Pikniku i integrimit “Pranvera Shqiptare” organizohet tradicionalisht në fund të pranverës, afër fillimit të verës.
Këtë vit, të shtunën, më 22 qershor, shqiptarët nga Shqipëria dhe Kosova dhe trevat tjera shqipfolëse u takuam me Poloninë dhe polakët e lidhur me Shqipërinë dhe Kosovën dhe mbështetësit polakë të të dyjave vendeve edhe një herë u takuan në Ciechocinek, në kopshtin mikpritës të profesoreshës Irena Sawicka, gjuhëtare, sllaviste dhe ballkanologe.
Menaxhmenti i Shoqatës Polako-Shqiptare, i udhëhequr nga kryetarja Dorota Horodyska, dhe Shoqata Polako-Kosovare KOS-POL, e udhëhequr nga kryetari Haxhi Dulla, kanë vënë zemrën dhe punën e tyre në përgatitjen e piknikut. Para se të ftuarit të priten zyrtarisht, anëtarët e të dy shoqatave varën flamuj, pregaditën perime për sallata, shtruan tavolina me ushqime dhe pije. Duhet shtuar se me ardhjen e musafirëve shtohej edhe numri i të ftuarve në tavolina, pasi të gjithë sillnin diçka të shijshme, të kripur apo të ëmbël. Për të theksuar natyrën ballkanike të piknikut, menyja përfshinte ndër të tjera: bakllava, byrek, llokume, raki dhe verë nga Kosova
Kur gjithçka ishte gati, në mesditë, presidentët i pritën ngrohtësisht të gjithë mysafirët e ardhur nga vende të ndryshme të Polonisë, veçanërisht: Mimoza Halimi, ambasadore e Republikës së Shqipërisë në Poloni, Drilon S. Gashi, Ambasador, Shef i Misionit të Republikës së Kosovës në Poloni, Avni Bilbilaj, atasheu ushtarak i Republikës së Shqipërisë në Poloni, Paweł Michalak, Konsull Nderi i Shqipërisë në Poloni, Jarosław Rosochacki, Konsull Nderi i Republikës së Shqipërisë në Poloni, Profesor Maciej Zieliński nga Universiteti Adam Mickiewicz , Aleksandra Głowacka nga Shoqëria e Fryderyk Chopin në Sanniki, Andrzej Rola-Stężycki, rajonalist, historian, autor i artikujve për Antoni Crutta.

Pikniku, si në vitet e kaluara, ishte një takim shoqëror i njerëzve që pëlqejnë atmosferën dhe kulturën shqiptare, si të dy vendet, pëlqejnë njëri-tjetrin dhe raste të tilla si në Ciechocinek janë të pakta, vetëm disa herë në vit. Prandaj, ka shumë tema për diskutim, shkëmbim “çfarë ka me kë” etj. Organizatorët, si zakonisht, janë kujdesur që gjatë takimit të japin informacione interesante. Këtë vit, Irena Sawicka prezantoi profilin e Wacław Cimochowski (1912-1982), një albanologu i shquar polak, fatkeqësisht i harruar në Poloni. Dorota Horodyska përgatiti një prezantim me titull: Fryderyk Chopin dhe “Kartolina nga Shqipëria”: Ditët e Crutta në komunën Belsk Duży Anno Domini. Ajo foli për planet për vazhdimin e bashkëpunimit me komunën dhe se sa e rëndësishme është për të dyja palët – banorët e komunës dhe shoqëritë tona për të fituar përkrahës dhe për të zgjeruar njohuritë për kulturën shqiptare dhe historinë e shqiptarëve që janë dalluar për Poloninë.
Haxhi Dulla përgatiti historinë e kërcimeve ballkanase dhe demonstrimin e tyre të filmuar të realizuar nga kërcimtarë profesionistë shqiptar. Pikniku përfundoi vonë në mbrëmje. Ata që duhej, u larguan në të njëjtën ditë, dhe ata që mundën, qëndruan deri të nesërmen për të ashtuquajturin “Mirëmëngjesin e përbashkët”. Pjesëmarrësit e piknikut njëzëri theksuan se ishte e këndshme, interesante, e shijshme dhe ishte për të ardhur keq që duhej të prisnim një vit për takimin e ardhshëm!
Teksti dhe fotot : Tamara Jesionowska& Haxhi Dulla

Nga Frank Shkreli/

Papa Françesku shpall dy martirë të tjerë shqiptarë, njëri nga Shqipëria e tjetri nga Kosova. Lajmi është dhënë, zyrtarisht, nga Vatikani dhe u transmetua nga Radio Vatikani në gjuhën shqipe, ndërkohë që u njoftua edhe nga zëdhënës të Kishës Katolike Shqiptare në Shkodër. Kështuqë, shkoi në 40 numri i të shpallurve martirë të Kishës Katolike Shqiptare, në përgjithsi. Dom Gjon Gazulli dhe At Luigj (Paliq) Palaj, sipas këtij njoftimi, janë drejt Lumnimit, “martirë, dëshmitarë të fesë, mbrojtës të të drejtave themelore të njeriut e të popullit, shembuj dashurie, shërbimi e guximi”.

Sipas burimeve të Vatikanit, të Kishës Katolike në Shqipëri dhe në Kosovë, ky lajm u prit mirë anë e mbanë trojeve shqiptare, me gëzim dhe mirënjohje ndaj Papa Françeskut i cili autorizoi dhe miratoi dekretet e nevojshme për Lumnimin e dy martirëve të tjerë të Kishës e të Kombit shqiptar: Atë Luigj Palaj i munduar dhe i torturuar, tmersisht, dhe më në fund i vrarë nga forcat barbare serbo-malazeze në Gjakovë. Dhe Dom Gjon Gazulli, i vrarë nga regjimi i Ahmet Zogut, në Shkodër.

Reagimet ndaj këtij njoftimi ishin të shpejta: Kryeipeshkvi metropolit i Shkodër-Pultit, imzot Angelo Massafra, në një intervistë për Radio, se bëhet fjalë për për Át Luigj (Paliqin) Palaj apo Át Luzin siç e thërrisnin të gjithë bashkohasit e tij, françeskan i Urdhrit të Fretërve të Vegjël, martirizuar nga sllavët ortodoksë në Kosovë dhe për Dom Gjon Gazullin, meshtar dioqezan, martirizuar në Shqipëri në kohën e Ahmet Zogut. Të dy, të mirënjohur e tejet të dashur nga besimtarët katolikë shqiptarë të të gjitha trevave, që i konsiderojnë të shenjtë, u luten e madje, u njohin edhe mrekulli –ka nënvijuar Kryeipeshkvi i Shkodër-Pultit — ndodhur me ndërmjetësimin e tyre pranë Zotit. Njëri i vrarë në Kosovë e tjetri në Shqipëri! “Populli i Zotit, që jeton në të dyja anët, është sot në festë dhe falënderon Hyjin për dhuratën e dy meshtarëve, dëshmitarë të Ungjillit të Krishtit dhe atdhetarë të flaktë”. Brenda vitit, pritet ceremonia e shpalljes së Lumnimit të tyre, ka pohuar për redaksinë shqipe të Radio Vatikanit, Vatican News, Imzot Angelo Massafra.

At Luigj Palaj – I vrarë nga serbo-malazezët në Gjakovë — Át Luigji u kap e u dërgua në burgun e Gjakovës. Serbo-Malazezët i kanë kërkuar të mohonte fenë dhe identitetin kombëtar. Pasi nuk pranoi të bënte një gjë të tillë, ata e rrahën dhe e dërmuan me shkopinj, e pështynë, e fyen, pastaj e nxorën para një gjykate, që e ngarkoi me shpifje. Së fundi, e vranë mё 7 mars 1913 në Gjakovë. “Barbarët…e mbytën”: At Gjergj Fishta do i kushtone poemën vrasjes së tij barbare,

𝐵𝑎𝑟𝑏𝑎𝑟ë𝑡… 𝑒 𝑚𝑏𝑦𝑡ë𝑛! 𝐸 𝑝𝑟𝑎

𝐾𝑦 ‘𝑖 𝑑ℎ𝑢𝑛ë 𝑘𝑢𝑟𝑟𝑘𝑢𝑗 𝑠’𝑖𝑎 𝑏𝑎𝑛𝑖;

𝑁𝑢𝑘 𝑏𝑎̂𝑛𝑖 𝑘ë𝑛𝑑 𝑚𝑒 𝑘𝑗𝑎:

𝑃ë𝑟 𝑡’𝑘𝑒𝑞 𝑠’𝑖 𝑑𝑢𝑒𝑙 𝑘𝑢𝑟𝑟 𝑧𝑎𝑛𝑖;

𝑃ë𝑟 𝐴𝑡𝑚𝑒 𝑒 𝑠ℎ𝑒𝑗𝑡𝑒𝑛 𝐹𝑒́

𝑃𝑢𝑛𝑜𝑖 𝑚𝑒 𝑡’𝑑𝑟𝑒𝑗𝑡ë 𝑚’𝑘ë𝑡 𝑑ℎ𝑒́… Vjersha e plotë në linkun më poshtë

At Gjergj Fishta: Mbi vorr t’ A. Alois Paliq, ofm – Vatican News

Pak histori për lexuesit nga burime të besueshme kishtare mbi këta dy martirë, heronjë të fesë dhe të Kombit — për të cilët ndoshta lexuesit nuk dijnë shumë për ta — por të shpallur si të tillë nga Papa Françesku më 20 qershor, 2024. Át Luigj Palaj i përkiste Urdhërit të Fretërve të Vegjël — i arrestuar, rrahur, torturuar dhe vrarë nga ushtarët barbarë serbo-malazezë, sepse luftoi kundër abuzimeve ndaj popullsisë shqiptare dhe i është kundërvenë fushatës zyrtare serbo-malazeze që detyronte katolikët dhe myslimanët shqiptarë të ndërronin fetë e tyre e të bëheshin ortodoksë. Luigj Palaj ka lindur në Janjevë të Kosovës, më 20 shkurt 1877. Është rritur në një familje fetare. Vetë Luigji kërkoi të pranohej në seminarin e Urdhrit të Fretërve të vegjël, në Cortemaggiore të Italisë, ku në vitin 1901 shugurohet meshtar. Ai qe dërguar të kryente shërbimin e tij fetar në radhët e shqiptarëve, ndërkohë që më 1907 është emëruar Rektor i Kuvendit Françeskan në Gjakovë. Ndërsa më 1912, bëhet bashkëpunëtor në famullinë e Pejës, ndërkohë që ishte një periudhë shumë e vështirë për shqiptarët në atë territor, i cili pas Luftës së Parë Ballkanike, ishte pushtuar nga malazezët, aleatë të serbëve. Át Luigj Palaj ka mbrojtur si katolikët ashtu edhe myslimanët shqiptarë nga përpjekjet sllave të çkombtarizimit, duke mbështetur të dy palët dhe duke i nxitur ata që t’u qëndrojnë besnikë besimeve të tyre fetare dhe identitetit kombëtar. Megjithse i vetëdijshëm për rreziqet me të cilat përballej, At Luigj Palaj qëndron në postin e tij dhe vazhdon të ushtrojë shërbimin meshtarak, duke i qëndruar besnik misionit të tij fetar e atdhetar. Si përfundim, autoritetet malazeze kanë dhanë urdhër që françeskani shqiptar, At Luigj Palaj të arrestohej më 4 mars 1913. I hedhur në burg, françeskani është rrahur dhe torturuar deri më 7 mars, kur para se t’i nënshtrohej gjyqit, i zhveshur nga rrobet e rregulltarit, u vra mizorisht nga ushtarët serbo-malazezë. Sot, i shpallur martir i fesë dhe i Atdheut nga Papa Françesku në Vatikan.

Meshtar i guximshëm — Dom Gjon Gazulli është varur nga Ahmet Zogu, pasi ishte kundërshtar i marrëveshjes së Zogut me serbët, për të ashtuquajturin, “bashkim personal të Shqipërisë me Jugosllavinë”.

Ndërkaq, gjithashtu bazuar në të dhëna të besueshme kishtare, Gjon Gazulli (një emër ky i njohur i familjes Gazulli, brez pas brezi, në historinë e Shqipërisë ç’prej kohës së Gjergj Kastriotit -Skenderbe), ishte me origjinë nga një fshat i vogël afër Shkodrës — nga Dajçi i Zadrimës — në Shqipëri. Lindur më 26 mars 1893, ai është shuguruar meshtar dioqezan në vitin 1919. Ka shërbyer si famullitar në Gjadër, në Qelez të Pukës dhe në Koman. Sipas të dhënave, kudo që shkonte fitonte dashurinë e popullsisë, të cilës i ofronte ndihmë dhe inkurajim, përballë problemeve të shumta të jetesës. Pasi hapi një shkollë në famulli për mësimin e fesë katolike, mbahej nën kontroll nga qeveria për gjoja veprimtarinë e pengimit të arsimimit të përbashkët të myslimanëve dhe të krishterëve. Autoritetet politike e shikonin me dyshim, për shkak të ndikimit të fortë ndër vendasit dhe te famullitarët e tjerë, në nivelin moral dhe fetar. Ndërsa në aatë kohë, shumë meshtarë largoheshin nga Shqipëria, duke mos iu nënshtruar regjimit të vendosur nga presidenti i Republikës Ahmet Zogu, Dom Gazulli kishte vendosur të qëndronte me popullin e vet, që i ishte besuar. Por më në fund, ai arrestohet më 28 dhjetor 1926 dhe i nënshtrohet një gjyqi të rremë, që e dënon me akuza të pabaza, sipas burimeve kishtare dhe të tjera. “U var nga Ahmet Zogu, pasi kishte kundërshtuar marrëveshjen e tij me serbët për të ashtuquajturin, “bashkim personal të Shqipërisë me Jugosllavinë”, ishte një ndër të tjera akuza. U dënua me vdekje ai që hapi shkollën e parë të përzier djem-vajza, myslimanë e të krishterë. Deputeti i opozitës kundër Zogut, u akuzua se kishte organizuar kryengritjen e kishte shpërndarë armë nëpër male e madje se gjoja kishte prerë telin e telefonit, lexohet në disa të dhëna për fatin e keq të tij!? Dom Gjon Gazulli është varur në një shesh në Shkodër më 5 mars 1927.

Dom Gjon Gazulli i dënuar nga Ahmet Zogu – vdekje me varje në një shesh të Shkodrës, 5 Mars, 1927 – sot i shpallur martir i fesë dhe i Atdheut nga Papa Françesku në Vatikan – 20 qershor, 2024.

Dom Gjon Gazulli nga Shqipëria i vrarë nga regjimi i Ahmet Zogut në vitin 1927 në Shkodër dhe At Luigj Palaj nga Kosova i vrarë nga regjimi serbo-malazez në vitin 1913 në Gjakovë, përfaquesues të Kishës Katolike Shqiptare të vuajtur e të përbuzur në ato troje — u shpallën martirë e të lumë nga Papa Françesku disa ditë më parë – një gëzim i madh për Kishën Katolike anë e mbanë trojeve shqiptare. Këta dy të lumë i bashkohen kështu 38 martirëve të lumë shqiptarë të Kishës Katolike — të vrarë e të torturuar nga regjimi barbar gjysëm shekullor komunist i Enver Hoxhës — e të cilët janë shpallur të tillë në vitin 2016 nga Vatikani.

Me vrasjen e tyre barbare, këta të lumë shqiptarë kanë kapërcyer tanimë kufijt kombëtarë të trojeve shqiptare dhe janë tashti përfaqësojnë jo vetëm Kishën Katolike universale por edhe vlerat universale të mbarë njerzimit. Me sakrificën e tyre sublime ata janë shembull për të gjithë ne se si mbrohet nderi, liria, feja dhe identiteti kombëtar përballë barbarëve dhe diktatorëve. Shembulli i tyre do të mbetet përgjithmonë një frymëzim për breznitë e ardhëshme të shqiptarëve, por jo vetëm, për të luftuar duke dheneë edhe jetën për ideale dhe vlerat njerzore e kombëtare.

Më në fund, shpallja e këtyre dy martirve shqiptarë të lumë nga Papa Françesku, na bindë se megjithë kalimin e kohës –heret ose vonë, e vërteta, e mira dhe e drejta, gjithmonë, do të triumfojnë mbi të keqën, në këtë botë!

Nga Prof. PETER PRIFTI

Çamët dhe arvanitasit që jetojnë në Greqi përbëjnë një komunitet prej afro 3 milionë banorësh, ndonëse sot jo të gjithë flasin shqip. Çfarë zbuluan dhe dokumentuan priftërinjtë arbëreshë Antonio Belushi dhe Jani Kapareli nga viti 1965 deri në 1995. Rrënjët arbërore që zgjaten deri në Athinë dhe represioni i autoriteteve greke në vite
  
DOKUMENTI 

Recensioni i prof. Peter Priftit (1924-2010) mbi veprën “Kërkime dhe studime ndër arbërorët e Helladhës – prej rrënjës arbëreshe në Itali në mëmëzën arbërore në Helladhë”*. Vepër e Papa Andon Bellushit, botuar me 1994

Faksimile e kopertinës së librit të Antonio Bellusci-it “Ricerche e studi tra gli arberori dell’ Ellade – Da radici arbëreshe in Italia a matrici arberore in Grecia (Kërkime dhe studime ndër arbërorët e Greqisë – prej rrënjës arbëreshe në Itali në mëmëzën arbërore në Greqi)

Në ditët tona vëmendja e botës shqiptare është përqendruar me të drejtë në çështjen e madhe të Kosovës. Ajo përbën sot fushën më të madhe të luftës për liri nga një zgjedhë e rëndë, për pavarësi dhe për bashkimin eventual të të gjithë trojeve shqiptare. Shkurt, është çështja kyç që i jep formë dhe frymë çastit historik para të cilit gjendet sot bota shqiptare. Megjithatë, shqiptarët një sy dhe një vesh e kanë patur gjithmonë në drejtim të shqiptarëve të Greqisë. Në një mënyrë ose tjetër, janë interesuar për fatin e vëllezërve dhe motrave çame, si edhe për gjendjen e shqiptarëve të vjetër, që u vendosën gati kudo në Greqi që në kohët e lashta të mesjetës. Një nga këta shqiptarë është prifti i njohur arbëresh, Andon Bellushi (Papa Antonio Bellusci). Të parët e tij, ashtu si të parët e shumicës së arbëreshëve, emigruan nga Greqia që në kohën e Skënderbeut, në vitin 1434. U larguan që të mos binin në duart e shkelësve turq. U larguan me lot në sy që të ruanin mënyrën e jetës së tyre, gjuhën shqipe dhe çdo gjë të shtrenjtë, të trashëguar brez pas brezi nga gjyshët dhe stërgjyshët e tyre.

MALLI PËR MORENË

I nxitur nga një mall i papërshkrueshëm për vendin e prejardhjes, për Morenë e bukur, papa Bellushi udhëtoi në Greqi për të parën herë në vitin 1965. Ai udhëtoi atje jo vetëm si një “pilgrim” i përmalluar, por edhe si njeri i shkencës, si etnograf i pasionuar për të mbledhur folklorin e “arbërorëve”, sikundër quhen zakonisht shqiptarët e Greqisë. (Një tjetër emër për ta është “arvanitë”). Pas vizitës së parë, ai u kthye herë pas here në Greqi, për të vazhduar dhe rafinuar punën e nisur. Ky libër: “Kërkime dhe studime ndër arbërorët e Helladhës”, është fryti i asaj pune të madhe. Në këtë vëllim Bellushi vë në dukje lidhjen e ngushtë që ekziston midis arbëreshëve dhe arbërorëve. Në një takim me arbërorët në Tebë më 1990, ai tha: “Ne flasim ashtu si flisni ju këtu… Kemi gjuhën tuaj, zemrën tuaj. Kemi ritin (fenë) tuaj. Kemi emrin tuaj.” (f.173) Kënga e Moresë, ka thënë Bellushi, “mbajti të gjallë në zemrat tona nostalgjinë për Morenë”. Këtë ndjenjë e ka shprehur bukur edhe peshkopi arbëresh Ercole Lupinacci me fjalët: “E kemi pasur gjithmonë këtë dëshirë të fortë, të njihemi me Dheun e gjyshëve, që i kujtojmë me mall në këngët tona popullore.” (f.101) Lidhja me shqiptarët e Greqisë duket në emrat e vendeve (toponimet) dhe fshatrave të arbëreshëve, në emrat e tyre personale, në shërbesat fetare, dhe, mbi të gjitha, në mënyrën e të folurit, në gjuhën e tyre të përditshme. Nga bisedat që pati autori me arbërorët, bëhet e qartë se shqiptarët e Greqisë dhe ata të Italisë nuk kanë aspak vështirësi për t’u marrë vesh, për të komunikuar me njëri-tjetrin, sepse të dyja palët flasin të njëjtin dialekt – një toskërishte të vjetër. (Është një dialekt ky që tingëllon disi arkaik në veshin e folësit të shqipes moderne). Të bëjnë përshtypje takimet dhe bisedat shumë të ngrohta që pati Bellushi me arbërorët. Ai u prit me plot përzemërsi dhe u nderua si vëlla sepse – siç u shpreh historiani arbëror, Aristidhis Kolljas – ai dhe arbërorët hodhën “urën midis Greqisë dhe Italisë që të gjejë vëllai vëllanë”. (f.92)

ARRITJET E PUNËS ME ARBËRORËT NË GREQI

Duke filluar nga viti 1965, autori i kësaj vepre “fotografoi” gjuhën dhe zakonet e arbërorëve me kujdesin dhe ndërgjegjen e shkencëtarit, duke i inçizuar me trak. Gjatë afro 30 vjetëve ai mblodhi një thesar të dhënash mbi historinë dhe folklorin e arbërorëve: përralla, legjenda, fjalë të urta, mallkime, këngë dhe bisedime – trashëgim kulturor ky i ruajtur shekuj me radhë. Regjistrimet e bisedave dhe këngëve përbëjnë material të pastër etnografik, sepse Bellushi i la njerëzit të flisnin dhe të këndonin shqipen që dinin. Pra, i mori ato dhe i botoi në këtë libër ashtu siç ia dëgjoi veshi, pa i korrigjuar, pa i ndryshuar. Ja, disa nga rezultatet e punës së palodhur që bëri në Greqi. Sa shqiptarë ka në Greqi, nuk dihet saktësisht. Po një arbëror i shkolluar në Athinë i tha autorit se në Greqi ka 3 milionë “arvanitë”, veçse jo të gjithë flasin shqip. (f.59) Libri ka një listë të gjatë të krahinave dhe fshatrave ku banojnë arbërorët – 696 fshatra në nja 15 krahina. Në këtë listë gjen emra fshatrash si Qiuteza, Vithkuqi, Blushi, Matranga, Variboba, Dara, që dëshmojnë për lidhjet e tyre me fshatrat e Shqipërisë, si edhe me emra të njohur të arbëreshëve në Itali. Bellushi u njoh mirë me kulturën e lashtë të arbërorëve. Besa e shqiptarit, thotë ai, rron në trojet e shqiptarëve të Greqisë. Ata krenohen me këtë kryevirtyt të racës shqiptare, të cilën e shprehin me frazën, “arvanit-besalith”. Ne “nuk themi fjalë në erë”, i tha një arvanit papa Bellushit. (f.135) Për të zbuluar botën e tyre të përditshme në mënyrë më të imtë, Bellushi i pyeti arbërorët për gjërat më të thjeshta. “Si e bëni bukën, djathin? Si i punoni vreshtat? Si i rrjepni dhitë? Si i ruani bagëtitë nga ujqit?” Pastaj pyet çfarë zogj kanë andej, si u thonë maleve që kanë afër, cilët janë katundet arbërore rreth e përqark? I pyet, gjithashtu, të recitojnë numrat (l,2,3…), ditët e javës dhe muajt e vitit. Përgjigjet që mori ishin pothuaj të njëjta nga një krahinë te tjetra, gjë që tregon se në thelb kultura e shqiptarëve në Greqi është e njëjtë kudo. Autori mblodhi me qindra këngë, shumica e të cilave bëjnë fjalë për dashurinë. Ja, disa radhë të shkëputura nga këto këngë:

Eja të të puth një herë,
Tani që kam pirë verë.
Prapa malit kam një pus,
Eja vashë të të puth.
Prapa malit kam shtëpinë,
Eja vashëzë të rrimë.

Libri hedh dritë edhe mbi figurat arbërore që i kanë bërë shërbime të çmuara popullit shqiptar në Greqi, burra si: I ndjeri Jorgo Marougas, redaktor i shquar i revistës “Dialogoi”, Aristidhis Koljas, autori i librit “Arvanites” (1983), veprës kryesore për njohjen e arbërorëve, Vangjelis Ljapis, folklorist, autor dhe avokat për mbrojtjen e të drejtave të arvanitëve; dr. Jorgo Haxhisotiriov, i njohur si mjek në Athinë, si shkencëtar dhe si mbledhës i folklorit arbëror. Ka edhe të tjerë.

GJENDJA E GJUHËS SHQIPE

Arbërorët janë krenarë për gjuhën e tyre. Një nga këngët që këndojnë në krahinën e Korintit thotë:

Kjo gjuhë arbërishte
Është gjuhë trimërishte.
E fliste Admiral Miaulli,
Boçari dhe gjithë Suli (f.327)

Nga intervistat e shumta që pati autori me arbërorët, bëhet e qartë se ata e duan gjuhën shqipe me zemër, dhe kënaqen kur flasin shqip. Prandaj kanë merak ta ruajnë dhe t’ua lënë trashëgim fëmijëve. Ky merak duket edhe në ndonjë këngë të tyre, si, p.sh. në radhët: “Arvanitete të këndomi/ Gluhenë të mos harromi”. Papa Bellushi pyeti herë pas here kudo që vajti: “Do të rrojë gjuha arbërore?” “Nuk e di,-iu përgjegj një burrë,-sepse është një gjuhë që nuk mësohet në shkollë dhe nuk shkruhet”. Dhe vërtet bisedat e Bellushit me arbërorët zbuluan një konflikt midis atyre që duan ta ruajnë gjuhën me çdo kusht, dhe atyre që preferojnë greqishten, sepse ajo shkruhet. Po në përgjithësi ata kanë besim në të ardhmen e gjuhës. Kanë po ato ndjenja që shfaqi një plak nga Korinthi kur tha: “Unë kam tri vasha me shkollë. Po kur më vinë këtu në shtëpi, flasin arbërisht. Greqishten nuk e flasim neve këtu”. (f.349) Gjatë gjithë udhëtimeve që bëri në Greqi, meraku më i madh i papa Bellushit ishte për gjuhën shqipe, por edhe për kulturën e arbërorëve, dhe me të drejtë, sepse nga të gjitha anët ai dëgjoi ankime për grekët. Grekët nuk lejojnë hapjen e shkollave shqipe. Nuk i lejojnë shqiptarët as të këndojnë këngët e tyre. “S’kemi mundësi të shkruajmë gjuhën tonë,” thotë arbërori. “S’kemi botime, as fetare, as popullore, as letrare. S’na lejojnë… Jemi si një trup pa shpirt”. (f.426) “Këtu gjuha jonë flitet vetëm midis mureve të shtëpive. Ajo s’ka banesë as në liturgji, as në shkollë, as në shtyp, askund”. Kështu foli plaku 72- vjeçar Dhimitri Gonos në More. (f.419) Priftërinjtë i ndalojnë fëmijët arbërorë të flasin shqip, se “është e mallkuar”. Një burrë i tha Bellushit se kur ishte djalë i vogël në shkollë, mësuesi i rrihte nxënësit shqiptarë po të thonin ndonjë fjalë shqip, dhe i detyronte të shkruanin ato fjalë njëqind herë në dërrasën e zezë. (f.233). Grekët i shohin shqiptarët si vllehë, d.m.th. pa rrënjë, pa shtëpi, pa tokën e tyre, sikur ata nuk ekzistojnë si popull me kombësinë e vet. Edhe emrat shqip të fshatrave të tyre nuk i durojnë, dhe i kanë ndryshuar e u kanë vënë emra greke. (Megjithatë, populli vazhdon të përdorë emrat e tyre të vjetër shqip). Thonë se shqiptarët nuk ekzistojnë fare. Përgjigjen shqiptarët: “Një e rremë e madhe! Në Korinth, në Beoci, në Atika, në Eube, në Argolidhë, në More, në Thebe arbërorët i gjen si milingonat nga të gjitha anët”. (f.426)
Arbërorët e dinë mirë rolin e shqiptarëve në Revolucionin për Pavarësinë e Greqisë. “Greqinë e kanë ngjallur arbërorët”, thonë ata me këmbëngulje. Por kjo e vërtetë historike nuk u bën përshtypje grekëve. Ata e mohojnë kombësinë shqiptare të herojve të revolucionit grek si Boçari, Miaulli, Xhavella, Kollokotroni, etj. duke thënë se ata ishin grekë që kishin mësuar të flisnin shqip!! Më e keqja është se ka edhe arbërorë që s’duan të thonë se janë shqiptarë. E mohojnë kombësinë e tyre dhe zemërohen po t’ua kujtosh.

UDHËTIM NË MORE MË 1970

Me interes të veçantë është udhëtimi që bëri Bellushi në More më 1970, i shoqëruar nga prifti arbëresh Jani Kaparelli. Përshkrimi i këtij udhëtimi përbën një dokument me vlerë të rrallë. Në hapësirën e gati 20 faqeve, (409-427), autori shkruan për mallin e pafund që kanë arbëreshët për Morenë, sepse, sikurse thotë ai, arbërorët e Moresë dhe arbëreshët “janë lidhur ngushtë nga historia, nga gjuha e nga besa… Jemi si mish e thua”. Ai bën fjalë për takimet e ngrohta bisedat e përzemërta, këngët që kënduan së bashku me shqiptarët e Moresë, të cilat mishëronin gëzimin e tyre të përbashkët, hidhërimin, vajtimin, besën, mundimet, dhe afërsitë shpirtërore që kanë njohur gjatë shekujve. Pastaj shkruan për prelatin simpatik grek të Moresë, dhespot Stefanos i cili, ndryshe nga qëndrimi zyrtar i grekëve, i mirëpriti arbëreshët dhe tha me gojën e tij se, “këtu janë shumë katunde arbërore”. (f.415) Madje, ai lëshoi një kartë, të hartuar në formën e një “leje” për vizitorët, ku ai përmendte me emër fshatrat e Moresë që donin të vizitonin Bellushi dhe Kaperelli. “Ky është i pari dokument grek”, thotë Bellushi, “ku shkruhet se në More gjenden edhe sot katunde arbërore!” Dhe si i tillë “ka një rëndësi historike të madhe”. (f.416)

VEPËR E DENJË SHKENCORE

Me botimin e këtij vëllimi, Andon Bellushi ka vënë në duar të lexuesve një vepër që ndriçon jo vetëm gjendjen e shqiptarëve të Greqisë, por edhe të arbëreshëve. Vepra e tij ka material të gjerë të mbledhur në terren, nga një kërkues i pasionuar “që ulet gju më gju analfabetët e të papërfillurit”, sikurse thotë prof. Gjovalin Shkurtaj i Universitetit të Tiranës, “duke regjistruar… gjithçka që ata mbajnë mend”. Prof. Shkurtaj e cilëson veprën si “një enciklopedi të tërë të jetës, shpirtit, kulturës, dokeve (traditave), zakoneve, dhe gjuhës që flitet edhe sot në komunitetet e moçme të shqiptarëve në Greqi”. Në mënyrë shkencore autori vë në dukje botën e shqiptarëve që zbuloi në tokën e Greqisë, që do t’u vlejë dijetarëve dhe studentëve të historisë, gjuhësisë dhe folklorit. Njëkohësisht, duke iu përmbajtur kritereve shkencore që kërkonte puna e tij, ai paraqet edhe ndonjë të metë, dobësi apo konflikt që gjeti midis arbërorëve. Një nga gjërat që ia rritin vlerën librit dhe e bëjnë atë më interesant, janë fotografitë e shumta që ilustrojnë faqet e tekstit. Ato fiksojnë fytyrat e personave që takoi autori gjatë vizitave në Greqi; rrëfejnë, gjithashtu, edhe diçka nga jeta e tyre: veshjet, dhomat e shtëpive, kisha, monumente, peizazhe. Dy tipare të tjera të librit janë hartat, që tregojnë fshatrat arbërore me emër, dhe qindra e qindra shënime “notes” (në italisht), që e bëjnë tekstin më të qartë për lexuesin. Me gjithë gjendjen e rëndë të arbërorëve që gjeti autori në Greqi, për shkak të shtypjes së gjuhës dhe kulturës së tyre, ai nuk u dekurajua, nuk u dorëzua. I mbrujtur me ndjenja të thella atdhedashurie dhe i nxitur nga një mall përvëlues historik (që buron nga thellësia e shekujve), papa Bellushi, më se fundi, del fitues si etnograf, si shërbëtor i urtë i Zotit dhe si burrë i Besës shqiptare. Ai e afirmon vetveten si optimist për të ardhmen e shqiptarëve të Greqisë. Shpirti i Arbërit rron, thotë Bellushi, “i freskët, i gjallë, i thjeshtë”. Rron në këngët arbërore rron dhe do të rrojë, se “ajo ka rrënjë të thella”, dhe “flitet nga të mëdhenjtë e nga të vegjlit”. (f.424)

* * *

Teksti i këtij libri është në dy gjuhë: shqip dhe italisht (me disa faqe edhe në greqisht). Pjesa më e madhe e lëndës është në gjuhën shqipe. Teksti italisht është, në të vërtetë, një përkthim disi i përmbledhur i tekstit shqip. Megjithatë, emri i autorit dhe titulli i librit në kapakun e veprës janë në gjuhën italishte, si pason: Antonio Bellusci, “Ricerche e studi tra gli arberori dell’ Ellade – Da radici arbëreshe in Italia a matrici arberore in Grecia.” Libri ka një hyrje nga Aristidhis Kolljas, kryetar i Shoqatës Kulturore Arbërore “Mark Boçari” në Athinë, dhe një parathënie nga prof. Gjovalin Shkurtaj i Universitetit të Tiranës. U botua nga Qendra për Kërkime Socio-Kulturore “G.Castriota, Cosenza, Itali, 1994, 500 faqe.

*Shënim: Citatet nga bisedat dhe këngët e abërorëve janë shkruar gati të gjitha në shqipen e njësuar letrare, për ta bërë më të lehtë leximin e tyre. –

PETER R. PRIFTI 
San Diego, California
Shkurt, 1996

_________________________

Peter R. Prifti

Peter Prifti (1924-2010) lindi në Rehovë (Kolonjë) më 1924. Pasi kreu shkollën fillore në fshat dhe Plotoren në Ersekë, emigroi në Amerikë më 1940. Peter Prifti mbaroi shkollën e mesme, pastaj u diplomua për art e letërsi në Penn State College. Vazhdoi studimet në University of Pennsylvania ku fitoi gradën shkencore “Master of Art Degree in Philosophy” (1955). Punoi redaktor në gazetën “Dielli” dhe sekretar i “Vatrës” (1958-1960), përvojë e cila e ndihmoi të njihte nga afër Fan Nolin dhe komunitetin shqiptar. Për 15 vjet ishte konsulent për çështjet shqiptare në M.I.T. (Massachusets Institut of Technology) qendër e shquar e studimeve ndërkombëtare. Më 1976 University of California, Dega e Linguistikës e mori si pedagog sapo hapi katedrën e Gjuhës Shqipe. Jetonte në San Diego, Kaliforni. Është autor i librave “Socialist Albania since 1944”; “Remote Albania – The politics of isolation”; “Confrontation in Kosova, The Albanian-Serb Struggle, 1969-1999”; “Land of Albanians: A crossroads of Pain and Pride”; “Mozaik Shqiptar”; “Unfinished Portrait of a Country”.

Aristidh Kola

Aristidh Kola (1944-2000) është jurist, studiues, publicist, shkrimtar, veprimtar i guximshëm për çështjen kombëtare, kryetar i shoqatës së arvanitasve të Greqisë “Marko Boçari”. Mbante lidhje dhe bashkëpunoi me personalitetet e diasporës në Amerikë e Turqi, Kosovë, Maqedoni, Shqipëri, arbëreshët e Italisë dhe Korsikës. Është autor i veprave “Arvanitasit dhe prejardhja e grekëve”, “Gjuha e perëndive”, “Deklarata e Bashkimit Arvanitas”, “Fjalori korregjues i fjalëve arvanite”, “Fjalori krahasues i gjuhës shqipe”, “Greqia në kurthin e serbëve të Milosheviçit”, “Kënga e mercenarëve, prejardhja e grekëve”, “Mithi dhe e vërteta”, “Varrimi i tretë i Marko Boçarit”, etj. Nxorri revistat “Besa” dhe “Arvanon”. Në vitin 1999 përkrahu në mediet greke bombardimet e NATO-s në ish-Jugosllavi dhe UÇK-në. Është hedhur në gjyq dhe kërcënuar me vdekje nga qarqet ultranacionaliste greke. Dekoruar nga ish-Presidentët e Shqipërisë Sali Berisha dhe Rexhep Meidani, si dhe nga kryeministri i Kosovës, Bajram Rexhepi. Është “Qytetar nderi i Skënderajt”.

Andon Bellushi (Antonio Bellusci)

Prift arbëresh, gazetar, shkrimtar, pedagog, etnolog, lindur në vitin 1934 në Frashinetë të Kozencës, (Itali). Diplomuar për filozofi e teologji. Ka shërbyer si prift famullitar arbëresh. Ka themeluar revistat “Vatra Jonë, “Lidhja”, shoqatën kulturore dhe shtëpinë botuese “G. Kastrioti”, Bibliotekën Ndërkombëtare “Bellusci”. Ka botuar studime në periodikët “Shejzat”, “Zgjimi”, “Katundi Ynë”, “Studime Filologjike”, “Përparimi”. Qysh nga viti 1962 ka bërë udhëtime, studime dhe kërkime etnografike në vende të ndryshme, ka marrë pjesë në veprimtari shkencore në kuvende, kongrese në Itali, Shqipëri, Kosovë, Itali, SHBA, Australi. Ka botuar librat “Këngë fetare arbëreshe”, “Argalia në tekstet popullore arbëreshë në Frasnitë”, “Magjia, mite dhe besime popullore në katundet arbëreshë”, “Fjalor Frazeologjik i Arbëreshëvet në Itali dhe Arbërorëve në Greqi”, “Blegtoria në Frasnitë”, “Kërkime dhe Studime ndër Arbërorët të Elladhës”, “Antologjia Arbëreshe”, “Arbërorët-Arvanitë”. Është nderuar nga Qeveria Italiane, Akademia e Shkencave e Shqipërisë, Qeveria e Kosovës, etj.

Një spektakël për fëmijë e të rritur…

Ramazan Çeka/

Mes pritjes vëllazërore në Komunën Hani i Elezit përurohet libri dokumentar “Shekulli i parë” i “Mjeshtrit të Madh” Sejmen Gjokoli.

Me rastin e 11 Qershorit, 25-Vjetorit të Ditës së Çlirimit të Kosovës, në shtetin më të ri të Evropës, në ato troje ku historia u tregua e padrejtë, një ndër aktivitetet më të rëndësishme, më të bukur e më përkujtimor, ishte ai që u zhvillua në qytezën e Hanit të Elezit.

Aktivitetet ishin të larmishme, veçanërisht ato festive, ku ansamblet dhe artistët kishin ardhur nga të gjitha trojet shqiptare, për të marrë pjesë në këtë Jubilar me erë lirie, në këtë Jubilar që përkujton një ngjarje që mishërohet në vitalitetin e një kombi. Ndoshta nuk ka kund në Botë kaq shumë festues që kanë lindur në Ditën e çlirimit.

Këta djem e vajza sot janë jo vetëm në Kosovë, por dhe anë e mbanë Botës, dhe nuk janë ata të vetmit që trashëgojnë vlerat tona kombëtare, sepse ka edhe personalitete të urtë që i kanë kushtuar jetën këtyre vlerave.

Unë nuk gaboj aspak po të them që një nga këto mendje dhe penda të shquara është “Mjeshtri i Madh” Sejmen Gjokoli. Ky personalitet, i dashuruar me çdo thesar, me çdo vlerë që populli ynë vital trashëgon pambarimisht nga brezat paraardhës, ulet me këmbët në tokë dhe na tregon në librin e tij “Shekulli i Parë”, se në historinë e njerëzimit ka një shekull të lashtë, ku ne kemi një tokë të lashtë, kemi një det të lashtë, kemi një veshje të lashtë, kemi një këngë e valle të lashtë, por dhe një emër të lashtë.

Në vazhdën e aktiviteteve dhe atmosferës së festës, ky manifestim madhështor kulmoi në ambjentet moderne të Shtëpisë së Kulturës në Han të Elezit, ku për herë të parë në Kosovë u bë promovimi i librit: “Shekulli i Parë”, vepër e një personaliteti të shquar në Labëri, Sejmen Gjokoli “Mjeshtër i Madh”, Specialist i Trashëgëmisë Kulturore, Drejtor i Qendrës Kulturore “Aulona” dhe Folk Grup “Bilbili”, Vlorë. Ky promovim u organizua nga Komuna Hani i Elezit, nën kujdesin e veçantë të Kryetarit Mehmet Ballazhi.

Në libër janë pasqyruar pothuajse të gjitha aktivitetet kulturore që u zhvilluan në festimin e 100 vjetorit të Shtetit Shqiptar në Vlorë.

Përmes fjalëve e fotografive vijnë shumë prej ngjarjeve më kulmore kulturore e spektakolare të gjithëçkaje ndodhi në Ditët e festimit të 100 vjetorit të Shpalljes së Pavarësisë Kombëtare, në Vlorën e vitit 2012.

Para nisjes së aktivitetit, z. Sejmen Gjokoli iu rezervua një pritje e ngrohtë dhe e përzemërt nga të pranishmit, me një madhështi e dashuri vllazërore, si një sofër e madhe ku mblidhen burrat e mençur, mes tyre Kryetari i Komunës Mehmet Ballaxhi, si dhe të katër burrat që bënë histori në këtë 100 vjetor: Rexhep Shkreta, Zemri Bushi, Qahil Beqaj e Ibrahim Laçi.

Ky aktivitet kaq i mirëpritur startoj me një insert ku pasqyroheshin disa nga imazhet e ngjarjeve të përshkruara në libër dhe që u ndoq me shumë vëmendje e interes nga të pranishmit.

KATËR BURRA NË DUART E LAVDISË!

Rexhep Shkreta, Zemri Bushi, Qahil Beqaj e Ibrahim Laçi, si kreshnikët e lashtë u nisën nga trojet e Dardanisë drejt Brigjeve të Jonit në një rrugë të gjatë me vlera jo vetëm gjeografike, por edhe historike, sepse kudo ku shkelën ata në këtë rrugëtim, përçuan mesazhet e lashta të “Shekullit të parë” Kështu e përshkruan autori rrugëtimin e katër bashkëqytetarëve nga Hani i Elezit drejt Vlorës, me rastin e 100-vjetorit të Pavarësisë së Shtetit Shqiptar.

Celebrimi i 25 vjetorit të Çlirimit të Kosovës jo rastësisht nisi në Han të Elezit, mbasi dymbëdhjetë vite më parë, që këtu u nisën katër burra më këmbë, me Flamurin Kombëtar në duar dhe me një telegram urimi në gji, drejt Vlorës së Isamil Qemalit.

Këta katër burra që udhëtuan katërqind kilometra nga Hani i Elezit, për të mbërritur në Vlorë më 26 Nëntor 2012 dhe për të dorëzuar në Bashkinë e Vlorës Flamurin Kombëtar dhe Telegramin dërguar Kryetarit të Bashkisë Shpëtim Gjika, nga Kryetari i Komunës z. Rufki Suma, bënë një histori.

Ka qenë një sfidë, që ashtu si kasnecët e lashtë, këta lajmëtarë të lirisë bënë 400 kilometra për 11 ditë radhazi, për të mbetur në histori jo vetëm ata, po gjithë Komuna e Hanit të Elezit.

Autori në këtë takim përurimi solli edhe përshëndetjen e Vlorës, që mbas 12 vietsh përndriten jo vetëm Hanin e Elezit; Rexhepin, Zemrin, Qahilin, Ibrahimin dhe gjithë Kosovën, që, ashtu si kalorësit e Mitrovicës, të cilët u nisën nga Boletini i Isës dhe mbërritën në Vlorën e Ismailit, si dhe struganët, të ardhur me karrocë dhe me figurat kombëtare përpara. Dikush u bë Ismail Qemali, dikush Isa Boletini, dikush Adem Jashari, e kështu me radhë.

NDERA KA NDEREN.

100-vjetorin e bëri Shqiptaria, por mbi të gjitha e bëri Kosova, për të cilën autori kishte fakte konkrete.

Pavarësia është e Vlorës, e Vlora është e Flamurit, sepse pa Vlorën nuk do të kishte Shqipëri, rrjedhimisht nuk do të kishte as Kosovë e Shqiptari.

Në këtë festë të madhe performuan mbi 12 Ansamble Artistike nga më të shquarat e trevave shqiptare, por për fat ishte edhe një Ansambël i Grykës së Kaçanikut.

Autori i librit, Sejmen Gjokoli, është një veprimtar i madh i kulturës shqiptare, një studiues i folklorit dhe i trashëgimisë kulturore, një udhëheqës dhe organizator i shkëlqyer, që e ka jo vetëm Vlora, por gjithë Labëria e Shqipëria. Puna e tij është evidente gjithandej trojeve shqiptare.

Sejmen Gjokoli ishte ndër kontribuesit kryesorë të aktivitetit jubilar, të 100-Vjetorit të Shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë në nëntor 2012 . Ai bashkë me kryetarin e Bashkisë Vlorë, Shpëtim Gjika dhe me stafin e tij, si koordinator i aktiviteteve kulturore për këtë rast, ishte në maje të organizimit të kësaj ngjarjeje monumentale.

Autoritetet e Komunës së Hanit të Elezit u shprehën se e ndienin për nder t’ia kthenin nderin Mjeshtrit Sejmen Gjokoli, duke e konsideruar si një veprimtari madhështore këtë promovim libri, në përvjetorin e Ditës së Çlirimit, pasi ky libër pasqyron kronologjinë e aktiviteteve të 100-vjetorit të Pavarësisë në Qytetin Historik të Vlorës.

Takimi u moderua nga profesori e veprimtari i shquar Mazllëm Qajani, njeriu që atë kohë kur burrat e vendlindjes së tij udhëtonin për në Vlorë mbajti non stop kontaktet mes “marathonomakëve” hanelezas, me organizatorët e manifestimit të madh në Vlorë.

Përshëndetën e folën Kryetari Mehmet Ballaxhi, ish-kryetari Rufki Suma, si dhe ish deputeti e veprimtari i madh i çështjes Kombëtare, miku i Vlorës e Labërisë, kaçanikasi Berat Luzha.

Në promovim në emër të katër kreshnikëve misionarë të lirisë, personazhe të këtij botimi, foli mes emocionesh Rexhep Shkreta.

Si autor i librit, z. Sejmen Gjokoli falenderoi organizatorët e këtij aktiviteti mbresëlënës, uroi Ditën e Çlirimit, folësit, të pranishmit dhe të gjithë ata që u bënë pjesë e këtij promovimi sa të veçantë, po aq dhe emocionues.

Më pas, për nderin dhe respektin e tyre, Gjokoli ftoi grupin e tij Folklorik “Bilbili” për t’i përshëndetur me dy këngë të zgjedhura polifonike.

Pas përfundimit me shumë mirënjohje të promovimit të librit “Shekulli i Parë”, Kryetari i Komunës, Z. Mehmet Ballazhi, priti në zyrën e tij z. Sejmen Gjokoli dhe Folk Grup “Bilbili”, Vlorë.

Përsëri një pritje madhështore dhe me emocione të papërshkruara, ku i përfshirë nga respekti dhe mirënjohja, z. Sejmen Gjokoli i dhuroi Kryetarit të komunës, Z. Mehmet Ballazhi, emblemën e Grupit Folklorik “Bilbili” që kishte ardhur në këtë qytet për pjesëmarrje në Festivalin Folklorik të Hanit të Elezit