Intervistoi: Beqir Sina/
NEW YORK : I ndodhur në SHBA- javën e kaluar, Dr. Nail Draga, drejtor i Qendrës Kulturore në Ulqin, si i ftuar në Konferencën e dytë ndërkombëtare, kushtuar shqiptarëve në Mal të Zi, e cila është mbajtur në Universitetin Oakland – Michiganit – mbajti kumtesë “Shqiptarët Në Mal Të Zi Në Regjistrimet E Popullsisë (1948-2011)” Në fund të kësaj vizite – në Nju Jork, Dr. Draga, i dha një intervistë të posaçme gazetarit tonë Beqir Sina, ku ai fletë për konferencën, gjendjen e shqiptarëve në Mal të Zi, dhe se cila është sot pozita e shqiptarëve në Mal të Zi tetë vjet pas pavarësisë.
Autori i 8 librave ka marrë pjesë në shumë takime, tribuna, sesione, simpoziume dhe konferenca të ndryshme shkencore, nga fusha e gjeografisë, etnologjisë, historisë, ekologjisë dhe çështjeve të drejtave të njeriut brenda dhe jashtë vendit.
Dr Draga, ka qenë anëtar i Këshillit të përgjithshëm të arsimit(2003-2008), subjektit me të lartë arsimor në Mal të Zi. Me ftesë të kongresmenit Tom Lantosh, me datën 30.10.2003, në Kongresin Amerikan në Uashington ka dëshmuar në një seancë degjimore në lidhje me Poziten dhe statusin e shqiptarëve në Mal të Zi. Ka marrë pjesë në takime të ndryshme shkencore në vend dhe në botën e jashtme me kumtesa nga fusha e gjeografisë.
Deri më tash, ai ka botuar rreth 300 artikuj, studime, recensione, vështrime dhe komente nga fusha e gjeografsië dhe e publicistikës, në botime të veçanta, revista dhe gazeta te ndryshme në hapësirën shqiptare dhe më gjerë.
Dr. Draga është një nder themeluesit e Shoqatës së Artisteve dhe Intelektualeve ART CLUB[3] (28.12.1990) në Ulqin si dhe president saj nga viti 1995-2002. Është themelues dhe kryeredaktor i revistës LEMBA (shkencë, kulturë, art) nga viti 1998. Po ashtu edhe redaktor dhe recenzentë i botimeve të ndryshme ne edicionin e botimeve të Art Club-it.Udhëheqes dhe organizator i shumë veprimtarive shkencore, kulturore dhe artistike. Gjithashtu merret edhe me publicistikë.
Cili është qellimi i vizitës suaj këtu në SHBA?
Isha i ftuar në Konferencën e dytë ndërkombëtare kushtuar shqiptarëve në Mal të Zi, e cila është mbajtur në Detroit. Konferenca u sponsorizua nga Departamenti i shkencave Politike dhe Enti i Studimeve ndërkombëtare të Universitetit Oakland, së bashku me disa shoqata shqiptaro-amerikane nga Nju Jorku dhe nga Miçigani.
Në këtë takim jam paraqitur me kumtesën “Shqiptarët në regijstrimet e popullsisë në Mal të Zi(1948-2011)”, ku kam trajtuar në mënyrë analitike pasaktësitë e tyre regjistrimeve sidomos sa i përket strukturës kombëtare të popullsisë, nga del se numri i shqiptarëve realisht ka qenë më i lartë se sa e ka paraqitur statistika zyrtare. Janë bërë krahasimet nga koha e monizmit dhe ate të pluralizmit, ku verehën dallime të mëdha. Aspak më mirë nuk qendron gjendja as më pjesëtarët e popujve të tjerë si serbeët, boshnjakët, kroatët etj.Nëse analizojmë të dhënat nga regjistrimi i vitit 1948 dhe këtë të fundit del qartë se kemi pasur të bëjmë me regjistrime ideologjike dhe koncepte unitariste, duke e paraqitur ketë mjedis si homogjen në mënyrë artificiale, edhe pse ky ishte dhe është tani mjedisi me heterogjen dhe me multinacional dhe kulturor në Evropën juglindore dhe më gjerë.
Ku më së shumti janë dëmtuar shqiptarët ? sipas jush
Në sajë te të dhënave të përpunuara sipas vendbanimeve shqiptare pikërisht në vitin 1948, një numër i konsideruar i shqiptarëve i kanë regjistruar si malazez. Rasti i zonës së Shestanit të Krajës në komunën e Tivarit për këtë vit është rast tipik i manipulimit të strukturës nacionale të popullsisë, sepse sipas këtij regjistrimi në zonën e Shestanit e banuar tërësisht me popullsi shqiptare, nga numri i përgjithshëm i popullsisë së regjistruar prej 1461 qytetarësh, 1452 janë deklaruar malazez, apo 99%(!!!), 3 kroatë(0.0020%),, ndërsa vetëm 6 persona janë deklaruar shqiptarë apo 0.0041%(!!!).. Ngjajshëm është vepruar edhe në vendbanimet dhe viset tjera shqiptare në Mal të Zi, sepse një veprim i tillë ishte orientim i politikës shtetërore, duke e paraqitur pjesëmarrjen e shqiptarëve nga 5-7% në kuadër të popullsisë së përgjithshme në Mal të Zi, edhe pse realisht ajo ishte më e lartë rreth 10 përqindshit.
Ky veprim që thoni ju ishte në monizëm e në pluralizëm si qendron puna ?
Sipas analizës sonë regjistrimi i vitit 2003 ishte më objektivi se të gjithë regjistrimet e deritashme. Në vitin 2003 në regjistrimin e popullsisë Komisioni komunal, ka pasur ingerenca në përpunimin e të dhënave dhe publikimin e rezultatëve, ndërsa në vitin 2011, iu mohua një veprim i tillë. I tërë materiali është përpunuar nga Enti Shtetëror i Statistikës (Monstat), ku nuk ka qenë i angazhuar asnjë person i kombësisë shqiptare.
Nga të dhënat e dy regjistrimeve të fundit 2003-2011, sa iu përket shqiptarëve del qartë se kemi të bëjmë me një raport të panjohur deri më tash në Mal të Zi. Ndryshimi negativ me minus 17243 banorë (apo minus 36.16%) dëshmon qartë emigrimin e shqiptarëve nga viset e tyre e me këtë edhe pabarazinë ekonomike e sociale në Mal të Zi.
Në vendet jodemokratike ka kohë që vlen konstatimi se nuk ka rëndësi se si kush voton, por rëndësi ka se kush i numëron votat, ku në mënyrë analoge vlen edhe për përpunimin dhe publikimin e rezultateve të regjistrimit të popullsisë në Mal të Zi.
Atëhere si shpjegohet kjo rënie kaq drastike?
Në këtë regjistrim të popullsisë(2011), në emër të metodologjisë se punës, nuk është regjistruar fare diaspora shqiptare, duke iu mohuar të drejten e tyre qytetare më të vetmin argument se janë më tepër se një vit në botën e jashtme. Ishte ky një veprim përfid për të zvogluar dukshëm numrin e shqiptarëve në ketë mjedis.
Ishte kjo një padrejtësi, sepse diaspora shqiptare paraqet 1/3 e diasporës së përgjithshme të Malit të Zi, që dëshmon qartë statsusin e tyre social dhe politik.Me ketë rast duhet cekur se ishin pikërisht bashkëkombasit tanë në diasporë qe kanë ardhur e kanë votuar në referendmin për pavarësinë e Malit të Zi me 21 maj 2006. Madje vota e tyre ishte vendimtare, ndërsa tash anashkalohen apo më mirë të themi eliminohen, edhe pse pjesa dërmuese janë ende në regjistrat zgjedhore. Ndërsa për ata të cilët janë regjistruar si diasporë me banim deri në një vit në botën e jashtme, janë evidentuar vetëm si numra, pa identitet nacional, gjuhësor dhe fetar, që është rast i panjohur deri më tash në regjistrimet e popullsisë.
Rënia e shqiptarëve në popullsisnë e përgjithshme në Mal të Zi nga 7.09%(2003) në 4.91%(2011), dëshmon qartë pabarazinë e tyre ekonomike dhe shoqërore në ata komuna si popullsi autoktone, nga Ulqini në jug e deri të Rozhaja në veri-lindje. Dhe nga një gjendje e tillë e pabarazisë praktike qytetare dhe nacionale, si shpëtim ishte migrimi në botën e jashtme, ku tash më tepër shqiptarë nga Mali i Zi ka në botën e jashtme se sa në vet Malin e Zi. Nuk ka dilemë se kemi të bëjmë me një dukuri shumë shqetësuese, sepse dita ditës jemi duke u zvogluar numërikisht e po ashtu duke u rrudhosur territorialisht.
Çfarë mund të kuptojmë, ne shqiptarët sot mbas 25 vjet pas rënies së murit të Berlinit?
Rënia e murt të Berlinit(9 nëntor 1989) ishte ngjarje madhore qe dha shpresen për popujt në diktaturat komuniste.Dhe me pas me bashkimin me e popullit të ndarë gjerman, filloj shëmbja e diktaturave komuniste në Evropë, duke i hapur deren demokracisë dhe pluralizmit politik.Me një fjalë popujt e hipnotizuar nga ideologjia komuniste filluan të kenë një frymarrje të lirë ndërsa shëmbja e asaj ideologjie në mënyrë praktike, ishte fundi i sistemeve të dështuara totalitare, të cilat ishin instaluar në mënyrë jodemokratike pas Luftës së Dytë Botërore. Në mënyrë të veçantë kjo ishte një fitore për ne shqiparët si në shtetin amë-Shqipëri por edhe në ish-Jugosllavi sepse mungonte liria e shprehjes së fjalës dhe e demokracisë së brendshme.Pikërisht në ketë kohë këmi edhe shkatëërrimin e Jugosllvisë që ishte shtet artificial nga themelimi i saj, si pasojë e kontradiktave të brendshme në sajë të politikës hegjemoniste të oligarkisë politike serbe.
Si është sot pozita e shqiptarëve në Mal të Zi tetë vjet pas pavarësisë?
Nuk kemi se çka të gëzohemi, për fat të keq jemi dëshpruar si popull.Kemi pritur qe të filloj dialogu me ne shqiptarët, për të filluar realizimin praktik të barazisë nacionale dhe qytetare, të garantuar me kushtetutën dhe standardët ndërkombetare. Por, nuk ndodhi një gjë e tillë, sepse këtu vazhdon mentaliteti i kohës së monizmit, me ndonjë ndryshim kozmetik të rastit. Ne nuk jemi të përfaqësusr në mënyrë proporcionale në punësim, as në nivelin lokal dhe ate qendror.Mungojnë investimet në viset shqiptare. Në emër të privatizimit u plaçktitën ndërmarrjet ekzistuese, papunësia është alarmante. Nuk fushën e arsimit nuk është punuar asgjë.Shqiptarët në shkollat më mësim në gjuhën shqipe, mësojnë me programe dhe tekste shkollore të imponuara. Përveç tekstit të gjuhës shqipe dhe letërsisë, të gjitha tekstet janë nga autorë sllavë, të përkthyera në shqip. Tekstet nga lëndët e identitetit kombëtar si historia e kultura muzikore, janë skandaloze, mësojmë për të tjerët e jo për veten. Pra, kemi diskriminim praktik, duke arsimuar e edukuar nxënësit pa identitetin e tyre kombëtar, që është në kundërshtim me çdo normë ligjore e stndardët demokratike evropiane. Gjendja hiç më mirë nuk është as në fushën e informimit, kulturës etj. Dhe për ndryshime pozitive në ketë aspekt duhet të egzistojë vullneti politik i pushtetit për dialog me shqiptarët duke i trajtuar ata si partner e jo injoruar si veprohet në vazhdimësi.
Si e shpjegoni ju ndezjen e ndjenjave nacionaliste në Ballkan – kush duket se po i fryn erës së urrejtjes në këtë mes – E kam fjalën rreth incidentëve që kan ndodhur në Futboll – konkretisht tek ndeshja Sërbi – Shqipëri e zhvilluar në Beograd më 14 Tetor, dhe që u ndërpre për ato shkaqe çfarë ne i pamë në televizion apo jo ?
Nuk është diçka e papritur. Për fat të keq politika serbe me dekada me radhë e ka indoktrinuar popullin e vet, duke urrejtur në mënyrë patologjike popujt tjerë. Sepse sipas tyre ata janë popull hyjnor ndërsa të tjerët si jo ortodoks janë armiq të tyre. Një veprim I tillë është kamuflazhë për të realizuar konceptet hegjemoniste të politikës së Naçertanijes së shek.XIX, politikë e cila edhe sot është e pranishme te politika zyrtare serbe. Dhe nuk ka si të jetë ndryshe kur në pushtet janë ata radikalët të cilët ishin nxitësit dshe pjesëmarrësit direct të luftërave në ish Jugosllavi, që luftuan më armë për Serbi të madhe. Por, si të tillë ata janë të lënduar dhe të helmuar me ideologjinë e tyre, ku paraqitja e tyre publike në ndeshjën e futbollit në Beograd, ishte dëshmi transpasrente se ata kanë mbetur ku ishin në mitologjinë mesjetare dhe në urrejtjen patologjike ndaj shqiptarëve.
A janë “zbehur” pak kërkesat e shqiptarëve për të drejta për vetëqeverisje lokale dhe a duhet të heqin dorë nga kjo, – për të kërkuar, edhe me shumë për të marrë atë që u takon ?
Në ketë aspekt keni të drejt, shqiptarët duhet të jenë kembëngulës në kërkesat e tyre, dhe ata duhet shtruar në mënyrë të vazhdueshme qeverisë aktuale. Madje, duhet informuar edhe faktorin ndërkombëtar për pozitën dhe statusin politik të shqiptarëve në ketë mjedis. Vetëm ne ketë formë duke senzibilizuar opinionin mund të arrijmë qellimin e dëshiruar.
Sa ndihet ndihma e shtetit amë Shqipërisë në ketë drejtim?
Me keq ardhje them aspak. Shteti amë Shqipëria nuk është duke e luajtur rolin që i takon. Madje ajo në sajë të nenit 8 të Kushtetutës së Shqipërisë është e obliguar të interesohet për ne, por deri me tash përveç deklaratave të rastit, nuk kemi asgjë konkrete. Ka qenë e udhës të nënshkruhën marrëveshje apo memorandume bashkëpunimi sidomos nga fusha e arsimit dhe kulturës në mes dy qeverive, por çdo gjë ka mbetur në pritje. Një veprim I tillë tash në pluralizëm në rrethana të reja nuk mund të arsyetohet më asgjë, dhe është kundër interesave dhe identitetit tonë kombëtarë.
Në se ka diçka që është për tu nënvizuar në atë përse Shqiptarët e Amerikës janë shumë më lart me kërkesa se sa politikanët shqiptarë në Mal të Zi ?
Të jetuarit në një vend demokratik sikurse është SHBA, ka ndikuar që edhe diaspora e jonë këtu të jetë aktive duke qenë shëmbull edhe për ne atje në vendlindje. Dhe nuk është për tu çuditur në kërkesat e tyre, sepse ata nuk kanë hipotekat personale sikurse mund ti kenë përfaqësuesit tanë të subjekteve politike.
Çfarë është bërë dhe duhet bërë nga Diaspora në Amerikë, për shqiptarët në Mal të Zi ?
Diaspora shqiptare ka dhënë kontribut më vlerë gjatë gjithë kohës për çështjen kombëtare shqiptare. Në lidhje me ne shqiptarët në Mal të Zi, duhet të angazhohet vazhdimisht ne lidhje me snzibilizimin e opinionit, sidomos këtu në SHBA, duke pasur kontakte me personalitetet e nderuara shtetërore e sidomos senatorët dhe kongresmenet e ndryshëm. Nuk ka dilemë se diaspora e jonë ka qenë është dhe do të jetë ndërgjegja e kombit tonë, e cila çdo here ka pasur qendrim të drejtë dhe konkret për çështjen shqiptare në të kaluarën e deri në ditët tona.
Jemi në muajin e shenjët të festës së Flamurit – 28 Nëntorin e Shpalljes së pavarësë së Shqipëris – një mesazh nga ju ! për lexuesit tanë !
Për çështjet madhore të lemë anash interesat personale, klanore e partiake. Sepse të bashkuar e realizojmë të pamundurën, ndërsa të ndarë edhe të mundurën e kemi të pamundur. Të jemi të ndërgjegjshëm, se punët tona nuk na i kryejnë të tjerët. Pasi kjo intervistë po jepet në prag të festës kombëtarë 28 Nëntorit -Ditës së Flamurit Kombëtar, të gjithë shqiptarëve kudo që janë iu roj festën duke iu uruar mbarësi personale e familjare.a