Dielli

Shani Pnishi, poet, gazetar dhe aktivist në komunitetin shqiptar në Hamilton të Ontarios, Kanada, vizitoi Federatën Panshqiptare të Amerikës Vatra. Z.Pnishi ka botuar dy vëllime poetike “99” dhe “Këtu dhe Atje”. I ftuar në 20- vjetorin e themelimit të Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro- Amerikane, në fjalimin e tij ai bëri një rezume të shkurtër për shkrimtarët shqiptarë të Kanadasë. Z.Pnishi është aktiv në komunitetin shqiptar në Kanada, duke drejtuar për disa vite Shoqatën Shqiptare të Hamiltonit. Për një kohë ka qenë bashkëpunëtor nga Kanadaja për gazetën shqiptaro-amerikane “Illyria”, ndërsa nga viti i kaluar bën reportazhe dhe intervista për gazeten online të Tiranës “Diaspora Shqiptare”. Në vitet 2014-2015 ka qenë kryeredaktor i gazetës së shqiptarëve të Kanadasë “Flas Shqip”. Në vizitën që bëri në selinë e “Vatrës ”, u anëtarësua në Federatë, dhuroi kopje të librave të tij për Bibliotekën e Vatrës, dhe u zotua se nga numri i ardhshëm do të jetë bashkëpunëtor i rregullt i gazetës “Dielli”.

 “ Il Giorno” 2 dhjetor 1912 

Pavarësia e Shqipërisë sipas dokumenteve Italiane 

Nga Rafael Floqi/

Shqipëria ishte e fundit nga kombet ballkanike që arriti pavarësinë dhe e fundit që zhvilloi një ndërgjegje kombëtare moderne. Historiani Bernd Fischer shtroi  pyetjet: pse u vonua zhvillimi nacionalist në Shqipëri dhe, kur arriti përfundimisht, çfarë forme mori ai?  Kjo pse “Shqipëria, atëherë, ishte në disavantazh kur bëhet fjalë për shfaqjen e nacionalizmit ballkanik në shekullin e nëntëmbëdhjetë. Pasi Shqipërisë i mungonin të gjitha parakushtet e nevojshme për rritjen e nacionalizmit ballkanik. Nuk kishte shtet, nuk mund të shikonte prapa në një perandori të fuqishme mesjetare, nuk kishte unitet fetar, nuk kishte udhëheqje të ofruar nga një klasë e vetëdijshme. Kur nacionalizmi modern arriti më në fund te shqiptarët, ishte vonë, mjaft i dobët dhe sigurisht unik. Ishte në thelb një fenomen i shekullit të 20-të i nisur dhe i drejtuar nga elita.  Shkëndija e parë e vërtetë e nacionalizmit shqiptar, një zgjim kulturor, ndodhi te italo-shqiptarët e Italisë së Jugut në vitet 1860. Vetëm në fillim të shekullit të njëzetë, shqiptarët, në një numër të konsiderueshëm, filluan të marrin pjesë në lëvizjen kombëtare në rritje që kërkonte synimin tradicional të nacionalistëve modernë, shtetin kombëtar. Faktori i dytë domethënës që ndihmon për të shpjeguar ngritjen e ndërgjegjes kombëtare shqiptare rreth fundit të shekullit ishte rritja e interesit për çështjet shqiptare nga ana e fuqive të huaja, veçanërisht nga Italia dhe Austro-Hungaria. Ndërsa shqiptarët nuk kishin “dashamirës” si të tjerët në Ballkan, ata gjetën se këto dy fuqi synonin të pengonin zgjerimin e Greqisë dhe Serbisë në kurriz të tokave të banuara nga shqiptarët. 

Ndërsa këta faktorë të jashtëm ishin të rëndësishëm, merita të konsiderueshme për këtë hap të parë drejt ndërtimit të një ndërgjegjeje kombëtare shqiptare duhet t’i takojë një grushti intelektualësh. Mes këtij grupi mund të përfshihet edhe Ismail Qemal Bej Vlora, babai i pavarësisë shqiptare. Nuk ka dyshim se Ismail Qemali ishte mjeshtër në fushën e diplomacisë. Ngjarjet që u desh të përballojë  nga shkaku i mungesës së kohezionit brenda vendit dhe pretendimeve të jashtme , ai i përballoi, ashtu siç mundi, me duart të zbrazëta, gjithnjë me zotësi të madhe dhe shpesh me hov guximi, kur ngjarjet e detyronin për të mirën e vendit.  Humbja e shpejtë e forcave osmane në Luftën e Parë Ballkanike e ndërlikoi situatën për shqiptarët. Serbët dhe grekët, të cilët e shihnin këtë zonë si plaçkë legjitime, pushtuan shumë territore shqiptare. Përballë kësaj krize, Ismail Qemali vendosi që pavarësia – pavarësisht se sa të papërgatitur ishin shqiptarët – ishte e vetmja mënyrë për të shpëtuar tokat shqiptare nga copëtimi. Dhe, me mbështetjen e Austro-Hungarisë dhe Italisë, suksesi ishte të paktën i mundur.  

Kështu  në këtë artikul,l të botuar në gazetën italiane “ Il Giorno” të datës 2 dhjetor1912, nga korrespondent italian me pseudonim “Eroda” nga Fiume , ( Rijeka) , me titull  “L”aquila nera nel campo vermiglio”, dhe nëntitull “Hija e serbit” dhe sqarimin  “ Pavarësia e nevojshme e Shqipërisë , shtjellohen pikëpamjet gjeopolitike të imperializmit italian në lindje, në divergjencë me ato të përhapjes të Austro Hungarisë në Ballkan. Aty ju mund të shikoni vlerësimin e “Pavarësia e Shqipërisë e parë me këndvështrimin e Italisë. Gjeopolitika e rastit, divergjencat me Austro -Hungarinë që i dhanë mundësi Ismail Qemalit të shpallë pavarësinë. Roli grabitqar i fuqive të vogla ballkanike. Se si Serbia nga e shtypur u kthye në shtypëse. E drejta “ gjoja e  Serbisë për dalje në det”. Dhe rreziku sllav i pushtimit të Shqipërisë për Italinë.  Në artikull edhe pse në frymën e Risorggimentos italiane citohet Mazzini kur thotë se  : “ Gadishulli Ballkanik u takon popujve ballkanikë. Dhe ndaj në vazhdimësi dhe rrjedhimisht -edhe Shqipëria u takon shqiptarëve”. Shkrimi është mjaft interesant për të kuptuar pozicionin e Italisë për Pavarësinë e Shqipërisë, tendenca që u pasqyruan më vonë gjatë Luftës së Parë Botërore me pushtimin italian të Vlorës. Lexojeni për të kuptuar më  thellë…

“SHQIPONJA E ZEZE NE FUSHEN E PURPURT” 

Hija e Serbisë 

Pavarësia e nevojshme e Shqipërisë

Flamuri me shqiponjën e zezë në fushën e kuqe; në Durrës, si në Vlorë, si kudo në tokën shqiptare, flamuri i lirisë, po valëvitet me gëzim. Dhe kalorësia serbe pushton Durrësin. Njëzet e katër orë më vonë. Këto dy lajme u përhapën në mbarë botën.

Por pavarësia shqiptare është, duhet të jetë, e do të jetë. Me gjithë lakminë e fuqive të mëdha e të vjetra, dhe të fuqive të reja e të vogla.

Italia e do pavarësinë e Shqipërisë dhe këtë e kërkon edhe Austria.

Çfarë butësie, me të vërtetë, në zemrën shumë të sinqertë dhe të ëmbël të Austrisë! Sa ekstazë dhe sa e prekur duket nga idealizmi i kombësisë! Ah, dhe Austrisë  kjo nuk mund t’i mohohet, kur bëhet fjalë për ringjalljen e popujve, rikonstituimin e atdheut sipas parimit kombëtar! E gjithë e kaluara dhe e tashmja e saj dëshmojnë për këtë. ( Vini re ironinë. R.F)

Prandaj, shqetësimet e saj pothuajse amtare për Shqipërinë e braktisur janë të natyrshme dhe më besnike.

Veç se – e keqja  nuk dështon kurrë – këto shqetësimet austriake janë në unison me ato të Italisë, por në gadishullin e bukur, ato mund të zgjojnë një fole grenxash.

Kishte frikë, se do ta shihnin qeverinë e Italisë, të futur në zgjedhën austriake, që të udhëhiqej – me sy të lidhur – atje ku e donte interesi imperialist i Vjenës.

Por të këqijtë u mashtruan.

Italia nuk e la veten të shtyhej nga goja e ndonjë fuqie tjetër; por gjithmonë besnike – sinqerisht pa rezerva, kufizime apo implikime e programit të saj të simpatisë dhe ndihmës për çdo drejtësi kombëtare, ajo përsëriti edhe një herë qëndrimin e saj të qetë dhe të vendosur, parimin të cilin secili nënkuptonte nga njerëzit e saj më të mirë duke filluar nga Mazzini që thoshte : “Se Gadishulli Ballkanik u takon popujve ballkanikë. Dhe ndaj në vazhdimësi dhe rrjedhimisht -edhe Shqipëria u takon shqiptarëve ”.

Pra, nëse Italia e ka koordinuar veprimin e saj me Austrinë, kjo nuk do të thotë se e ka ndjekur verbërisht dhe në çdo rrugë, dhe ka hequr dorë nga politika e saj, dhe se sakrifikoi interesat e saj për sytë e bukur të shqiponjës dykrenore, se ishte e shurdhër ndaj zërit të gjithë popullit të vet.

Në të vërtetë, edhe një herë Italia jep një shembull të mirë të harmonisë midis qeverisë dhe njerëzve, nga të cilat qeveria e interpreton mirë mendimin dhe e shndërron atë në veprim.

Dhe të gjithë njerëzit e Italisë në çështjen e Lindjes mendojnë se popujt ballkanikë duhet të sigurojnë vetë atë që ka të bëjë me lirinë e tyre, të mbeten arbitra të sistemeve të tyre të reja të brendshme, të mendojnë se secili prej tyre duhet të shtrihet në kufijtë e vet kombëtarë, nga Deti i Zi deri në Adriatik, në mënyrë që prejardhjet e ndryshme – pa përjashtuar asnjë – të jenë të lira, të pavarura dhe të respektojnë vërtet të drejtat e tyre, të jenë hapur dhe niveluara në rrugën e përparimit civil.

Populli i Italisë e dëshiron këtë në emër të atyre idealeve për të cilat Italia arriti fillimisht “bashkimin” (L’unita) dhe më pas në “bashkim kombëtar”( L’unita nacionale) . Pra, nëse sot Italia e do Shqipërinë e pavarur, ky vullnet i saj nuk është gjë tjetër, veçse një gjest i duarve të shtrira dhe vëllazërore që i zgjaten asaj për ta ndihmuar atë që me kënaqësi të tjerët do t’i mohonin të drejtën e ekzistencës.

Dhe ashtu siç Italia e ka shtrirë vëllazërisht dorën Shqipërisë, po ashtu edhe ajo është e gatshme t’ua shtrijë edhe serbëve, që ata të mos punojnë në dëm të shqiptarëve, në mënyrë që edhe serbët ta shohin luftën e tyre fitimtare të kurorëzuar me një qasje në rrugët detare.

Shqipëria sot duhet të jetë e pavarur; Serbia nuk duhet të jetë më shërbëtorja, skllavja ekonomike, e mohuar, e shtypur, e nëpërkëmbur – e Austrisë. Kështu mendon populli i Italisë dhe jo ndryshe nga ai  në thelb edhe qeveria e saj.

Austria, nga ana tjetër, ndërkohë që e mbante Serbinë fort në pranga ekonomike, kishte gjithmonë një sy ziliqar ndaj Shqipërisë. 

Por ja Serbia, u bë shumë e guximshme, e pangopur dhe e padrejtë e dehur nga sukseset e luftës – që duhet ta kenë rraskapitur me gjak e para – ja tani si Serbia, si Mali i Zi dhe Greqia janë gati të hidhen  Shqipërisë, për ta ndarë në copa-copa ; ndaj është rrezik për Austrinë të mbetet e mbushur me keqardhje, tani që është dobësuar ekonomikisht dhe ushtarakisht; tani që Serbia është gati të thyejë zinxhirin e ashpër të robërisë, për të riafirmuar në kyçet e duarve dhe kyçin e këmbëve të politikës së keqe të agrarëve austro-hungarezë; këtu është Mali i Zi që del jashtë kësaj dhe Greqia tregon se ka një flotë të disiplinuar dhe jo të neveritshme. Sa shumë rreziqe… Dhe kështu në zemrën austriake … mbin lulja shumë e sinqertë e ndjenjës; dhe kështu Austria bëhet kampione e të drejtave të shenjta të kombësisë! Madje dhe për Shqipërinë!

Por pse? Por pse – pas dëshirës së lashtë -që nuk funksionoi me anijet e saj të bukura synuan për ta pushtuar më të kot Durrësin  dhe Vlorën e frikshme? Oh! nuk i mungonte oreksi! Por Italia nuk do ta kishte lejuar kurrë që Shqipëria të bëhej krejt austriake.

– Pra, le të jetë shqiptare – përfundoi dhelpra kur i pa vilet e rrushit shumë lart – dhe le të përpiqemi, nëse mundemi, ta mbajmë ende në robërinë e saj ekonominë serbe.

Për zhgënjimet austriake, për politikën tradicionale të Italisë dhe për veprimin e saj ligjor, pavarësia e Shqipërisë është e garantuar. Dy politika shumë të ndryshme dhe të kundërta përkojnë në këtë mënyrë. Jo pra servilizëm i politikës italiane për kabinetin e Vjenës.

Por me pavarësinë e Shqipërisë, edhe instinktet e pushtimit dhe hajdutit të sllavizmit u zgjuan,  ndodhi  gjithnjë e njëjta gjë, dhe ata po kërcënojnë zotërimin kombëtar të të tjerëve.

Sllavët e Ballkanit, të cilët u zgjuan dhe u ngritën përsëri në emër të shenjtë të lirisë, nuk vonuan t’i veshin maskat shtazarake dhe të ethshme të grabitqarëve dhe … të hidheshin në sulm nën veshjen e kozmetikën e gjoja idealeve të larta; dhe ethet e tyre u dukën për një çast kur ata sulmuar grekët. Sllavët që dukeshin të shenjtëruar nga një luftë e përgjakshme për të fituar liritë e tyre kombëtare, nxituan të kryejnë aktin e shtypjes në dëm të një kombi ballkanik.

Dhe për të justifikuar këtë akt kriminal, i shohim të zhyten në baltën e keqbesimit të keqinterpretimeve të së vërtetës, të shpifjeve dhe gënjeshtrave. Dhe ata bërtasin përmes politikanëve të tyre se shqiptarët janë një gjindje frikacake, amorfe, të paaftë politikisht dhe të papërgatitur, gjysmë të egër, pa një të kaluar të denjë për t’u mbështetur me ligj; me vlera negative në përparimin qytetar, në entuziazmin e verbër çdo gjë harron ose keqinterpreton britmat sllave: edhe pse kryengritjet e fundit të shqiptarëve – ishin të vetmit ata që u rebeluan kundër turqve dhe përsëritën kryengritjen çdo vit – madje harrojnë himnet me të cilat ata e përshëndetën. dhe i subvencionuan me armë dhe për t’u dhënë atyre – veçanërisht Malit të Zi – mbrojtje dhe strehim. Këta gjysmë barbarë vlerësuan kushtetutën dhe – të mashtruar nga Turqia e re – u ngritën për fituar disa forma autonomie: dhe mes tyre me këmbëngulje me kërkesa të argumentuara, ku njëra prej tyre kishte të bënte me alfabetin e tyre!

Është e vërtetë: në fushatën aktuale disa fise shqiptare – myslimane që luftuan krahas turqve – të shtyrë nga forca e islamizmit. Por, shqiptarët –e krishterë – dolën në anën e malazezëve dhe ranë trimërisht në krah të tyre.

Instinktet e liga të sllavëve të dehur nga fitorja e tyre mundimshme nuk do të mbizotërojnë dot. Shqipëria do të ribashkohet për të mbetur një e tërë, si prej prejardhjes gjuhësore në të gjithë territorin ç’ ka i burojnë nga të drejtat tridhjetë shekullore në Gadishullin Ballkanik. Shqipëria ka të drejtë të jetojë dhe të jetë shqiptare, jo serbe as malazeze, as greke apo austriake.

Populli shqiptar, natyrisht – për shkak të shtypjes së lashtë është ende jo aq i zhvilluar sa do të duhet të ishte në kohët tona, por ka brenda vetes energji të admirueshme, të cilat me fitoren e lirisë do të nisin rrugën drejt një përparimi të denjë për popujt e qytetëruar. Shihni në fakt, nuk do të flasim për kolonitë e shumta të përparuara shqiptare të Italisë. apo edhe në koloninë më të vogël kompakte dalmate të Borgo Erizios;   (Zara,  R.F) por për një emigracionin individual shqiptar, që është ai që zgjon frymën e sipërmarrjes dhe do ta  gjesh atë shpërndarë kudo nëpër botë, shqiptarë energjikë, të kulturuar, madje shumë të pasuruar nga puna e tyre, duke mos harruar kurrë atdheun e tyre. Një popull, pra, i denjë për të jetuar i lirë.

Por ne duhet, për t’u dhënë plotësisht pavarësinë e nevojshme shqiptare, të vëmë në dukje edhe rrezikun për kombin tonë nëse Shqipëria që bie në duart sllave, por dhe të drejtën e padiskutueshme të serbëve për dalje në det si dhe paprekshmërinë e Vlorës, që është detyra e Italisë, dhe as të mos harrojmë mendimin imperialist të Francesco Crispi-t. Por ndoshta do të flasim përsëri për të.

Theksojmë vetëm se sot  zemra na gëzohet, që për shkak të përkimit të dy politikave të ndryshme të asaj italiane dhe asaj austriake – flamuri shqiptar mund të shndrisë duke larë me ar në tokën shqiptare duke shkëlqyer të kuqen e ndezur të flamurit të tyre.

Heroda

Bibliografi

Renzo FalaschiIsmail Kemal Bey Vlora , Il pensiero e L’opera attraverso i documenti Italiani , Bardi Editore , 1985

“L”aquila nera nel campo vermiglio” Il giorno” 2, Dicembre 1912

Bernd Fishe,r The Development of Albanian Nationalism, March 23, 2005

– MOMENTI KUR KOMBI NJESOHET ME PROBLEMIN E VET KRYESOR-

Eugjen Merlika 

Çështja kombëtare qe barra më e rëndë që politika shqiptare, që në aktin e themelimit të Shtetit, e mbarti gjithmonë në supe e në shpirt, madje ajo u bë masa e vlerësimit të forcës e dobisë së saj.

Shqipëria e cunguar që në lindje, me pohimin e gjymtimit në maj 1913 në Londër, u bë strumbullari rreth të cilit do të vërtiteshin gjithmonë shqetësimet e politikës së saj. Çështja kombëtare, çështja e Kosovës, e Dibrës, e Çamërisë, e trevave shqiptare në Malin e Zi, e qyteteve të Jugut, e Janinës, Prevezës, Artës u bënë guri i provës për atdhetarët shqiptarë të çdo prirjeje a simpatie kundrejt vendeve e kulturave të ndryshme. Ajo çështje qe barra më e rëndë që politika shqiptare, që në aktin e themelimit të Shtetit, e mbarti gjithmonë në supe e në shpirt, madje ajo u bë masa e vlerësimit të forcës e dobisë së saj. Shqipëria nuk mundi të ketë një ecje normale, të mendonte për rrugët e zhvillimit të saj me qetësi, duke vënë në lëvizje të gjitha mundësitë e saj, të tokës, të natyrës, të njerëzve, të mendjeve të tyre, sepse mendimi i vetëm ishte ai i trojeve të ndara. Çdo hap, çdo përpjekje, çdo aftësi vihej në shërbim t’atij mendimi, që ishte si një pykë e futur në trurin e atij kombi. Kështu kombi u njëjtësua me problemin e tij kryesor dhe ideologjia e tij nuk u huajt nga përvojat e të tjerëve, sa i përket modeleve të zhvillimit e të qeverisjes, por u pagëzua nacionalizëm apo kombëtarizëm.

Politika shqiptare duhet të vlerësohet e të matet së pari me peshoren e çështjes kombëtare, me dobinë, indiferentizmin apo dëmin që prodhon në lidhje me të. Historishkruarja, në gjykimin e ftohtë të gjykatësit të paanshëm, duhet t’a ketë kriter bazë të vlerësimit të ngjarjeve apo personazheve atë të përputhjes së motiveve shtytëse të të parëve dhe veprimtarisë së të dytëve me interesat e vërteta, të hapta apo të fshehta, të dukshme apo të padukshme, të çastit apo të perspektivës, të  Vendit në kontekstin kohor të caktuar i cili merret në shqyrtim. […] Nuk mund të themi se vlerësimet ishin gjithmonë objektivë në vorbullën e luftës politike e të përleshjes së interesave të ndryshme. Gjykimet qenë shpesh të nxituara, herë herë radikale e jo të drejta me pasoja shpesh edhe rrënuese për protagonistët e ngjarjeve. Shpesh kjo është shfaqja e zakonshme e politikës, jo vetëm në Shqipëri e në Ballkan, por edhe në pjesët e tjera të botës, shprehje më shumë e interesave të pjesëmarrësve se sa e parimeve të tyre, ndërthurje motivesh nga më të ndryshmet që përcaktojnë zhvillime shtetesh, bashkësish  e epokash në gjithë tërësinë e tyre dramatike e shpesh edhe tragjike. 

Që në lindjen e Shtetit u kristalizuan rrymat e ndryshme të mendimit politik që, megjithë ndryshimet e mundshme, mbeteshin në kuadrin e nacionalizmit, i cili ishte i vetmi projekt programatik me përparësi. Por ky projekt, për të patur shpresë sendërtimi, duhej të inkuadrohej në aleanca me Vendet e fuqishme e të zhvilluara, me Fuqitë që vendosnin fatet e popujve. Rruga e Shtetit tonë të ri kalonte nëpër shtigjet e interesave të Vendeve të tjera afër ose larg nesh. Kështu edhe qeveria e Vlorës, veprimtaria e së cilës nuk i kapërceu shumë caqet e asaj krahine, u përball që në fillim me ata probleme. Ismail Qemali e Luigj Gurakuqi, në udhëtimin e tyre për në Vlorë, u ndaluan në Vjenë e në Romë, ku morën miratimin për Shpalljen e Pavarësisë e një farë premtimi për të gjetur mbështetjen e përkrahjen. Fatkeqësisht, në politikën e shteteve, premtimet kanë jetën e shkurtër. Ata shtete, disa muaj më vonë, nuk ishin në gjëndje të siguronin në Londër kufijtë natyrorë të Shtetit shqiptar, kufij të respektuar për gati pesë shekuj nga perandoria otomane.

Krahas përpjekjeve për të siguruar mbështetjen e Vendeve t’Evropës e të botës, duhej përballuar e zhvilluar dialektika normale e mendimeve të ndryshme politike. Duket se Ismail Qemali dhe Qeveria e Përkohshme e kanë shterrur forcën e tyre shtytëse, jo aq për mungesat e tyre sa për faktin se Kuvendi i Vlorës  u organizua në një kohë shumë të shpejtë, për shkak të rrethanave të brendshme e të jashtme në të cilat u zhvillua, duke mos arritur të sigurojë përfaqësimin e të gjitha krahinave e bashkësive shqipfolëse. Abdi Toptani e Mustafa Kruja dërgohen në Tiranë për të sheshuar mosmarrëveshjet e pakënaqësitë që kishin lindur në këto anë, “për t’u ardhun rreth ngatrresave t’Esad Pashës.”^{“Mustafa Kruja në historinë shqiptare” OMSCA 1 Tiranë 2012 Faqe 199}

Në vëllimin e cituar ka një letër të hartuar nga Mustafa Kruja e të firmosur nga Avdi Toptani, drejtuar “Së naltës Ministri të Punvet të Mbrêndshme Vlonë”. Kjo letër që nuk ka datë të saktë, por vetëm muajin maj 1913, është një dokument i rëndësishëm që hedh dritë mbi bisedat e dy të dërguarvet qeveritarë me mjediset politike në Tiranë, veç atyre me Esat Pashën. N’atë letër flitet për tri ditë bisedash të ngjeshura me parinë e Tiranës dhe të krahinave të Matit e të Dibrës me në krye Ahmet Beg Zogollin, në të cilat u rrahën shumë mendime mbi gjendjen e vështirë që ishte krijuar nga pakënaqësitë e lindura e të nxitura nga Esat Pasha kundrejt Qeverisë së Vlorës, dhe rrugët për të shëndoshur gjëndjen.

“Veçse mbas tri dit bisedimesh e kuvêndimesh të gjata, në të cilat kanë shtrydhun trût sa kanë mundun, posë meje, edhe Fuad Beu, Murat Beu e Z. Mustafa, sidomos Kaçorri qi âsht mundue për këtë qëllim mâ mirë se të gjithë na dhe Ahmet Beu qi ka hŷmë në mes me nji mendim pajtues, tue marrë para sŷsh çdo farë gjasash dhe pandehjesh, kemi gjetun si të vetmen rrugë për me pritun rreziqet, qi ndryshe kishin me na ndodhun me doemos, pranimin e kuvendit të përgjithshëm në nji formë e me kushte qi na ka marrë mêndja për të mirën e atdheut e janë këto:

1. Qeveria e Përkohëshme të grijshë me u mbledhun pësëri dhe me të shpejtë Kuvêndin e përparshëm tue e quejtun se ka qênë në pushim.  
2. Të gjejmë mënyrën qi të marrin pjesë në Kuvênd edhe disa zotní, të cilët, ndonse njihen ndër elementat me rândsí të Shqipnís nga shumë pikëpamje, s’kanë pasë mundun të gjinden atje për shkaqe qi s’ishin në dorë të kurrkuj.
3. Në Kuvênd të marrin pjesë edhe qeveritarët si delegetën.
4. “Qëllimi kryesor i Kuvêndit të jetë bashkimi i atyne elementave dhe pjesve të Shqipnís qi koha e kalueme dhe ndodhít e soçme i kanë largue prej shoqishoqit e bâmë si të huej ndërmjet tyne. ”

Qe në këto  pika përmblidhet themeli i punës qi na kemi pranue e qi kemi bâmë të pranohet edhe prej anës tjetër. Përmbi hollsít kemi edhe shumë sende për t’ju thânë. Sidomos kemi përpilue nji rradhue t’atyne zotnive qi duhet t’u shtohen misevet të përparshëm të Kuvêndit, të cilin duhet t’a pëlqejë Qeveria. Këtê kemi me Ju a paraqitun….” 

Letra është një dëshmi e bukur e aftësisë së atyre personalteteve që merrnin pjesë në një “mexhliz”, që kishin mendime të ndryshme, por që arrinin të gjenin emruesin e përbashkët të ideve të tyre me një propozim në dritë të diellit, larg intrigave të oborreve e të politikës, drejtuar Qeverisë së Përkohëshme në Vlorë. Duhet vënë në dukje se përfundimi i bisedave të Tiranës u bë me pjesëmarrjen nga ana e Qeverisë të Nën/kryetarit të saj, imzot Kaçorrit, të Ministrit Avdi Toptani e të kryesekretarit të Këshillit të Ministrave, Mustafa Kruja. 

Por Qeveria nuk e mori shumë në konsideratë atë mundësi. Ismail Qemali udhëtonte nëpër Evropë me Luigj Gurakuqin dhe Isa Boletinin. Veprimtaria e Kryeministrit ishte më e rëndësishme në kanceleritë e huaja, ku Shqipëria priste të merreshin vendimet për njohjen e kufijve të saj zyrtarë. Mufid Libohova, që zëvëndësonte Kryetarin, parapëlqeu më shumë të merrej vesh drejt për së drejti me Esad Pashën se sa të shqyrtonte propozimet e të dërguarve të qeverisë së tij në Tiranë. E parë në largësinë e më se njëqind viteve ajo dukuri më duket se ka qenë një rast i humbur. Po të ishte thirrur ai Kuvend n’atë periudhë të trazuar të shtetit të ri, në të cilën politika ishte robe e luhatjeve dhe vështirësive të panumurta, ndoshta do të kishte patur një efekt çudibërës në t’ardhmen e Shqipërisë.

 Së pari ai Kuvênd do të ishte një sofër më e gjërë se ajo e Vlorës, ku do të shpalosej mendimi politik i gjithë krahinave. Në të do të diskutoheshin me qetësi e gjakftohtësi të gjitha problemet që shtroheshin para kombit të coptuar e Shtetit të porsalindur. Që aty do të dilte një Qeveri e përcaktuar që do të përfaqësonte të gjithë vullnetin e krahinave të ndryshme të Shqipërisë, edhe t’atyre që nuk kishin patur mundësi të ishin të pranishme në Vlorë më 28 nëndor 1912. Kjo do të zgjeronte shumë autoritetin e saj në të gjithë Shqipërinë, do t’i bënte pritë shumë rreziqeve që vinin nga prirje vetiake për të marrë pushtet, nga intriga e përpjekje për të krijuar tarafe që vështirësonin shumë punën e Qeverisë. Një Kuvend i tillë do t’i shëmbëllente Lidhjes së Prizrenit, do të ndihmonte krijimin e idesë së bashkimit e të qëndrueshmërisë së shqiptarëve e, pa dyshim, do t’i jepte një autoritet mbarëkombëtar organeve drejtues që do të dilnin prej tij. Ndoshta ajo do të kishte qenë në gjëndje t’i shmangte Shqipërisë rrezikun e rebelimit filo-turk të Haxhi Qamilit e Musa Qazimit, që i dha goditjen dërmuese përfytyresës së saj në opinionin e Evropës, duke detyruar të largohej nga Vendi Princ Wiedin, të cilin Evropa, me kërkesën e shqiptarëve, e kishte njohur si kryetar të shtetit të ri. Largimi i tij nga Shqipëria qe një formë vetëvrasje e kësaj të fundit, sepse e la atë në mëshirë të dallgëve të luftës së Parë botërore, pa asnjë mbrojtje.

Në fund të letrës shënohen edhe disa nga emrat e atyre personaliteteve, “elementa me rândsí të Shqipnís nga shumë pikëpamje”, që duhej të ftoheshin për të marrë pjesë në atë Kuvend e që kanë patur role të dorës së parë në ngjarjet e mëvonëshme të politikës shqiptare. Bëhet fjalë për një listë prej 45 vetësh, ndërmjet të cilëve shquhen Preng Pasha, Markagjonj, Isuf Elezi, Aqif Pashë Biçaku, Shefqet Vërlaci, Esat Pashë Toptani, Bajram Curri, Hasan Prishtina, Syrja Vlora e të tjerë pari krahinash, por edhe klerikë të njohur si Imzotët Serreqi, Bumçi, Koleci, Shllaku, Bianchi, Abati i Mirditës, Sheh Sula i Dibrës etj. 

Mos pranimi i propozimit që erdhi nga Tirana çoi në dhënien e përgjegjësisë së Ministrisë së Brëndshme Esat Pashë Toptanit, që u bë më vonë varrmihësi i Qeverisë së Vlorës.     

“Rravgime te lira ne shtigjet e historise shqiptare”, Adrion Ltd, 2021

Naum Prifti/

Shkopinjtë trokitën me një ritëm nervoz mbi lëkurën e tendosur të daulles dhe në sheshin e pazarit të Shkodrës u vendos qetësia. Qytetarë e fshatarë, blerës e shitës dhe vizitorë të rastit i prenë fjalët dhe mbajtën vesh. Lajmërimet me tellall qenë kumtime ogurzeza, qëkurse Arbëria qe pushtuar nga osmanlinjtë. Çdo ditë pazari lajmëroheshin masat shtrënguese për dorëzime të armëve dhe kuajve, paralajmërime për popullsinë që ushqente apo strehonte kaçakët dhe të arratisurit nga kampet turke, dhe kërkesa për ndihma e krahë pune për ngritjen e xhamive dhe karakollëve. Turqit kishin arritur te ndaluan tregtinë e kripës dhe të lëndës së drurit, dhe te kufizuan lundrimet në det nga frika e ndonjë marrëveshjeje midis shqiptarëve dhe republikave të huaja.

Tani qe familja e Skënderbeut qe shpërngulur në Napoli, flitej se i biri i tij, Gjoni, po përgatiste forca që do ngrinin në këmbë popullsinë arbërore kundër pushtuesve. Populli mezi priste të kthehej koha e lavdisë dhe respektit për derën e Kastriotëve. Po ndërkohë kapedanët shqiptarë mbanin të gjallë shpirtin e rezistencës në tokat arbërore. Kur turqit më në fund arritën të pushtonin Shkodrën, Gjergj Golemi ende luftonte në Sopot dhe trupat osmane nuk kishin mundur ta merrnin kështjellën. Shumë kapedanë arbër, që kishin qenë djemuri në kohën e betejave nën Prijësin e Madh, ishin rritur maleve dhe burrëruar luftrave, dhe tani njiheshin nga i madh e i vogël për trimëritë e tyre që i tmerronin turqit dhe mbushnin me shpresë shqiptarët.

Tellalli po lajmëronte: “Kush e kap dhe e dorëzon Pjetër Shinin të gjallë a të vdekur, sadrazemi Ursun Bintash i fal taksën e dhjetë katundeve për shtatë vjet dhe zonjën e bukur, të shoqen e Pjetër Shinit, si skllave”. Njerëzit u panë sy në sy dhe buzëqeshën. Katër muaj që tellalli përsëriste të njëjtën shpallje. Por nga qershori në vjeshtën e parë, vetëm numri i katundeve rritej si shpërblim për kapjen e kapedanit. Po kapej veriu? A mbërthehet era?  A zihet në çark rrezja e diellit? Çdo javë kishte një pritë a sulm kundër postave turke e karvanëve të tyre në qytete a në fshatra, në monopat a shteg mali, me shokë a i vetëm, më këmbë a kaluar, njerëzia thoshin se aty pari ishte parë Pjetër Shini dhe fjala merrte dhenë.

Pjetër Shini kishte thënë se ai do të luftonte sa t’i regëtinte zemra, sa t’i kishte forcë krahu e sa t’i shihte dritë syri. Cilido që i thoshte vetes arbër dhe e donte atdheun të lirë ishte bashkë me të në beteja kundër turqve si dhe në çdo odë shqiptari që donte lirinë. 

Shkoi një mot e shkuan dy e kështu me radhë, ranë gjethet, u zhveshën drurët, farëzat u bënë pemë e çikëzat u bënë nuse. Pjetër Shini me shokët e tij besnikë nuk i nënshtroheshin sundimit osman. Mes betejave hodhi shtat e u burrërua, mes betejave u martua. Për krushq shpuri shokët e vet dhe disa edhe pandehën se tani që u martua do të shtrohej e s’do të flinte më me gunë krahëve staneve e shpateve. Të tjera thoshin bota, tjetër mendje kishte trimi. 

As një javë s’ndenji me grua, ngjeshi shpatën e pazmoren e sërish doli në mal.

– Ç’u martove o Pjetër Shini kur ti kishe këtë mendje? – e pyetën.

– Më pëlqen të kem fëmijë.

– Po për gruan, a mendon? E ke lënë vetëm në shtëpi. I kanë rënë gjithë hallet mbi kokë. Shtëpia e fëmija dhe ty s’të ka pranë për një punë a për një ndihmë.

– Gruaja ime edhe babën kaçak e kish. Bij kaçaku e nuse kaçaku.

– Po baba iu vra. Në iu vraftë dhe burri?

– Ani. atëhere do të jetë nënë kaçakësh!

E kishte gjetur edhe gruan si veten Pjetër Shini; të bukur e trimëreshë. Dhe e shoqja e Pjetër Shinin qe krenare për të se emrin e tij e mbanin në gojë të gjithë, miq e armiq. Turqit i kishin premtuar falje, ai qe përgjigjur se s’kishte bërë ndonjë faj. Ata i kishin ofruar ta gradonin e ta mbanin komandant të forcave të tyre ushtarake, ai qe përgjigjur se nuk e këmbente gjakun me grada. I kishin thënë të dorëzonte armën dhe të bënte ç’të donte ku të donte, ai ju tha: “Arma dhe nderi qëndrojnë bashkë”. E kishin kërcënuar, i kishin ngritur kurthe, e kishin ndjekur me koshare e suvarinj, por ai ju shpëtonte çdo herë. Pjetër Shini nuk bëhej as erë, as zog. Atë e mbronte gjithë populli i krahinës, atë e njihnin barinjtë dhe çilimijtë, druvarët dhe farkëtarët, peshkatarët dhe amvisat.

Pjetër Shinin s’do ta kishin zënë kurrë sikur të mos e kishte tradhtuar një prift. At Shtepani kur mori vesh se Pjetër Shini po mjekohej te një xherah, shkoi në zyrën e sadrazemit dhe e kallëzoi.

– Ç’do prej nesh, – i thanë priftit Shtepan, -veç atyre që të takojnë? Do kënaqesh me gruan e bukur të Pjeter Shinit. 

– Zot na ruaj nga mëkati? Unë jam prift e nuk martohem.

– Zgjidh katundet më të mira e merr taksën për shtatë vjet.

– Nuk i dua, – tha ai. -Po e morën vesh fshatarët, do më hanë të gjallë.

– Fol, ç’do atëherë! – ia ktheu Sadrazemi.

– Vetëm mirënjohjen tuaj – ju përgjigj prifti me lajka.

Prifti përpara e turqit pas shkuan te vendi ku strehohej Pjetër Shini dhe e kapën të gjallë. Ja lidhën duart prapa qafës dhe e ngritën në këmbë.

Sytë e Pjetër Shinin vetëtinë si shkëndija.

– Siç ke rason, e paske edhe faqen!- i tha priftit.

Sadrazemi po dridhej nga padurimi për ta parë përpara tij atë kaçak që i kishte nxjerrë aq shumë telashe dhe e kishte munduar për vite me radhë. Urdhëroi të sillnin një fron për Pjetrin. Vetë u ul në një stol të stolisur. Kaçaku s’dukej as i ligështuar, as i trembur. Vështrimi i tij qe i rreptë e burrëror e sadrazemi s’dinte si të dukej impozant rrethuar nga ornamentet e tij.

-Pjetër Shini të erdhi fundi! – i tha. -Dorës së padishahut nuk i shpëton askush. Ajo të gjen kudo që të futesh dhe të ndëshkon siç e meriton. Po padishahu ka edhe mëshirë për ata që pendohen.

Pasoi një heshtje e shkurtër. Pjetër Shini nuk foli.

– Ç’ke për të thënë?

– Sadrazem unë bëra ashtu si ma desh zemra e si më tha mendja. As jam penduar për ato që kam bërë, as kam ndër mend të pendohem, – tha i vendosur Pjetër Shini.

– Pjeter Shini, në këta vjet që je sjellë maleve e brinjave si kaçak, sa turq ke vrarë e ke plagosur? – e pyeti sadrazemi.

– Unë nuk di të bëj llogari me shumë numra. Nja njëqind ushtarë në vit t’i kam vrarë e t’i kam prerë. Kam njëzetekatër vjet që luftoj. Sa është numri llogarite vetë.

– Dy mijë e katërqind shërbëtorë të padishahut. Dy mijë e katërqind njerëz nuk janë më ngaqë i ke vrarë ti. Ç’do më thuash për këtë?

– S’ka vrarë njerëz, Pjeter Shini, sadrazem. Pjetër Shini ka vrarë armiq. Luftova për nderin e gjakut tim dhe për lirinë e vendit tim.

– Ç’do të bëje po të të liroja tani? Më jep fjalën se do të shkosh në shtëpi e do merresh me tokë e gjë? Fjalës tënde i besoj. Ajo është fjalë burrash.

– As toka, as gjë e gjallë s’ka ç’i duhet Pjetër Shinit. Po më lirove, fjalë burrash, do luftoj si gjer tani.

– Atëhere s’kam ç’të bëj. Njëzetekatër vjet ke luftuar njëzet e katër ditë do të le varur në një dru atje tutje në det.

– Si të duash, o sadrazem. Unë mëshirë nuk lyp, – i tha Pjetër Shini.

– Cila është dëshira jote e fundit?

– Po të më varësh në det, asnjeri nuk do të të besoj.

– Mirë thua. Ku do ti të varesh? – pyeti sadrazemi me kureshtje.

– Unë dua të më varësh në mes të qytetit. Të më shohin të gjithë.

– Aty do të të var! – i tha i vendosur sadrazemi.

– Shpatën ngjishma brezit, kësulën në kokë dhe mburojën në dorë.

– Oh sa do kënaqem kur të shoh të tundet ai litar rreth qafës, – i tha me cinizëm sadrazemi.

– Sa herë të fryjë erë, shpata ime do vringëllojë dhe parzmorja do trokasë aq sa t’i shtjerë frikën turkeshave me fëmijët në gji, që do t’ju luten burrave të tyre të mbyllen në shtëpi se edhe aty nuk do kenë shpëtim nga Pjetër Shini.

Sadrazemi ngriu në vend dhe nuk mund t’i hiqte sytë nga Pjetër Shini. Luftëtarët e lirisë si ai mund të binin në duart e turqve por ata nuk i prekte vdekja sepse ishin bërë pjesë e legjendave të një populli që aspironte për lirinë e vet dhe atë nuk mund ta vrasë asnjë perandori sado e fortë dhe e armatosur të jetë.