Hazir Mehmeti, Vjenë/

“Në ballkonin tim vazhdojnë të valëviten tre flamujt, shqiptar, kosovar, dhe ai Italian. Ndërsa në bibliotekën time, portretet  si ajo e  Skënderbeut, Aleksandërit, Pirros,  Adem Jasharit, për mua  janë ndihmë,  burim force, e sensibilizimi që kjo Arbëri e arbëreshëve të jetë e përjetshme e mos të vdes kurrë!”  – At Antonio Bellusci .
      At Antono Belluscit  i jepet nënshtetësia e Kosovës. Në ambient solemn, dekretin e lexoi Vehbi Miftari, këshilltar në presidencën e Republikës së Kosovës.

Frasnita gjashtë shekullore e ngulitur rrëzë Pollinit madhështor me historinë e saj sfidoi kohën dhe rrebeshet e saj. Fati tragjik i një popullsie shqiptare në trevat e tyre shekullore, në More dhe vise tjera të Gadishullit Ilirik, nuk mbaroi asnjëherë.   Përpjekja për mbijetesë është e prekshme në çdo hap të Frasnitës dhe katundeve arbëreshe në Kalabri e njohur me ngulimet arbëreshe gjatë shekujve.  Si duket, periudha më tragjike mbetet ajo pas vdekjes së Gjergj Kastriotit – Skënderbeut. Gjuha, ritet, zakonet, vallet, këngët, afresket, poezitë, përrallat, tregimet, mitet tregojnë gjurmë jete të vështirë në tokën e humbur, por edhe krenarinë.  Të gjitha këto janë tregues të shpirtit arbëror i ruajtur me dashuri, mall e përkushtim këtu e gjashtë shekuj.   Ata që kanë lexuar sado pak për arbëreshët dhe vijnë këtu së pari, e kuptojnë sa pak dinë për Arbërinë dhe arbëreshët, historinë e tyre. 

         Në një projekt seminari shkollash në Vjenë rreth gjuhëve amtare para tetëmbëdhjetë vjetëve morëm hartën e gjuhëve në Evropë nga organizatori. U habita kur pashë shtrirjen e gjuhës shqipe në Kalabri, Sicili dhe gjuhës arvanitase në viset epirote të  Çamërisë,  Athinës dhe viseve jugore, sot greke .  Lexova por s’mund të bindesha me idenë dhe dëshirën e flaktë t’i shoh nga afër.  Tani udhëtim, im i gjashti me radhë, me grupin e Prof. Rexhep Rifatit, vizituam dyzet e tre ngulime arbëreshe, më bindi se: 

-Sa pak kemi mësuar për arbëreshët në përgjithësi e veçanërisht për kontributin e madh të tyre të madh në gjuhë, kulturë e historinë kombëtare. 

-Sa tragjike ishte pushtimi i viseve shqiptare nga perandoria osmani dhe pushtuesve tjerë, grekë e serb. 

-Sa të dobëta ishin dhe janë përkujdesja e shtetit shqiptarë (tani edhe e Kosovës) ndaj një pjese të kombit, arbëreshëve që luajtën rol të fuqishëm për Atdheun të tyre dhe lirinë e tij.   

        Derisa perandoria osmane shkatërronte çdo gjë materiale e shpirtërore, ndalonte mësimin dhe fjalën shqipe, në Kalabri, Jeronim De Rada, mbante kongrese kushtuar gjuhës, kulturës dhe artit shqiptar; derisa perandoria osmane hapte varrin për shqiptarë, arbëreshët në Kalabri e Sicili botonin libra, organizonin kongrese, kurse mësimi e shkolla për të mos vdekur gjuha shqipe; derisa në trevat shqiptare të robëruara përdhosej figura e Skënderbeut, tempujve e shesheve, arbëreshët thurnin vjersha, partitura operistike, fjalime e lutje vetëm në gjuhën arbëreshe; derisa në trevat shqiptare rrënohej çdo gjurmë Kastrioti, arbëreshët thurnin këngë e ngritën lapidar shesheve në përkujtim të madhështisë së Gjergj Kastriotit – Skënderbeut. Krahasimet janë të shumta në çdo lami të jetës dhe asnjëherë nuk arrin t’i mbarosh. Secili do të bindet sa tragjike ishte pushtimi shekullor osman për gjuhën, kulturën dhe jetën e kombit.

      Grupi ynë  nga Rexhep Rifati, Jakup Reka, Faruk Tasholli, Xhevahire Tasholli  Diella Tasholli dhe unë, u bashkua me vëllezërit frasnitas me të cilët ishte edhe Vehbi Miftari, këshilltar i presidentes së Kosovës i cili  kishte ardhur me detyrë zyrtare. Të shoqëruar nga kryetari i Bashkisë së Frasnitës, Angelo Katapano u gjendem në hapësirat e bashkisë.  Kudo të përcillnin  flamuj e  portrete të figurave kombëtare që nga Skënderbeu e deri tek Komandanti Legjendar i Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, Ademi Jashari. Çdo gjë e renditur bukur me kujdes. Ambient mahnitës që fliste për dashurinë, ndjenjat dhe respektin e madh ndaj kulturës dhe historisë kombëtare.                 

           Në Frasnitë, gjithkund duket veprimtaria e familjes Bellusci. Në ballkonin e shtëpisë shekullore  valëviteshin flamujt me shtizat e tyre dhe s’mund të largohesh pa bërë foto në shkëlqimin e rrezeve mëngjesore që thyheshin këndeve e kthinave deri në Bjeshkët e thepisura të Pollinit.   Në portën e hapur, si zakonisht, na priti  motra e At Belushit,  Rina Belushi. me zërin e këngën e saj të njohur, “Jepni dorën, o vëllezër!” -këngë himni e cila të ngritë zemër e shpirt, të bënë tok me gurët e Kullës, Frasnitës dhe Pollinin.  Kisha lexura këngën, por kur e dëgjoja më dukej tjetër, më e fuqishme, më melodike dhe shpirtërore. Kështu është tradita e mikpritja arbëreshe, të pret me këngë dhe të jep dorën e zemrën për bashkim dhe të përcjell me këngë. 
        At Bellusi,  falënderoi për praninë dhe respektin e treguar ndaj tij dhe arbëreshëve.

     Mirë se keni ardhur! 

        Tommaso Belushi, vëllai më i ri i At Antonios dhe Katarinës (Rinës), me zell kujdesej në mirëpritje të motrave e vëllezërve në shtëpinë e tyre.Secili u prit dhe përqafua që në hyrje të bibliotekës. Dalja e saj verilindore në hapin e parë, fillonte me kopshtin e bukur  gjelbërimi i të cilit vazhdonte deri në lartësitë e bjeshkës së Pollinit me pamje mahnitëse.  

      “Jemi né Frasnitë, tek kjo tokë e rrethuar nga malet e Pollinit të bukur” – e filloi fjalën e saj Dr. Ornela Radovicka, drejtuese e  Qendrës Albanologjike pranë Bibliotekës Bellusci \ Frascineto.   “ Malet e Pollinit të cilët  me degët e tyre si flatra në esmeraldë spërkatin me klorofilin e tyre këto troje ku arbëreshëve u ra për fat të jetonin. Janë këtu 600 vjet me gjuhën e tyre dhe mallin për trojet që lanë. Në Frasnitë  bie në sy rrugicat e ngushta, atavizma arkitekture në stilin e gjitonisë të cilat të  përfshijnë emotivisht. Në mbrëmje, në këtë qytezë nën gamën mbretërore të hënës ngjyrë blu zhytur në argjend do të ndjesh siluetat e saj ku ende eshtrat shekullore mes valëve magmatike lëvizin fosforeshente në këto shtëpitë shekullore prej guri, në udhët, sokakët, në kisha, në këngë, në kostume, e  ku thyen rrezet ndër fasadat shekullore. Ç’do gjë këtu duket e qetë dhe pezull.

     Them “pezull”, sepse këtu asgjë nuk është definitive; gjurmët e identitetit akoma frymojnë; Gjuha arbërore edhe pse zhdukje akoma dikush e flet, kostumi  arbëresh gjithë ar thuret  ende dhe vishet në festa,  si dhe  ruhet riti bizantin i destinuar për mos humbur…. Në këto rreshta nuk po zgjatem tek puna e madhe dhe në kontributin e At Belluscit si studiues, hulumtues, kërkues apo si autor i 20 veprave të tij, nuk do të përqendrohem as si themelues i revistës “Lidhja”, apo si fondator i një prej Bibliotekave arbëreshe më të rëndësishme në Itali, Si edhe një Qendre Albanologjike,  por do të fokusohem  në vëllazërinë e  AT Belluscit  me popullin vëlla  shqiptar të Kosovës”.

        Ajo me zë bindës, por edhe e emocionuar dha një vështrim të thuktë rreth aktiviteteve dhe lidhjeve të At Antonio Belushit me Kosovën dhe figura kombëtare të njohura  Martin Camaj, Pjetro Janura, Profesor Renci Nesimi, Profesor Shefqet Pllana. Latif Berisha, Mark Kresniqin, Prof. Isak Shema, vëllezërit Bytyqi.  Ai kujton miqësinë me poetin e madh Ali Podrimja dhe fjalët që ai i tha për te pak para se të vdiste. “I dashur Bellusci, jemi në dijeni se çfarë keni bërë për gjuhën shqipe e gjakun arbëror. Jeni miku më i madh i shqiptarëve. Juve ju çelet dera e shtëpisë së çdo shqiptari edhe në gjysmën e natës” Kujtimet e tij janë freskëta për moshën e tij tetëdhjetë e nëntë vjeçare të cilën e feston sot. Jo vetëm që kujton emrin, por kujton në detaje takimin dhe bisedën me te, veprimtarinë dhe origjinën.  Kolosi i madh, albanologu Idriz Ajeti, të cilin At Antonio Bellusci e njohu nga afër.  Nga Kosova kujton shumë personalitet gjatë udhëtimeve të tij në Amerikë, Europë dhe trojet shqiptare, ku veçon seminaret e gjuhës shqipe në Universitetin e Prishtinës si vijues i rregullt që nga viti 1980 deri me mbylljen e Universitetit na pushtuesit serb.  Esat Mekuli, veprimtar e atdhetar i madh i cili do shprehet “këndova edhe kur m’ishte ndalu”, e cila eklipson gjithë aktivitetin e tij, – thotë me saktësi studiuesja Ornela Radovicka.. Murat Isakun, të cilin e takoi disa herë në Kosovë duke lidhur miqësi dhe u njohje me verat e tij.

      Disa të tjerë që ai kujton janë Edita Tahirin, duke cilësuar si intelektuale e nivelit të lartë, njëra nga aktivitet e njohur për pavarësinë e Kosovës dhe interesimin e saj të thellë për botën arbëreshe e cila për veprimtarinë e At  Bellusci-t shkruan: “Bellusci-n e kam personalisht mik, por më shumë se kaq e kam një idhull, që dëshmoi se kombi shqiptarë edhe atëherë kur detyrohemi t’i braktisë tokat e veta shqiptare është i fortë që të mbrojë, të ruajë dhe forcon identitetin kombëtar”.
    Në ditëlindjen e tetëdhjetë e nëntë, At Bellusci  kujton të gjithë ata që ai i takoi në rrugën e tij prej njeriu atdhetar dhe besnik, në rrugën e tij të lavdishme me mund e penë.                  Gjysma e shqiptarëve u shpërngulën nga toka e tyre nga vuajtjet e robërisë në regjimet serbo-sllave dhe në Shqipëri diktatura kriminale komuniste.  Ai në kujtimet e tij thotë edhe këtë: “Mëmën Shqipëri nuk e vizitonim dot.”  Ai me respekt kujton Vëllezërit Bytyçi, kosovarë të diasporës në Nju Jork për zemërgjerësinë e tyre dhe atdhedashurinë e tyre.  Bajram Vehbiun, Gamberaj Sinan,  gazetarë nga Prishtina, të cilët kanë dhënë më të mirën  e mundshme në revistën “Iliria” në Nju Jork.  Djaloshi, Gjeto Sinishtaj, nga trevat shqiptare në Mal i Zi.  Ai kujton edhe njerëzit e thjeshtë: “Por unë në këtë revistë shkrova edhe për njerëzit e thjeshtë , përmend këtu kosovarin Tahir Kerrnaja, i varfër në ekstrem, i cili  gjithë jetën ia kushtoi Kosovës. Kujton me respekt të lartë Baba Rexhepin dhe shoqërinë bektashiane në Amerikë. Ekrme Bardhën  e shumë tjerë që nuk do harrohen kurrë.
      At Antonio Bellusci, ishte anëtar nderi në Lobin shqiptar-Amerikan për Çështjen e Kosovës. Me respekt kujton Josef Diogard-in për kontributin e madh të tij Lobit.. për Kosovën. Mes tjerash thotë: “Dioguardi në rolin e tij si kryetar  ishte i mendimit që  pjesëmarrja të konsiderohej  tre  paleshe, d.m.th. përfaqësues tre shteteve: Unë si Arbëresh i Italisë, Diaspora në Amerikë, dhe Kosova,(sepse nga Shqipëria e regjimit nuk kishte asnjë përfaqësuese. Ishin vitet 1989) prandaj këto tre forca, për Kongresin Amerikan  do të thoshte shumë”. 

     Nga Presidenti i Republikës së Kosovës, Dr. Ibrahim Rugova, në Ditën e Lidhjes së Prizrenit, me 10 qershor 2003, At Antonio Bellusci-t i ndahet dekorata “Medalja e Artë e Lidhjes së Prizrenit”. Dr. Ibrahim Rugova me këtë rast thotë: 

  “I dorëzoj ketë Medalje Nderi  Z. Bellusci, për veprimtari të shumëfishte kulturore dhe politike për arbëreshët e Italisë dhe për Kosovën. Për kontributin e dhënë në fushën e studimeve të kulturës, jetës dhe letërsisë arbëreshë në Itali, si edhe për përkrahjen  për lëvizjen demokratike të Kosovës për liri e pavarësi.”  “E doja Kosovën, u dashurova me të.  Kosova me tepër se sa Shqipëria na kishte hapur dyert ne arbëreshëve. Çështjen e Kosovës e  ndjeja  si detyrim moral vëllazëror” , thotë At Antonio Bellusci. 

      Njeriu vizionar vepron që të bëjë vepra të vlefshme për gjenerata. I tillë është At Antonio Bellusci. Ai  themeloi Qendrën e Studimeve Albanologjike gjysmë shekulli më parë (1970) e cila mbanë lidhje me shqiptarët kudo që gjenden në botë.  Ky sukses vazhdoi me themelimin e revistën e tij LIDHJA  (1980), e cila do bëhet zjarri dhe drita e botës arbëreshe në një Arbëri të madhe të bashkuar. Zëri dhe fjala e saj do ngërthen në vete me gjithë hapësirat ku frymojnë shqiptarët në kontinent dhe përtej oqeaneve.   Tani e gjysmë shekulli, që nga mosha studentore, dallohet me udhëtimet e tij dhe veprat kushtuar vëllezërve arbëresh, miku i madh, Prof. Rexhep Rifati. Ai është lidhur mish e shpirt me tokën arbërore, mallin e lashtë të tyre.  Kjo u jetësua me kamerën e tij në film dhe penën e tij të flakëruar në letër. Vepra, “Arbëreshët – fotosintezë e shpirtit tim”, pasuroj bibliotekat në gjithë kontinentin  me foto e tekst në tri gjuhë.  Rexhep Rifati, uroi nënshtetësinë e re dhe ditëlindjen e tetëdhjetë e nëntë.  Në fjalën e rastit, Ornela Radovicka për Rexhep Rifatin shtoi: “Miku ynë Rexhep Rifati, i pa përtuar ka sfiduar edhe orën biologjike, i pa lodhur dhe i gjendur në çdo kohë, ka krijuar ura midis botës arbërore dhe asaj Kosovare në Diasporë”.  

                  Buqeta me lule e përgatitur për ditëlindje nga zonjusha, Diella Tasholli e shoqëruar nga prindërit e saj Xhevahire e Faruk Tasholli.  I emocionuar,  sa nuk mund të përmbahet as nga lotët, At Antonio kërkoi që Diella të lexon vargjet kushtuar atij nga i ati i saj Faruk Tasholli.         Ashtu siç di poeti të thurë vargje, di dhe tekstin e fjalëve:  “Faleminderit At, Antonio! Ju jeni në qiell, as në tokë e as në parajsë. Nga qielli ju ndrini rrugën tonë. Gjithë njerëzit jetojnë, luftojnë e punojnë për parajsën. Unë ty nuk të shoh as në tokë, as në parajsë, të shoh në qiell. Ti je ndërgjegjja e shqiptarëve dhe na shikon nga qielli. Tani e dyzet vjet Ti e mbanë të ndezur ndërgjegjen time nga ai yll që je në qiell, yll je dhe jam i lumtur e krenar që kam një vëlla shumë të madh. Unë sot parajsën e gjeta këtu  mes arbëreshëve. U ktheva në kohën e Skënderbeut, për juve dhe gjithë arbëreshëve këtu”   

        Nga Amerika e largët kishte ardhur Isaf Bytyqi, në fjalën e tij urimi tha: “Jam shumë i kënaqur që sot jemi këtu për këtë festë, ditëlindjen e Zotit At Antonio Bellusci. E patëm fatin e jetës me e njohur dhe ta kem mik  i cili na frymëzoi në Amerikë me fjalët dhe veprën e tij. Ai na dha kurajë që ne t’i vazhdojmë demonstratat qysh nga viti 1968 e tutje. 

     Prezantimi im (autori i shkrimit), se jam nga Drenica ai i emocionuar  para të pranishmëve e vazhdoi sqarimin. Oh, Drenica, oh Drenica! Dhe në italisht, për ata që nuk e kuptonin arbërishten, ai shpjegoj, se Drenica është një vend malor me banorët e saj malësorë trima që kanë luftuar kundër pushtuesve serb. Ai foli për Familjen Jashari e cila luftoi dhe qëndroi pa u trembur kundër forcave pushtuese serbe të cilët vranë tërë familjen, mes tyre pleq, gra e fëmijë. Familja Jashari është vendi i pelegrinazhit për të gjithë shqiptarët. Prekazit Legjendar me Kullat e Jasharajve të stolisura me pesëdhjetë e gjashtë lapidarë nga një familje. Ai këtë madhështi pelegrinazhi e përjetoj me mikun e tij, albanologun, Robert Elsie, para disa vitesh.             

        Nga e merr atë forcë për të shkruar gjithë këto vepra? – pyeti At Bellusci. Për mua ishte vlerësim i punës sime, pasi At Bellusci i vlerësonte veprat e mia tani pjesë e bibliotekës së tij shekullore. U ndjeva krenar, kurse përgjigja qëndronte në libra rafteve.                

        Frasnita (Frascineto) është fshat me histori të lashtë arbëreshe nga i cili dolën figura me rëndësi jo vetëm për Arbërinë e arbëreshët, por për gjithë kombin. Në shekullin tonë pa dyshim, se Prof. Dr. Antonio Bellusci  është figura më e madhe të cilin me të drejtë e krahasojnë me Fan Nolin. Po, At Antonio Bellusci është pasardhësi i vërtetë i Fan Nolit me veprën e tij si hulumtues, shkrimtar, përkthyes, veprimtar, aktivitet politike, filozofinë e tij, vizionar. Vërtetë, Burrë i madh i kombit. 

          Urime Ditëlindja e 89-të!

          E trashëgofshi nënshtetësinë e Republikës së Kosovës!

Nga Keze Kozeta Zylo/

Mbi njatë Flamur Perendia,

Me dorë t’ vet Ai e ka shkrue:

“Per Shqyptarë do t’ jét Shqypnija;

Kush u a prekë, ai kjoftë mallkue!” Gjergj Fishta

Këto ditë festuam Ditën e Flamurit Kombëtar!

Shkollat Shqipe “Alba Life” Ambasador i Kombit pothuajse në të gjitha lagjet e Nju Jorkut festuan me madhështi Ditën e Shenjtë të Flamurit

Për shkak se javën tjetër në fundjavë shkollat publike janë të mbyllura ngase është Dita e Falënderimeve, ne e festuam Ditën e Flamurit në bazë shkollash një javë më parë.

Është krenari kombëtare që edhe pse jemi larg Atdheut Shqiponjat e Shkollës Shqipe e festojnë me plot dashuri dhe krenari Ditën e Shenjtë të Flamurit. Nxënësit nën kujdesin e mësueseve të përkushtuara si Fatlinda Gashi dhe Rozeta Daci në Brooklyn, Entela Muda, Elona Shkreta në Staten Island, Kade Lajqi, Helena Ujkaj, Albana Lazri dhe Mehrije Shala së bashku me asistentet si Edona, Erlinda, Blenda dhe Sara dhanë një program të shkurtër artistik me vjersha, valle dhe këngë patriotike.

Kënaqësi është kur pranë nesh vinë ish mësues si Vjosa Rraci Gruda apo dhe ish nxënës të tjerë që shprehin dëshirën për ta festuar Ditën e Flamurit bashkë.

Në ekran në cdo shkollë u dha deklarata e Pavarësisë, mbajtur më 28 Nëntor 1912 nga Ati i Pavarësisë Ismail Bej Vlora. Në tekstin origjinal të Deklaratës së Pavarësisë së Shqipërisë shkruhet:

“Pas fjalëvet që tha z. Kryetar Ismail Kemal Beu, me të cilat tregoi rrezikun e math në të cilin ndodhet sot Shqipëria, të gjithë delegatët me një zâ venduan që Shqipëria më sot të bâhet në vehte, e lirë e e mosvarme”.

Shkollat u mbushën plot e përplot nga gumëzhitja dhe cicërrimat e nxënësve që vinë me aq dashuri dhe pasion pranë shkollave shqipe “Alba Life” dhe natyrisht ky është bashkëpunimi i frytshëm midis mësueseve, nxënësve dhe Bordit.

Nxënësit të gjithë me flamuj në duar, vajzat me kostume popullore apo me fjongot kuq e zi e bënin dhe më të bukur dhe ndiznin atmosferën në këtë ditë të shenjtë.

Ceremonitë u hapën me Himnin Kombëtar shqiptar si:

Rreth flamurit të përbashkuar,

me një dëshirë e një qëllim,

të gjithë atij duk’iu betuar

të lidhim besën për shpëtim.

Të gjithë nxënësit në shkollat ku kishte mundësi të merrte pjesë z. Qemal Zylo i përshëndeti dhe iu uroi ta gëzojnë ditën e Flamurit përjetësisht. Z. Qemal Zylo themelues dhe drejtor i shkollave Shqipe “Alba Life” në New York dhe në Online foli me krenari për festimin e Ditës së Shenjtë të Flamurit që realizohet me një program serioz cka e bën shkollën tonë të jetë një ndër shkollat më prestigjioze dhe plot sukses në rritje.

Nxënës të shumtë recituan poezi patriotike dhe vallëzuan valle tradicionale të mrekullueshme. Psh në Brooklyn dhe në Bronx grupet e valleve intepretuan mjeshtërisht nën drejtimin e asistenteve Blendës, Edonës si dhe Erlinda, ndërkohë zonjusha Gjidija interpretoi këngën aq të dashur ndër shqiptarë: Mora fjalë kushtuar Heroi legjendar Adem Jashari.

Prindi shembullor i Emilisë Mirela Arifaj solli tortën e festës së Pavarësisë, ku të gjithë nxënësit u kënaqën dhe ndanë momente gëzimi së bashku.

Në Brooklyn u shfaq në ekran kënga kushtuar Shkollave Shqipe Alba Life interpretuar nga grupi “Thesaret Labe” të cilët i kishim mysafirë javën e kaluar.

Ata përshëndetën: Alba Life mirë se të gjetëm/ Tempulli i diturisë…

Flamuri kuq e zi bashkon shqiptarët anë e mbanë globit ashtu si në Shkollat Shqipe “Alba Life” që kanë 16 vjet që e festojnë me madhështi, sepse frymëzohen nga Himni Kombëtar për Kombin që thotë: “Shqipëria do të rrojë/

Për të, për të, luftojmë ne!”

18 Nëntor, 2023

New York

Mbrëmjen e 19 Nëntorit 2023, mbi treqind matjanë nga New York, New Jersey dhe Connecticut u mblodhën së bashku në një restaurant në Brooklyn, për të festuar dy gëzime në një ditë: shpalljen e krijimit të “Shoqatës Mati” dhe festimin e 111 vjetorit të pavarësisë së Shqipërisë. Në pamfletën e shpërndarë për të pranishmit, shpaloseshin tri kolona të shkurtëra informative, por të ngjeshura në mendime. Në kolonën e parë “Historia e Matit” kishte një foto dhe një thënie të Nanë Terezës: ”Not all of us can do great things. But we can do small things with great love”. Thënie e shqipëruar që do të thotë : “Jo të gjithë ne mund të bëjmë gjëra të mëdha, por ne mund të bëjmë gjëra të vogla me dashuri të madhe”. Dhe në vazhdim shkruhet: ”Krahina e Matit është një muze i vërtetë arkiologjik dhe djepi i kulturës ilire. Në Mat në Kishën e Trinisë në krye të fshatit Shëlli shkruhet më 1462 dokumenti i parë në gjuhën shqipe, formula e Pagëzimit nga Pal Engjëlli që ishte kryepeshkop i Durrësit dhe këshilltar i Skënderbeut”. Po ashtu thuhet se Mati është i njohur midis shqiptarve si “Toka e mbretërve” se aty ka lindur Gjon Kastrioti, babai i Gjergj Kastriotit- Skënderbeut, dhe Ahmet Zogu mbreti parë i Shqipërisë. Në kolonën “Rreth nesh” të shoqatës shkruhet: “Të gjithë aktivitetet që zhvillohen janë me karakter kulturor, edukues dhe argëtues. Shoqata Mati ka për qëllim mes të tjerash ruajtjen e kulturës dhe gjuhës shqipe në përgjithësi, si dhe traditave e zakoneve të bukura matjane në veçanti. Shoqata shërben gjithashtu për të lehtësuar sadopak integrimin e shqiptarve në jetën amerikane, kapërcimin e vështirësive të para nëpërmjet rrjeteve të informacioneve dhe këshillimeve profesionale nga antarë të shoqatës.

Në kolonën e tretë është pasqyruar misioni dhe vizioni i shoqatës ku spikat ajo e bashkëpunimit me shoqatat e tjera dhe me vendlindjen.

Aktivitetin e hapi Kryetari Shoqates “Mati”, z.Mentor Mata ku me një fjalim të shkurtër foli për krijimin dhe synimet e shoqatës në të ardhmen. Më pas për 111 vjetorin e Pavarësisë së Shqipërisë fjalën e rastit e mbajti z.Hasan Metuku (avokat). Biznesmeni Fatos Valteri solli para të pranishmëve punën paraprake për bashkimin në shoqatë dhe nevojën e ndërlidhjes për bashkëpunim më të ngushtë në të ardhmen. Më pas disa specialistë matjanë të fushave të ndryshme ju ofruan antarve të shoqatës mundësi këshillimi falas në mënyrë që antarët të mund të ingranohen më shpejt e më profesionalisht në jetën amerikane. Aktivitetin e moderoi me shumë bukuri e elegancë anëtarja e kryesisë së shoqatqës (Ish Nënkryetarja e Bashkisë Burrel Zonja Anjeza Përlesha Shema). Veç sa më lart, organizatorët kishin programuar edhe imitime e sfonde aktrimi me karakter edukues si për të rriturit dhe fëmijët. Këngët e vallet matjane dhe gjithshqiptare “valuan” për tre- katër orë duke ngrohur e ngritur peshë zemrat e të pranishmëve, në një mjedis të mirzbukuruar me flamuj e banderola shqiptare e amerikane.

I ftuar dhe i pranishëm midis tyre, si pjesë e qënësisë matjane, edhe unë u ndjeva thellësisht i gëzuar dhe i privilegjuar. Takova miq, shokë, ish kolegë dhe me shumicë dashamirë të cilët ma zbukuruan shpirtërisht këtë ditë feste. Me disa intelektualë të këtij komunteti bisedova edhe për mundësisnë e lidhjes më të ngushtë me aktivitetet e Vatrës si Federata më e vjetër e komunitetit në mënyrë që së bashku të mund ti shërbejmë më mirë komunitetit e kombit.

Respekte pafund matjanë të dashur. Gëzuar 111 vjetorin e pavarsisë së Shqipërisë.

ASLLAN BUSHATI

Libri “Bota shqiptare (e veçanta dhe universalja)” i Skender Asanit është një vrojtim historik dhe politik i çështjes shqiptare. Dhe pikërisht si i tillë na çon në thellësi të saj, duke zbuluar e shpërfaqur shkaqet dhe arsyet e ngjarjeve të ndryshme, por edhe duke ofruar zgjidhje vizionare për veprim të drejtë e legjitim.

Nga Ylber Sela*

Libri “Bota shqiptare (e veçanta dhe universalja)” i prof.dr. Skender Asanit ngërthen brenda vetes një çështje vërtet të madhe, siç është bota shqiptare e cila vuan nga sprovat dhe paradokset historike e politike. Të gjitha këto situata të ndërlikuara, autori i trajton në mënyrë induktive dhe deduktive, domethënë duke e parë këtë botë si një pjesë të veçantë brenda tërësisë së përgjithshme, përkatësisht shqiptarët në kontekstin ballkanik, europian dhe në atë botëror.

Si një vëzhgues dhe përsiatës jashtëzakonisht i mprehtë i tyre, ai vazhdimisht prononcohet si rezultat i një shtyse intelektuale, politike, kombëtare dhe shkencore, gjithmonë duke nxjerrë konkluza esenciale dhe determinuese. Në fakt ky libër është një vrojtim historik dhe politik i çështjes shqiptare. Dhe pikërisht si i tillë na çon në thellësi të saj, duke zbuluar e shpërfaqur shkaqet dhe arsyet e ngjarjeve të ndryshme, por edhe duke ofruar zgjidhje vizionare për veprim të drejtë e legjitim.

Krahas ngjarjeve dhe proceseve që kanë ndodhur në kohë dhe në hapësirë, autori njëkohësisht merret edhe me personalitetet shqiptare si Skënderbeu, Nënë Tereza, Hasan Prishtina, Gjerasim Qiriazi, Parashqevi Qiriazi etj., të cilët janë bartës të idesë dhe të kauzës kombëtare në kuptimin etnik dhe kulturor.

Në këtë kontekst, mund të vërehet se një vëmendje të veçantë ia kushton edhe Shkupit si njëra nga qendrat e rëndësishme të shqiptarëve gjatë historisë, ku janë zhvilluar shumë ngjarje, procese, vendime, lëvizje, kryengritje etj. Ky qytet nuk është thjesht vetëm një topos i nostalgjisë dhe i krenarisë historike, por sigurisht edhe një vizion aktual ku zhvillohen shumë aktivitete e nisma në interes të kauzës kombëtare. Pra, zëri intelektual i Skënder Asanit dëgjohet pikërisht nga Shkupi si induksion gjeografik dhe politik, për të shkruar drejt një deduksioni kombëtar dhe ndërkombëtar. Natyrisht këtë e bën me një vetëdije të lartë intelektuale, njerëzore, qytetëruese dhe shkencore, thjesht duke nxjerrë në sipërfaqe vlerat e shëndosha kulturore si një argument i pakontestueshëm për ekzistencën historike, politike e kulturore të shqiptarëve.

Në këtë mënyrë mund të themi me gojën plot se ky libër paraqet një mozaik historik e politik i cili medoemos kërkon të riaktualizohet dhe të ridimensionohet. Pa dyshim, ky është libër i ndërgjegjes intelektuale e shkencore, libër i kauzës njerëzore dhe kombëtare. Bota shqiptare nuk është botë e një individi, por botë e çdo shqiptari pavarësisht se ku jeton e vepron.

Në fund, uroj që ky libër të lexohet nga sa më shumë shqiptarë, të shërbejë si një doracak për të gjithë ne, për ta shkundur ndërgjegjen tonë dhe për të na orientuar drejt esencave dhe vizioneve të qarta kombëtare e qytetëruese.

*Autori është profesor universitar dhe ambassador i ardhshëm i Maqedonisë në Gjermani

Mustafa Kruja 

Dërgoi për botim: Eugjen Merlika/

Tetuer 1912. Të katër Pushtetet (powers) balkanike : Mal i Zi, Sërbí, Bullgarí e Greqí i kishin shpallë luftë mbtretnisë (emoire) othomane e gjatë gjithë kufinit po sulmojshin, ku mâ shumë e ku mâ pak, me fitime. Ushtrija sërbe i ka thyem Tyrqit në Kumanovë dhe ka nisun me përparuem pa mundime të mëdhaja. Vetë Kumanova âsht shqiptare e as Sërbt as Malazezt s’kanë ku me vûmë kâmbë jashta vëndit të vet veçse në tokë shqiptare. Patrijotët e Shqipnisë, ndërmjet nji angështije dërmuese (overwhelming  anxiety) e shpresash t’âmbla por fort të zbeta (pale) për fatin e atdheut të tyne, kishin nisun qyshë ditën qi plasi lufta me lëvizun. Në krye ishin beglerët, dirigjentat e popullit shqiptar n’atë kohë. Mâ aktivët ndër ta ishin beglerët e Vlonës e Toptanët e Tiranës. Aty këtu grupe të vogla e të dame (isolated) intelektualësh pa influencë mbi turmat. Përjashta (abroad) kolonitë shqiptare në Boston, Kajro e Bukuresht, sidhe Arbreshët e Italisë.

Por ç’duhej bâmë e ç’mund të bâjshin Shqiptarët n’ato çase vendimtare? Cila ishte interesa reale e kombit? Ky gjindej, pa metaforë, përpara dilemës hamletjane : me qênë a mos me qênë ! Balkanasit kishin hŷmë në luftë hajsmi (would-be) për me shpëtuem nga salvimet (persecutions) e Tyrqet vëllaznit slavë e grekë ende (still) nën zotnimin othoman. Por me të vërtetë, po t’u ecte puna mbarë, ata kishin ndër mênd zgjânimin e pronave (dominions) të tyne deri ku të mundshin. E Shqipnija, gjeografikisht, vinte mû në ballë të vêndevet qi ata lakmojshin (coveted). Prandej, për Shqiptarët me mênd në krye (judicious) rruga për t’u ndjekun ishte nji e vetme : me përsritun gjestet e Lidhjes së Prizrenit 34 vjet mâ parë, dmth. me u shtrënguem n’armë (to take up arms) e me luftuem kundra mvatorëvet (invaders), mundsisht mbë vete e si aljatë të Tyrqet, por në fund të fundit edhe si pjesë e ushtrisë othomane.

Veçse ksi hovi (this time) rrethanat ushtarake, politike e psykologjike kishin ndërruem faqe e natyrë sa nata me ditë me ato të 1878-s. Aso here anmiku i madh, Rusija, ishte larg tokës shqiptare e nuk e shkeli asnji herë këtë ; Shqiptarët patën ngé me u mbledhun e çëmbledhun, me u matun e shmatun (matem e shmatem – rifletto lungamente su una questione), me u menduem e kshilluem shoq me shoq qyshë prej skânjeve të Veriut e deri te skânjet  e Jugës pa i pyetun kush se ç’po bâjshin e ku po vejshin ; mundën me u organizuem e armatisun ndër sŷtë  dashamirë të pushtetevet (le autorità = the rulers?) othomane, nemose në fillim ; s’patën përballë për t’i qëndruem me armë veçse nji Mal të Zi. Kurse tashti lufta  kishte zânë në gjumë jo vetëm Shqiptarët, por gati edhe vetë qeverinë tyrke e me të tânë furín’e vet gjatë gjithë kufije të Shqipnisë prej Taraboshit në Kumanovë e n’Epir.

Shqiptarët porsa kishin dalë prej nji revolucjoni katërvjeçuer kundra Portës së Naltë e ksaj s’i kishte mbetun besim në ta, jo vetëm për me i thërritun unjí nën armë, por as me përdorë në ballë të luftës ato pak bataljone qi ndodheshin  n‘ushtrín’ e saj për shërbimin e zakonshëm ushtarak si nënpushtetas (subjects) të Sulltanit.

S’kishin pra Shqiptarët fé mundsije (had no possibility) as me organizuem nji mburesë autonome kundër sulmit të furishëm e të fuqishëm t’anmikut, shumë herë mâ të fortë për numër e për mjete, as me bashkuem forcat e tyne me ato të mbretnisë : në krahasim me anmiqt ishin nji popull i vogël e pa kurrfarë ndihme të përjashtme, u mungonte nji armatim i përshtatshëm e u mungonte besim’i qeverisë e i ushtrisë tyrke.

Mund t’i vijë ndër mênd ndokuj me thânë se ndoshta do të kishte pasun ndonji farë gjase (likelihood) qi Shqiptarët t’u merrshin vesht me anmiqt vetë, me fqinjët e Balkanit, si aljatë…. nënurdhnorë (subordinate). Asnji mundsi! Do të kishte qênë vetëm nji tentativë e turpshme si ajo e nji grigje me ukun qi i âsht vërsulë me e premë. E cilido Shqiptar qi t’a kishte tentuem nji diplomatí fantastike të tillë, edhe me mâ të mirin vullnet nuk do të kishte fituem tjetër veçse vulën e tradhtisë në ballë ndër sŷt’ e bashkatdhetare të vet, qyshë në fillim,  josemâ si t’ishin pamë përfundimet (resultats) negative. Vetëm nji pjesë e vogël e popullsivet shqiptare u gënjye e e bâni këtë provë t’idhët, e aqë mâ fort âsht për t’u mjeruem për tê, pse ajo popullatë qi u gënjye e e muer këtë rrugë të keqe qe shi nj’ajo qi motmot parandej pat kuqun Cemin e shkrepat (crags) e Malsisë së Madhe (Large Highland) me gjakun e vet për lirí të Shqipnisë : Malsorët e Mbishkodrës. Këta të bekuem ku me u kshillue me të parët e vet të cilsuem (qualified) në Shkodër, votën e i besuen Kral Nikollës në Cetinë se po ishte tue luftuem për lirín’e Shqiptaret !

Jo, Shqiptaret s’u kishte mbetun asnji rrugë tjetër n’ato rrethana tragjikisht të vështira, posë nj’asaj qi zgjodhën parija e tyne kudo qi qenë e si të kishin pasë bâmë kuvênd bashkë : rrugën e apelit pranë Pushtetevet të mëdhá a disave prej tyne qi aso kohe kishin mâ tepër interesë me përkrahun të drejtat e kombit shqiptar. Mâ të parët qi e ndoqën kët’udhë qenë nji grup i vogël intelektualësh kosovarë, qi e kishin rrezikun shi përpara sŷvet, bashkë me Midhat Frashërin qi ndodhej atëherë në Shkup si mbiqyrës i qeverisë othomane për zgjedhjet parlamentare qi do t’u bâjshin. Ata u dhanë konsullatave të Pushteteve të mëdhá nji shkresë me të cilën i bâjshin me dijtun këto Pushtete nëpër konsullatat e veta se shqiptarët nuk do të njihshin asnji cënim (violation) të të drejtave të tyne si komb.

Në qytetin e vogël të Durrësit në breg t’Adrijatikut, n’atë Epidamnos piktoresk të Helene të motshëm, n’atë Dyrrachium të shkëlqyeshëm (magnificent) t’antiqitetit qi i ka pasë shërbyem aristokratisë romake për vênd verimi e pushimi e qi tash s’ishte veçse nji burgatë e keqe orjentale, baritshin (to ramble) posht’e përpjetë nëpër rrugët e përbaltueme (miry, muddy) tuba fshatarësh të Shqipnisë së mesme me hapa të rânda (a passi goffi = clumsy) qi paraqitshin nji kundresht të çuditshëm me uniformën kaki të porsaveshun : ishin elemente të nji bataljoni territorjalësh të vûmë prej pushtetevet othomane nën komandën e Hamid beg Toptanit për sigurimin e vêndit. Nji ditë vijnë n’atë qytet dy Toptanë tjerë, Avdi e Refik begu. Ishin të shoqnuem prej Midhat Frashërit, Salih Gjukës, Bedri Pejanit e Rexhep Mitrovicës, i njâjti grup i Kosovës për të cilin folëm pak mâ parë e qi porsa kishte pasë mbërrîmë në Tiranë. Kërkojnë e gjêjnë Mustafa Krujën me katër shokë tjerë, Dr. Neki Libëhovën, Stefan Kaçulinin, Mahmud Beshirin dhe Salih Nivitzën, e të gjithë ven’e mblidhen në kryepeshkopinë katholike të vêndit. Atje i priste nji patrijot i madh, Nikoll Kaçorri, ndihmës i kryepeshkopit.

Çilet bisedimi me nji analysë të gjêndjes politike e ushtarake në bazë të lajmeve qi kishte secili. Avdi beg Toptani këndon nji letër qi kishte marrë prej Syrja beg Vlorës, me të cilën ai sugjeron mbledhjen e nji kuvêndi kombtar sa mâ shpejt dhe lajmonte se kishte nisun për Vjenë të birin, Ekrem begun, qi të përpiqej me fituem ndihmën e asaj qeverije për pamvarsinë  e tânsínë toksore të Shqipnisë. Përmbajtja e ksaj letre u bâ objekti kryesuer i bisedimeve të mbledhjes. Ideja e nji kuvêndi kombtar u pa krejt e arsyeshme e, mb’anë tjetër, ishte edhe në mênden e të gjithe. Por sendërtimi (realisation) i saj dukej praktikisht i pamundshëm. Sepse ndër qytetet e Shqipnisë sundojshin (to govern) ende pushtetet othomane, e mb’anë tjetër s’do të kishte kuvênd’i Shqiptaret qi do t’a ndalte vrapin e trupavet sërbe kah bregjet e Adrijatikut. Për këto arsye, mbledhjes (meeting) nuk i a muer mêndja (to deem) me i a hŷmë  (to try) ksaj pune. Por, tue mos mundun me marrë masa qi t’i përgjigjeshin mâ mirë situatës (più rispondenti alla situazione), dau (decise) me kshilluem gjithë bashkitë (municipality) e Shqipnisë ende të pashkeluna (yet nonoccupied) prej anmikut qi të dilshin me e pritun (receive) këtê përjashta qytetevet n’emën të popullit të vêndit (local population) paqsisht e me flamurin shqiptar  në dorë si mysafir (guest) në tokën e nji Shteti asnjanës qi s’kishte mâ të bânte me Tyrqinë.

U bisedue mbasandaj për nji thirrje (appeal) Pushteteve të mëdhá. Kjo s’kishte si me u bâmë veçse tinzisht (secretly) me anën e konsullatave të tyne. Mirpo aso kohe vetëm Austro – Hungarija e Italija kishin konsullata në Durrës, prandej vetëm këtyne dyjave mund t’u bâhej thirrja. Por mbasi s’mund t’u bâhej të gjithave, u hoq edhe Italija, e cila n’ato kohna s’kishte dijtun me u frymzuem  (to inspire) Shqiptaret besim për nji dashamirsí të çinteresueme (unselfish goodëill). Kështu u vendos me i dërguem nji shkresë vetëm qeverisë austrijake tue i a adresuem  fill perëndorit Franz-Joseph I.

Ȃsht tepër interesant këtu, nga shumë pikpamje, me përmêndun (mention) nji hollsinë (detail) të bisedimit (discussion) mbi përmbajtjen (subject) e letrës qi po shkruhej për mbretin (sovereign) e Austrisë. Qe deshir’i mbledhjes qi të tregohej edhe se si e mendojshin dërguesit e asaj letre formën e përtardhmen (future) e shtetit të tyne. Të gjithë u bashkuen në nji mendim qi Shqipnija duhej t’ishte nji Shtet federativ si Helvetija e Shtetet e Bashkueme t’Amerikës së Veriut. Por nji prej shokësh të mbledhjes shtron përpara nji mendim të ri t’arsyetuem me nji realizëm e nji logjikë turbulluese : “ Nji Shqipní qi ka rruem katër shekuj e gjymsë nën nji sundim barbar e qi për këtë shkak gjindet sod n’ato kushte shoqnore e ekonomike qi dijmë të tânë, për mâ tepër rrethuem gjithandej me fqîj të panginjëshëm” thotë Salih Gjuka, “ nuk mundet me u bâmë përnjiherë Shtet mbë vete edhe me jetuem e përparuem pa ndihmën e projën e nji Pushteti të madh dashamirë !”. E proponon qi duhej kërkuem prej monarqisë austro – hungare qi Shteti shqiptar të vêhej nën projën e saj deri qi të bâhej i zoti me qëndruem mbë kâmbët e veta. Nji Shqiptar mysliman po deshironte, jo vetëm me e shkëputun vêndin e vet prej zotnimit (domination) të sulltanit khalif, por edhe me e shtimë nën hijen (protection) e perëndorit “fort katholik” t’Austro – Hungarisë. E kush âsht i pari qi i kundrështon ? Prifti katholik Nikoll Kaçorri, i cilli do t’ishte gati me pranuem për nji Shqipní “autonome” mâ parë (rather) projën e perëndorisë othomane, “qi-kështu arsyetonte Kaçorri- pa dyshim s’do të kishte mâ nji jetë të gjatë e me dekën e saj Shqipnija do t’a kishte të sigurtë pamvarsinë e plotë”. Mbledhja tekembramja e la mbënjanë (to omit, to leave out) kët’aspekt të problemës shqiptare. Rândsij’ e bisedimit të saj qe vetëm fakti qi vûni n’evidencë, në nji rasë aqë konkrete se te patrijoti intelektual shqiptar ndjenja e ideja e kombsisë qëndronte përmbi ato të fesë. Rreth ksaj çeshtjeje kemi për të folë mâ gjatë në kapitullin qi vjen.  

Por nji tjetri i a kishte pasë ruejtun  fati (the fate) lumninë  (the good luck) e lavdinë (the glory) me e lidhun të pandashëm emnin e vet me pamvarsin’ e kombit shqiptar : ai ishte Ismail beg Vlora, i quejtun përgjithsisht (ursually) me emnin Ismail – Kemal, siç njihej në mbretninë othomane. Pa pritë e pa kujtuem Bashkij’e Vlonës merr nga Vjena me 27 tetuer prej tij këtë telegramë : “Me vaporin e parë jam aty. E ardhëshmja e Shqipnisë âsht siguruem. Ju porosis qi, tue pasun besim në fatin e atdheut, të punoni së bashku si vllazën, të merreni me rregullimin  e pune të përgjithëshme (public) e të rueni qetsinë. Epnu rrethevet (environs, neighbourhood) lajmin e gzueshëm. Ju falem të gjithe atnisht. Ismail – Kemal”

Ky sihariq ( glad news) i atij burri të madh qi kishte lemë për t’u ngritun n’altarin e tempullit t’atdheut shqiptar, përhapun në të katër anët prej Vlonjatet, freskoi zêmrat e pikllueme (grieved) të gjithë patrijotet qi e ndëgjuen. Por Ismail – Kemali nuk mbërrîni aqë shpejt sa pritej dhe nuk duel në Vlonë, por në Durrës. Kishte me vete mikun e bashkpuntorin e pandashëm të tij, Luigj Gurakuqin, dhe disa patrijotë nga kolonija shqiptare e Rumanisë si Dhimitër Berattin. 

I pritën në molë Hamid beg Toptani me nji tubë patrijotësh intelektualë të Durrsit. Ndër sŷt’ e këtyne dukeshin si Mesija qi kishte ardhun me shpëtue vêndin , i shoqnuem nga apostujt e tij. Pushtetet othomane të vëndit pa dashim ishin të lajmuem për misjonin madhështuer, sa dhe të vështirë e të rrezikshëm qi ai kishte ardhun me kryem, por s’u vinte kurrgjà për dore me bâmë kundër tij, qi me gjithë shokë gjindej nën projën e sigurtë të bataljonit territorjal shqiptar. Ismail – Kemali u tfilloi imtisht patrijote të mbledhun rreth tij qëllimin e vet e masat qi duheshin marrë për t’i dalë në krye : do t’i lëshohej menjiherë gjithë bashkive të Shqipnisë ende të pashkelun prej ushtrive të beslidhune balkanikë zâni me zgjedhun e dërguem përfaqësuesat e tyne për t’u mbledhun në kuvênd kombtar në nji skelë t’Adrijatikut qi do të shënohej. Kuvêndi kombtar do të shpallte pamvarsín e kombit e do të zgjidhte nji qeverí të përkohëshme. Ai s’kishte dyshim se pamvarsija shqiptare do të njihej prej Pushteteve të mëdhà e Vjena dhe Roma e kishin siguruem se nuk do t’i lêjshin beligjerantat me e shkelun nji zonë të kufizueme (restricted) ku do të vendosej Kuvêndi Kombtar e qeverij’e përkohëshme e Shqipnisë së lirë. Duhej veç me e shpejtuem mbledhjen, në mënyrë qi të mûjshin me marrë pjesë në tê sa mâ shumë vise të Shqipnisë. Por ku do të mblidhej Kuvêndi Kombtar ? Vjena e Roma kishin porositun për nji qytet në breg t’Adrijatikut për shumë arsye praktike në lidhje me luftën qi po zhvillohej. Pra Durrësin ase Vlonën. Prej këtyne dý skelave u pa mâ me vênd Vlona. Viset rrethepërqark Durrësit ishin të banueme prej myslimanësh fanatikë, të cilët, të lidhun shpirtnisht me kalifatin e Stambollit e tue mos i dhânë dum (realize) ende gjêndjes kritike në të cilën ndodhej mbretnija othomane,  nuk do t’a pritshin mirë nji kryengritje të hapët (open revolt) kundër saj. Komandar’ i bataljonit territorjal të Durrësit, Hamid beg Toptani, nuk merrte asnji përgjegjësi për njerzit qi komandonte, të gjithë banorë t’asaj zone, kur do t’a merrshin vesht se Shqipnija po i bie mohit (deny) sulltanit kalif. Ndryshe ishte popull’i krahinës së Vlonës. Ndonse mysliman edhe ai, ishte liberal e kishte nji zgjuetí politike mâ të gjânë. Prinjësi (leader) i lëvizjes vetë ishte nji beg i atij vêndi, pra i njohun e i ndëgjuem mâ fort atje se në Durrës. Mâ në funt, kabla telegrafike me Evropën atje e kishte kryet e për tê do të kishte nevojë të domosdoshme qeverij’e re. 

Për të tâna këto arsye, Ismail Kemali vendosi me e thërritun (to convoke) Kuvêndin Kombtar në Vlonë. Por ftesat (invitations) i u derdhën gjithë Shqipnisë telegrafisht nga Durrësi me porosi qi delegatët t’u nisshin menjiherë për Vlonë.

Puna në Durrës tashma (now) ishte kryem, Ismail – Kemali me ata shokë qi kishin ardhun  me tê e me përfaqsuesat e bashkivet mâ t’afravet, si Durrësi vetë, Shjaku, Kruja, Tirana e kush tjetër mundi me mbërrîmë në Durrës a me dalë para mbi udhën Durrës – Vlonë, u nis. Rruga kryesore kalonte nëpër qytetin e Lushnjës. Por patrijotët e këtij qyteti, tue marrë vesht se pushtetet othomane të vêndit kishin pasun urdhna eprorë (upper orders) e po përgatiteshin me reshtuem ( arrest) Ismail – Kemalin me të gjithë shoqnin’e tij (company), lajmuen me kohë e kështu u muer nji tjetër udhë pa kaluem nëpër Lushnje.

Pritja qi i bâni Vlona bashkqytetarit të madh qe madhështore, enthuziaste, e përmallueshme. Jo mâ si në Durrës nji grusht patrijotë nën projën virtuale të nji bataljoni qi  në të vërtetë për tjetër qëllim ishte atje, por krejt popullsij’e qytetit e deri parí e përfaqsí katundesh kishin mbushun  rrugat e qytetit për me pritun e brohoritun të parin kryetar t’ardhëshëm të Shtetit shqiptar të rilindun mbas 444 vjet robnije. S’ka atje asnji zyrtar tyrk, Shef’i administratës, Nënprefekti, nji Shqiptar nga Berati, asht bashkuem përvûshëm me popullin, forca e sigurimit me gjithë komandarin e vet mbë krye, shqiptare edhe ajo, përshëndet plakun e thinjun me të njâjtat nderime qi do t’i bânte mbas pak ditsh si kryetar i kombit. Në çdo anë buçiste nga krahanorët e turmës klithma “Rroftë Shqipnija, rroftë Ismail – Kemali !” Popull’i Vlonës po e shpallte shlirimin e atëdheut pa pritun vendimin e Kuvêndit Kombtar, me zâ t’unjishëm e të drejtpërdrejtë (universal and direct suffrage), si Athinasit e Romakët e hershëm.

Me 27 nânduer gjithë delegatët e Shqipnisë së pashkelun prej ushtrivet të hueja kishin mbërrîmë në Vlonë. Nesret me 28 u mblodh Kuvêndi Kombtar në nji çardak të madh të shtëpisë së Xhemil beg Vlorës, ku kishte ramë Ismail – Kemali. 24 distrikte ishin përfaqësuemn’atë kuvênd prej 47 delegatësh. Edhe 20 delegatë tjerë mbërrînë me vonesë prej visesh të ndryshme. Ishte ora 4 mbasdite. Kuvêndi brohoriti (to acclaim) njizâni Ismail – Kemalin për kryetar. Këtu po nxier nga procesi verbal i kuvêndit fjalët mâ kuptimtaret (most significant) të fjalimit inaugural të tij :

“ Shqiptarët nuk e kanë  harruem kurrë as gjuhën as kombsin’e tyne, dhe prova mâ e mira janë përpjekjet e kryengritjet qi kanë bâmë herë mbas here e sidomos ndër këto katër vjett e fundit për të ruejtun të drejtat e zakonet e veta. Qeverija othomane nuk e kuptoi kurrë interesën e saj e nuk deshi kurrë t’u shpërblejë me të mirë Shqiptaret shërbimet e mëdhá qi i kishin bâmë. Tashti vonë pati rrëfyem, nji farë deshiri qi të merrej vesht me popullin t’onë. Por prap nuk vû në të gjithë vullnetin e mirë e nuk muer të gjitha masat e nevojshme për të kënaqun e paqsuem Shqiptarët. Qe ndër këto rrethana qi plasi lufta me katër Pushtetet balkanike, të cilat kërkojshin prej saj reforma e të drejta për vllaznit e tyne të nji kombi e të nji bese. Por këto, si panë se lufta po u vente mbarë, e harruen qëllimin e parë e u muerën vesht për coptimin e mbretnisë e pra edhe të Shqipnisë. Shqiptarët, të cilët kishin marrë pjesë në këtë luftë mâ fort si të zott e vêndit e për të shpëtuem veten e tyne se si ushtarë, kur e panë se ushtrija e Tyrqisë u mund e s’po mujte me qëndruem mâ, nxituen me marrë masat qi u impononte gjêndja për të shpëtuem vêndin e vet. Kështu u bâ qi un u nisa nga Stambolli e, mbasi u mora vesht edhe me Shqiptarët e Bukureshtit, vota në Vjenë, ku fillova kontaktet me ato Pushtete të mëdhá qi kanë interesa mâ të gjalla në Balkan. E mbasi nuk mbetej mâ asnji shpresë me e shpëtuem Shqipninë me armë, e vetmja udhë shpëtimi ishte të shkëputunit e saj nga Tyrqija. Ky mendim u pa me vênd edhe nga an’e Pushteteve të mëdhá e sidomos në Vjenë e në Romë. Vetëm Rusija mund të mbahet pakëz e ftohët nga shkaku i fqije t’anë slavë, por as ajo nuk e mohon kombsinë shqiptare…”

Për me u dhânë këndueset nji idé të kthiellët mbi këtë dokument, pikë mâ së pari duhet të shënojmë se procesi verbal i Kuvêndit të Vlonës s’ka qênë mbajtun stenografisht e fjalë për fjalë, por shkurtazi e ad sensum, e kurkush s’ka folë atje me shkrim të përgatitun parandej, qi të mundej me i dhânë sekretarisë tekstin e fjalimit ; pra kështu edhe Ismail – Kemali. Pjesa e citueme këtu âsht mbas versjonit të dhânë në fletoren Flamuri, korrik – shëndre 1952, N. 31-36, f.3. Romë, me pak ndryshime forcuem edhe prej simotrës së saj Besa, nânduer 1954, N.15, Istanbul. Ndër këto fjalë të kryetarit sidhe në gjithë ligjëratën e tij âsht për t’u vûmë rò absenca absolute e çdo shprehsije (expression) revolucjonare a zëmrimi kundra Tyrqet, siç e lypte vêndi e rasa ; asnji namë, asnji mallkim kundra së huejsh qi zotnuen mbi vêndin t’onë për katër shekuj e gjymsë. Jo gjuhën e liderit të nji kombi qi ka vendosun me këputun hekurat e robnisë për me kthyem në lirinë e rrëmbyeme me forcë, por Ismail – Kemali ka përdorë gjuhën e nji diplomatit të nji populli të pafuqishëm kundrejt nji tjetri mâ të fortë qi i ka bâmë ndonji dhunë doret të dytë ; ase, të thomi, gjuhën e nji vllau mâ të vogël qi ankohet për disa padrejtsina të bâme nga mâ i madhi, tue i thânë këtij se ka vendosun me u damë mbë vete për me mbetun gjithmonë vlla me tê. Ky qëndrim (attitude) mund të ketë rrjedhun prej nji kompleksi a sugjestjoni të dinjitarit të vjetër të mbretnisë othomane, të cilës i kishte shërbyem brez mbas brezi ai vetë me nji varg të gjatë së parësh të vet ; por ndoshta edhe prej nji oportunitetit politik, tue e dijtun se shumic’e madhe e popullit shqiptar, si myslimane qi ishte s’ushqente mëní as ndonji anmiqsí të vërtetë kundra popullit e sidomos mbretit tyrk.

Po të shtojmë se jo veç prej gojës së kryetarit, por nga asnji mis i kuvêndit, plak a i ri, mysliman a i krishtenë, s’kanë dalë n’atë kuvênd fjalë të zjarta a sado pak t’ashpra e të fyeshme për sunduesin e deratëhershëm, i ve mêndja njeriut se atje përnjimênd s’ishin mbledhun gjind revolucjonarë, por gjithaqë doktorë t’urtë për konsultim rreth nji të sëmuni delikat qi ishte në rrezik jete. E kjo ndoshta ishte vetë rasa. Frika për ekzistencën e kombit nuk ndihej n’anmikun e vjetër qi po shkonte, por në të riun qi po vinte.

Mbas ligjëratës së kryetarit, përsjellë (followed) me të rrahuna duersh të gjata e klithma enthusjaste “Rroftë Shqipnija e lirë !”, sekretar’i parë i kuvêndit Luigj Gurakuqi u ngrit e parashtroi resolutën qi vijon , të cilën, tue qênë dokumenti historik i themelimit të Shtetit shqiptar, po e riprodhojmë këtu fjalë për fjalë siç e ka shkruem dor’e auktorit : 

“ Në Vlonë më 15/28 të vjeshtës së tretë 1328/1912.

Pas fjalëvet që tha Z. Kryetari Ismail – Kemal Beu, me të cilat tregoi rrezikun e math në të cilin ndodhet sot Shqipëria, të gjithë delegatët me një zâ venduan që Shqipëria me sot të bâhet në vete, e lirë e e mosvarme”

T’u mbaruemen këndim’i ksaj resolute të paharrueshme (memorable), të gjithë delegatët e ndëgjuesat brofën mbë kâmbë (spring to one’s feet) si nji trup i vetëm me nji krisëm (detonation) të pasosun shuplakash e klithmash për Shqipnin’e lirë, për Shqipninë e pavarme. Në proceset verbale të kuvêndit figurojnë me rend përfund ksaj resolute këto nënshkrime delegatësh .

Ismail Kemal, Kaçorri (Dom Nikoll Kaçorri), Abdul – Aziz Vehbi (Vehbi Dibra, ish muftiu i Dibrës e aty e mbrapa myftiu i përgjithshëm për myslimanët e Shqipnisë së pamvarme), J. Karbunara, Elmas Boco, Vehbi Harçi, Qazim Kokoshi, J. Minga, Rexhep (Mitrovitza), A. Rruçi, Abdi (Toptani ), Abas Dilaver (Çelkupa), Midhat Frashëri, Shefqet Dajiu, Zihni Abas Kanina, Xhelal (Koprencka), Hajredin Cakrani, Qemal Elbasani (Karaosmani), Iljas Vrioni, Salih Gjuka, D(himitër) Beratti, D(himitër) Emanuel (Mborja?), Dimitri Zografi, Murad Toptani, Pandeli Cale, Luz Gurakuqi, Bedri Pejani, Spiro Ilo, Thanas Floqi, Lef Nosi, Dr. H. Murteza, Nuri (Sojliu), Mustafa Asim Kruja, M. Ferid Vokopola, Ymer (Deliallisi), Xhemaledin (Xhemal Deliallisi), Nebi Sefa Lushnja, Zuhdi Ohria dhe dy tjerë qi s’këndohen.

Në nji shtëpí modeste të Vlonës, kishte kohë qi zonja Marigó Poze, nji zonjë orthodokse shqiptare e shqiptare me mish e me gjak e me shpirt, po qëndiste me duert delikate e t’afta (dexterous) të saja e me nji dashuní pa skânj (boundless love) nji shqipe të madhe dykrenshe, të zezë mbi pëlhurë të kuqe. Ishte flamur’i Shqipnisë së lirë. Këtë flamur, ditën 28 nânduer 1912 orën 17.30, porsa patën prâjtun (had ceased) brohorit’ e resolutës së Kuvêndit për pamvarsinë kombtare, vetë thinjosh’ i përnderuem (honorable old man) Ismail – Kemali e ngriti madhnisht (majestically), tue i u dridhun duert nga mallëngjimi (emotion), në nji dritore qendrore të ndërtesës historike. N’oborr e gjatë rrugës pranë ksaj ishte derdhun popull’i Vlonës, si ditën qi kishte dalë me pritun birin e madh të saj kur po vinte së largu si Mesija i kombit shqiptar. E të gjithë delegatët e ndëgjuesat kishin zbritun e ishin përziem me turmën, të tânë me zêmër të gufueme e me sŷ të ngulun mbi atë dritore. Klithma gzimi të papërshkrueshme e aty-këtu lot e dënesma përmallimi e shoqnuen shpalimin (display) e atij symboli magjik qi ndër disa çase na ngre e na kredh ndër sfera  (to plunge) ndër sfera elysjane (Elysian).    

Flamur’i Shqipnisë âsht flamuri qi përdorte Skënderbegu. Para kohës së tij nuk dijmë se ç’formë flamuri kanë pasun princat e ndryshëm të vêndit t’onë. Sa për Skënderbegun, janë tre auktorë të vjetër qi s’na lânë as mâ të voglin dyshim.I pari Shqiptar qi i ka shqyrtuem  (to examine) këta e na i bân të njohuna përshkrimet e tyne në Albania, XII, 1909, Bruxelles, âsht Faik Konitza. Ky citon tekstualisht : 1) “L’insegna di Scanderbeg era un’aquila nera distincta in due teste sopra campo rosso.” (Anonymi i Tivarit te Biemmi, faqe 23. Qi don me thânë : flamuri i Skënderbegut ishte nji shqipe e zezë e dallueme me dy krenë mbi fushë të kuqe ( the flag of Skanderbeg was a two – headed black eagle spread on a background of red”: kështu e kam gjetun përkthimin në nji numur të vjetër të Dielli-t të Bostonit). “Rubea vexilla nigris et distincta aquilis gerebat Skanderbegus” ( Barletius, faqe XV), qi don me thânë : Skënderbegu bânte flamuj të kuq “të shkruar me shqiponja të zeza dhe dy-krenësh” ( “Skenderbeg  had red flags embellished with black two – headed eagles”). 

3) “ Dans ses estendars qui estoient tout rouges il portait une aigle noire à dux testes” (Lavardin, faqe 42) , qi don me thânë : në flamujt e tij, qi ishin gjithë të kuq ai kishte nji shqipe të zezë dy krenësh” ( On his flags, which all red, he dada black two-headed eagle”).

Faik Konitza shkruen në Dielli-n e Bostonit me 26 nânduer 1921 disa mendime interesante të tija mbi përdorimin e këtij flamuri prej Skënderbegut. Ai, mbasi përmênd shêmbuj popujsh të lashtë e të vonë qi kanë përdorë fytyra shtâzësh të ndryshme, e veçanë shqipen, për flamur, shton : “Nuk është çudí që Skënderbeu, ca nga kujtimi i Byzantit, ca nga armët (armours) që kish parë n’Itali, ndofta edhe se shqiponja me dy krerë ka qênë shênja (“coat of arms” ) e shtëpisë tij e përdori në flamurët. Sa për ngjyrën e kuqe të këtyreve, s’duket të ketë pasur nonjë kuptim të veçantë, ndofta u zgjoth si ngjyra më popullore e Shqipërisë”.

Mustafa Kruja