Astrit Lulushi/
E vështirë të përcaktohet. Mund të thuash që jeta lëviz. Por edhe zjarri. Mund të thuash që jeta evoluon. Por një virus kompjuterik mund të zhvillohet. Jeta riprodhohet—por a do të thotë kjo se mushkat (të cilat janë sterile) nuk janë të gjalla? A e shihni se sa e vështirë është të përcaktohet jeta.
Shkencëtarët ende nuk kanë një përkufizim për jetën, për të cilin mund të bien dakord.
Në librin e tij “What is Life?” fituesi britanik i çmimit Nobel në Fiziologji ose Mjekësi, Paul Nurse zhvilloi tre parime për të përcaktuar jetën: (1) jeta ka aftësinë të evoluojë përmes seleksionimit natyror; (2) format e jetës janë të kufizuara; (3) format e jetës janë makina kimike, fizike dhe informative.
Nurse e huazoi titullin nga një libër i mëparshëm me të njëjtin titull i fizikanit austriak, fitues i çmimit Nobel, Erwin Schrodinger. Në të, Schrodinger përshkroi aspektet fizike që duhet të ketë një qelizë e gjallë. Kjo shërbeu si frymëzim për biologun amerikan James Watson dhe fizikanin britanik Francis Crick më 1953, të cilët më vonë zbuluan strukturën e ADN-së.
NASA përdor një përkufizim të ngjashëm në kërkimin e saj për jetën në kozmos: “Jeta është një sistem kimik i vetëqëndrueshëm i aftë për evolucionin darvinian.” Por një diskutim i gjallë vazhdon mes shkencëtarëve se si të përcaktohet më së miri se çfarë është jeta dhe si ta gjejmë atë diku tjetër.
Në vitin 1952, dy shkencëtarë amerikanë në Universitetin e Çikagos, Stanley Miller dhe Harold Urey, demonstruan se energjia nga rrufeja mund të kishte krijuar molekula organike në një Tokë të re. Për ta vërtetuar këtë, ata mbushën një enë qelqi me dioksid karboni, metan dhe avull uji – përbërësit e propozuar të atmosferës së lashtë të Tokës – dhe kaluan një shkëndijë përmes përzierjes së gazit, duke imituar rrufenë. Ky eksperiment rezultoi në material organik kafe në muret e brendshme të kontejnerit dhe rezultatet janë përsëritur në shumë laboratorë në të gjithë botën, duke përfshirë në Cornell nga Carl Sagan.
A është kjo se si filloi jeta në Tokë, nga materiali organik i prodhuar nga stuhitë e rrufesë? Nuk e kemi ende përgjigjen. Dhe ka vende të tjera, më befasuese ku shkencëtarët kanë gjetur materiale organike. Meteoritet që shpërndanë pjesën më të madhe të ujit të Tokë përmbajnë gjithashtu lëndë organike; një shumëllojshmëri e madhe e molekulave organike, si aminoacidet, sheqernat dhe acidet yndyrore, udhëtuan nëpër hapësirë në këta lajmëtarë të lashtë.
Kjo pyetje themelore është ende një fushë kërkimi. Së pari, jeta ka nevojë për ujë. Së dyti, ajo ka nevojë për një sipërfaqe të fortë ku kimikatet mund të ngjiten së bashku dhe të formojnë lidhje dhe struktura. Këto dy kërkesa mund të gjenden në fundin shkëmbor të një pellgu ose në dyshemenë e oqeanit ose ndoshta edhe në fundin e akullt të një pellgu në një shtresë akulli.
Kështu jeta i shpëtoi fuqisë gjithnjë e më holluese të oqeaneve dhe filloi miliarda vjet eksplorim për të pushtuar botën.
Qelizat në brigjet e liqenit Thetis, Australia Perëndimore, janë gjurmët e para fosile direkte të jetës në Tokë. Shkencëtarët po bëjnë përparime të rëndësishme në kërkimin e tyre.
Por ka një problem thelbësor: shkencëtarët nuk mund të krijojnë ende jetën në laborator. Tani për tani, një sukses i tillë i përket imagjinatës së shkrimtarëve vizionarë si Mary Shelley dhe personazhit të saj, Dr. Frankenstein. Ka shumë arsye pse të bësh jetën në laborator është tepër sfiduese. Sa kohë duhet të prisim që jeta të fillojë (dhjetë minuta, një vit, dhjetë mijë vjet, një milion vjet)?
Ne e dimë përafërsisht se si ishte sipërfaqja e Tokës rreth tre miliardë e gjysmë vjet më parë – pikërisht atëherë kur shkëmbinjtë regjistruan fosilet e formave të para të njohura të jetës. Ndërsa e dimë se sipërfaqja e Tokës ishte e ngrohtë dhe e mbuluar me ujë të lëngshëm, ne nuk e dimë nëse këto kushte ishin ato që i duheshin jetës për të filluar. Ndoshta jeta filloi përpara se një procesverbal i saj të bëhej i shkruar në gur. Dhe ne nuk e dimë nëse filloi pothuajse kudo në të njëjtën kohë ose nëse filloi në një vend të vogël dhe u përhap në të gjithë globin. Jeta mund të ketë filluar në fund të oqeanit, ku uji i nxehtë rrjedh nga fundi i oqeanit në një pjesë të ngrirë dhe të thellë të oqeanit nën presion të lartë, që mund të kenë siguruar sipërfaqen për formimin e strukturave të ngjashme me qelizat. Dallimet e mprehta të temperaturës mund të përqendrojnë kimikate dhe mund të kenë qenë të mjaftueshme për të krijuar struktura të ngjashme me paraqelizën. Nëse jeta do të fillonte kështu, nuk do të kishte psur nevojë as për rrezet e diellit, as për ajrin. Nuk do t’i interesonte nëse sipërfaqja e planetit ishte e ngrirë e fortë apo e bukur dhe e ngrohtë. A është fundi i oqeanit ku filloi jeta në Tokë?