Hazir MEHMETI, Vjenë/

Abetarja që shkruan histori suksesi 

Mirënjohje nga Qendra e Studimeve në Kalabri. Tani e njëmbëdhjetë vjet A-B-C – Fibel, Abetarja e parë në Austri, e financuar dhe botuar nën përkujdesjen e Ministrisë së Arsimit të Austrisë. Tekst i standardeve të larta metodike për fillestarë.  .   

  Vlerësimi i punës sime, autor abetares, erdhi nga Qendra e Studimeve dhe Kërkimeve të Kulturës Arbëreshe “Gjergj Kastrioti Skënderbeg” dhe Bibliotekës Internacionale “A.Bellusci” në Frasnitë (Frasnito) Kalabri e nënshkruar nga Drejtori i Përgjithshëm Prof.Dr.Antonio Bellusci, Drejtuesja e Qendrës, Dr.Ornela Radovcka dhe Drejtori i Bibliotekës, AVV. Tommaso Bellusci.  Vite më parë në disa biblioteka qytetesh dhe shkolla dhurova libra, mes tyre dhe Abetaren. Ishte njëra nga format e afirmimit të mësimit shqip në diasporë.   Në Kalabri dhurova Së fundi në Institutin e Studimeve Albanologjike në Kozenca, në shkolla e biblioteka në katundet arbëreshe. Kudo u prit mirë dhe zgjoi kureshtjen me strukturën e saj të nivelit bashkëkohor metodik e didaktik. 
          Është viti i njëmbëdhjetë kur A-B-C Fobel-Abetare, është pjesë e katalogut shkollor në Austri dhe porositet në shumë vende të botës ku ka mërgimtarë shqiptarë.   Puna e thjeshtë me tekstin ua mundëson zhvillimin e shkronjave edhe atyre prindërve të cilët nuk kanë mundësi dërgimi të fëmijëve në shkollë.

          Mirënjohjet ndaj  punës sime nga Qendra e Studimeve dhe Kërkimeve të Kulturës Arbëreshe “Gjergj Kastrioti Skënderbeg” dhe Bibliotekës Internacionale “A.Bellusci” në Frasnitë (Frasnito) Kalabri, janë kënaqësi shpirtërore, janë forcë e detyrim.  Ndarja e saj nga Prof.Dr. Antonio Belushi, është e shenjtë për mua, gruan time Nexhmijen dhe familjen time. “Nga e merrni atë forcë për gjithë ato libra” – ishte pyetja e shoqëruar me përqafim vëllazëror që s’harrohet.   

        Sipas shënimeve nga botuesi Weber E Verlag, këtë vit shpërndarja e abetares u dyfishua krahasuar me vitet e më parme. Shfrytëzimi i saj në tërë globin për mësimin fillestar tregon për përparësitë e tekstit i cili po shkruan histori mësimi.
            Nisur nga shumë kërkesa të mësuesve në diasporë për Abetaren, po japim pak informata: Teksti –A-B-C Fiberl (Abtare) porositet dhe paguhet O-line nga të gjitha vendet ku ka mësim shqip: Weber E.Verlag, Tekste dërgohet menjëherë sapo të arrin pagesa. Aktualisht, është teksti më adekuat për alfabetim në diasporë, dhe në alfabetimin dygjuhësor.

           Vlerat praktike të një teksti mësimor i cakton vet nevoja e punës në klasë për te në zbatimin e metodologjisë së kohës në mësimdhënie dhe mësim nxënie. Një tekst i tillë e ofron tani e njëmbëdhjetë vjet Ministria e Mësimit të Austrisë përmes katalogut të Teksteve Mësimore për mësimin e gjuhës amtare dhe botuesi i njohur austriak  Veber Verlag. Ky tekst i financuar nga Ministria e Mësimit të Austrisë, A-B-C Fibel (Abetare), u hartua sipas standardeve të kohës për hartimin dhe botimin e teksteve mësimore krahas abetareve në gjuhën turke dhe kroate si pjesë e projektit Alfabetizimi në vitin 2010. Abetarja u prezantua në dhjetëra seminare në Austri, Gjermani, Zvicër, Suedi. Danimarkë, Kosovë, Shqipëri, Ulqin, Athinë… Vlerësime dhanë metodistë e pedagog nga disa gjuhë. Mes tyre Dr.Dr. Musa Kraja, “Një abetare e shkëlqyer në praktikën mësimore. Do ta fus në tekstet me vlera metodike e didakt

          Struktura hartuese, tipi i shkrimit, renditja e fjalive, figurat, hapësira argëtuese, hapësira e leximit dhe shkrimit e bëjnë këtë tekst të përshtatshëm për mësimin drejtë të shkronjave shqipe, leximin dhe shkrimin e fjalëve e fjalive. E veçanta specifike e këtij teksti janë figurat e shumta dhe kualiteti i tyre i përshtatshëm për moshën psikologjike e shoqërore të fëmijës së klasës së parë. Ky element e bënë të domosdoshëm për lidhen me alfabetimin në gjuhën e shkollës krahas atij në gjuhën shqipe.

Të gjitha standardet që i duhen një teksti u përcollën nga metodistë, pedagog e psikolog eminent duke e dhënë notën e lartë vlerësues dhe vizën për botimin e Abetares. Libri u prezantua në disa seminare si pjesë projekteve nga Ministria e Mësimit në Austri dhe seminaret në katalogët e shumtë duke informuar mësuesit e shkollave në Austri. 

Metodika 

Në Evropë akoma asnjë shtet nuk ka botuar dhe përdorur abetare në shqip e hartuar nga një mësues në procesin mësimor austriak.  Me disa elemente Abetarja në shqip vlerësohet si më e arrirë. Elementi dallues është shumë figura dhe thesari i fjalëve. Nisur nga kjo, ky tekst është i përshtatshëm në alfabetizimin dygjuhësor, paralel me gjuhën e shkollës. (Vlerësim nga albanologu dhe metodiku i njohur në hapësirat gjermano folëse, Prof.Dr.Dr.Basil Schader, (Zürich).

        Secila shkronjë ka tri faqe, faqja e parë kryesisht teknika e të shkruarit, pra ku fillon dhe mbaron shkrimi, tërheqje në hijezime, shkrimi i lirë në hapësirën përkatës. Faqja e dytë figura ku shkronja përkatëse është pjesë e secilës prej tyre, shqiptimi dhe caktimi i pozitës, ku shqiptohet shkronja: në fillim, mes dhe mbarim të fjalës, pastaj leximi vertikal si element i ri në abetaret në gjuhën shqipe.

       Madhësia e figurave, renditja e tyre, ngjyrat dhe hapësira për shkrim gjatë mes nxënies janë sipas formave metodike e pedagogjike psikologjike në përputhje me moshën e nxënësve. Kjo e bënë tekstin tërheqës në mësim nxënie dhe mësimdhënie. Në çdo shkronjë gjejmë gërshetimin metodik të elementit të perceptimit, shkrimit, shprehjes, shqiptimit, ngjyrosjes, leximit dhe lojës apo pjesa argëtuese. Është hera e parë mundësia e leximit vertikalisht nga shkronja, rrokja deri te fjala e plotë e cila në shumicën e rasteve shoqërohet me figurën përkatëse. Ky element është i ri edhe në krahasim me Fibel në gjermanisht, turqisht dhe BKS në Austri. Nga praktika, këtë e dëshiron nxënësi, pasi e lehtësoni bashkimin e shkronjave në rrokje dhe rrokjet në fjalë. Udhëzimet elementare për formën e punës, mësuesi i gjen në fund të secilës faqe. Shkronjat e alfabetit janë të shkruara vertikalisht në çdo shkronjë, ku shkronja e mësuar është e ngjyrosur në rendin alfabetik. Ata që punojnë paralelisht me mësuesen e klasës (gjuhën e shkollës) kanë shumë lehtë të bëjnë lidhjen e harmonizimin mes dy gjuhëve. Teknika e shkrimit është e njëjtë dhe kjo e shton ndihmën e ndërsjellë në shtimin e thesarit gjuhësor.

Tipi i shkrimit është i ri, nga tipat e shkrimit, Schulschrift (Shkrimi shkollor) tani me të cilin botohen tekstet e ciklit të ulët në Austri. Ky tip shkrimi është i thjesht dhe i kapshëm nga nxënësi. Shkronjat dallohen qartë njëra nga tjetra e jo sikurse deri tani tek tipat klasike të shkrimit ku ngatërrohen bie fjala i (I i) me l (L l) apo edhe ndonjë shkronjë tjetër ku nxënësi e humbiste sigurinë e tij në perceptimin figurativ e fonetik. Çdo shkronjë zë tri faqe.

       Faqja e parë   fillon me shkronjën e shoqëruar me figurën emri i së cilës fillon me shkronjën përkatëse. Është marr parasysh që figura të ketë emër që mund të lidhet me gjuhën e shkollës. ( psh. Brot – buka ). Teknika e të shkruari është e paraqitur me shigjeta të vogla dhe me numrave nga fillimi deri tek hapi i fundit i shkrimit sipas rregullave të shkrimit që zbatohen në gjuhën gjermane. Kjo e lehtëson ushtrimin e të shkruari në të dy alfabetet. Shkronja do shkruhet, po ashtu me 3-4 ngjyra pasi nxënësi e ka shkruar me laps. Kjo do e krijoj një kolorit të bukur tërheqës dhe do ta ushtroj tekniken e shkrimit. Tërheqja me laps në shkronjat e shkruara me ngjyrë e ndihmon shumë anën teknik dhe sigurinë e vetëbesimin e nxënësit. Kjo do pasohet me shkrimin e lirë të shkronjave duke e mbushur hapësirën e mbetur në rresht. Rreshtat që pasojnë, fjalitë, lexohen dhe pastaj mund të përshkruhen në hapësirën që pason. Në faqen e parë të çdo shkronje, anash, është i dhënë alfabeti sipas rregullit të shqipes. Kreativiteti në mësimdhënie vjen në shprehje edhe këtu, ku, mësuesja do bisedon duke krahasuar pozitën e shkronjës në alfabetin shqip, duke dalluar shkronjat qëka mësuar deri tani, krahasim me shkronjat në gjuhën e shkollës etj.

Faqja e dytë e pasur me figura e numri i të cilave përmban shkronjën e mësuar. Mësuesi e thotë emrin e figurë qartë duke dëgjuar vendin se ku gjendet tingulli i cili i përgjigjet shkronjës. Gjendet në fillim, në mes apo në fund. Në rrathët përkatës do shënohet me një plus apo shenjë tjetër pozita e tingullit të dëgjuar. Tingulli shënohet aq herë sa dëgjohet. Kjo formë e perceptimit të tingullit ka disa përparësi në të mësuarit e shkronjës dhe emrit të figurës. Emrat e figurave, preferohen të thuhen edhe në gjuhën e shkollës. Kjo do e lehtëson shumë alfabetimin paralel në të dy gjuhët. Sipas ekspertëve eminent austriak (albanolog), që e kanë redaktuar Abetaren A-B-C (Gutbeachter), këtu shihet vlera aktuale e saj si thesar e pasur figurash e fjalësh. Këto figura mund të kopjohen nga mësuesja, prehen, folizohen e pastaj të prehen. Me to në rreth nxënësish mund ta fillohet ora mësimore duke biseduar rreth emrit, me cilën shkronjë fillon figura etj. Pastaj kalon në punën me tekstin. (Edhe një element i ri bashkëkohor i Abetares).

        Faqja e tretë është e pasur me fjali të cilat do lexohen dhe përshkruhen nga nxënësit. Disa fjalë janë të shkruara vertikalisht duke filluar me shkronjën e parë. Shumica e këtyre fjalëve, emrave, janë të shoqëruar me figurën përkatëse sipër, një element i ri në Abetaren në gjuhën shqipe. Kjo e lehtëson njohjen, perceptimin e figurës dhe emrin e saj, shkronjave në fjalë dhe pozitën e tyre. Kjo metodë e ushtron me sukses lidhjen e shkronjave në rrokje, rrokjeve në fjalë. Ky lexim aplikohet me sukses në gjuhën gjermane vite me radhë. Në mbarim është dhënë pjesa ku nxënësi sadopak do pushoj duke zgjedhur një enigmë, ngjyrosje apo lojë me temë përkatëse.

      Teksti mundëson shprehjen kreative të mësueses/it gjithanshëm. Pjesa shtesë e të ushtruarit mund të plotësohet nga literatura përcjellëse që do përgatitet më parë. Në Austri është botuar edhe “Tekst ushtrimi 1” me fletë ushtrimi për secilën shkronjë. Ky tekst është i ngjashëm me tekstet ushtrimore në gjuhën turke dhe në gjuhën boshnjake, kroate, serbe (BKS). Mësuesit/et tani kanë mundësi më të madhe zgjedhje të materialeve mësimor krahasuar me të kaluarën. Ne akoma jemi larg në literaturën shkollore krahasuar me gjuhët tjera në Evropë. Aktiviteti i mësuesve/eve, kreativiteti i tyre do e ndihmon shumë afirmimin e mësimit shqip krahas gjuhëve tjera.

     Si ilustrim do paraqesim tri faqe të një shkronje /Dh/dh/, sa për ta parë mundësinë që ofron hapësira brenda tekstit. Teksti mundëson në shprehjen e kreativitetit metodologjik të mësuesit. 

Nga Keze Kozeta Zylo/

Në ditën e shtunë plot diell në ishullin e magjishëm në Staten Island, New York erdhi për një vizitë në Shkollën Shqipe “Alba Life” Ambasadori i Kombit në Staten Island që është nje nga degët e shkollave shqipe në gjithë Nju Jorkun Ambasadore Dr. Suela Janina.

Ambasadore Suela Janina Përfaqësuesja e Përhershme e Shqipërisë në Kombet e Bashkuara u mirëprit nga z. Qemal Zylo themelues dhe drejtor i TV dhe Shkollave Shqipe “Alba Life”, nga mësuesit Entela Muda, Elona Shkreta, Fatlinda Gashi dhe Rozeta Hyseni, prindërit dhe gjithë nxënësit. Takimi së pari filloi me prindërit para shkollës publike amerikane PS: 9 që është e njohur si një Shkollë Kombëtare me Shiritin Blu.

Një buqetë e bukur me lule bore, bardhë e blu iu dhurua Ambasadores nga nxënesët e shkëlqyera të kësaj shkolle Bora Alikaj dhe Laura Leka.

Dr. Suela falënderoi të gjithë prindërit që i janë bashkangjitur këtij Misioni Kombëtar dhe vazhdoi se ju bashkë me fëmijet tuaj sillni një copëz shqipërie këtu në këtë shkollë model. Shumë prindër si Hoxha, Martini, Qorraj, Caushi, Meka, Gjonbalaj, Coku, Balinski, Hajri e shumë të tjerë bashkëbiseduan me Ambasadoren Janina duke shprehur mirënjohjen e pakufishme për këtë shkollë që ka hapur dyert për të gjithë, për mësimin e Gjuhës Shqipe.

Pas takimit plot sukses me prindërit e shumtë, Ambasadore Janina vizitoi në fillim klasën e grupmoshës së më të vegjëlve ku jep mësim mësuesja e përkushtuar dhe e kualifikuar Elona Shkreta. Ambasdore Janina u mirëprit me duatrokitje dhe iu shprehu dashurinë dhe mirënjohjen nxënësve të vegjël që ulen në bangat e kësaj shkolle plot mirësi për të mësuar Gjuhën Amtare. Mësuese Elona Shkreta e përshëndeti dhe i uroi mirëseardhjen Ambasadores pranë kësaj shkolle dhe tha se ne punojmë fort në këtë shkollë e cila ka plot 17 vjet që ushtron këtë mision të shenjtë. Më vonë nxënësit e saj kërcyen vallen duke bërë thjesht mësim të rregullt me provat për Festivalin e Shkollave Shqipe që do të zhvillohet, më 8 Qershor. Ambasadore Janina me një komunikim të thjeshtë tërhoqi nxënësit në biseda të lirshme me ta dhe iu tha se gjuhën shqipe duhet ta mësoni dhe të mos e harroni kurrë.

Edhe në klasën e e më të rriturve të mësuese Entelës Ambasadore Janina u mirëprit me duartrokitje dhe me fjalinë e mirëseardhjes. Në dërrasë ishte shkruar për mikpritjen që po i bënin nxënësit me mësuesen, ndërsa mësuese Entela ftoi nxënëset e talentuara si Leka dhe Rudini të lexonin në shqip dhe anglisht fjalën e mirëseardhjes.

Ambasadore Janina u prezantua para klasës nga z. Qemal Zylo i cili foli shkurt për historikun e kësaj shkolle dhe foli me krenari për mësuesit, nxënësit, prindërit dhe për këtë shkollë që është dhe fidanishtja e Alba life. Ambasadore Janina shprehu mirënjohjen që iu rezervua për takimin me këtë shkollë dhe tha se emocionohem kur ju shikoj që jeni ulur në bangat e shkollës dhe mësoni gjuhën e nënës. Ajo i falënderoi përzemërsisht themeluesit, familjen Zylo, mësueset Muda, Shkreta dhe gjithë mësueset e Alba Life. Mbajeni fort këtë titull të rëndësishëm “Ambasador i Kombit”, Gjuhën Shqipe dhe Atdheun mos e harroni kurrë.

Duke e përcjellë me plot respekt në hollin e shkollës z. Amir Suka, ndërkohë drejtor i programeve të TV “Alba Life” e falënderoi Ambasadoren Janina dhe foli fjalë miradie për këto shkolla shqipe duke shprehur mirënjohjen e pakufishme për themeluesit, mësuesit. Ai vazhdoi se këto shkolla janë bërë model i mësimdhënies, frymëzimi dhe burim idesh për të hapur shkolla të tjera, por e rëndësishme është që ne duhet t’ju jemi përjetë mirënjohës.

Takimi u filmua nga z. Amir Suka president i kompanisë së mirënjohur “Alba Pro” dhe fitues i shumë çmimeve Emmy në New York.

Vlen për t’u përmendur dhe shprehim mirënjohjen në emër të gjithë stafit dhe mësuesëve të gjithë ambasadorëve që kanë ardhur në këtë rrugëtim të gjatë 17 vjeçar si: nga Amerika: Kryediplomati, Heroi i Kosovës, Ambasador William Walker, nga Shqipëria: Ambasadore Floreta Faber, Ambasador Ervin Bushati në Washington, Ditmir Bushati Ministri i Jashtëm i Republikës së Shqipërisë, Ambasadori Agim Nesho në Kombet e Bashkuara, Ambasadore Suela Janina në Kombet e Bashkuara, Donika Gërvalla Ministre e Jashtme e Repbulikës së Kosovës, Ambasadore e Kosovës në Washington Vlora Citaku, Ambasadorët e Republikës së Kosovës në Konsullatën e Kosovës në Manhattan si: Bekim Sejdiu, Teuta Sahatqija, Frymëzim Isufaj, Blerim Reka etj. Kanë vizituar shkollat dy presidentët e Kosovës z. Albin Kurti dhe kanë përshëndetur virtualisht Presidenti Fatmir Sejdiu dhe Kryetari i Kuvendit të Kosovës z. Glauk Konjufca.

Të gjithë ambasadorët e Republikës së Shqipërisë dhe të Kosovës janë mirëpritur me plot respekt nga këto shkolla, jashtë politikave, pasi partia jone është vetëm Gjuha Shqipe dhe natyrisht bëhen frymëzim për nxënësit shqiptarë që janë lindur dhe rritur jashë trojeve shqiptare, sidomos për ata që kanë ëndrra për t’u bërë diplomat.

Ishte një e shtunë e punës së përhershme vetëm SHQIP dhe që do të mbahet gjatë në kujtesën e nxënësve dhe të mësuesëve pasi Ambasadore Dr. Suela Janina me një elekuencë në të folur dhe plot thjeshtësi la mbresa tek tek të pranishmit dhe preku zemrat e nxënësve.

Në datën 4 Maji 2024 në qytezën arbëresh të San Basilio\ Shën Vasili u vendos  monumenti kushtuar  heroit legjendar, Gjergj Kastrioti Skënderbeu, në  qëndrën e qytezës. 

Ky bust është i derdhur në bronx. Arrinë  lartësinë 6 metra, dhe u përcoll  në Itali nëpërmjet tragetit Durrës- Bari, dhe prej andej në qytezën arbëreshe të San Basilio\ Shën Vasili. 

Pjesëmarrja 

Merrnin pjesë përfaqësuesit më të lart të qeverisë së shtetit Shqiptar dhe Kosovës; Presidenti i Republikës së Shqipërisë Zoti Bajram Begaj,  Ministri i Punëve të brëndëshme Xhevat Svecla. 

Kreu i Missionit të Kosovës, pranë Selisë së Shenjtë në Vatikan Z. Vehbi Myftari, ambasadorë të shtetit Shqiptar dhe të Kosovës. 

Merrnin pjesë gjithashtu Avokati, dhe kryetari e shoqatës Pal Ëngjëlli,  miku i madh i arbëreshëve zoti Ardian Visha. Historiani  dhe akademiku shqiptar z. Pëllumb Xhufi,  etje 

Nga Qeveria vendore  mirëpriti mysafirët Kryetari i  Bashkisë së San Basilio\ Shën Vasili,  Vicenzo  Tamburi. Merrnin  pjesë Kryetarë të Bashkive të ngulimeve arbëreshe,  intelektual, studiues si edhe shumë miq dhe simpatizantë të botës arbëreshe, por edhe të botës shqiptare dhe të diasporës së saj.

Momenti i inagurimit 

Ceremonia e inagurimit u bë në mesditë rreth orë 12 e 30.  Presidenti i Republilkës së Shqipërisë i kryesuar nga delegazioni i tij niset derjt sheshit Skënderbe. Na fshatrat përqark si Frascineto, Aqcuaformosa, Firmo, Ungra kishin ardhur edhe arbëreshë të tjerë.  

Ishin çastet emicionuese  në momentin e zbulimit të veprës. 

Ndërsa këtë monument të vijnë ndërment përshkrimi që Marin Barleti  i jep figurës së Gjergj Kastriotit: ”Shtati i tij i lartë dhe i hedhur, krahët që s’ishin parë më të bukura te njeri; qafa e fuqishme dhe e përkulur si e atletëve; gjerësia e supeve e admirueshme; ngjyra e bardhë si e derdhur në të kuq të padukshëm; shikimi i syve as i egër, as i fjetur por shumë i këndshëm. 

Këto ia rritnin shumë virtytet e tjera dhe dukeshin se ia shtonin mirësinë shpirtërore”.  

Emri i  Skënderbeut si dhe figura e tij politike- dipllomatike, shtetkrijuese, shtetërore e qytetërues s do të qëndrojë gjerësisht e thellësisht në themelet e vetëdijes  arbërore. 

Sheshi oshëtinte  nga duatrukitje 600 vjetëve, vazhdon të mbijetoj emri i Skénderbeut  

U kënduan të tre himnet e tre shteteve,  shqiptar, kosovar, Italian. 

Dy fjalë mbi autorin 

Autori i kësaj vepre është një skluptor nga Shqipëria i quajtur Ardian Pepa. Figura Skënderbeu në këtë  monument, ngrihet madhështor,  me shpatën në dorë mbi kalin e tij,  gati për thirrje apo si fitimtarë. Gjergi statik , ndërsa kali tij  në lëvizje në galopin e tij,  ndërsa ku kryqëzohen forca dhe liria, ai vullnet i fort dhe i besueshëm. 

Me këtë rast le të njohim disi këtë qytezë të vogël të arbërisë kontinentale/

Në mbëmje  rreth orës 18 e 30 do të bëhej parada me kostumet. 

Rreth orës 18 e 30, grupe artistike arbëreshe vëreshuan në rrugët e qytezës. Kishin ardhur arbërsh nga Puglia, nga Bazilicata, si dhe nga Molise.

Sa herë që arbëreshët bëhen bashkë “Skënderbegu zbret nga qielli”, kështu thuhet në vargjet e një kënge arbëreshe. Të gjithë bashkë këto grupe arbëreshe, dukeshin si një mozaik antropik në levizje. Në ato kostume  ato dukeshin herë si Doruntina, herë si Argjiroja dhe herë si Nora e Kelmentit. Në ato veshje  ishte epopeja e tërë arbërore. 

Festa përfundon me një koncert ku debutonin kantautor arbëreshë dhe grupe arbëreshe nga të gjitha ngulimet arbëreshe.  

Në mbrëmje rreth orës 20 e 30  tek afitatri u zhvillua  koncerti i madh. Me pjesémarrjen e grupeve arbéreshe të Shën Vasili dhe fshatrave përqark.  

Gjatë atyre orëve u takava me shumé arbérshë e arbëreshe, ku folëm e shkëmbzem mendime si dy vëllezër të të njëjtit gjak.  Mes tyre është edhe  një familje arbëreshe, ajo e  Mario  Occhineri, i cili rrikthehet  në Arbëri në moshën 20 vjeç, pasi prinërit e tij kishin emigruar në Amerikën Latine, por dashuria e tij për rrënjët e të parëve nuk shteron. Ai flet më shumë pasion fjalët që i ka mësuar gjyshja, kujtimet që ka, dhe dëshiron të mësojë gjuhë arbërore.   

Mario ishte i shoqëruar me  të shoqen e tij Margarita Pugliese, ajo vetë është italiane,  dhe djalin e tij Giovanni që gjithmonë e më shumë e tërheq kjo botë arbërore.. Sapo është kthyer nga puna. Unë  isha e shoqeruar me miqtë nga Diaspora.

Ai vjen na përshëndet dhe na fton  në shtëpinë e tij ashtu siç dijnë dhe ruajnë traditën arbëreshët e vërtet.  Banon dy hapa larg sheshit, në qendër. Dikur  nlë këtë shtçpi banonte gjyshi im, sot banoj unë- Problemi ishte se kjo shtëpi do të abandonohet, sepse këtu fshati i San Basiles po shpoullohet. Vajzën e kam në Milano. Tani edhe im bir trasferohet me studime, kështu që  jo një ditë të largët këtu nuk vjen e të jetojë njeri- na thotë Mario. 

Shtëpia e tij ishte e madhe, një hapsirë me tre kate, një labirint dhomash. Më rrengjethet mishi kur Mario rrëfen.  Shtëpitë arbëreshe kanë një arkitekturë të tillë që ishin të ndërtuara nga dy  porta. Njëra portë ishta nga pjesa e hyrjes së rrugës, ndërsa tjetra nga pjesa e prapme, ku gjendej edhe një kopësht i vogël që përdornin për perime. Kjo shtëpi ishte tipike arkitekturë  të ndërtimit arbëreshe. Nga ky pozicion i shtëpisë dukej  deri  Frascineto, Pollini, dhe dhe arrinte puhiza e detit të Sibarit. Gjithshka dukej e zhytur zhytur në esmeraldë. Përfitojmë të bëjmë një  foto sheshit Skënderbe nga kjo shtëpia antike e mikut tonë arbëreshit me gjak arbër, vëllait tonë Mario occhineri dhe Margarita Pugliese. 

Nuk gjen popull më mikpritësa se sa arbëreshët kur ata të duan dhe ju futesh në zemër. 

Ata, ndajnë çdo gjë që kanë, dhe te Mario u kthye ajo tavolinë në një bufe. 

Nuk mungonin edhe konfetet e martesës së argjend të këtij cifti të mbrekullueshëm që ndjekin arbërinë, kudo që janë. 

Nga diaspora nuk mungonte edhe miku ynë,vëllai i arbëreshëve Rexhep Rifati me të shoqen e tij, hulumtuesi  Hazir Mehmeti e shoqëruar nga zonja e tij, Kryetari i LKSH zoti Musa Jopull dhe bashkshortja e tij,  si edhe Arkitektja Shqipe Bytyqi, e shumë e shumë  të rinjë nga diaspora.     

Në mbrëmje u takuam me shumë arbëresh, të tjerë. Na qëndronin pranë, na ndihmuan  në hapsirat e tyre për të parkuar makinat. Dikush na ofronte  kafe, dikush një godë uji, dikush sikuer edhe të qëndronim  si edhe për pak minuta me ta, ku vetmia shpesh i ka mbuluar. Pata rastin edhe të takoja edhe dy mësueset që tashme janë në pension  dhe biseduam me to për çështjen e gjuhës që po e humbasin nga dita në ditë.

Isha e shoqëruar atë ditë  edhe me nga Koordinatorin e gjuhës shqipe në Zvicër, miku Vaxhid Sejdiu dhe e shoqja e tij Qefsere, të cilët më shoqëruan me makinën e tyre, gjatë qëndrimit sipas programit  që ndiqnim për ngulimet arbëreshe. 

Përjetuam jo vetëm ato emoyione njerëzoore humane, por edhe ato emozione njerëzore humane.  Atë mbrëmje të inagurimit bënte ftohtë. Them të drejtën ishim të veshur disi hollë. Por na erdhi ideja se të kërkonim nndonjë xhup Marios meqë shtëpinë e kishte dy hapa. Mjaftoi jjë gjysëm telefonate dhe Mario na i solli për një sekond. Mbathëm xhupat e tyre që të treja , Unë, Shqipe Bytyqi dhe Qefserja. U ndjemë si në shtëpinë tonë. 

Në mesnatë e telefonuam dhe i dorëzuam xhupat. 

Falë atyre xhupave të tyre, ne  pamë koncertin arbëresh atë mbrëmje dhe ndamë emocionet së bashku me vëllezërit tanë. 

Pak histori për San Basilio\ Shën Vasili 

Jo shumë larg Castrovillari\Kasrovillari\ Kalabri, në drejtim të kodrave  Coscile \Koshile,  mbledhur si shqiponjëza qëndrojnë më tepër se pesë shekuj  arbëreshët e San Basiles, ose Shën Vasili. 

Ky ngulim arbëresh shtrihet ne nje lartesi 500 metra mbi nivelin e dietit.  Mjafton të ngjitesh në një pikë të lartë  do të shohësh kaltërsinë e detit e çdo gjë duket si në pëllëmbë të dorës. 

Shohim hapsirat e Sibarit dhe mendja na çon tek ata karvanë  me popullsinë shqipfolëse të shek XIV- XV ardhur nga territoret e  Ballkanit shqipfolës, të rraskapitur nga rruga, të dërrmuar nga fati  i keq i pushtimit otoman, duke lënë vatrat e tyre  por, duke mbartur edhe shpresën për jetën. 

Duket sikur këtë popoll fati e solli në këto territore për të thithur atë Diellin lindor, ku  puhiza e deti Jon dalengadalë iu perkedhel kujtimet, mallin për tokën e larget, për një mëmëdhè që lanë   dhe qe arbereshi i kendoi gjithe jetën.   

Ne krahë të majtë të Shën Vasilit  shtrihet një pllajë ku hapsira e horizont  janë ndërthurur në një harmoni me luginën, dhe  nje tantellë jeshile frymon me diafragmën e saj gjigande, duke i dhënë jetë arbëreshit të këtyre anëve.   

Gjurmë historike mbi Shën Vasili\ San Basile

Shën Vasili është një ngulim arbëreshë i cili  nuk u themelua prej arbëreshëve por u popullua prej tyre. Kur erdhën arbëreshët gjetën këtu edhe popullsinë vendase. Si të gjithë “Katundet” arbëreshe, edhe shënvasiljotët ruajtën gjuhën,traditat, kostumin si edhe ritin.

Marveshjet e para\ Kapitullacionet 

Popullsia arbershe e Shën Vasilit  mundi të fillonte të rindërtonte në këto troje  vetëm rreth vitit 1510 kur u kryen marrveshjet\ kapitullimet. Kapitullimet sollën mundësinë e marrëveshjeve të shit-blerjes, kështu që arbëreshët u bë bënë zotër të këtyre territoreve. 

Manastiri kushtuar shën Mërisë “Maria Ogjitria” zoteronte prona të tokave,  ku punonin shumë arbëresh, e drejta e kapitullimeve bënë që mos të shfrytëzoheshin si më përpara, nga feudalët e kohës por të ishin pronar të tokave të tyre të taksuar me shuma të konsiderueshme. 

Një shtëpi e lashtë, burimi i fotos poetit Mario Bellizzi. 

Gjuha, kultura, riti 

Arbëreshët e Kalabrisë ruajtën gjuhën e tyre në mënyrë të shkëlqyer  deri rreth viteve 1960-1970.

Ndryshimet e shumta në aspektin shoqëror, politik, ekonomik, bënë që të ndryshonin edhe parametrat identiatare të “ ishujve” me popullsi arbëreshe në Kalabri e në Jugu të Italisë  

Ishte viti 1930, kur filluan për herë të parë martesat midis popullsisë italiane. Në fillimet e pare ishin vetëm vajzat arbershe që martoheshin me popullsinë italiane, sepse donte që e bija e tij  të kishte një të ardhme ekonomike  dinjitoze, ndërsa djemtë arbëreshe zgjidhnin deri rreth viteve ‘50  nusen arbëreshe.  

Arbëreshët e Shën Vasilit i përkasin ritit bizantin, dhe janë pjesë e Eparkisë së Ungrës. Sot arbëreshet e Shën Vasilit  janë pothuajse  asimiluar në gjuhë, por po asimilohen edhe në rit, sepse ka vite që mesha nuk kryhet në arbërisht.   Shumë pak gjen në qytezë që kanë ruajtur disi  të folmen e tyre. 

Kultura dhe arkitektura e Shën Vasilit 

Ndërtesa ku  gjendet sot Bashkia  e Shën Vasilit shërbente më përpara si “kisha Mëmë” dhe u ndërtua me duart e emigranteve arbëresh të udhëhequr  me vullnetin e peshkopit Tomacelli ne 1500.  Sipas dokumentave me antike, rezulton qe kjo ndërtesë  iu dedikua  San Gennaros, sepse Peshkopi ishte napolitan dhe shenjëtori  San Gennaro është  Devoti i napolitaneve. 

Trasformimi  Kishës në seli Bashkiake u be ne 18 gusht 1838, por vetem ne 1887 kjo strukturë kaloi në autonominë e plot si  pronë komunale, vendimi i së cilës u arritë në sajë të Kavalierit  Giovanni Damis  të cili  në atë kohë ishte i ngarkuar në detyren si kryetar Komune i San Basile.  Gjate restaurimeve të ndertesës (ish kisha matrice dhe  sot Komuna) u zbulua edhe një “ fosile kockash”  të lashtë.( Në vijim një fotografi nga ndërtesa e  Bashkisë së Shën Vasilit)

Sahati i Komunës San Basile. 

Shume interesante eshte edhe sahati, pjese e kesaj arkitekture. Ne 21 qershor kerkohet nga masa  e komunitetit arbereshe nje sahat që të plotësonte nevojat e komunitetit, sepse sahati i mëparshem nuk shënonte të katërtën e orës dhe kjo u realizua  vetem ne 8 shkurt 1914 . 

Sahati qe shohim sot eshte veper e 1914 por qe u vendos ne 5 prill 1994 sepse vetem atehere  mbaruan punimet e piedestalit  ku do vedosej.  

Kroji i San Basiles 1862 

Ishte viti 1862, kur në sheshin e  Shën Vasili u ndërtua ky shatërvan i cili shërbent popullsisë  si furnizim me ujë,  por edhe  për të larjen e teshave ose thjesht për të pirë. Ishte vend takimi, për të rinjtë e të moshuarit. Burimet në fshatrat arbëreshe kanë atë pjesën sentimentale humane, por edhe vendi ku flisnin gjuhën e tyre. 

Ndërsa i afrohesh, këtij Kroji   rrjedhjet e tij  janë  një poezi e vërtetë,  ku ndërthuret zhurma e ujit  me atë të granitit, dhe ndërsa e  dëgjon, ndien herë  atë fllad të freskët, dhe herë atë fëshfërimë të përzierjes së ujit të kristaltë mbi vaskë,  një zhurmë kjo  sa e ëmbël aq edhe mbërthese, sa qetësuese aq edhe e mërzitshme, por mbi të gjitha ndërsa e vëshgon, ai shatërvan vazhdon të mbajë në mënyrë dinjitoze atë  hijeshinë  sa magjepse  aq edhe historike që mbart në vevete.   

Gjitonia dhe shtëpitë e zhytura në  harresë. 

Ndërsa ecën ë këtë qytezë do të shohësh, shtëpi të ndërtuar me arkitekturën arbëreshe. 

Zhytesh në ato mure ku antikja dhe modernia mbietojnë.  

Shikon stema shtëpish, eleganza e një epoke, por edhe një heshtje që të vret. 

Në pragjet e tyre  copëza- jete.. 

Tek një  parvazë  mbin lulkuqja dhe bari i egër, si nëpër mugëtirë ndien atë profumin e një jete të shkuar. 

Nuk nxiton. Këto qyteza martin ritmin e një kohë që nuk ikën kurrë. 

Ecen dhe ndihesh  fill i kat në në një ditë të nxehtë gushti..

Tek tuk  ndër rrugë ndien zhurmën e një bastoni, e menjëherë shfaqet  silueta e një  moshurari. Trupi i krrusur nuk lejon as të shkëmbesh shikimet. 

Përshëndet, vazhdon ritmin e tij, nën trokitjen e bastonit  si një partiturë adagio. 

Një akustikë, një teshtimë, apo një miaullim maceje, dëgjohet ndërsa vazhdon të ecësh në këto rrugë të gjitonisë

Ngjitesh dhe zbret,  diku në horizont një zonje e përkulur kujdesete për dy trëndafila në saksi. 

E përshëndet. Ajo, kërkon të ngrihet, e  për një çast sytë si mentesha mbërthejnë ato lëvizje të pakontrolluara të kokës së saj.   

Një hije lehtë  trishtimi  zien brënda të atij binomi:  “Vetmia dhe braktisja”. 

Ndihen një drithëm. 

Vazhdon të ecësh, sepse nuk do ta pranosh atë realitet, braktisje, shpopullimi 

Ecën dhe vështrimi limitohet në thelpi trekëndëshi , gurë, murë, pragje. 

Një psherëtimë e fortë të vjen. 

Ngreh kokën, dhe dy rroba fëmijësh të nderuara në ballkon valviten, duket sikur frymojnë.

Vështron në thellësi e ndien atë ndjesi të çuditishme ku bashkohet e shenjta me profanen, apstraktja me realen.

Marr frymë,  sikur shpirti të zgjohet nga një  dramë e rëndë. 

Nuk flasë por vetëm pëshpërisë:

Arbëreshi  i këtyre anëve nuk mund të shuhet  në këtë formë. 

Shpirti i Arbërit është i desinuar të rrojë!

Siç rron shpirti  rebel i poetit Mario Bellizzi, të Shën Vasilit, që me  penën e tij  derdh ato pika si nota në pentagramin e një sinfonie ku rebelizmi, malli, trishtimi, dashuria  dhe shkrihen në  një partiturë malli, kultura, gjuha, sentimenti, për popullin e tij, rrënjet, por edhe  vlerat humane. Vargjet e tij sa delikate të ndjeshme, por edhe aq të mbrehta si një thik ku flitet e vërteta. 

Nuk e harron gjakun arbër Mario dhe vazhdon e, spërkat në vargjet e tij  bukurinë, trishtimin, krenarinë, folklorin, dëshpërimin, por edhe “tërbimin”  për këtë qytezë, damarët së cilës janë atrofizuar, e  nuk  rrjedhin më  “ gjaku in i shprishtë”.. 

Jo shume distanta nga komuna është sheshi ku është vendosur edhe një shatervan modern. Mblidhen shënvasiliot, pothuajse të asimiluar në gjuhë. 

I takon, janë të mirësjelltë e ndërsa bisedon me të, do të dallosh që i kërkojnë rrënjët. 

Disi më tutje më zë syri Mario Occhineri, arbëresh i Shën Vailit. 

Mario Occhineri ishte i shoqëruar nga e shoqja e tij Margarita. Marion është arbërresh që u rrit në Urugaj, por shpirti i tij arbëresh është më i fortë se kurrë. 

Promovon dhe mbështet  botën arbëreshe kudo që ajo ndodhet. 

Ka atë shpirtin revoluzionar. Shqetësimi i Marios është që nuk di gjuhën arbëreshe, ankohet  që nuk ka shkolla për mësimin e gjuhës të parëve të tij. Në cdo festë e promovim Mario është prezent, mbështet gjakun e të parëve të tij.  E lexon në sy  Arbërinë  e bukur që e ka në shpirt.   

Një nga objektet e rëndësishme është edhe Kompleksi i Manastiri me kishën Maria Odigitria 

Gjatë shekullit të njëzetë, struktura  e këtij kompleksi iu nënshtrua ndërhyrjeve të shumta modernizuese, kjo bëri  që ti jepte  jetë edhe lindjes së seminarit të vogël italo-shqiptar “Benedetto XV”  si dhe një biblioteke të pasur me mbi 8,000 vëllime me vlerë të madhe. 

Pjesa më interesante e kompleksit është kisha kushtuar Maria Odigitria . Me vlera të mëdha artistike janë edhe kanavacat në muret anësore, ikonostasi të gdhendur në dru arre dhe të zbukuruar imët me ikona të shenjta dhe foltore. 

I vetmi element i shpëtuar nga shekulli XIII  është  një afresk,  në pjesën e përparme të altarit  kryesor, imazhi i  Shën Mërisë e cila është vendosur një aureolë të madhe  të artë, e veshur me blu nën mantelin e kuq, ndërsa mbi kokën e kurorëzuar nje vello jeshile që i zbret mbi supe. Kjo është e vetmja “ Mbetje”, e shpëtuar që prej shekullit XIII. Nga tre që gjenden në të gjithë Italinë, ky manastir përfaqëson të vetmen bërthamë monastike bizantine  greke në Kalabri. 

Kisha e San Giovanni Battista

Kisha e San Giovanni Battista u ndërtua pas ardhjes së shqiptarëve, në gjysmën e dytë të shekullit të 18-të, pikërisht në vitin 1791. Sipas dëshmive gojore, është ndërtuar nga punëtorë vendas dhe banorë të qytetit, të cilët transportonin materialet e përdorura për ditë të tëra. 

Punime shumë më të mëdha u kryen në ndërtimin falë përfshirjes së Kurisë Episkopale të Cassano nga e cila varej San Basile, për këtë arsye, stili i kishës nuk është bizantin, por barok i vonë.

San Basile dhe memorja e saj me njerezit e shquar. 

Paolo Bellizzi, lindi ne San Basile me 4 prill 1890. U dipllomua në shkencat ekonomike dhe tregetare, dhe kultivonte një deshirë të madhe për shkencat politike. Kur shpertheu lufta mori pjese vullnetarisht, por dallohej per trimerinë, guximin dhe inelligjencën e tij dhe iu dorzua titulli “Kapiten”. Qendroi per dy vjet ne ne tricè ku iu dorëzua medalia e artë dhe dy bronxi.

Shume interesante  është letra që mban datën 26 maji 1917 e Kavalierit Madhor Giuseppe Moscone komandant i batalionit, i cili  shpreh me shumë krenari, dashamiresi, por edhe me keqardhje humjen e këtij njeriu kaq të madhe sa  ishte arbereshi Paolo Bellizzi.  

Në 30 shtator 1917 inagurohet ne San Basile një pllakë perkujtimore për nder të dhuntive morale dhe intelektuale  te Paolo Bellizzit i quajtur  ndryshe edhe  “Maestro”. 

Michele Bellizzi, lindi ne San Basile, dhe ishte nje sacerdot dhe edukator. Kreu detyren e tij si edukator prane Kollegjit San Adriano, ( san Dimetri Korona), me vone ne Seminarin diocesani   të Cassano e Morano Calabro,  Maratea, dhe më vonë në  Kastrovillari. Ishte bashkpunëtor në periodikun “ Il Calabrese” themeluar ne 1842, ku shkruanin studiuesit më të mirë të asaj kohe.  

Michele Bellizzi ishte istruktor në Kasrovillari per seksioni e “ Giovanni italia” qe ishte themeluar ne mars 1848. Arrestohet  në 1850 ku beri dënimin dy vjet heqje lirie.  Pasi del nga burgu punon si mesues privat deri ne 1860.  Ishte i pari drejtor i gjimnazit te Castrovillarit.  Vdiq ne vitin 1886, ku per nder te tij u vu edhe nje pllake perkujtimore ne fasaden e godines se gjimnazit.   

Angelo Bellizzi . Arbereshi A. Bellizzi , edhe ky ishte nje sacerdoto i ritit grek. Lindi ne San Basile ne tetor te 1754.  Kaloi pjesen me te madhe te tij ne Napoli, ku ne 1754 ishte Rektor i Kavaliereve te Napolit, dhe nga 1789 u be kapellano prane Oborrit mbretëror të Ferdinantit te IV.  Ne 1829 u trasferua në San Basile, ne vendin ku u lind dhe kaloi pjesën tjetër të jetës.  Bënte pjesë në kategorinë e atyre njrëzve të cilët mendonin që edukimi dhe instruktimi përfshijnë të gjitha sferat Njihte shume mirë  atinishten , greqishten dhe nje shkrimtar shume i mire ku ka lënë shumë vepra akoma te pa botuare me nje shenjteri  elokuence,  ne histori,  filozofi, mjeksi. Thuhet qe veprat e tij ruhen ne shtepine e nje sternipi te tij.  Vdiq ne San Basile 20 settembre 1836. 

Francesco Saverio Bellizzi. 

Lindi ne san Basile me 1790, dhe ishte i ati i revoluzionarit  Michele  Bellizzi.  Studioi në  Kastovillari lëndët klasike dhe sapo mbushi 18 vjeç shkoi për studime në  Napoli . Ai studioi dhe u dipllomua me  maksimumin e notave  per mjek-kirurg në Salerno. Merrte pjesë në “ Guardia d’onore” krijuar nga mbreti G. Murat dhe kthehet ne San Basile dhe nuk punon vetem si mjek por edhe si edukator dhe patriot kunder borboneve.  Vdiq ne 19 korrik te 1863.

Pietro Bellizzi. 

Lindi ne San Basile, rreth gjysmes se shekullit te XVIII dhe ishte arkiprift ne fshatin arberesh Ciftja. ishte nje patriot. M e ardhjen e Francezve ne Kalabri, ai predikonte kunder tyre, kështu në 1807 vritet me urdher te francezve. Ishte nje orator i zot dhe prej tij mbeten dy vepra te rralla ruajtur ne Biblioteken  Nacionale te Napolit 

• Sacra eloquenza del sacerdote italo-greco (Pietro Bellizzi)
• Riflessione e Annotazione Sopra la prima lettera pastorale del vescovo di Cariati. 

Costandino Bellizzi

Lindi ne San Basile, 04/02/1819. profesioni i tij ishte mjek, por ishte edhe nje patriot i flaket. ai ishte i bindur se politika e borbonve ishte kunder se lirise se tyre.

Françesko Saverio Tamburi, krijoi  katekizmin shqip në dialektin kalabrez të Shën Vasilit  të vitit 1834 nga një i quajtur Bonifac Tamburi  (Bonifacio Tamburi, l. 1799), 

Rrëfejmë Shën Vasilin nëpërmjet një prpojekti i quajtur “ Profumo di radici” 

Nëpërmjet nje album  me fotografi, marrë nga projekt i quajtur “ Profumo di radici” le të kujtojmë këtë qytezë arbëreshe, nëpërmjet këtyre fotove të bukura ku demostrohen  vitet 1900-1950, me autor te  Angiolino Bellizzi, dhe komentator  Carmine Paternostro. 

Shfletojme kete album shume interesant  

Foto e 1908, e cila mban emrin e nje arberesheje quajtur Katerina Bellizzi,  e veshur me nje kostum arberesh dhe shoqeruar në foto nga e bija.  

Viti 1931.Kisha e manastirit të S Maria Odigitria, vazhdimesi e manastirit të S.Basilio gjatë punimeve. Përurohet në vitin 1933 

Viti 1937. Rruga shteterore për në Castrovillari. Vendodhja në dalje të  qytetit. 

Në foto dy, makina nga  katër që kishte gjithësej në San Basile gjatë asaj periudhe.

Vitet 1920. Rruga “Umberto 1”,  sot  rruga“Libertà”
Në kryqezimin me rrugën  Piave dhe rruga  Verdi. 

Poeti Giovanni Pugliese përshendet dy rojet e pyejeve që  kalojne  transit në Shën Vasil\ Kalabri.

Fotografia mban datën 1918, pas mbarimit të luftës së parë boterore. 

Ceremonia e inagurimit të Shoqates Kombetare, të  lufëtëreve – seksioni i San Basile. 

Grupi pozon përpara shkallëve të kishës së S. Giovani Battista. 

Viti 1919. Avokat Davide Gramazio me familjen  e tij,

Kjo foto është bërë në 1901. 

Arbëreshët gjatë një procesioni në bulevardin “Gjergj Kastrioti”

Foto e vitit 1910-1915. Kostumi arberesh i San Basile. 

Në foto, Maddalena Moliterno

Viti 1940. E Marta pas Pashkeve- Vallja. 

Z. Francesco Tamburi (di Giovanni) me nje grup vajzash  me kostum arberesh

Plotësojmë këtë album edhe me disa imazhe që nuk janë materiale të këtij projekti, por që bëhen pjesë të kësaj qyteze që dikur kishte, jetë dritë njerëz, dhe sot të shpopulluar, por me dëshirën për tu ringjallur  

Grupi folklorik në kostumin tradicional të Shën Vasilit gjatë debutimit të tyre në San Nicola dell’Alto 

Sheshi Skënderbe, Villa Comunale, 

Campanile della Chiesa San Giovanni Battista, innevate, riprese da Via Roma da Maria Kakishe.

Shën Vasili 1985. Fotografia  shkrepur nga Nicola Pugliese, dhe sjellë nga Mario Bellizzi

Ornela Radovicka 

Qëndra Albanologjike  mbi gjuhën dhe kulturën arbëreshe, 

themeluar nga A. Bellusci 1980 . Frascineto\ Kalabri 

“Toleranca është besimi më i mirë.” Viktor Hygo/

Nga Fuat Memelli

Në rrugën e gjatë të jetës, kam qënë disa herë në kishë në kohën e Pashkëve si dhe për Krishtlindje, siç kam qënë edhe në xhami festat myslimane. Në Pashkët orthodokse të sivjetme, isha në një kishë në Toronto. Aty jetojnë dy djemtë e mi, Eltoni dhe Erjoni me bashkëshortet dhe vajzat e tyre. Theksoj se dy djemtë i kanë gratë orthodokse. I pari e ka me origjinë greke, por e lindur dhe rritur në Toronto, ndërsa tjetri e ka me origjinë nga Berati. Me ata dhe njerëzit e tjerë të afërt, shkova dy herë në një kishë greke. Po ndalem në disa mbresa që përjetova ato ditë.

BESIM I MADH NË FENË E TYRE

Ndër mbresat e para ajo që më ra në sy ishte besimi i madh fetar i familjeve greke që jetonin në Toronto si dhe qytete të tjerë të Kanadasë. Këtë e vura re në javën e Pashkëve që kulmoi me ditën e ringjalljes së Krishtit. Kisha ku shkuam ne, kishte rreth njëmijë vende. Në ritualin e ringjalljes së Krishtit, kishte njerëz që rrinin edhe në këmbë. Në orën 12 të natës, kur u fikën dritat, u ndezën njëri pas tjetrit 1000 qirinj që ngjanin si 1000 yje të zbritur në tokë. Me qirinj të ndezur në dorë, pjesëmarrësit vazhduan ritualin në oborin e kishës. Edukata e tyre fetare, është rrënjosur brez pas brezi. Para Pashkëve, i moshuari George Diolitsis dhe gruaja e tij Irini, të dy njerëz të mrekullueshëm, kishin mbajtur 40 ditë kreshmë. George, sa herë ulej për të ngrënë bukë, bënte kryqin e pas tij e bënin edhe të tjerët. Edukimi fetar i fëmijëve, veç familjes, bëhej ditën e dielë në kishë. Ky edukim mbahej gjallë pastaj me frekuentimin e kishave, ku në Toronto kishte 15 kisha greke. Edukimi i fëmijëve për gjuhën dhe kulturën greke, bëhej një herë në javë, ditën e shtunë në mjedise të veçanta. Veç gjuhës aty mësonin edhe traditat e tyre për veshjet, këngët, vallet, etj. Për disa vjet në këto shkolla ka qënë mësuese nusja e djalit, Maria Diolitsis, grua e thjeshtë e dashur e që ka mësuar ca shqipen e ne kënaqemi kur na flet në gjuhën tonë.

DREKA E PASHKËVE, NJË FESTË E VEÇANTË

Dreka e Pashkëve, ashtu si në Shqipëri, ishte një festë e veçantë. Disa familje mblidhen e festojnë së bashku. Ne u mblodhëm në familjen e Nikos dhe Chrissa Chilakos, i cili ishte daja i Maries, nuses së djalit të madh. Kjo ishte një familje e njohur mikpritëse në Toronto. Atë ditë në shtëpinë e tij numëroheshin rreth 50 veta. Sipas traditës së Pashkëve, i zoti i shtëpisë kishte blerë një qingj të madh të cilin e poqi në hell. Kishte bërë edhe kukurec, ndërsa miqtë e ftuar kishin sjellë pije, ushqime, ëmbëlsira, etj. Dreka vazhdoi disa orë me urime për njëri-tjetrin, për Krishtin që u ngjall (Kristos Anesti) me humor si dhe me këngë e valle. Në fund u bë një fotografi e gjithë pjesëmarrësve.

DISKUTIME PËR ÇËSHTJEN BEJLERI

Natën e ringjalljes së Krishtit, ishim për darkë në familjen Diolitsis, ku Irini, e zonja e shtëpisë një grua shumë e dashur dhe nikoqire, krahas të tjerave kishte përgatitur edhe një supë të veçantë që bëhet për atë natë. Aty bëhej edhe rituali i çukitjes (thyerjes) së vezëve me njëri-tjetrin. Nisur nga fakti që unë isha shqiptar, u hap tema e Fredi Bejlerit, aktualisht i dënuar nga drejtësia shqiptare. Njerëzit e thjeshtë që kishin dëgjuar versionin zyrtar nga mediat greke, ishin në një mendim me to se burgosja e tij ishte e padrejtë. Unë i shpjegova variantin zyrtar shqiptar se ai ishte kapur me armë në Greqi dhe ishte dënuar atje. Gjithashtu siç thuhet në Shqipëri ai kishte qënë edhe në grupin që bëri vrasjen e dy ushtarakëve në postën kufitare shqiptare të Peshkëpisë, si dhe për blerje votash gjatë zgjedhjeve të vitit 2023 në bashkinë e Himarës. I thashë gjithashtu se minoriteti grek në Shqipëri, ka kuadro shumë më të mira se ai për të qënë kryetar bashkie. Në bisedë mori pjesë edhe historiani grek që jetonte në Toronto, PhD. Sakis Gekas, me origjinë nga fshati Kastorias, profesor në “York University”. Ai kishte ndjekur lajmet dhe opinionet e dhëna për Fredi Bejlerin në shtypin grek, në radio e televizion. Mendimi i tij i përmbledhur ishte afërsisht i njëjtë me mendimin tim, se Fredi ishte dënuar në Greqi për armëmbajtje pa lejë dhe nuk ishte i përshtatshëm për t’u propozuar për kryetar bashkie si dhe deputet për Parlamentin Europian. Sipas profesorit, Fredi Bejleri ishte mbështetur edhe nga qarqet ekstremiste greke dhe kjo i vlente për vota partisë në pushtet. U ndala këtu pasi si shqiptarët edhe grekët, nuk shkëputen dot nga politika.

NË VEND TË MBYLLJES

Desha të theksoj dy momente. Së pari, populli shqiptar dhe ai grek, si popuj fqinjë që në rrugën e gjatë të historisë kanë dhënë e marrë nga njëi-tjetri, duan të jetojnë në harmoni. Shpesh politika i ka ndarë. Së dyti dua të theksoj se te ne shqiptarët, harmonia fetare është një vlerë e çmuar. Siç ka thënë Gjergj Fishta :”Festojmë Bajram e Pashkë, por Shqipërinë e kemi bashkë.” Po e konkretizoj këtë harmoni edhe në familjen time. Ne festojmë Bajramin dhe dy Pashkët, ato Katolike, pasi vajza e madhe Gledisi e ka burrin katolik e ne mblidhemi e festojmë me njerëzit e tij. Siç theksova më lart, festojmë edhe Pashkët Orthodokse. A ka më bukur! Siç ka thënë Viktor Hygoi “toleranca është besimi më i mirë.”

Ornela Radovicka

Në datën 6 Maji me rastin e përvjetorit të lindjes së Gjergj Kastrioti Skënderbeu, Lidhja e Shkrimtarëve dhe e Krijuesve në Diasporë vendosën që aktivitetin e tyre vjetor ta zhvillonin në Frascineto\ Frasnitë \ Kalabri, një ngulim arbëresh, dhe e titulluan “Pranverë Arbëreshe”. 

Miqësia e tyre me At Belluscin, për hirë të kontributit të tij të madh në Diasporën shqiptare,  sensibiliozoi edhe  LKSH në mërgatë   të zgjedhi Frasnitën, kështu këta bijë shqiptar të Diasporës, nderuan me ardhjen e tyre  jo vetëm këtë  kollos të Arbërisë, por nderuan vëllezërit e tyre në Frasnitë, Në Kalabri e në të gjithë Italinë e kudo që janë  Frasnita arbëreshenë datën 6 Maji ditëlindjen e Skënderbeut  bëhet për një ditë Kryeqyteti i Poezisë së Diasporës.

Pjesëmarrësit e Diasporës

Në këtë  ngjarje merrnin pjesë:Kryetari i Lidhjes së krijuaesve në Diasporë Z.Musa Jopulli përfaqësues nga Franca,Poeti i drejpërderjtë  Mentro Thaqi\ Thaçi,  nga Gjermania,  Koordinatori i shkollave shqipe në Svizër z. Vaxhid Seidiu, z.Heset Ahmeti e Peter Shtoka nga Sllovenia, si edhe krijues të tjerë në diasporë, por edhe mbështetës të botës arbëreshe si  Vëllai  i arbëreshëve, Z. Rexhep Rifati, autori i librit Fotosintezë e shpirtit tim dhe  miku i ngushtë e arbëreshëve z. Hazir Mehmeti. 

Mernin pjesë nga qeveria vendore Kryetari i komunës së Frascineto\ Frasnitës Z Angelo Catappano, Presidenti i  Federatës Arbëreshe z. Damiano Guagliardi, Drejtori i Bibliotekës internacionale Tomaso Bellusci, Drejtori dhe themeluesi i revistës Jeta Arbëreshe prof Agostino Giordano,  Prof dhe studiuesit e botës arbëreshe, profesor. Gennaro De Cicco e Professor Perri. 

I ftuar special ishte edhe Miku i arbëreshëve dhe familjes së At Belluscit Z. Vehbi Miftari, Kreu i Missionit të Kosovës pranë Selisë së Shenjtë në Romë, dhe natyrisht me pjesmarrjen edhe të At Belluscit. 

Pritja u bë në Bibliotekën internazionale Antonio Bellusci

Grupi i diasporës ardhur nga Franca, Gjermani, Austri,Svicër, Slloveni, Kosovë, Mal të zi, Maqedoni e Veriut, Shqipëri  u nisën nga Sheshi Skënderbe në drejtim të Bibliotekës A. Bellusci. 

Pra se të hynin në bibliotekë, grupi i  krijuesve në mërgatë kishin përgatitur një “skeç të ritit të malsisë” të atyre ceremonive kur miqtë e mirë  shkonin për të takuar miqtë e tyre të  mirë.  Këtë rol do ta luante  Z. Menntor Thaqi, shpirt patrotizmit,  i cili me shrehjet  e tij, do të improvizonte këtë skenën. “O i zoti i shtëpisë a po don Miq. O At Bellusci a po don Miq!  

 At Bellusci, del në ballkon ku  janë  varur flamuri   shqiptar, dardan,  italian, pergjigjet me ngrohtësi e entuziazëm:”Mirë se të vini O VLLezër. Ju kam pritur me shekuj e  dhe ju pres gjithmonë me shpirt me më zëmër, e vatër,  ashtu si pret Arbëri”.  

Ishin momente shumë e micionuese sepse shumë prej tyre e kishin patur ëndërr ta takonin At Belluscin, por edhe ta shikonin  për herë të parë Arbërinë. Në sytë  e tyre vezullonin lotët. Të gjithë kanë ndjejsi kur prek për herë të parë Arbërinë.Ajo të depërton në gen, në shpirt.  Para derës  së shrëpisë së At Beluscit mbizotëronte vetëm kuq e zi dhe plisat e bardhë.

Motra Rina Bellusci, qendron te port, nuk flet, duket e heshtur, por nuk vonon dhe nga shpirti i saj dalin si një llavë tingijt arbërorë. Ata tinguj kanë formën e lotit që dalin nga shpirti. Dëgjohen frazat: 

“Skënderbeu zbret nga qielli

Mos humbisni gjuhën tonë,, 

e  mos bjerrni ritin tonë

…. Japmi dorën oj vëllezër”

Zërit të saj i bashkohet  Arbëreshja  Antonietta Rimoli, si dhe Michele Greco. 

Arbëreshët dinë të emozionojnë me shpirtin e tyre Arbër prej 600 vjetësh të gjallë akoma në këto troje.  

Të gjithë bashkë ashtu si petalet e një margarite pranverore hyjmë si rreze dielli, duke mbajtur atë alkimi futemi në bibliotekë. 

Aktiviteti  letrar u zhvillua në Biblotekën A Bellusci. Merrni pjesë rreth 60 pjesëmarrës. 

Fjalën e mirëseardhjes e mbajti (e nën shkruara) Ornela Radovicka, ku midis të tjerave u shpreh:

I nderuar z. Kryetar i Bashkisë z. Angelo Catapano, 

I nderuar z. Vehbi Miftari kreu i Missionit të Kosovës pranë Qelisë së Shenjte, 

I nderuar Presidenti i Federatës së FAA z. Damiano Gualiardi

Të  nderuar Prefosor dhe themelues i gazetës Jeta Arbëreshe z. Agostino Giordano, Profesor Francesco Perri, e Profesor Gennaro De Ceicco, Profesoresha Maria  Antonietta Rimoli,  mësuesja  Lucia de Martino si dhe themeluesja e teatrit arbëresh në Frasnitë. 

Pastaj ajo iu drejtua miqëve:

Mirë se na erdhët:Zoti Musa Jopulli, kryetar shkrimtarëve dhe i krijuesve  në Diasporë,  Zoti Mentor Thaqi, si edhe ju  miq të madhenjë  të arbëreshëve Z. Rexhep Rifati, Prfesori i pa lodhur dhe hulumtuesi Hazir Mehmeti, Coordinatori i  dhjetra e dhjetra shkollave në Svizër Zoti Vaxhid Seidiu,  si dhe ju krijues, poetë, e mësuese  të diasporës,dashamirës  arbëresh, shqiptarë  të Kosovës, të Shqipërisë e Maqedonisë së veriut.  

Të dashur Krijues në mërgatë, ardhja juaj në këto toka të Arbërit, është  jo vetëm një shembull  për tu admiruar, por është ajo alfa që shërben si themel , për tu ngritur ato baza, që shërbejnë për të  krijuar  ura  midis vëllezërve të të njejtit gjak, që fati i tyre  nuk ishte shumë bujar, por  shpirti i tyre ruajti  atë farë e Skënderbeut,  që pavarësisht se ku jeton, ajo sython  duke mbajtur mallin për mëmëdheun, dashurinë për kombin, besën e vëllazërimit. 

Të dashur miq!

Mirë se na erdhët në këtë vatër të ngrohtë të At Antonio Bellushi, ku priti në gjirin e saj si intelektualin ashtu edhe bujkun me të njëjtën dashuri e respekt. 

Tek kjo shtëpi flitej gjithmon arbërisht, nëse dikush prej fëmijëve fliste italisht, tata dhe mëma të ndëshkonte, as bukën nuk i jepnin. Ishin  dinjitoze mëmat arbëreshe, dhe gjuha ishte ligji i edukimit! Pikërisht tek kjo shtëpi të At Bellusci  ku frymonte arbërisht u hapën pika e parë e shkollës në diasporë me fëmjët shqiptarë e emigrantë shqiptarë  dhe arbëresh të cilët donin të mësonin gjuhën. Në vitin 2001 u fut edhe libri Alfabetizzazioni, me të cilën filluam të punonim “më seriozisht”, sepse mbaheshim vetëm me një tekst Abetare që kisha  sjellë nga  Shqipëria.  

Mirë se na erdhët në këtë  tempull 400 vjeçare, ku rradhiten më tepër se  8000 mijë egzemlarë, revista, libra, e dokument  të hershme që nga shekulli 16. 

Në këtë tempull keni fatin të shpërndani vargjet tuaja në jehonat e këtyre mureve ku u kënduan këngë arbërore, e dëgjohej zhurma dhe ritmi i  atyre argalive  që thurnin në rrugicat e gjitonisë. 

Të dashur Miq! 

Mirë se na erdhët në këtë Bibliotekë, që At Bellusci me shumë mundime e ka krijuar dhe mbajtur të gjallë. Në brendësi të këtyre rafteve  do gjeni Rilindjen e Kosovës, Revistën “Dielli”  të vatrës në Amerikë, gazetën “Drita” të  Shqipërisë, Revistën  “Arvanoi”, “Dialogoi”, “Besa” organe shtypi të arvanitasve. Do të gjeni me dhjetra tekste, punim e mbrojtje dipllome, revista filologjike. 

Ajo që është e rëndësishmja në këtë qëndër është organi i “Lidhja”, një revistë në tre gjuhë,  themelues i së cilës është  At Belluscit. Kjo revistë shpërndahej në tëgjitha kontinentet  falas me përpjekje të tij.

Puna e At Belluscit 40 vjeçare në Greqi nuk u korurzua vetëm nëpërmjet  veprave  mbi  Helladën, por ato shkojnë më tej, ai sentiment  mblidhet një korrespondencë mbi 2000 letra me botën arbërore të At Belluscit me ta . 

Vëlla Marugo- do ti  drejtohej  një ditë At Bellusci, themeluesit të gazetës Dialogoi-

Nuk do ishte mirë që të fillonit të shkruanit me alfabetin shqip për tu dalluar  nga grekrit ? 

Nuk vonoi shumë dhe Maruga filloi të shkruante me alfabetin shqip në revistën e tij .  

Një ditë At  Bellusci do t-iu drejtohej  shoqatës arvanitase  Marko Boçari: Vëllezër, nuk iu duket që Revista juaj nga Besa, bëhet Mbesa – 

Kështu u hodhën urat që zgjatën  mbi 15 vjet mes popullit arvanitas e arbëreshët e Italisë, falë punës së At Bellusci.. 

Nuk  rreshtet at Antonio. Nuk limitohet, vetëm në botën e studimeve dhe hulumtimeve,ku ai rregjistroj, kodifikoj, këngë, rrëfime, rite,  nëpër fshatra. Nuk  u kufizua as  si autor i 20 veprave  të tij, por At Bellusci  ka shpirt Arbëri, dhe preku, lotët e atyre vëllezërve kosovar, e qahu mes tyre për gjenocidin që iu bëhej vëllëzerve të tij.. 

Të dashur Miq. Sot, jemi në Frasnitë. Si shumica e ngulimeve  arbëreshe, edhe Frasnita është një qytezë e vogël. 

Bien në sy rrugicat e ngushta, atavizma arkitekture të stilit  të gjitonisë të  cilat të përfshijnë emotivisht. Shumë pak njerëz shikon.  Kështu janë mengjeset e këtyre qytezave, jo të zhurmshme dhe në mbrëmje, në këtë qytezë nën gamën mbretërore të hënës ngjyrë blu zhytur në argjend do të ndjesh siluetat e saj ku ende eshtrat shekullore mes valve magmatike lëvizin fosforishente në shtëpitë shekullore prej guri, në udhët, sokaqet, në kisha, në këngë, në kostume,e  ku thyen rrezet ndër fasadat shekullore.

Ç’do gjë këtu duket e qetë dhe pesull. 

Them “pezull”, sepse këtu asgjë nuk është definitive e asimiluar; gjurmët e identitetit akoma frymojnë; Gjuha arbërore  edhe pse disi po shpërbëhet por ka akoma është dikush që e flet.  Po ashtu edhe kostumi  arbëresh gjithë ar thuret dhe vishet në festa e riti bizantin i ruajtur në zemrat e tyre.  

Mjafton të ndalosh tek ky gji, dhe kjo pjesëz toke e Arbërisë të pret krahapur.  

Siç i pret sot bijët e diasporës. 

Arbëria e arbëreshëve është një mëmë e lodhur, nuk ka shumë forca, janë 600 vjet, që tingujt e gjuhës së saj janë dobësuar, fjalët e saj janë të  lodhur,  dhe gjuha e saj e  dërrmuar e  shpesh herë dhe e abandonuar. Por, shpirti i poetit di të zgjedh, sepse pikëzën e Ujit e kthen në oqean, rrezen e Diellit  e thyen dhe e bën ylber shprese,  tika takun e kohës e kthen në refren, e dalëngadalë  thur  rreshta e nis e lundron si valët e një deti në këtë qytezë 600 vjeçare. 

Në këtë ditë të shënuar  nuk  mund të rrim pa përmendur shkrimtarë intelektualë  të Frasnitës; Costantino Arcuri,Vicenzo Dorsa, Bilota, Emanuele Giordano,  Michele Bellusci, Domenico Bellizzi, Papàs Lino Bellizzi, Domenico Bellusci, Solano, Beniamin Frascini, Domenico Magnelli, Luca Perrone, la poetessa Maria Miranda Marku.   

Mendoni për një çast, që në këto zona kaq të thella, ku u strehuan arbëreshët  jetonte dhe vepronte shtypi  intelektual të një kalibri europian. Si Torello, krijuesi i  Gazetës “Omnic”,  Jura , krijuesi i urës pezull e para në Itali, gjatë në Mbretrisë së Dy Siciljeve, gazeta La Nazione, Fiamuri i Arbrit etje, dhe  këto foleza,  të shpirtit të  Arbërit  jo vetëm që ishte i gjallë,  por  ata u kthyen  në flamurtarë të ideve, intelektualë dhe patriotë që  udhëhoqën botën arrbërore. 

Idenë e parë mbi kombin e hodhi Vicenzo Dorsa, dhe Samiu shkroi në bazë të këtij traktati Shqipëria, çka qenë e çdo të bëhet. Mikele Bellusci,i  tregoi vendin Peshkopit të Rossanos që ngatërronte Shqiptarët me grekrit duke i thëne se  zotëria juaj gabon duke i ngatërruar shqiptarët me grekët,  shqiptarët  ndryshojnë prej tyre  në gjenezë e në kulturë.

Frasnita, kjo qytezë që edhe sot mbart në gjirin e saj  mban figura të gjalla intelektuale  si Prof Giordano Agostino  poeti me pseudonimin “buzëdhelpri” e revista e tij që po i mbijeton çdo stuhie  Jeta Arbëreshe,  Lucia Martino me teatrin e saj,  por edhe, mësueset  Katerina Adducci,Antonieta Rimoli, Mikele Greco të cilët  sjellin atë afshin e ngrohtë të përjetshme të botës arbëreshe.

At Belluscit i dhemb zemra kur shikon që qytete shqiptare po shpoullohen, kur qytezat arbëreshe po shuhen, e dhe  gjuha  jonë e bukur  po tkurrur, kur shikon që riti  me liturgjin arbërishte, thuhet  më tepër  në italisht se në arbërisht. 

Ju,vëllezër të diasporës, keni ardhur sot në këto troje  ku  shpirti juaj poetik, me siguri do të takojë  botën e të gjithë atyre arbëreshëve që shkruan në gjuhën e tyre, si  Jul Varibobën,  De Radën, Seremben, Santorin, Stratico,  e dhjetra e dhjetra të tjerë.

Shpirti i poetit duke mbartur atë  hirin e kujtimeve  di të futet në këto skute, ku sakrificat, mënçuria, patriotizmi, bukuria njerëzore kryqëzohen, e ju nisni  të ndërtoni  atë  pjesë mozaiku  antropik të çmuar të këtij populli ku rrugicat e gjitonisë ende pëshpërijnë shqip, pragje  shtëpie mbushur me myshkun e viteve  kanë lënë mbi to falangjet e duarve të mundimshme  shekullore, por muret me poret e tyre frymojnë ende   arbëriesht.

Ja se si e përshkruan Arbërinë sot Një nga poetët më të dëgjuar bashkohor Mario Bellizzi 

Hije me copa qielli

Gjendem në një vend i madh, 

pjot simbola dhe njerez 

me prejardhje gjeografike sa më të ndryshme  

vend i ndërlikuar piçkulaç, 

i mbitur në shenjtëri dhe peisazhe

zbrazëti, mura të gramisur

(jemi në Jug ndanjë katund jashtë historisë)  

para meje shoh një kështjellë

e rrethuar me shpizë si kaliva vetmitarëve

ku jetojnë nanì emigrantet rumunë dhe afrikanë

aty këtu shtohen shfaqje marramendëse 

një burim përralor me mbistica  

më poshtë kupola bizantine ngjyrë kobalti

ruajnë në lindje, ujërat e kthjellëta 

të detit të Magna Graecia-s

ku fanaren Perëndi pjeq 

si thonej Euripidi: hije të pajisura me frymë 

të bërë me copa qielli, një vegim i mbrazt

Hyjni të tjera nuhasin 

aromën e lulevet të nerënxësë

… disa strushëlaren nga malet e Silës pas shtegtimin së kuptimevet

të lakimit, të ritmit dhe tonit 

çë rrëzohet drejt heshtjes.

Një trazim i bukur, s’kemi çë t’i thëmi,

ruanj pëllèse dhe qisha, 

shpi me ngjyra të larme, 

nuanca të zbehta, të ëmbla e të gëzueshme,

të rreshtuar pa ndërprerje ndërsa lakohen, 

ndërthuren përgjatë udhë, rrugica, mbështetëse, shkallë, …

me zgjidhje arkitektonike të pabesueshme. 

Njerëzimi bëhet bashkësì kur ulet ndër sheshe 

me nxilikata të stisura me gurë lumi 

të vjedhura ndër gramina të çuditshëm. 

Kamare ndër muret me shenjte gojë hapt

pëllumba mbi fijet e dritës

shqëndezit shumëngjyrëshe të ndejtur 

ndër ballkunat

megjithatë këtu në Mesdhe, 

argalesha pjakarushe 

shtìellin boshtat me folje të reja 

në kohën e ardhme

tek tiligadhi jashtë historisë, 

në historinë më të lashtë, 

më të vërtetë, të pafajshëm, 

ajo e dheut.

Ora letrare  filloi në Bibliotekën e At Belluscit. 

Promovimi nisi Peter Shtoka, një arbëresh i Istrias, Slloveni, me librin e tij Atlante Istriano, mbështetur nga Shoqata  kulturore shqiptare “ Iliria” Koper-Capodistria, kryesuar nga Prtesidenti i saj Heset Ahmeti.

U lexuan poesi nga arbëreshë dhe shqiptarë të diasporës, si dhe u dhuruan libra bibliotekës si edhe disa libra i lanë për bibliotekat e shkollës. Në mesin e tyre kishte edhe artista si Milazim Ukëhaxhaj,  një artist realist, por me tematik historike siç ishin  pikturat e Kullave të djegura në Kosovë. Artisti ishte i shoqëruar nga bashkshortja e tij Vjollca Ukëhaxhaj  

Punimet letrare vazhduan  të drejtuar nga zoti Musa Jopulli kryetar dhe Mentro Thaqi sekretar i saj. Poet artista nga e gjithë Diaspora, sollën shpirtin e tyre artistik në qytezën arbëreshe të Frasnitës. Per një ditë, Frasnita ishte kryeqyteti i poezisë në Diasporë. 

Punimet e tyre artistike,  mbartnin si pathosin,epikën, lirikën për atë mall që shpesh shpirti i emigrantit herë  delë si një puhizë dhe erë si tufan i egër por të mbushin  me ide dhe energji për dashurinë në shërbim të kombit,   edhe pse në dhè të huaj.  

U vendosën buetë me lule të Busti i Skënderbeut me rastin e ditëlindjes së tij, dhe u krye riti Himni i vëllazërisë.  

Maria Antonieta Rimoli, Emanuele Rossanova, Lucia Martino, lexuan  poesi nga autorër Arbëresh.  Për interpretimin e tyre, si  edhe për sforcimet që bëjnë për të mbajtur gjallë gjuhën  dhe kulturën në arbërisht iu shpërndan edhe fleta nderi,A. Rimolit,  L.Martino, E. Rossanova e Profesor A. Giordano. 

Për impegnimin mbi ruajtjen e gjuhës dhe kulturës arbëreshe,  u nderuan edhe  Z. Guagliardi Damiano, Francesco Perri, Gennaro De Cicco.  

Midis dy vëllezërve të të njëjtit gjak u krijuan shum emocione.  

Pjesa e dytë, u zhvillua pranë bustit të Gjergj Kastriotit Skënderbeu. 

Për nder të figurës së tij, dhe me rastin e ditëlindjes së tij  u vendosën buqeta me lule,  dhe u lexuan disa poesi  me temë kushtuar arbërorëve dhe Gjergj  Kastriotit. 

Nuk munguan aktivitetet të tjera, si  pjesmarrja në Teatrin arbëresh drejtuar nga  mësuesja Lucia Martin, dhe shoqata “Vorea”, të cilën ajo drejton të cilët bëjnë një punë të madhe për ta mbajtur gjallë.  

Qëndra Albanologjike dhe Biblioteka Internacionale shpërndahu disa Çertificata ”Nderim Arbëresh” dhe “Mirënjohje arbereshi\e” për pjesëmarrët  në këtë eveniment kaq të rëndësishëm të ardhur nga e gjithë Diaspora.

Ky – ishte një Kuvend- tha At Bellusci- Demostruam edhe një herë që Arbëreshi nuk është vetëm Folk, Arbëreshi është edhe Gjuhë, Kulturë, është  Teatër, është poesi, është krijues me shpirtin arbëror. Ajo që ka rëndësi është se kjo ngjarje nuk u zhvillua vetëm në gjuhën shqipe standarte apo në gjuhën italiane, aty u fol arbërerishtja jonë, arbërishtja e ruajtur  e Bilotës, E Emanuele Giordanos, e Bellizzit, e dhjerave e dhjetra  krijuesve arbëreshë.  

Ju vëllezër të diasporës  shqiptare  nga Svizzera, Gjermania, Austria, Sllovenia, Franca, Kosova,Shqipëri, Maqedoni e Veriut së bashku ne sot, lexuam, nxorrëm nga shirti ynë tingujt tanë të bukur arbëror, shkëmbyem fjalët mes nesh që dilnin nga shpirtu ynë, dhe krijuam një nga ngjarjet më të bukura që  kam përjetuar, sepse “na U foltjem arberisht me njeri tjatrin”. Gluhen e mëmës  mos harromi”. Treguam se  Arbëria jonë nuk është vetëm Vallja, e kostumi, është edhe gluha, e arbëria ka në gjirin e saj poet, artistë, studiues, me gluhë arbërore, me shpirt arbëror! 

Arbëreshi nëng mund t vdes! 

Gjaku i Arbërit rron! 

Merrni pjesë  Artelier si Artisti Sokol Ahmetaj Kabashi, e shoqëruar nga e shoqja e tij Asbije Ahmetaj  të cilët  i dhuruan At Antoni Belluscit, si shenjë nderimi  një stemë krijuar apostafat. Për të duke vënë në qendër Dielli dhe duke e krahasuar At Bellusci Dielli i Arbërisë, një iluminist i kohëve moderne për Arbërinë antike 

Në fund u shtrua edhe një drekë, nga LSHK në Diasporë  ku At Bellusci edhe pse në kushte jo të mira shëndetësore u mundua që të vinte e të qëndronte edhe për një farë kohe së bashku me të gjithë vëllezërit në Europë  me të njëjtin gjak.    

LSHK ju urojmë arbërisht: E bëjshit grurë, mel e kukulë shumë.” (Grurë, misër, dhe boca mëndafshi, i cili ky i fundit kultivohej dhe përpunohej shumë në fshatrat arbëreshe)  

Grupi i diasporës vazhdoi takimin e tyre në IPS të Ungrës ku kishim lënë një takim për të parë një shkollë ku ka nxënës arbëresh dhe për të krijuar ura dhe projekte për të ardhmen, duke ditur që në Kalabri nuk mësohet nëpër shkolla gjuha arbërore.  Këtu u takuam me Diregjentin e shkollës,  por për këtë takim, mbi projektet  do të flasim herën tjetër.  

 Përgatiti materialin 

Ornela Radovicka Qëndra albanologjike  themeluar ng At Bellusci 1980

Në vijim dia sa foto nga aktiviteti i ngjashur  

Grupi i krijuesve, arbëresh dhe shqiptarë së bashku,  në momentin final  ku fituesit të çmimit të orës letrare  së bashku për një foto kujtimi 

Nga e majta në të djathtë: Milazim Ukëhaxhaj, sekretar i LSHK Mentor Thaqi, Kryetar i LSHK Musa Jopulli, At Antoni Bellusci, Z.Vehbi Miftari, Z Angelo Catapanno, kryetar i Bashkisë, Tommaso Bellusci Drejtor i Bibliotekës Bizantine. 

Arbëreshja, Zonja Katerina Bellusci 88 vjeçarja ruajtsja e mirë e gjuhës dhe kulturës arbërore, së bashku me At Antonion, Z. Vehbi Myftari Kreu i Misionit Të Kosovës pranë  Qelisë së Shenjtë në Romë, Arkitektja Shqipe Bytyqi  si dhe Atilier Sokol Ahmetaj Kabash 

Emrat, mbiemrat dhe firamave e të gjithë  krijuesve në Diasporë që morën pjesë në Orën letrare Pranverë Arbëreshe. 

Grupi i artistëve Arbëresh dhe shqiptarë së bashku në Bibliotekën A. Bellusci 

At Antonio Bellusci me Kryetarin dhe Sekretarin e LKSH,  në Mërgatë Z. Musa Jopullin, poet dhe shkrimtarë me banim në Francë,  dhe Z. Mentor Thaqi  sekretar LKSH me banin në Gjermani. 

Që të dy këta shqiptarë, artist në shpirt,  dedikuan vargje At Antoni Bellusci.

Hulumtuesi  slloven, arbereshi Peter Shtoka, mësuesja  Lucia Marttino në rolin e kryetrares së Bashkisë , dhe O.Radovicka. Në  auditoriumin e Teatrit  arbëresh themeluar nga Prof Lucia Martino.    

Mentor Thaqi sekretar i LKSH si dhe arbëreshi  Avv Emanuele Rossanuova duke lexuar krijimin e tij në arbërisht. Ky arbëresh, e mesoi gjuhën pranë në  Qëndrën pranë bibliotekës Bellusci  

 Z. Vehbi Miftari, Arbërshët Antonieta Rimoli,  Francesco Perri,  Presidenti i Federatës FAA Damiano Guagliardi, dhe  z. Mentro Thaqi, 

At Bellusci, pjesë e kësaj Atlante Istriano me autor Petër Shtoka. Në Fotografi, Kryetari i shoqatës Koper Capodistria Slloveni. Heset Ahmeti  

Arbëreshët: Caterina Bellusci, Inxh Mikele Greco, Prof Gennaro De Cicco,  prof Maria Antonietta  Rimoli gjatë debutimeve të  këngëve arbërshe. 

Arbëreshi Prof Agostin Giordano themeluesi i Gazetës Jeta Arbëreshe e Z. Vehbi Miftari 

At Antonio Bellusci dhe Sokol Ahmetaj Kabashi,me banim në Paris i cili i dhuron At Belluscit një nga punimet e tij si Atelier. 

Atelier creazion me mbishkrimin “At DIELLI At  A.BELLUSCI“  At Antonio Falenderon për këtë dhuratë  kaq të çmueshm, edeh për orët që janë duhur, sepse artistët dhurojnë gjenë më të bukur “ KOHËN” 

Homazh tek busti i Skënderbeut . Një tufë me lule dhe riti “Himni i vëllazërisë. Gëyimi dhe emocionet këta shqiptarë të Diasprës i shprehnin në çdo moment” Në grupin e diasporës  me sa kujtoj ishin edhe tre Mjek:  Fesih Shehu, Bajram Z. Kosova.  

Grupi i krijuesve në vizita të qytezave arbëreshe  

Miku, dhe vëllai i arbëreshëve që prej vitit 1972, ish gazetari i Rilindjes, 

Misionari më i madh në shpërndarjen e gjuhës dhe kulturës arbëreshe  Z. Rexhep Rifati  dhe e shoqja e tij e jetës Z. Hamide. 

Kryetari i LSHK në Diasporë, ,dirigjenti i shkollës së IPS në Ungra( qytezë arbërshe në Kalbri), Z. Gianfranco Maletta, Mësuesja Qefsere Seidiu  me bashkshortin e saj prof Xhavid Sejdiu Coordinatori i hapjes së 105 pikave të shkollës shqipe në Zvicër, Profesori, hulumtuesi, autor i shumë veprave, por edhe krijuesi i  abetares në Austri Z. Hazir Mehmeti, Ornela  Radovicka, dhe artisti Mimmo Imbrogno, të shoqëruar  nga: z. Bashkim Halilaj në Gjermani dhe  zonja Lumturie Thaqi, Dan Istrefaj