhjen në gëzimin tonë familjar. Prania e juaj e shton gëzimin e familjeve tona. Lusim Zotin, që të gjithë juve t’ua kthejmë në raste të tilla gëzimi në familjet tuaja. Uroj nga zemra miqsinë mes dy familjeve, që sipas traditave shqiptare të kenë miqsi dhe dashuri të përjetshme. Në emër të familjes I dëshiroj mirëseardhje edhe dajës së vëllezërve Berisha, Lod Prendushit, që ka ardhur enkas nga Shqipëria, për të qenë mes nipave të tij në këtë gëzim të madh familjar. Martesat e tilla mes dy të rinjve shqiptare, sikurse janë Gjoka & Elidona, kanë rëndësi të madhe në ruajtjen e gjuhës dhe traditave të të parëve tanë ndër shekuj…”
I ndërprerë shpesh nga duatrokitjet emocionuese kumbara, shtoi: “Duke e njohur për shumë dekada familjen e madhe Berisha këtu në New York dhe Detroit, gjyshi i dhëndrrit Gjok Dedë Berisha me vëllezërit e tij, duket se sollën me vete nga bjeshkët tona kreshnike doket dhe zakonet tradionale të trevës nga ata e kanë origjinën, të cilat ua lanë trashëgim breznive të reja edhe këtu në New York. Në familjet e tyre flitet vetëm shqip. Të gjithë martesat sot, janë të lidhura nga krahinat e trojeve etnike shqiptare. E veçanta, është se nusja e re Elidona, vjen nga i njëjti vend nga erdhën disa dekada më parë edhe gjyshi dhe gjyshja e dhëndrrit. Vëllezërit Berisha, e lanë si vijimsi amanetin për të gjithë nipat e tyre, që të përkujtojnë çdo vit natën e madhe të kremtimit të festës tradicionale katolike me lutje për Zojën e Berishës, duke e festuar sëbashku me miq e shokë me një darkë të madhe, ku ndizet gjithnjë qiri, një traditë shumëshekullore e familjes së tyre… Nga zemra ime dhe familjes, uroj çiftin e ri Gjokën & Elidonën, duke iu dëshiriar jetë të lumtur, shëndet dhe çdo të mirë që ua dëshiron zemra, me një familje të madhe me shumë djem dhe vajza, gjithnjë me bekimin e Zotit, me lutje që të ruani traditat e të parëve nga keni ardhur…”(eshte e botuar ne Diellin e printuar)

NJË VËSHTRIM ANTROPOLOGJIK DHE KULTUROR MAGJEPS NË VERIUN E LARGËT

November 1, 2014 by dgreca

Shkruajne: Dr. Rovena VATA& Sokol DEMAKU*/
Ujdhesa e re/
Aty afër qytetit Kalmar, por në det, shtrihet ujdhesa Öland. Öland-in, ndryshe e thërrasin “Ujdhesa e diellit dhe e erës”, përndryshe kjo është një rrafsh, pra një ujdhesë në rrafsh, ku ka erëra të forta dhe me shumë rreze dielli se në çdo pjesë tjetër të vendit. Edhe bregdeti i saj e bën Öland një vend me mjaft popullaritet që njerëzit të kalojnë pushimet e tyre të verës. Është karakteristike se në ishull gjatë sezonit së dimrit jetojnë për afërsisht diku 25 000 banor, ndërsa në sezone të verës në ishull mund të këtë diku mbi 2 milionë turistë.
Në të dy skajet e ishullit ka nga një Fener. Ai në veri quhet Feneri i Erikut të gjatë, ndërsa ai në jug quhet Feneri i Janit të gjatë.
Në vjeshtë zona ajrore për rreth Fenerit të Janit të gjatë është e populluar me shpendë. Shumë shpend shtegtarë pushojnë këtu para se të marrin rrugën për në vendet e ngrohta në jug. E njëjta gjë ndodh edhe kur ato kthehen në pranverë në Suedi. Valët e detit hedhin në breg shumë peshq, me të cilët do të ushqehen shpendët shtegtarë para se të marrin udhëtimin e gjatë vjeshtor.
Era këtu është një motor që vë në lëvizje shumëçka dhe syri i njeriut has në çdo vend Mulli ere. Njeriu këtu në këto vise të njëjtit i ka përdorur për të bluar drithërat në kohët e shkuara. Krahët gjigantë të mullinjve i vinte në lëvizje era e fuqishme dhe ata rrotullonin gurët e mëdhenj të mullinjve, të cilët thyenin kokrrat e drithërave dhe i bënin miell.
Sot këtu njerëzit nuk ndërtojnë më mullinj ere, por ata në këtë fushë të gjerë ndërtojnë Centrale elektrike me fuqi ere për prodhim të energjisë elektrike në ishull e këtu sot ka mbi 40 sish në veprim.
Öland është i njohur edhe me prodhimin e luleshtrydheve, e këtë ia mundëson klima, pra dielli dhe lagështia e bollshme në këtë vend.
Öland është parajsa e Suedisë dhe suedezëve. Këtë ishull e bënë të njohur Ura mbi det, flora dhe fauna e saj, mullinjtë e erës që ishin atraksion një kohë në këtë vend, qytet e saja të lashta me arkitekturën e tyre, gurët gëlqeror në çdo cep të saj, me një karakteristikë të veçantë pasi këta gurë gëlqeror janë përdorur në ndërtim thuajse në gjithë vendin.
Me një florë mjaft të pasur e sidomos me Arkaide, të cilat këtu janë ndër lulet më të kërkuara dhe me të pëlqyera. Këtu është edhe Vila Mbretërore e pushimeve verore të familjes Mbretërore Suedeze e ngritur në vitin 1906, që është mjaft e vizituar gjatë gjithë vitit nga turistë. Mullinjtë e erës të ndërtuar nga një stil i veçantë kryesisht me dru janë një atraksion i vërtetë i Öland edhe sot e që mendohet të jenë diku mbi njëqind sosh në këtë ujdhesë. Qytetet më karakteristike dhe joshëse për vizitoret janë Färjestaden, Borgholm.
Borgholm është qytet i vetëm në ishull, ku pranë tij qëndrojnë muret e qytetit të lashtë mbi 200 vjet, që në atë kohë ishte shkatërruar nga zjarri. Në sezone të verës në gërmadha të qytetit antik organizohen koncerte verore. Nga Borgholm nuk është larg as Rezidenca Mbretërore në Soliden, ku Mbreti dhe Mbretëresha kalojnë pushimet verore dhe se kjo rezidencë vizitohet edhe nga turistët të cilët kalojnë pushimet në ishull.
Öland është ishulli i dytë më i madhi Suedisë dhe Provinca më e vogël. Ai është i vendosur në lindje të Detit Baltik dhe krahinës Småland, nga e cila është ndarë nga ngushtica Kalmar. Ishulli është që nga viti 1972 i lidhur me kontinent nëpërmjet urës Öland. Ndërtimi i urës Oland ka filluar në janar në vitin 1968. Ura Öland u inaugurua në 30 shtator 1972.
Öland është gjeologjikisht një ishull shumë i ri. Ishulli është i përbërë nga gurë gëlqerorë, të ndryshëm nga gjeologjia kontinentale e Småland. Portet dhe shumica e ndërtesave ndodhen në anën perëndimore të ishullit, sepse janë më të mbrojtur dhe në kontaktet me qytetin Kalmar.
Fillimisht ka qenë zgjidhja më e rëndësishme përgjatë bregdetit lindor të ishullit, me Köping në anën perëndimore, si vendi kryesor gjatë mesjetës së hershme. Banorët e Öland e kishin të ndaluar më vonë që të angazhohen në tregtinë, por e gjithë tregtia e tyre duhej të kalonte nëpër Kalmar.
Nga 1569-1801, i gjithë ishulli Oland, i ngritur si kopsht mbretëror, u bë edhe parku i gjuetisë së Mbretërisë Suedeze.
Kur qyteti i Borgholm u ndërtua me dekret mbretëror në 1816, u bë një ringjallje e tregtisë në Öland edhe nëpërmjet lundrimit të anijeve.
Ndërtimi i urës mes Kalmar – Öland, i dha fund shërbimit të trageteve në mes të qytetit Färjestaden në Öland, me Kalmar.
Në Öland, ka kohë që jeton dhe vepron patrioti, poeti, përkthyesi, shkrimtari, leksikografi i njohur shqiptar Sadulla Zendeli Daja, cili me dashamirësi tregon:
Pas diplomimit të shkollës së lartë të bibliotekarisë, duhej të punësohesha. Si vend për të jetuar zgjodha ishullin Öland. Më tepër e kam zgjedhur si një ishull shqiptar, se kështu e paramendoja. Edhe shenjtorja Birgita (Härliga Birgita) e ka kështjellën këtu. Ajo, kur ka shkuar në Itali, e gjeti një ishull si Ölandin dhe mbeti atje. Përmendorja i është ndërtuar në këtë ishull, aty afër shtëpisë verore, mbretërore.
Motivi ka qenë se, duke qenë larg Atdheut, mërgimtarët tanë i pret pashmangshëm asimilimi i pjesshëm ose ai i plotë. Ajo, që brengos çdo njeri, në rrethanat e jetës jashtë atdheut, është ruajtja e gjuhës. Mendoja se detyra e secilit intelektual ishte t´u ndihmonte shqiptarëve në mërgim.
Këtu është një nga urat më të gjata në Europë. Ky ishull më solli frymëzime… Siç e thashë më lart, Ölandin më tepër e kam zgjedhur si një ishull shqiptar. I pata thënë vetës: Unë do të shkoj në një ishull. Deti Baltik është i madh, sigurisht edhe një pikë e këtij deti piqet me detin Adriatik. Kjo ishte ujdhesa ime dhe e Shqipërisë sime. Ky ishte mendimi im. Dhe këtu më lindën shumë frymëzime… Këtu është jeta ime dhe shtëpia ime, në Fërjestaden. Nuk është vetëm shtëpi e flamurit dhe shqiponjës. Ajo është një bibliotekë e pasur, ku u shkruan mijëra fjalë shqip. Një shtëpi botuese dhe një shtëpi drite në ujdhesë.
Fati më ndihmoi që të ma zbuste këtë dhimbje, duke më çuar në pllajat nordike të Suedisë. Kam prekur tokën e ftohtë, me besimin se ëndrra ime për arsim dhe liria e popullit tim do të realizohen.
Bregdet me rërë të cekët apo vendeve gurore të thella, trotuar gëlqeror ose pyje të dendur e të gjelbër, arti modern apo klasik, zejtaria, këto janë karakteristikat kryesore të Öland dhe kësaj oaze magjike, e cila shtrihet pra në pjesën jug-lindore të Suedisë.
Pastaj në fshatrat e këtushme me varre Vikingësh, kopshteve zoologjike ose edhe ambiente joshëse për të huaj, turistë dhe fëmijë. Pra diçka në Öland për shijen e të gjithëve. Bimësia në pyje, livadhe dhe në kënetë, shumë tërheqëse për fëmijët që duan të luajnë në breg ose në qoftë se ju doni të hidheni në ujë menjëherë, pastaj arti dhe vepra artizanale për të gjitha shijet, historinë suedeze dhe skandinave dhe argëtuese nga kopshte dhe në klube nate.
Tërë rajoni i Mbretërisë së Kristaltë dhe rajoni i qytetit të lashtë Kalmar lidhen nëpërmjet urës së bukur në tokat jugore dhe pastaj rruga vazhdon deri në veri, edhe me provincat lindore të vendit. Dyqanet, kampingjet, hotelet ose bujtinat, në të dy anët e ujdhesës, fushat e rërës, fushat madhështore të golfit, vendet arkeologjike, kalërime me kuaj të vegjël, parqet karakteristike të këtyre anëve, kjo është e gjitha atje!
Me siguri edhe dielli ka zgjedhur Öland si në peizazhin e tij të preferuar suedez në nxehtësi dhe me dritë. Këtu është dielli dhe ditët janë të ngrohta. Këtu rëra është e bardhë. Deti ka ngjyrë blu dhe i jep një gjallëri jetës, natyrës në Öland, e bën këtë vend edhe më tërheqës për vizitorët e, sidomos, për ata të cilët janë për herë të parë në këtë ujdhesë.
*(Marrë nga libri me te njejtin titull dalë nga shtypi këto ditë në Tiranë dhe që do botohet në vazhdime e që ka fillua që ka kohë më këtë)