Gjon F. Ivezaj/
Dom Nikollë Kaçorri, një ndër shtyllat më të forta të Rilindjes sonë Kombëtare dhe klerik i rrallë me shpirt të ndritur, lindi më 21 shkurt 1862 në fshatin Krejë të Lurës, në një familje me traditë dhe kulturë fetare të ndërthurur. Babai i tij ishte i besimit katolik, ndërsa nëna myslimane, duke mishëruar harmoninë e natyrshme ndërshqiptare që ai vetë e mbrojti dhe e shërbeu gjithë jetën.
Rruga e tij drejt dijes nisi herët. Arqipeshkvi Ambrosio, që atëkohë vizitonte krahinat e Veriut, vuri re dhuntitë e djalit të ri nga Lura dhe u bë ndër të parët që nxitën formimin e tij shpirtëror e klerikal. Hapi i parë i rëndësishëm i arsimit të tij ishte Seminari filozofiko-teologjik në Shkodër, të cilin e përfundoi në vitin 1884, duke u shuguruar meshtar pikërisht në qytetin e Shkodrës. Kjo fazë është një nga të paktat të dokumentuara qartë, e pranuar nga shumica e studiuesve dhe gazetarëve që janë marrë me jetën e tij, përfshirë Gazeta Telegraf, Gazeta Dielli dhe studime të botuara në mediat shqiptare të tre dekadave të fundit.
Pas shugurimit, fillimi i studimeve të larta të Dom Kaçorrit jashtë vendit është një kapitull ku historia paraqitet me variante të shumëfishta. Burime të ndryshme gazetare e akademike — përfshirë Telegraf, Vatra, Dielli, studime individuale të klerikëve e historianëve — japin të dhëna të larmishme, por të njëzëshme në thelb: ai vijoi përgatitjen universitare në Zvicër dhe në Itali, në institucione të teologjisë dhe filozofisë. Disa dëshmi përmendin Romën si qendër të shkollimit të tij teologjik, të tjerat përmendin qytete universitare të Zvicrës ku ai u diplomua në teologji, filozofi, politikë dhe magjistraturë. Përfundimi i studimeve vendoset mes viteve 1890–1893, duke dëshmuar se dokumentet e kohës nuk na ofrojnë datë të saktë, por na japin bindjen se ai ishte ndër intelektualët më të përgatitur të brezit të vet.
Pas kthimit në atdhe rreth vitit 1895, Dom Nikollë Kaçorri u vendos në Durrës, ku shërbeu si sekretar i Arqipeshkëvisë e më vonë si famullitar në zonat e Durrësit, Krujës e Lurës. Në këto dy dekada, ai u bë jo vetëm prijës shpirtëror, por edhe themelues i veprimtarisë kulturore shqiptare: hapi shkolla shqipe, nxiti mësimin e gjuhës amtare, dhe ngriti ura midis fesë dhe kombit. Në këtë kohë, ai u përfshi në lëvizje të rëndësishme patriotike, si kryengritja Kurbin-Krujë (1905–1907), ku u shqua si udhëheqës dhe organizator.
Figura e tij doli në plan të parë gjatë Kongresit të Manastirit (1908), ku u vendos alfabeti i gjuhës shqipe. Dom Kaçorri ishte ndër atdhetarët që mbështeti fuqishëm alfabetin latin, duke përpunuar idenë se “Zoti e dëgjon shqipen po aq pastër sa çdo gjuhë tjetër”, një thënie që u bë emblemë e misionit të tij atdhetar dhe shpirtëror.
Në kulmin e lëvizjes kombëtare, më 28 nëntor 1912, ai ishte përfaqësues i Durrësit në Kuvendin e Vlorës dhe firmëtar i Aktit të Pavarësisë. Qeveria e sapolindur e Shqipërisë e vlerësoi me postin e Nënkryeministrit, krahas Ismail Qemalit dhe Luigj Gurakuqit, me të cilët ai bashkëpunoi ngushtë në fazat e para të shtetit shqiptar. Dallimet politike të mëvonshme me Qemalin e çuan në dorëheqje në mars 1913, por jo në largimin nga ideali kombëtar.
Në vitet e turbullta që pasuan, sidomos gjatë kryengritjes së Haxhi Qamilit, shtëpia dhe biblioteka e tij u dogjën — një nga humbjet më të rënda për kulturën shqiptare, pasi biblioteka e Kaçorrit ishte ndër më të pasurat e kohës. Nën këto kushte të vështira, ai u detyrua të largohej nga Shqipëria dhe u vendos në Vjenë, ku vazhdoi detyrën e tij si ambasador i shqiptarizmit. Në kryeqytetin perandorak, ai ndërmjetësoi me diplomatë europianë për të mos lejuar copëtimin e trojeve shqiptare dhe ngriti zërin për njohjen ndërkombëtare të shtetit të ri shqiptar.
Shëndeti i tij u përkeqësua në fillim të vitit 1917. Në sanatoriumin Würth të Austrisë, më 29 maj 1917, Dom Nikollë Kaçorri mbylli sytë, larg atdheut që aq shumë e deshi dhe i shërbeu gjithë jetën. U varros në Varrezat Qendrore të Vjenës, ku prehu deri më 2011, kur eshtrat e tij u kthyen me nderime në Durrës, në Katedralen e Shën Lucisë.
Pas vdekjes, shumë gazeta — përfshirë Gazeta Djelli, Telegraf, Dielli, si dhe botime të diasporës — kanë shkruar gjatë e gjerë për jetën e tij. Por shumësia e burimeve dhe mospërputhjet e tyre dokumentojnë një fakt të qartë: historia e studimeve të Dom Nikollë Kaçorrit është e pasur, por jo e ruajtur plotësisht me dokumente të njëzëshme. Kjo është arsyeja pse studiuesit e sotëm kërkojnë ende arkiva të reja në Shqipëri, Itali e Zvicër për ta pastruar plotësisht biografinë e tij akademike.
Megjithatë, një gjë mbetet e padiskutueshme: Dom Nikollë Kaçorri ishte një personalitet i jashtëzakonshëm — prift i ditur, patriot vizionar, shtetar i përgjegjshëm, filozof i formuar dhe diplomat i natyrshëm. Ai i përket panteonit të burrave të mëdhenj që e ngritën kombin shqiptar mbi themelet e dijes, besimit dhe sakrificës së rrallë.
Në dritën e historisë, emri i tij qëndron i pastër, i lartë dhe i pashuar.