Nail Draga – Dielli

Qeveri e re apo zgjedhje te parakohshme parlamentare

September 2, 2022 by s p

Nail Draga/

Pas rënies së Qeverisë së Malit të Zi si opcion për të dalë nga kriza qeveritare është formimi i qeverisë se re apo vazhdimi i ekzistuesës si teknike deri në organizimin e zgjedhjeve të parakohshme parlamentare, andaj iu mbetët partive politike të vendosin për të dalur sa ma parë nga kriza qeveriare e parlamentare siç veprojnë vendet e qytetëruara

Pas 12 orëve debat me 19 gusht Qeveria e 43-të e Malit të Zi humbi votëbesimin, e paralajmëruar me herët nga 36 deputet nga shumica parlamentare (PDS,PL,SD,PSD, UDSH) që iu janë bashkangjitur edhe deputetët nga PB, si dhe janë mbeshtetur edhe nga një pjesë e opozitës aktuale(Demokratët e Malit të Zi). Nga votimi dual qartë se kemi të bëjmë me shumicën e re parlamentare (Gjukanoviq-Beçiq) e cila në ditët në vijim do të dëshmohet si votim i rastit për rënien e Qeverisë, apo do të jetë një koalicion qeverisës në të ardhmën.

Votimi i mocionit të mosbesimit do të mbesë në historinë e Malit të Zi, sepse Qeveria e udhëhequr nga kryeministri Dritan Abazoviqi, është me afat më të shkurtë prej 113 ditësh(28 prill-19 gusht)!

Nëse Qeveria e parë e dalë nga zgjedhjet e 30 gushtit 2020 ishte e ekspertëve, kjo e dyta ishte e pakicës por nuk pati jetëgjatësi edhe pse tregoi gadshmëri e guxim për tu ballafaqur me korrupcionin e kriminalitetin si asnjë qeveri deri më tash.

Por, në agjendën e programit qeveritar kishte edhe çështje të cilat nuk janë zgjidhur me herët, duke mbetur pezull vite më radhë. Në këtë aspekt bën pjesë nënshkrimi i marrëveshjes me Kishën Ortodokse Serbe(KOS), çështje e cila nuk është vetëm teologjike por edhe politike në raportët malazezo-serbe, sidomos nga viti 1918 kur Malit të Zi ia mohuan shtetësinë.

Duke marrë parasysh se nga viti 2006, Mali i Zi ka rikthyer pavarësinë e humbur, ka qenë e udhës qe nga ajo kohë Qeveria të angazhohej në zgjidhjen e kontekstit me KOS-in.Por, siç duket qeveritë e mëparshme kanë pasur në fokus të veprimtarisë së tyre çështje tjera më të rëndësishme duke e margjinalizuar këtë çështje e cila ka peshë të veçantë për popullsinë ortodokse kryesisht serbe në këtë mjedis. Por, në sajë të ndryshimit të pushtetit nga 30 gushti 2020 dhe ardhjës së opozitës në pushtet kjo çështje me peshë politike ishte me përparësi në agjendën qeveritare. Por, pas formimit të Qeverisë së pakicës me kryeministër Dritan Abazoviqin ai nuk hezitoi por u angazhu në realizimin praktik te saj.

Marrëveshja me KOS-in shkak për rënie të Qeverisë

Ndonëse kryeministri Dritan Abazoviqi është paralajmëruar më herët nga partia e presidentit Millo Gjukanoviq(PDS) së nëse e nënshkruan marrëveshjen me Kishën Ortodokse Serbe(KOS) ai do të shkarkohet përmes mocionit të votëbesimit nga Kuvendi i Malit të Zi, ai vërejtjet e tilla nuk i ka vlerësuar si reale, i bindur së nuk është duke vepruar në kundërshtim me ligjin dhe kushtetutën.

Por, pikërisht në ditën kur e nënshkroi në Podgoricë me 3 gusht 2022, marrëveshjen me patriarkun e KOS-it, mediat njoftuan se disa orë më pas PDS-i ka nënshkruar kërkesën për mocion të mosbesimit të Qeverisë dhe e kanë deponuar në sekretarinë e kuvendit.

Duhet cekur me këtë rast si nga ana e presidentit M.Gjukanoviq por edhe nga partitë tjera parlamentare është kërkuar që teksti i marrëveshjes të përmirësohet si dhe nënshkrimi i saj të shtyhet për disa muaj deri në fund të vitit por çdo tentim ka qenë i kotë. Andaj, shikuar në këtë aspekt, për rënien e Qeverisë si shkas është Marrëveshja me KOS-in, edhe pse ka edhe shkaqe tjera, siç janë lufta kundër korrupcionit e kriminalitetit, burgosja e individëve në pozita shtetërore etj., të cilët kanë qenë pjesë e qeverisjës shtetërore vite më radhë.

Rezultate për 100 ditë

Por, Qeveria e udhëhequr nga kryeministri Dritan Abazoviqi, për këto ditë ka arritur disa suksese të cilat më herët nuk i ka arritur asnjë Qeveri me mandat të plotë. Përveç nënshkrimit të Marrëveshjës me Kishën Ortodokse Serbe, që ai e cilëson si të arritur në favor të pajtimit të popullsisë ortodokse në Mal të Zi, e arritur e veçantë është lufta kundër korrupcionit dhe krimininalitetit, që dëshmohet me burgosjën e disa individëve në piramidën e pushtetit, por edhe disa grupeve të ndryshme të narkodilereve etj.

Pasi mocioni i mosbesimit të Qeverisë është transmetuar drejtpërdrejt në televizion, në kanalin parlamentar, qytetraët kanë pasur mundësi të përcjellin diskutimet e deputetëve. Pa dashur të analizoj paraqitjet e tilla që ishin me interes sidomos nga kryeministri Dritan Abazoviqi, i cili ofroj të dhëna për luftën kundër korrupcionit dhe kriminalitetit duke cekur emra të individëve tnë ë lidhur me pushtetin vite më radhë ku një numër janë në paraburgim. Edhe kundërshtarët politikë me fanatik nuk mund të mohojnë të arriturat por çështja qendron të animoziteti politik qofshin ata personale apo partiake.

Ulqini në mes shpresës dhe zhgënjimit

Me zgjedhjen në pozitën e kryeministrit të Qeverisë së Malit të Zi qytetarët e Ulqinit mënjëherë vërejtjen se ka shpresë për investime të cilët kanë munguar viteme radhë nga ana e PDS. Ndërsa tani në vitin 2022 disa projekte janë bërë pjesë e programit vjetor të qeverisë siç është ura mbi lumen Bunë, investime në infrastrurën rrugore, hotele, ndërsa nuk duhet harruar rikthimin e ullishtës së Valdanosit qytetarëve përkatësisht ish pronarëve në Ulqin, pastaj statusin e kryporës, projekti për çërdhen e fëmijëve në fushë Ulqinit etj. Janë këto projekte qe janë pjesë e agjendës qeveritare, të cilat kanë munguar në qeverisjen e PDS-it për tridhjetë vite. Andaj largimi Dritanit nga pozita e kryeministrit do të ketë efekte negative sepse do të paraqitën pengesa të ndryshme byrokratike e subjektive si më herët, sepse e kaluara ka qenë dështuese dhe jashtë interesimit të pushtetit për investime në Ulqin.

E dhëna se nga ana e PDS-it për tredhjetë vite të qeverisjës nga Ulqini nuk ka qenë i emëruar asnjë ministër shqiptarë apo në pozita të rëndësishme qeveritare dëshmon mjaft gjoja për konsideratën e treguar ndaj shqiptarëve, ndërsa e kundërta ndodhi për kët mandat të kufizuar të kryeministrit D.Abazoviqi, i cili duke emëruar një numër të konsideruar shqiptarësh në ministri të ndryshme, ndikoi në ndryshimin e strukturës kombëtare në fushën e punësimit, që paraqet një moment që duhet të vlerësohet.

Zhbllokimi i institucionëve

Pavarësisht rrëzimit të qeverisë përbërja aktuale e parlamentit i ka të gjitha mundësitë të bëjë zhbllokimin e institucionëve të vendit përmes shumicës së kualifikuar, sipas rekomandimeve nga Bashkimi europian. Fjala është për zhbllokimin e institucioneve të drejtësisë, në zgjedhjën e gjyqtarëve të Gjykatës Kushtetuese, antërarëve të Këshillit Gjyqësor, Prokurorin Suprem Shtetëror të cilat kanë mbetur pa u realizuar tash dy vite duke dëshmuar jo seriozitet në punën e partive parlamentare, që do të jenë me pasoja për qytetarët.

Zgjedhjet e parakohshme parlamentare si zgjidhje

Sipas paralajmërimeve të disa partive politike del se për të dalur nga kjo krizë qeveritare ekzistojnë disa opcione, ku një nder ta është edhe formimi i qeverisë së re nga fituesit e zgjedhjeve të 30 gushtit 2020. Kemi të bëjmë me mundësi logjike por duke marrë parasysh animozitetin në mes subjektëve politike(URA-Demokratët) vështirë të realizohet. Ndërsa nga URA kanë njoftuar se nuk do të jemi pjesë e asnjë qeverie te re, ndërsa ajo të formohet nga shumica e re parlamentare nga partia e M.Gjukanoviqit(PDS) dhe Beçiqit(Demokratët).

Por, nëse nuk arrihet të formohet Qeveria e re, si opcion mbet që qeveria aktuale në cilësinë e asaj teknike të vazhdojë deri në organizimin e mbajtjën e zgjedhjeve parlamentare, nëse nuk ndodhë ndonjë kombinim i pa pritur, sepse partitë parlamentare duan të fitojnë në kohë duke ruajtur pozitat e tyre.

Në sajë të përvojës së deritashme nëse në ditët në vijim e më së largut deri me 18 shtator nuk do të arrihet deri të emri i mandatarit për formimin e Qeverisë së re, atëherë presidenti i vendit M.Gjukanoviqi duhet të marrë vendim për shpërndarjën e Kuvendit dhe të shpallë zgjedhjet e reja të parakohshme parlamentare. Një vendim i tillë do të ishte i logjikshëm, sepse pas formimit dhe dështimit të dy qeverive në afat prej dy viesh, zgjedhjet parlamentare janë zgjidhje për të dalur nga kriza qeveritare e parlamentare si kudo në vendet demokratike.

PARTITOKRACIA – VIRUS I SHOQËRISË PLURALISTE

July 22, 2022 by s p

Nail Draga/

Ndonëse është pritur se do të kemi ndryshime cilësore në pluralizëm qytetarët janë të zhgënjyer sepse koncepti i depolitizimit të pushtetit edhe në pluralizëm mbetët mision i dëshiruar me pengesa nga partitë politike të cilat janë në qeverisjet lokale apo ate shtetërore, nga del se kemi të bëjmë me partitokracinë që është në kundërshtim me vlerat e demokracisë pluraliste, duke dëshmuar se kemi të bëjmë me shoqëri të pakonsoliduar dhe kundër parimeve demokratike.

Nëse në monizëm për kuadrat udhëheqëse vendoste partia ku si kriter bazë ishte përshtatshmëria politike e pastaj ajo profesionale, në pluralizëm me të drejtë është pritur që në këtë aspekt të bëhën ndryshime pozitive. Por, ndodhi e kundërta sepse edhe në pluralizëm fusha e punësimit mbeti iluzion, sepse infektimi i monizmit është bartur me besnikëri edhe në pluralizëm.

Në vend që të respektohet sistemi i vlerave , ka ndodhur e kundërta ku parësore është përkatësia partiake, duke vendosur aty kuadra partiakë pa marrë parasysh përgatitjen etyre partiake, meritokarcinë apo autoritetin shoqëror në mjedisin përkatës. Në këtë aspekt përjashtim nuk bëjnë as subjektët politike të shqiptarëve në Mal të Zi, çështje e cila nuk është në favor të vlerave shoqërore dhe demokracisë pluraliste.

Depolitizimi mision i parealizuar

Kemi të bëjmë me ambiciet e partive politike për të vendosur në struktura të qeverisjës lokale apo shtetërore individët partiak të cilët kanë qenë të angazhuar në fushatën zgjedhore apo i kanë mbeshtetur në forma të ndryshme. Një veprim i tillë ka marrë përmasa shqetësuese sepse në këtë drejtim janë angazhuar të gjitha partitë politike të cilat janë pjesë e koalicionëve qeverisëse.

Ndonëse në Mal të Zi, në sajë të rotacionit të pushtetit në sajë të zgjedhjeve parlamentare të mbajtuara me 30 gusht 2020, është pritur qe qeverisja e re te dallohej nga ajo e shkuara, ndodhi pikërisht e kundërta, sepse partitë politike fituese të zgjedhjeve në strukturat e pushtetit vendosën kuadrat partiake. I njëjti veprim është duke ndodhur edhe pas dekompozimit të shumicës parlamentare dhe formimit të qeverisë së pakicës(28 prill 2022). Sepse, tradita e trashëguar në këtë aspekt është vështirë të ndryshojë, pavarësisht deklaratave politike, nga del se depolitizimi i sistemit mbetën mision i parealizuar, që nuk është në favor të parimeve demokratike.

Përkatësia partiake e jo ajo shkollore

Nuk është çështje e panjohur se përkatësia partiake është parësore në fushën e punësimit e jo të përgatitjes shkollore. Madje resor të ndryshëm qeveritar si arsimi, shëndetësia e administrata publike janë bërë veprimtaritë kryesore duke qenë bazat e elektortatit votues të partive politike. Kemi të bëjmë me dukurinë e politizimit ku në veçanti dallohet fusha e arsimit. Madje disa shkolla partitë politike i trajtojnë si bastione të tyre, që dëshmohet përmes emërimit të drejtorëve sipas marrëveshjeve të pjesëtarëve të koalicionit në nivel qeveritar.

Duket paradoksale, por as në vendin e punëtorit sanitar nuk mund të punësohej nëse nuk i përket partisë politike, nga del se është politizuar çdo veprimtari publike shoqërore. Një veprim i tillë dëshmon se nuk vlerësohen vlerat profesionale apo shoqërore por përkatësia partiake, dukuri me pasoja shoqërore tash dhe në të ardhmën.

Përfaqësimi dhe prezantimi

Në vendet e ish kampit socialist ku ekzistonte kulti i individit pa kufizime të mandatit, në pluralizëm në sajë të zgjedhjeve mandati i pushtetit është i kufizuar duke respektuar vullnetin e qytetarëve që paraqet vlerë të demokracisë pluraliste. Në rrethana të reja kemi të bëjmë me mundësi që qytetarët përmes procesit të zgjedhjeve duke mbeshtetur subjektet politike sipas preferencës së tyre të ofrojnë ndryshime shoqërore.

Nëse e trajtojmë në këtë aspekt Ulqinin, përkatësisht qeverisjën lokale me keqardhje themi ndonëse janë mbajtur zgjedhjet lokale me pjesëmarrje me parti të ndryshme është përshtypje e përgjithshme se qeverisja lokale ka pasur pengesa subjektive si nga kuadrat përgjegjëse, korrupsioni,, nepotizmi, shpërdorimi i pozitës zyrtare si dhe nga mos funksionimi i pushtetit ligjor. Dhe një situatë e tillë është mbeshtur nga pushteti qendror të cilët këtu kanë realizuar objektivat e tyre që dëshmohet me dështimin e privatizimit, papunësinë dhe emigrimin e popullsisë në botën e jashtme.Kemi të bëjmë me dështimin e përgjithshëm për tre dekada, që dëshmon dështimin e individëve në përfaqësim dhe prezantim në strukturat të qeverisjës lokale e asaj qendrore.

Qytetarët e Ulqinit presin ndryshime

Ulqini ka nevojë për ndryshime me një pushtet lokal të përgjegjshëm e profesional që punon në favor të qytetarëve e jo të idividëve apo klanëve të ndryshme. Pas zgjedhjeve lokale të mbajtura me 28 mars 2022 dhe formimit të shumicës parlamentare(Koalicioni “Fillimi i ri” dhe Forca) me 19 këshilltarë qytetarët presin ndryshime në nivelin lokal sidomos kur nga Ulqini është edhe kryeministri i Qeverisë së Malit të Zi(D.Abazoviqi). Është ky një moment që duhet të shfrytëzohet, sidomos në investimet e munguara vite me radhë në Ulqin nga pushteti qendror. Andaj, të gjithë qytetarët me kureshtje presin të fillojnë të realizohen në praktikë premtimet pazgjedhore. që do të jetë në favor të qytetarëve të këtij mjedisi.

Duhen profesionist të guximshëm

Nuk ka dilemë se për ndryshime pozitive duhet angazhim konkret me individë të përgatitur dhe të guximshëm pa hipoteka për tu ballafaquar me realitetin i cili për tre dekada ka qenë degradues për Ulqinin. Por, duhet të jemi realistë se Ulqini vite me radhë ka pasur pushtet të pakonsoliduar në sajë të raportëve jo parimore me pushtetin qendror. Ndërsa tash egzitojnë gjasat të eliminohen këto divergjenca duke u konsoliduar jo vetëm në aspektin financiar, sepse nuk mund të arsyetohet e dhëna se qyteti i Ulqinit është me i varfëri në regjionin bregdetar, kur dihet se këtu janë resurse të mëdha për zhvillim ekonomik.

Andaj, ka ardhur koha për një qasje tjetër me strategji zhvillimore dhe përgjegjësi personale e institucionale e kuadrave udhëheqëse, e jo si deri më tash që pushteti lokal është trajtuar sipas interesit të individëve lokal dhe oligarkëve në nivel shtetëror.

EMËRTIMET E VENDBANIMEVE, VLERA ETNO-KULTURORE TË ÇDO MJEDISI

July 1, 2022 by s p

Dr.Nail Draga/

(Përkitazi me emërtimet dhe regjistrin e vendbanimeve në Komunën e Ulqinit)

Për vendbanimet si kategori e veçantë socio-gjeografike ka definime të ndryshme, varësisht prej qasjes studimore dhe profileve shkencore, por është pranuar pothuaj nga të gjithë se Vendbanimet janë njësi e veçantë antropogjeografike, të cilat kanë emrin, territorin dhe numrin e banorëve.

Ne lidhje më këtë çështje ka mendime dhe pikëpamje të ndryshme, por më këtë rast do të cekim vetëm dy. Kështu psh., M.Macura si vendbanim ka definuar “ çdo vend të banuar me emër të veçantë pa marrë parasysh se a janë të banuar në momentin e regjistrimit”.Ndërsa nga ana tjetër statistika zyrtare ka pranuar definimin gjeografik te vendbanimëve së “vendbanimi është njësi e veçantë territoriale-antropogjeografike me emër të veçantë pa marrë parasysh numrin e shtëpive”.

Nga ajo që u tha më lartë del se vendbanimet, veçohen me hapësirën e tyre territoriale, numrin e shtëpive dhe të banorëve në një vend të caktuar, paraqesin dukuri komplekse, që trajtohen nga disciplinat e ndryshme shkencore.

Vendbanimet pa banorë

Gjatë diskutimit në këtë takim në mes tjerash u trajtuan edhe vendbanimet të cilët tash janë pa banorë. Një dukuri e tillë ka filluar të jetë e pranishme sidomos në këto dy dekadat e fundit që dëshmohet edhe rezultatete e regjistrimit të popullsisë(1991, 2003, 2011). Pasi, trendi i emigrimit të popullsisë është bërë dukuri bashkëkohore nga një dukuri e tillë nuk bën përjashtim as disa vendbanime në komunën e Ulqinit. Por, ishte konstatim i përgjithshëm se ndonëse këto vendbanime për këtë kohë janë pa banorë, ata nuk duhet të fshihen nga regjistri i vendbanimeve, sepse ish banorët aty kanë shtëpiat dhe pronat e tyre. Një qendrim i tillë ishte me vend sepse në të ardhmën mund të të ndodhë që të ketë rikthim të ish banorëve, apo vendosjes së të tjerëve në to. Por, pasi, ata vazhdojnë të jenë pronarë legjitim, çështje kjo e cila nuk mund të eliminohet me asnjë vendim administrativ, u vendos qe të jenë pjesë e regjistrit të përgjithshëm të vendbanimeve, në komunën e Ulqinit.

Duke marrë parasysh së në Statutin ekomunës së Ulqinit ekzistonin të evidentuara 39 vendbanime, në cilësinë e këshilltarit të FORCËS, në seancën e Kuvendit të komunës paraqita propozimin me datën 13.4.2011, duke i shtuar numrit ekzistues edhe katër vendbanime tjera që ishin: Selita, Gjonza, Kravari i Poshtëm dhe Rashtisha e Poshtme. Propozimi im pas arsyetimit u miratua njëzëri nga këshilltarët dhe më pas u bë pjesë e Statutit të Komunës së Ulqinit, përkatësisht neni nr.8(Fletorja Zyrtare e MZ nr.16/11).

Por, pasi ditë më parë nga shëbimi i Kuvendit arriti akti për Vendimin për caktimin e emrave të vendbanimeve në territorin e Komunës së Ulqinit, në lidhje me këtë çështje Këshilli për propozimin e emërtimeve të rrugëve, shesheve dhe institucioneve në Komunën e Ulqinit, mbajti mbledhje me datën 30.5.2016. Pas një diskutimi konstruktiv nga pjesëmarrësit me shumicë të votave, u miratu propozimi qe regjistrit ekzistues ti shtohen edhe shtatë vendbanime të tjera: Amulli i Poshtëm, Bore, Gaçi, Suma, Kodra e Dakajve, Zenelaj dhe Zheji.

Ndërsa në mbledhjen e Kuvendit të Komunës së Ulqinit të mbajtur një ditë më pas, pra me 31.5.2016, gjatë diskutimit për këtë pikë të rendit të ditës, duke arsyetuar propozimin e Këshillit, ceka se asnjë regjistër nuk është i përkryer andaj çdo propozim, apo vërejtje është e mirësesardhur, andaj ftova këshilltarët të marrin pjesë në diskutim për këtë çështje. Në diskutim morën pjesë disa këshilltarë, duke paraqitur pikëpamjet e tyre si për numrin e po ashtu edhe për drejtshkrimin e emërtimeve në gjuhën shqipe dhe ate malazeze. Kështu nga këshiltarët u propozu që regjistrit ti shtohet edhe vendbanimi i LULAJVE, që u miratu njëzërit nga këshilltarët duke qenë vendbanimi i 51 në regjistrin e vendbanimeve në Komunën e Ulqinit. Madje, duhet thënë se një vendbanim i tillë në Anë të Malit, ka vlera të veçanta etno-kulturore dhe historike, pothuaj si asnjë vendbanim tjetër në këtë krahinë.

Forma e folur dhe forma e shkruar e emërtimeve

Duke marrë parasysh së emërtimet e toponimeve(emërvendeve) paraqesin vlera gjuhësore dhe historike, duhet të kemi kujdes në shënimin e tyre në formën origjinale ashtu si i shqipton popullata vendore. Por, duke marrë parasysh formën e shkruar të tyre deri më tash në tabelat rrugore, duhet bërë çmos që ato gabime të mos përseritën edhe në të ardhmen. Kështu p.sh. kemi të shkruar Rashtisha e Epërme, që nuk përkon me realitetin, sepse popullata vendore e quan Rashtisha e Naltë, apo e Sipërme, e jo e Epërme! Në mënyrë identike është shkruar edhe Kllezna e Epërme, ne vend të Kllezna e Naltë, apo e Sipërme.

Tabelat në vendbanimet Rashtisha e Naltë dhe Kllezna e Naltë e shkruar gabimisht si e Epërme(!?)

Dukuria e përkthimit të emërtimeve

Përkthimi i toponimeve, nuk është dukuri e re dhe e panjohur edhe në ketë mjedis, që dëshmohet me deformime dhe kalka të ndryshme qe janë të panevojshme. Sepse është dukuri e njohur dhe e pranueshme në vendet demokratike, që toponimet shënohen në formën e folur sipas popullsisë vendore. Por, në komunën e Ulqinit kemi dubleta si Mali i Bardhë-Bijela Gora, Mali i Brisë-Briska Gora, apo forma e dubletës Katërkollë-Vladimir, Millë-Mide etj. Por, me i çuditshëm është përkthim i emrit personal, ku Gjergji na del Gjorgje, rasti Shën Gjergjit në Sveti Djordje, apo Shën Kolli në Sveti Nikolla. Një dukuri e tillë është për çdo kritikë, sepse për raste të tilla, forma me e pranuar është ajo e transkripsionit, duke qenë më afër emërtimit përkatës, duke çmuar formën burimore në të folur dhe në të shkruar. Në rastin konkret nuk paraqet problem transkripsioni i shkronjave sepse të tillat ekzistojnë edhe në gjuhën sllave, por problemi është i natyrës jashtëgjuhësore i diktuar nga faktori politik dekada me radhë, duke deformuar emërtimet përkatëse, përmes kalkave apo dubletave të panevojshme.

Emërtimet ndërkombëtare nuk përkthehën

Rasti i tillë është për hulumtim që dëshmon në formën me praktike asimilimin, sepse emrat askund nuk përkthen apo deformohen, por shkruhen ashtu si janë në përdorim nga popullata përkatëse. Sepse nuk përkthehet fjala vjen San Francisko, San Marino, San Remo, San Diego, San Jose, Sankt Peterburg sipas dëshirës së individëve apo administratorëve të ndryshëm por shënohen si të tillë, dhe nuk paraqesin pengesë për komunikim. Madje një veprim i tillë është obligim ndërkombëtar sipas rezolutës së OKB, në lidhje me standardizimin e emërtimeve gjeografike(Gjenevë 1967). Sepse emërtimi i standarizuar është ai emërtim i cili është pranuar nga organet kompetente dhe ashtu në mënyrë unike shfrytëzohet në atë hapësirë gjuhësore.

Eshtë çështje tjetër qasja subjektive, apo veprimi i qellimshëm, për të deformuar toponimin përkatës i cili i takon arealit gjuhësor dhe kulturor të një popullsie tjetër ku raste të tilla në ish-Jugosllavi ka pasur mjaft, ku as Mali i Zi nuk ka mundur të jetë përjashtim. Sepse forma e shkruar në harta apo në aktet e administartës lokale paraqet gjendjen praktike të barazisë gjuhësore e me këtë edhe kombëtare të popullsisë përkatëse në një mjedis të caktuar. Në lidhje me këtë çështje viset dhe vendbanimet shqiptare në Mal të Zi, paraqesin rast tipik për hulumtim jo vetëm gjuhësor, sepse përmes tyre paraqitet në mënyrë praktike pozita, dhe statusi i shqiptarëve në këtë mjedis.

Forma e folur dhe e shkruar

Edhe pse kemi të bëjmë me një territor relativisht të vogël sikurse është Ana e Malit ka ndryshime gjuhësore lokale, sepse varësisht prej vendbanimit ka forma të ndryshme të folurit, andaj del se kemi formën e folur dhe formën e shkruar te emërtimit te vendbanimit.Kështu për lartë thuhet naltë përkatësisht forma lokale nelt, por edhe sipër. Ndërsa në këtë aspekt në Krajë thuhet Ana e Sipërme dhe Ana e Poshtme, qe varët kryesisht nga aspekti relevior i kësaj krahine..

Duhet të konsultohet popullsia vendore

Ne lidhje me përcaktimin e territorit dhe të emërtimit të vendbanimeve popullsinë vendore del se nuk e ka konsultuar kush, nga ata qe kanë vendosur në vendosjën e emërtimeve në tabelat rrugore.Andaj, në këtë aspekt ndërmarrja e rrgëve e cila ka ndërtuar rrugën dhe ka vendosur tabelat rrugore e ka obligim të bëjë përmirësimin e tyre, sikurse i emërton popullsia vendore.Në lidhje me këtë çështje dua të ceki se administrata lokale e Ulqinit në lidhje me vendbanimet . Lisna dhe Bore vazhdimisht i ka paraqitur si një vendbanim si Lisna-Bore, që nuk përkon me gjendjen reale, sepse janë dy vendbanime të ndryshme.

Madje shikuar historikisht vendbanimi LISËN është më i vjetër, ndërsa BORE shumë i ri i banuar dhe me një shpërndarje hapësinore më të gjerë. Këtu si duket si kriter administrativ është marrë komuna kadastrale, andaj me këtë rast në regjistër i kemi evidentuar si dy vendbanime të veçanta: LISËN dhe BORE, duke bërë eliminimin e një padrejtësie disa vjeçare.

Dr.Nail Draga

DËSHMI SHKENCORE PËR PËRKATËSINË ILIRO-SHQIPTARE TË EPIRIT

April 13, 2022 by s p

Sherif Delvina, E vërteta mbi Epirin, Botoi:”Fllad”, Tiranë, 1999.

Trajtimi i çështjeve që kanë të bëjnë me hapësiren etnogjeografike shqiptare sidomos asaj jugore ka vite që është bërë objekt studimi për personalitete të shkencës dhe kulturës shqiptare. Ne veçanti kjo çështje fitoj një dimension tjetër pas dështimit të monizmit sepse ne pluralizëm u krijuan rrethana të tjera të favorshme duke mos pasur tema tabu, apo qasje ideologjike siç ishte më parë në Shqipëri. Nder studiuesit më të zellshëm dhe serioz ne këtë gamë bën pjesë Sherif Delvina, i cili ne këtë aspekt ka dhënë një kontribut më peshë për historiografinë kombëtare shqiptare.

Nail Draga

Ne shek.XIX, tek fqinjët tanë na u paraqiten dy projekte politike të cilat ishin tërësisht ekspansioniste në dëm të popujve tjerë për të realizuar endrrat e tyre mesjetare. Fjala është për “Megaliidenë” greke(1843) dhe “Naçertanien” serbe(1844) ku si qellim final kishin rimbëkëmbjen e perandorive të tyre mesjetare ate të Bizantit dhe të Car Dushanit. Dihet historikisht se pasojat e këtyre projektëve i kanë përjetuar në mënyrë të drejtpërdrejt shqiptarët duke filluar nga Kongresi i Berlinit(1878) dhe Konferenca e Londrës(1913) sepse më së dy të tretat e hapësirës etnogjegrafike shqiptare u aneksua nga fqinjët tanë sllavet dhe grekët.

Por, megjithë këto përfitime territoriale oreksi i tyre nuk ka të ngopur që dëshmohet me politikën e tyre shtetërore të zhvilluar ne vazhdimësi, duke shpifur e trilluar ne lidhje mbi autoktoninë iliro-shqiptare dhe hapësiren etnogjeografike shqiptare në Siujdhesën Ballkanike.

Ne këtë gamë të qasjeve janë të njohur në veçanti disa struktura klero-shoviniste greke, të cilët ende trumpetojnë për jugun e Shqipërisë, duke shpikur dhe krijuar sajesa te ndryshme territoriale. Ne këtë aspekt ato shpiken sajesen Vorio Epiri që është aspiratë territoriale ndaj shtetit shqiptarë. E tërë kjo politikë ne rrethana të reja shoqërore pas dështimit të komunizmit është transparente dhe nga ana e tyre bëhët gjoja për mbrojtje te të drejtave të minoritarëve grekë në Shqipëri, ku këto qarqe të tillë i konsiderojnë të gjithë shqiptarët ortodoksë.

Duke qenë dëshmitarë i të gjitha këtyre akrobacionëve politike më pasoja për popullin dhe shtetin shqiptarë, intelektuali dhe studiuesi i zellshëm Sherif Delvina opinionit shqiptarë i dhuron librin “E vërteta mbi Epirin”.Është ky një libër i veçantë për nga lënda e trajtuar dhe me një qasje analitike dhe argumente shkencore që demaskon politikën shoviniste greke ndaj aspiratave dhe falsifikimëve të realitetit historik dhe gjeografik të jugut shqiptar.

Libri paraqet një përmbledhje të artikujve të botuar nga viti 1992-1999 ne gazeta të ndryshme në Shqipëri. Nuk ka dyshim se ne saje të tyre artikujve të cilët për nga përmbajtja janë shkencorë, analitikë dhe publicistikë autori ka bërë sensibilizimin e opinionit shqiptarë ne lidhje me disa çështje të cilat ose kanë qenë tabu apo të panjohura për opinionin e gjërë.

Autori librin e ka konceptuar në atë mënyrë që përbëhët prej nëntë pjesëve të cilat paraqesin një unitet të qasjeve të autorit për hapësirën etnogjeografike shqiptare nga koha antike e deri në ditët tona.

Në këtë botim më vlerë autori ofron të dhëna më interes për hapësirën etnogjeografike shqiptare, duke theksuar së para Kongresit të Berlinit(1878), Shqipëria e kishte sipërfaqen 110.000km2, më popullsi kompakte shqiptare dhe më pakica kombëtarë të parëndësishme. Kongresi i Berlinit u quajt nga rilindasit më të drejt varrimi i Shqipërisë, por ky nuk kishte qenë ende varrimi i Shqipërisë, sepse pas atij kongresi në Shqipëri ngeli Kosova, ngeli Maqedonia, Çamëria, Grebeneja, Kosturi, dhe sundimi osman ishte i përkohshëm, kurse pushtimi nga fqinjët ishte i përhershëm.

Por, më 1913, kinse në luftën kundër turqëve, me përkrahjën e Fuqive të Mëdha, këto toka u quajtën “turke” dhe hapësira etnogjeografike shqiptare u zvoglua gjithnjë. Madje nëse analizohen të dhënat nga viti 1491 kur janë bërë regjistrimet e Ballkanit të pushtuar nga osmanët, në Ballkan del se janë mbi 266 mijë familje në trojet shqiptare, duke filluar nga veriu e deri në Artë.Ne atë kohë ne kemi pasur popullatë më të madhe se grekët dhe territor më të madh se grekët e serbët, Shqipëria është rrudhur dhe është bërë mbi tre herë më vogël se çka qenë.

Delvina është i qartë ne konstatimet e tija kur ceken pa hezitim se duhet thënë e vërteta duke u bazuar ne dokumentet e kohës pamvarësisht se tash jemi ne rrethana të reja shoqërore dhe politike me fqinjët tanë. Andaj më të drejt cekën se nuk duhet heshtur për spastrimin etnik të territorëve shqiptare në shek.XIX, siç është rasti për 300.000 shqiptarët e shpërngulur më dhunë nga Sanxhaku i Nishit, po ashtu për historinë e Artës, të cilët grekët e morën pas 1878-ës, pastaj për Sulin etj. I brengosur për prezantimin dhe falsifikimin e të kaluarës sonë historike ne tekstet shkollore tek fqinjët grek, ai na ofron shembullin e suliotëve. Ato thekson Delvina grekët i kanë në çdo tekst shkollor, ku në to thuhet se suliotët janë hedhur nga shkëmbi i Zallongut për të ruajtur nderin. Këtë ngjarje heroike të vjedhur nga heroizmi shqiptar grekët e kanë kthyer nga vetja dhe i mbajnë si heroizmin më të madh të tyrin! S’ka tekst grek ku nuk është Marko Boçari, Bubulina etj. Ne ruhemi se mos na prishet politika me grekun.Ne duhet ta dimë se ç’na kanë marrë e ç’na kanë ngrënë vazhdimisht fqinjët tanë konstaton më të drejt Delvina.

Ne këtë botim më vlerë autori trajton ne detaje “Megaliidenë” si dhe sajesen e shovinstëve grek “Vorio Epir” e cila ka të bëj më pretendimet territoriale ndaj Shqipërisë së Jugut, duke dëshmuar në mënyrë shkencore për përkatësinë iliro-shqiptarë të Epirit. Ndërsa duke bërë fjalë për minoritarët grekë ai më të drejt konstaton se ato janë shumë vonë të pranishëm ne territoret shqiptare, gjegjësisht janë ardhacakë, argatë të sjellë këtu në kohën e Ali Pashë Tepelenës dhe përbëjnë një enklavë në viset shqiptare.

Duke marrë kompleksin politik te grekëve për këto territore dhe ndaj popullatës shqiptare ortodokse falsifikimi i të dhënave historike dhe i statistikave demografike kur është në pyetje numri i minoritarëve shqiptarë në Greqi dhe i minoritarëve grekë në Shqipëri është bërë dëtyre patriotike dhe shtetërore numër një e shovinizmit grek. Nga ana tjetër me qellim heshtet numri i mbi dy milion arvanitasve ne Greqi.

Dhe në fund duhet thënë se një libër i tillë është i mirëseardhur jo vetëm për studiuesit dhe individet që iu intereson çështja kombëtare dikur dhe sot, por edhe për opinionin e gjërë. Botuesit shqiptarë mendoj se do të bënin një punë më vlerë nëse ketë botim do ta përkthenin në gjuhën angleze në tërësi apo apo në formë të sintetizuar. Sepse vetëm ne këtë formë do të informojmë opinionin ndërkombëtar në lidhje mbi realitetin shkencor, autoktoninë dhe vazhdimësinë historike iliro-shqiptare të kësaj pjesë të hapësirës etnogjeografike shqiptare. Të dhënat e ofruara ne saje të konsultimit të një literature selektive shkencore, hulumtimit të dokumentave te trajtuar në sinkroni dhe diakroni bëjnë që libri “E vërteta mbi Epirin” të jetë një enciklopedi ne vehte për këtë regjion gjeografik i cili ka pasur një të kaluar të bujshme historike nga koha antike e deri në ditët tona.Dhe një libër të tillë ka mundur të na ofrojë vetëm Sh. Delvina i cili është padyshim studiuesi më i zellshëm dhe erudit i kësaj çështjeje në kohën tonë.

In memoriam

Sherif Delvina

(1932-2022)

Në Tiranë me 7 pill 2022, në moshën 90-vjeçare vdiq Sherif Delvina, historiani, studiuesi, përkthyesi, dramaturgu, intelektuali dhe publicisti i shquar, autor i disa botimeve shkencore nga fusha e historisë. Ai rridhte nga një familje e shquar intelektualësh dhe patriotësh, me ndikim në historinë e Shqipërisë. Si rrallë kush mblodhi dhe dëshifroi e interpretoi harta të disa autorëve europianë nga antikiteti e dei në vitin 1913, kur më së gjysma e hapësirës etnogjografike shqiptare nga vendimet e padrejta të Konferencës së Londrës iu dhuruan fqinjëve(sllavë e grekë).

Prof.Sherif Delvina është autor i 14 librave, 18 libra me bashkëautor, ndërsa ka publikuar me qindra artikuj e studime në shqip dhe gjuhë të huaj.

Nga botimet veçojmë:E vërteta mbi Epirin(1999), Kosova një mit serb, apo një realitet historik shqiptar(2000), Mid`hat Frashëri: minister fuqiplotë në Athinë,1923-1926(2002), Udhëtarët e huaj në Shqipëri-gjerë në fund të shekullit XIX nga Lumo Skendo(2012) etj.

Në nderim të autorit. më këtë rast po ribotoj recensionin për librin “E vërteta mbi Epirin”të shkruar në vitin 2004.

STUDIUES EMINENT I HISTORISË MESJETARE SHQIPTARE

November 26, 2021 by s p

(Me rastin e 90-vjetori të vdekjës së Milan Shuflajt 1879-1931)

Ndër studiues të huaj të cilën kanë treguar interesim të veçantë për hulumtimet shkencore historike për mesjetën shqiptare dallohet historiani kroat me origjinë hebreje dr.Milan Shuflaj. Ndonëse nuk jetoi gjatë ai botoi dhe la në dorëshkrim artikuj, studime e monografi shkencore historiografike duke argumentuar prejardhjën ilire të shqiptarëve, duke mbetur model për kohën kur jetoi dhe veproi si dhe referencë e obligueshme profesionale për çdo studiues për historinë mesjetare shqiptare.

Nail Draga

Milan Shuflaj ka lindur në vitin 1879, në Lepogllavë të Kroacisë. Shkollën fillore e mbaron në vendlindje, ndërsa gjimnazin klasik në Zagreb, ku laureohet si nxënësi më i mirë i gjeneratës së tij. Në Universitetin e Zagrebit ka studiuar shkencat shoqërore. Doktoron në vitin 1901.

Në vitin 1902, Shuflaj mbron me sukses provimin për profesor në shkencat ndihmëse të historisë, në Universitetin e Zagrebit. Në vitet 1902-1903 specializohet në Vjenë, në “Österreichische Institut für Geschichtsforschung”, në fushat e paleografisë latine, diplomacisë, kronologjisë dhe notariatin, te profesorët O. Redlicha dhe A. Dopscha.

Në vitet 1904-1908, dr. Shuflaj punon si asistent në bibliotekën kombëtare “Szeczeny” të Budapestit. Këtu thellon njohuritë në fushën e ballkanologjisë dhe sidomos albanologjisë.

Në vitin 1908 emërohet profesor i rregullt për shkencat ndihmëse të historisë në Universitetin e Zagrebit. Ndërsa në vitin 1918, me kërkesën e tij pensionohet, e pastaj boton pjesën e tretë të Historisë së Shqipërisë, të cilën kishte planifikuar ta shkruante në tetë vëllime, me titull, Die kirchenzustände im vortürkischen Albanien.

Si i pa përshtshëm për sistemin në dhjetor të vitit 1920, burgoset, ku dënohet me tre vjet e gjysmë burg, të cilat i bën në Mitrovicën e Sremit.

Në vitin 1928 emërohet profesor i rregullt në Universitetin e Budapestit, por për shkak se nuk i jepet pasaporta, detyrohet ta refuzojë këtë emërim. Vritët me 18/19 shkurt 1931 në Zagreb nga agjentët e diktaturës së Mbretërisë Jugosllave. Pas vrasjes, në shtëpinë e tij policia bëri bastisje duke zhdukur materiale të vlefshme me vlera unikale.

Studiues i historisë mesjetare

Në asjë të angazhimit profesional duke hulumtuar e mbledhur dokumente nëpër arkivat e Dalmacisë, Shuflaj, zbulon materiale burimore shumë interesante, të pabotuara, që i takonin mesjetës shqiptare. Ishte pikërisht kjo periudhë, e cila zgjon interes të jashtëzakonshëm te studiuesi i ri, duke u bërë me pas qëllimi kryesor i veprimtarisë së tij shkencore. Gjatë gjithë kësaj periudhe kohore, nga pena e dr. Milan Shuflajt dolën studime me vlera të larta shkencore me theks të veçantë në fushën e albanologjisë. E tillë është vepra monumentale “Acta et diplomata res Albaniae mediae aetatis illustrantia”, të cilën e boton në dy vëllime së bashku me L.Thallocin dhe K.Jireçekun(1913 dhe 1918). Me këtë rast po evidentojmë disa studime të cilat kanë të bëjnë enkas me shqiptarët si:

1.Rrethanat kishtare të Shqipërisë paraturke, Budapest, 1916.
2. Konstatin Balshaj (1392-1401)– roman historik, Zagreb 1920 me nenshkrimin Alba Limi.
3. Qytetet dhe kështjellat e Shqipërisë, Kryesisht në Mesjetë, Vjenë 1924.
4. Historia e Shqiptarëve të Veriut, botuar në Beograd 1924.

5. Serbët dhe Shqiptarët- simbioza e tyre në Mesjetë, Beograd 1925.

6. Historia e Shqiptarëve të Veriut – studim sociologjik, Beograd, 1925.

Në opusin e tij kriues Shuflaj trajton me akribi shkencore qytetet bregdetare shqiptare gjatë mesjetës të cilët kanë përjetuar pushtime të ndryshme duke sfiduar rrethanat e kohës nga dyndjet e popujve deri nën pushtimin e Perandorisë Osmane.

Në mënyrë të veçantë trajton qytetet si: Durrësi, Lezha, Shkodra, Drishti,Tivari dhe Ulqini të cilët kanë pasur një zhvillim ekonomik e tregtar duke u dalluar në veçanti me qeverisjën lokale që dëshmohet me statutët e tyre të kohës.

I paisur me njohuri profesionale në aspektin metodologjik ai veçohej me shqyrtim shkencor shumëplanesh si nga paleografia, onomastika, toponimia etj.,duke qenë model për kohën. Një qasje të tillë ia mundësonte edhe njohja e gjuhëve të huaja si: gjermanishtë, hungarishtë, latinishtë, greqishtë, frëngjishtë, hebraishtë, gjuhet sllave si dhe gjuhen shqipe.

Duke marrë parasysh se veprimtaria e tij studimore kryesisht historike ka qenë e shpërndarë nëpër revista e gazeta të ndryshme, sipas disa informacioneve që disponojmë deri sa ishte gjallë regjistri i zërave të tij bibliografikë arrinë në tre mijë, duke mbetur model jo vetëm për kohën e tij.

Ftesë nga Shqipëria

Duke parë angazhimin profesional dhe pasionin për të kaluarën e popullit shqiptar, në vitin 1929, Akademia Vjeneze e Shkencave i propozon dr. Shuflajt që të vazhdonte vjeljen e lëndës arkivore për vazhdimin e botimit të ”Acta et diplomata res Albaniae mediae aetatis illustrantia”, vëllimet III-V.

Këtë iniciativë e përkrahu edhe qeveria e Mbretërisë Shqiptare, e cila shprehu gatishmërinë e saj që të hiqte shpenzimet për një ndërmarrje të tillë kaq serioze dhe të vlefshme, ku Dr. Milan Shuflaj u ftua të vizitojë Shqipërinë.

Me ftesë të shtetit shqiptar pas shumë pengesash në lidhje me pajisjën me pasaportë, ai arrin në Shqipëri më 12 janar të vitit 1931. Ai u prit me nderime të larta shtetërore që nga Mbreti Zog, Kryeministri, pjesëtar të kabinetit qeveritar, dhe më në fund nga anëtarët e parlamentit shqiptar. Gjatë qendrimit ne Shqipëri, Dr. Shuflaj më 16 Janar 1931, mbajti një fjalim në Parlamentin Shqiptar, ku në mënyrë të hollësishme foli për punën rreth botimit të vëllimeve në vazhdim të Acta Albaniae si dhe të Historisë së Shqipërise. Për këtë gjë, Parlamenti Shqiptar urdhëroi Ministrin e Arsimit që në emer të shpenzimeve të paguante në llogari të Milan Shuflajt, shumën prej 75000 frangash ari, që sot është e barabartë me disa miliona dollar.

Vizita në Shqipëri në shtypin e kohës

Ardhja e tij në Shqipëri u cilësua si një ngjarje e veçantë jo vetëm kulturore, ku ka shkruar shtypi i kohës.

Kështu gazeta “Arbënia” e datës 16 janar 1931, në rubrikën “Lajme të Shkurtra” thuhej: “Gjendet në kryeqytet Z. Profesor Shuflaj, i Zagrebit. Zotëria e ti ka botuar tre volume dokumente, historike të Shqipërisë dhe ka për të botuar të katërtin volum. Këtu ka ardhur për t’u marr veshë me Qeverinë mbi mënyrën e mbledhjes së dokumenteve e të botimit të volumit. Bisedimi që pati me ministrin e arsimit, u përfundua me një dakord mbi të gjitha pikat”.

Ndërsa në gazetën “Vullneti i Popullit” me datën 25 Janar 1931 në artikullin “Profesori

Milan Sufflay dhe histori e Shqipëris”, Lumo Skendo(Mit´hat Frashëri) vizitën e Shuflajt në Shqipëri e komenton në këtë mënyrë: ”Në kryeqytet të vogël tënë patëm fatin të shohim pesë ditë fytyrën interesante të profesorit Shuflaj dhe të dëgjojmë fjalët e tij simpatike. Kjo qe për neve një zijafet intelektual që mjerisht nuk e gëzojmë shpesh.”

Cekim me këtë rast se me Shuflajn kanë pasur korrespendencë personalitete të ndryshme nga bota shkencore e kulturore europiane, ndërsa nga shqiptarët veçohet Mit`hat Frashëri, intelektual i rrallë i botës shqiptare të kohës.

E vërteta historike si shkak për vrasje

Duke marrë parasysh se rrethanat politike e shoqërore në Mbretërinë e Jugosllavisë ku ishte vendosur diktatura, të gjithë jo serbët nëse nuk vepronin sipas politikës së tyre hegjemoniste ishin të kërcënuar me jetë. Dhe nga një politikë të tillë shovinste e pësoi Milan Shuflaj, të cilin agjentët serb e likuiduan në Zagreb me 19 shkurt 1931, një ditë pasi u kthye nga Shqipëria.

Vepra jetësore e Shuflajt me rëndësi kapitale për shqiptarët ishte “Acta et diplomata res Albaniae mediae Aetalis ilustratia”, duke theksuar se sa ishte gjallë pati botuar dy vëllime, ndërsa në përgatitje kishte vëllimin e tretë. Ishte pikërisht ky vëllim dhe interesimi për historinë e shqiptarëve që iu pengonte e vërteta historike shovinistëve serb, andaj e vranë në mënyrë kriminale. Duhet të themi se sa ishte gjallë Shuflaj mendonte se dokumentet për historinë e Shqipërisë do jenë gjithsej gjashtë vëllime që mbeti ide e pa realizuar, sepse e vërteta hostirke e shqiptarëve iu pëngonte shovenistëve serb.

Të gjithë ata të cilët duan të trajtojnë kohën e mesjetës shqiptare shkrimet e Shuflajt janë obligim si referencë profesionale për çdo studiues, sepse ky mbetët autoriteti i pa kontestueshëm shkencor të kësaj periudhe për historinë mesjetare shqiptare.

https://fjala.info/2020/milan-sufflay.jpg

Milan Shufflay (1879-1931)