-Shënime nga dita e përcjelljes së saj në banesën e fundit/
Nga Fuat Memeli/
Kanë kaluar disa ditë që dardharja e Bostonit, Rozi Theohari (Çeku) nuk është mes nesh. Nuk i festoi dot Krishtlindjet dhe Vitin e Ri 2015. Iku para se ato të vinin. Nxitoi për diku larg, në një rrugë të gjatë pa kthim. La pas një barrë dhimbje për familjen, të afërmit, shoqet e shokët e saj të shumtë./
LAMTUMIRA TE KISHA E NOLIT
Kjo kishë e shqiptarëve të Bostonit,që ajo e deshte aq shumë, ishte “stacioni” i fundit i “përshëndetjes “ së Rozit me njerëzit e afërt, dardharët, shoqet e shokët që kishin ardhur për t’i dhënë lamtumirën. Vinte shpesh ajo te kjo kishë me emrin”Shën Gjergj”, por që shqiptarët e thërrisnin, kisha e Fan Nolit, pasi aty kishte shërbyer Imzot Noli. Në një intervistë që i kam bërë Rozit në muajin mars të këtij viti, pas një veprimtarie të grave shqiptare të Bostonit, zhvilluar te kjo kishë, ndër të tjera, ajo më ka thënë:”Te kjo kishë vij me shumë dëshirë.Kur ngjit shkallët e saj,qëndroj para bustit të Nolit, puth kryqin e tij e më duket sikur puth duart e Nolit.Te kjo kishë me duket sikur marr energji të reja. Gjatë meshës, kur dëgjoj zërine At Artur Liolinit, më duket sikur dëgjoj zërin e Nolit.” Dhe ja, këtu u mblodhën shqiptarët nga Bostoni, Usteri, New Yorku, Konektikat, New Jersi, etj, për t’i dhënë lamtumirën e fundit në meshën e drejtuar nga kancelari i saj, At Artur Liolini. Riti mortor i meshës,gërshetohej me fjalët e të afërmve, mikeshave e miqve të saj. Ndër të parët që foli, ishte aktori Julian Nënshati, i afërm i familjes, i cili lexoi një përkthim të Rozit nga shqipja në anglisht.(Theksoj se Rozi e përvetësoi shumë mirë anglishten në Amerikë dhe shkruante direkt në këtë gjuhë, ose përkthente nga shqipja në anglisht e anasjelltas.). Te mikrofoni afrohet pastaj, mikja e saj e vjetër, poetja e shkrimtarja , Raimonda Moisiu, Kryetare e Shoqatës së Shqiptarëve Shqiptaro-Amerikanë:-Në mesin e komunitetit të shkrimtarëve shqiptaro-amerikanë, një vend të veçantë ze shkrimtarja dhe publiçistja, dardharja e bukur, korçarja e talentuar e Bostonit, fisnikja e letrave shqipe, Rozi Theohari (Çeku), autore e shumë vëllimeve në poezi në shqip e anglisht si dhe mjaft librave të tjerë , si “Mbi thinja fryn erë” “Potpuri dardhare” etj. Ajo ishte lexuese e dinjitoze e veprës së Fan Nolit, intervistuese e bashkëkohësve, patriotëve, atdhetarëve të vjetër e të rinj. Rozi ishte një gazetare profesioniste dhe publiçiste mjaft prodhimtare , e spikatur në gazetarinë e hershme shqiptare, me një karierë brilante në shtypin shqiptar, më pas e deri më sot në diasporë. Krijimtaria e saj karakterizohet nga një gjuhë e pastër .Rëndësia e përkushtimi që ajo u kushtonte ngjrjeve dhe mbresave historike për të cilat vendos të shkruajë, përshkrimi me ndjenjë e profesionalizëm, janë disa nga pikat e forta në publiçistikën e saj. Pena e Rozit me editoriale, esse, repeortazhe në shtypin shqiptar në Shqipëri, në gazetën Dielli, Illyria, revistën “Kuvendi” në SHBA, Fjala e Lirë-Londër, e paraqesin Amerikën në dy plane: si vendi i lirisë e demokracisë si dhe vendi i mijra emigrantëve shqiptarë. Në vazhdën e traditës, ajo nuk rreshti së shkruari, duke sjellë të gjalla ëndrat, shpresat, kontributin, idetë e shqiptarëve të parë të vendosur në Boston si Noli, Konica,Qerim Panariti, Sotir Peci, Josif e Vasil Pani, Goni Katundi, Vasil Tromara, Anton Athanasi, Kristaq Trebicka, At Artur Liolini, e plot të tjerë.
Për të nderuar gazetaren, poeten , shkrimtaren dhe antëtaren e Shoqatës Pan Shqiptare “Vatra”, kishte ardhur nga New Yorku, edhe Kryetari i kësaj Shoqate, dr. Gjon Buçaj, me një grup shokësh si Editorin e Diell-it Dalip Greca dhe Vatranin, Cezar Ndrue. Në fjalën e tij, Kryetari i Federatës Pan Shqiptare Vatra, dr. Gjon Bucaj, ndër të tjera, theksoi:-Lamtumira e funditasht gjithmonë e trishtë, e tillë asht edhe e sotmja për të gjithë ne, sidomos për familjarët e të ndjerës,pranë të cilëvet kemi ardhë për të përcjellë Rozin së bashku dhe për t’ua lehtësue sadopak dhimën. Rozi ishte një intelektuale e mirëfilltë dhe shkrimtare e talentuar.Ajo ishte anëtare dhe përkrahëse e “Vatrës” dhe eci në gjurmët e dardharëve paraardhës. Rozi ishte bashkëpunëtore e regullt e gazetës “Diellli” , anëtare e Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë, ishte afër kishës së Nolit dhe komunitetit shqiptar të Amerikës, qysh kur shkeli në këtë tokë të bekuar, në atdheun tonë të dytë.”. We will cherish the great memories of her and we will always remember her kindness and the beautiful smile on her face. Në emën të kryesisë se Vatres, dhe timin personal e të familjes sime, si dhe të tëgjithë antarëve të Federatës Panshqiptare VATRA, u sjell familjes Theohari & Ceku dhe të afërmve të tyne, për dhimet ma tëthella, me uriminqë në të ardhmen të kenë vetëm gëzime.
Një mbresë të veçantë la tek pjesëmarrësit, edhe fjala e famulltarit, Larry Titus, i kishës ku shkonte Rozi :- Ajo shërbeu për besimtarët e kishës sonë si një model frymëzimi. Me fjalët e saj , Rozi preku zemrat e besimtarëve. Mes nesh ajo tregoi dashurinë që kishte për Amerikën, tregoi kulturën dhe edukatën e saj.Na fliste shpesh për Shqipërinë, për Skënderbeun e Nënë Terezën.Na ka treguar edhe si mbanin të fshehur flamurin amerikan në regjimin komunist.
AJO HARROI VETEN PËR TË TJERËT
Kjo ishte një nga fjalitë që tha në ceremoninë mortore, vëllai i Rozit, agronomi i shquar, Kiço Çeku. Po pse e harroi veten Rozi?. Duke marrë pjesë e duke shkruar për veprimtaritë e shqiptarëve të Bostonit, duke gjurmuar e duke shkruar për figura të shquara të shqiptarëve të Bostonit para 100 vjetësh e deri sot( midis tyre edhe për figura dardharësh) duke shkruar poezi, mbresa e tregime, duke bërë përkthime, etj, ajo ishte tej e ngarkuar me punë. Vetëm për librin e saj të fundit prej 500 e ca faqesh me titull “Potpuri dardhare”, punoi pa ndërprerje dy vjet plot.- Punoj nga 8-10 orë në ditë, kështu më thoshte kur flisnim në telefon. Duke u marrë me këto punë e të tjera (shto edhe ato familjare) ajo harroi veten e nuk bëri një vizitëte mjeku. Siç i kishin thënë ata kur sëmundja kish përparuar e shkoi për t’u vizituar, po të ishte vizituar më parë, do kish shpëtuar nga sëmundja e keqe e cila i morri jetën në moshën 75 vjeçare. Duke ditur tërë punët që bënte ajo, me të drejtë vëllai i saj, Kiçua, tha: -Rozi harroi veten për të tjerët. Ajo ishte Rozi e të gjithëve.Edhe ditët e diela, kur njeriu pushon, ajo e kishte ditën më të ngarkuar.Shkonte në kishat në North Shores, të Neontit, të Linit, etj dhe këndonte në korin e tyre.Ajo i mësoi notat muzikore në një kohë rekord.Kështu ajo e prishi rradhën dhe iku para nesh që ishim më të mëdhenj” tha Kiçua.
EDHE NJË “TAKIM” ME ROZIN
Pasi mbaroi mesha mortore dhe trupi i saj përcillej tek makina e funeralit, At Artur Liolini, i thotë pjesëmarrësve :- Ndaluni një moment te holli i kishës dhe shihni librat e Rozit.” Dhe pjesëmarrësit bëjnë pak minuta ”pushim” te ky holl. Punonjësja e bibliotekessë Nolit që shërben pranë kësaj kishe, Neka Doko, ka vendosur këtu librat e Rozit që ndodhen në fondin e kësaj biblioteke. Njerzit afrohen, marrin në dorë dhe i shfletojnë ato.(Theksojmë se gjatë jetës së saj Rozi ka shkruar 20 libra të gjinive të ndryshme si poezi,prozë, publiçistikë, monografi, etj.) Pjesëmarrësit i prekin ato libra, lexojnë diçka dhe i duket sikur prekin duart e Rozit. Shoqet e saj, Raimonda Moisiu dhe Rita Saliu,bëjnë fotografi me librat e Rozit ndër dorë. I duket sikur kanë mes tyre shoqen e tyre të paharruar.Kështu veprojnë edhe disa të tjerë.Pastaj nisen se i “pret” Rozi para kishës për të shkuar aty te vorrezat e qytetit Pipëdi, ku do prehet pranë të shoqit, mjekut të njohur,Viktor Theohari. Sipas traditës amerikane, të pranishmit vendosën nga një lule te arkivoli i saj.
KUSH DO TA UJITË LULEN E SAJ, Barbarosa?
Sipas traditësh shqiptare, të gjithë pjesëmarrësiit shkuan për të ngrënë drekën e fundit të Rozit. Restoranti ishte zgjedhur në qytetin e Salemit., prone e një shqiptari nga Lushnja. Edhe në këtë drekë lamtumire, vazhduan mesazhet për Rozin, shumica e tyre nga shoqet e shokët e saj krijues. Raimonda Moisiu, e cila nuk ka rreshtur se shkruari e së foluri që kur Rozi u shtrua në spital, deri sa ajo ndërroi jetë e më pas, përcolli tek të pranishmit tre krijime për Rozin nga miqtë e saj: poetët Vangjush Ziko, Dalan Luzaj e Kolec Traboini. Ja disa vargje të Vangjushit:- Korijes së Dardhës, kambana ra vetë/me dorë i ra asaj vetë Shën Pjetri/…të zu gjumi buzë oqeanit/ valët e ftohta për ty zunë qanin/qau Bostoni për ty si për bijën/për penën e artë e shpirtin e lirë…Vazhdoi ligjërimi për Rozin, Adnan Mehmeti, president i Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë:- Sa herë vinim në Boston, ishim të lumtur se na prisnje ti Rozi. Sot po vijmë në qytetin tend të dashur , për t’ju dhënë lamtumirën e fundit. U shua një shkrimtare e madhe e letrave shqipe. Ajo do të mbetet pa publiçisten e madhe që shkroi me vite për shqiptaro-bostonianët e vjetër të kohës së Nolit si dhe për ata të ditëve tona. Shoqata jonë po mbetet pa anëtaren e saj,e cila na përkrahu e na ndoqi në çdo veprimtari. Rozi po udhëton drejt qiellit, duke lënë pas mbretërinë e librave e duke na lënë neve në pikëllim. Loz tani me yjet, pasi punove gjithë jetën, për të qënë në qiellin e stolisur. Dalip Greca, editor i gazetës “Dielli”, mik i saj ivjetër, duke folur për krijimtarinë e Rozit, tha:-Gjatë viteve që punova në gazetën Illyria, Rozi më dërgonte shpesh shkrime për t’i botuar. Shkrimet që sillte Rozi, nuk kishin nevojë për redaktim.Po t’i redaktonje ato, do t’i prishnje. Poeti Mëhill Velaj, duke njohur dashurinë e Rozit për lulet e sidomos për lulen e vjetër Barbarosa, sjellë në Amerikë para 100 vjetësh nga një grua me origjinë nga Përmeti,e cila u trashëgua nga disa familje ndërsa vitet e fundit ajo iu dhurua Rozit, krijoi aty për aty disa vargje:-Lulen Barbarosa/kush do ta ujitë?/mos u bëj merak Rozi/ do ta ujitim ne më lotët tanë..Nuk mund të rinte pa thënë pak fjalë për Rozin, dardhari Sotir Pani, mik i familjes Çeku:-Dardha jonë ka nxjerë 25 shkrimtarë. Në shpirtin e tyre krijues, ka ndikuar bukuria e fshatit. Mestyre një nga më të shquarit,ishte Rozi. Folën e sollën kujtime për Rozin edhe krijuesja e patriotja kosovare, Rita Saliu, shkrimtari Gaqo Bushaka, poeti Atrur Vrekaj, sekretar i Shoqatës “Kombi” etj. Ndër të fundit që foli për Rozin, ishte artistja Adivije Alibali.Ajo kujtoi se me Rozin kishin qënë komshinj në Tiranë dhe emigrimi i takoi përsëri në Boston. Në shenjë nderimi për Rozin, ajo dhe djali i saj, Agroni, kishin sjellë një vazo me lule natyrale, të cilën ia dhuruan vajzës së Rozit, Diana Theohari, duke i thënë që ta vendosë të varri i nënës. Ajo i premtoi se do të çojë në vend porosinë e tyre. Me një falenderim nga vajza e Rozit, Diana, për të gjithë pjesëmarrësit e veçanërsiht për Katerina Çeku, e cila i qëndroi pranë Rozit gjatë gjithë kohës që ajo lëngoi në spital, u mbyl kjo drekë lamtumire.
Rituali mortor mbaroi, por mbeti pas dhimbja, dashuria, respekti e mirënjohja për Rozi Theoharin (Çekun).Kështu ndodh kur njeriu që ikën, le pas një det të madh dashurie e përkushtimi për njerzit, për vendlidjen e atdheun.