• Home
  • Politics
  • Opinion
  • Culture
  • Sports
  • Economy
  • Interview
  • Reporting
  • Community
  • Vatra

Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

ME VISARIN…

May 26, 2023 by s p

Kastriot Fetahu/

Para disa ditësh një mik, Fatmir Harizaj, mësues në një kolegj në Wisconsin, më ftoi të pimë një kafe me Visar Zhitin pasi kishin dakordësuar për këtë takim. Me Visarin jemi takuar edhe më parë…

Në datën 20 Maj në orën 11.00 Am mbërritëm në Rosell, qytetin ku ai banon.

Vendosëm të ulemi në një kafe aty pranë edhe pse këmbënguli sipas traditës për “një gotë raki” në shtëpi.

Një surprizë në lokalin Dino’s Cafe, pasi na shërbeu një kamariere shqiptare me shumë mirësjellje, sikur më solli një copëz Shqipërie ajo…

Vuajmë, çlirohemi, gëzojmë, stresohemi, kjo është jeta e përditëshme, tha në përgjigje të pyetjes se si e kalon kohën, Visari, poeti që në moshën 27 vjeçare provoi ferrin komunist të Spaçit…

Në mendjen time të burgosurit politikë janë kreshnikët e vërtetë të historisë së vendit tonë.

Këta ishin njerëz të lirë dhe trupa të burgosur, kurse ne të tjerët njerëz të burgosur dhe trupa të lirë…

Njerëz… a quhet njeriu i tillë në shumës, njerëz?

A e plotësonim kushtin të ishim të paktën si “studentët e kolegjit të Another Brick” të Pink Floyd?

Po të na njihnin këta të fundit, çfarë do të këndonin për ne??

René Descartes, Jean Paul Sartre e të tjerë filozofë të ekzistencializmit kanë thënë… Unë ekzistoj…

Sa “të vegjël” më duken para “Unë ekzistoj” të një si Visar Zhiti!

Fillimisht folëm për Nolin, Konicën, rolin e diasporës, që të ndikoj mbi qeverisjen e vendit si dikur Noli e Konica, e jo e kundërta.

Ka ardhur koha që Noli dhe Konica duhet të kenë edhe shtatore të përbashkët duke e filluar nga Tirana, në USA…

E duam Shqipërinë me shqiptarë të mirë…

Duke vazhduar bisedën, erdhi një çast që përmenda emrin e Ernest Koliqit, për të cilin mendoj se akoma nuk ka marrë vendin e duhur në “Tiranën zyrtare”.

E dija çfarë kishte bërë Koliqi për arësimin në Kosovë, në të cilën nderohej shumë edhe kur tek ne ishte diktatura e Hoxhës.

Koliqi ngriti “UÇK” kulturore të Kosovës me 200 normalistë që dërgoi, një përkufizim mjaft mbresëlënës ky, që i bëri Visari.

Diskutuam Orwellin krahasuar me Koliqin. Orwelli i te famëshmit “1984” dhe Koliqi i “Rrajët lëvizin”!

I pari parashikoi fitoren e komunizmit kurse Koliqi rënien e tij dhe edhe vdekjen personale.

Orwell dështoi, ndersa Koliqi i vetmi shkrimtar që realizoi profecinë e tij, pasi në 1975 kishte ndërruar jetë në Romë dhe nuk arriti ta shihte.

Folëm për shumë gjëra, që nuk mund ti shkruaj të gjitha, sa të tjera më ngelën pa pyetur për mungesë kohe.

Duhej të gjeja një ekuilibër gjatë bisedës se “bëja tre punë”, e dëgjoja, përpunoja çfarë do pyesja dhe shkruaja…

Për romanin Këpuca e aktorit, i thashë se je Marquez këtu i “Njëqind vjet vetmi” dhe nuk mund të shkruash një vepër të tillë…

Pse (?), më pyeti.

Sepse ke derdhur shpirtin këtu.

Buzëqeshi duke më kundërshtuar por nuk më bindi… dhe qesha dhe unë…

Për një çast bëra analogji me Kadarenë, po të ishte futur në burg dhe Visari të ishte jashtë i pompuar nga sistemi, si do ishte pesha e secilit në letërsinë shqipe… ??

Folëm për fletoren e burgut, të cilën e ka botuar “Onufri” me pamjen origjinale.

Na tregoi se si e kishte shkruar…

Në hetuesi më mbajtën nëntë muaj…

Aty kaloja kohën duke recituar Esseninin, më tregoi se ishte poeti i tij i preferuar e më pas Walt Whitman, Paul Eluard…

Mbaja mënd pesëdhjetë poezi të Essenin, po ashtu edhe poetë të tjerë dhe erdhi koha që i mbarova dhe fillova të rimoj me mendje.

Gjatë javës krijoja dhe të shtunën i përsërisja, që të mos i harroja.

Në hetuesi kur arrita nëntëdhjetë poezi lutesha që të rrija dhe ca që të arrinin njëqind, por nuk munda se më dënuan e më çuan në burgun e Spaçit.

Milingonat nuk i shkelja me këmbë, se janë gjallesa të zotit, na tha për qëndrimin në birucën e hetuesisë.

Në Spaç më priti me “mirëserdhe” një shok që e njihja nga koha student, Hasan Bajo.

U habita… dhe më shpjegoi se Hasan Bajo i kish thënë që e dija se vendi yt është këtu!

Në qeli na lejonin një fletore “katër lekëshe” në atë kohë.

Ja recitoja poezitë Hasanit, atij i pëlqyen dhe i shkrova. Fletoren e fshihnim gjithmonë tetëmbëdhjetë shokë pa ditur se kush e kishte, në mënyrë që mos të kapej në asnjë rast.

Për GUINNESS kjo histori mendova…

Një Promethe i vërtetë, a nuk janë zjarri për njerëzit këto poezi??

Trojën dhe Itakën ja ka “dhuruar” botës një poet..

Biseda rridhte natyrshëm…

Ernesto Sabato me rrënjë arbëreshe, i cili ka qenë një fizikan i madh dhe ka punuar me Mari Kyri. Dashuria për letërsinë e bëri që të linte fizikën dhe ti përkushtohej letërsisë, midis të tjerash edhe i famëshmi “Tuneli”.

Sabato në Paris ka shkruar dhe për Skënderbeun…

Edhe për librin e Kadri Cakranit.

Ai në Vjenë kishte parë… Adolf Hitlerin!!

Një gjë të bukur nga libri i Kadriut na tregoi Visari.

Gestapoja gjermane erdhi në Berat për të gjetur dhe marrë kodikët e purpurt. E shantazhuan Kadriun se nëse nuk i gjente do ti vrisnin klerikët e Beratit.

Ai thirri Visarjon Xhuvanin, si i pari i tyre dhe i thotë që Kodikët duhet të mos i dorëzojmë, të bindim murgjit që të thonë nuk kemi kodikë…

Visarjoni shqeu sytë se murgjit nuk gënjejnë…

Thuaju, tha Kadriu ti luten zotit gjithë natën që ti falë…

Atë bënë murgjit dhe kur erdhën oficerët e Gestapos gjermane të nesërmen tek Kadriu, ai u tha që nuk kemi kodikë… mund të pyesni murgjit…

Ashtu u bë, murgjit e mohuan dhe kodikët e Beratit shpëtuan.

Ky ishte Kadri Cakrani, pinjoll i Bektash Cakranit, firmëtar i deklaratës së pavarësisë.

Na tregoi fotot e Suadës, pinjolles së familjes Cakrani, që ka mbaruar për artet në Paris, Suada që i puthte këmbët vëllait të varur në mes të Fierit nga diktatura, si Doruntinë e vërtetë e një formati tjetër…

Ne shqiptarët jemi nga racat e bukura në botë dhe Suadën, nga fotot që pashë, e gjej “hollywoodiane”. Ishte me class dhe bukuri magjepsëse!!

Duke folur me Visarin vetvetiu krijon idenë… Njeri i ditur, i lexuar, miqësor, në tavolinë jemi të barabartë, zero mëndjemadhësi dhe arrogancë, vlera njerëzore që i çmoj shumë, që bazohen tek thjeshtësia e tij dhe respekti për njerëzit…

Çfarë është një njeri i madh??

Gjatë bisedës na kërkoi leje se e telefonoi një mik italian, Matteo Mandalá profesor i letërsisë dhe filozofisë në universitetin e Palermos, autor i disa librave për letërsinë, historinë e kulturën arbëreshe, e letërsinë shqiptare, vetë një arbëresh.

Edhe emri i aeroportit Nënë Tereza është shumë interesant, vazhdoi biseda

Një mik shkrimtar nga Struga më njoftoi, tregoi Visari, se autoritetet e Shkupit do e emëronin aeroportin e tyre me emrin e Nënë Terezës!!!

Në rrugë të tjera u njoftua Presidenti dhe urgjent ju vendos emri Nënë Tereza aeroportit të Rinasit.

Një gjest i madh në mendimin tim, sepse ne nuk jemi Greqia që të ndryshojmë “Maqedoninë politike” në vendimet shtetërore.

Shtetet e mëdhenj kanë vepruar gjithnjë si gangsterrë, ndërsa shtetet e vogla si prostituta, mu kujtua Stanley Kubrick, rregjisori i famshëm amerikan.

Edhe Kosova zuri vend të rëndësishëm në tavolinë ku vlerësuam Poetët Ali Podrimja, Azem Shkreli dhe figura historike të saj si Rugova, Agani dhe të tjerë para tyre si Pajazit Nushi, Dr. Ymer Jaka, Kaçusha Jashari, Azem Vllasi…

Folëm për burgun dhe natyrisht edhe spiunët…

Diskutuam një tregim të Danilo Kish, hebre nga Beogradi.

Personazhi kryesor i tregimit u fut në burg, ku i kërkonin të bëhej spiun. Ai nuk pranonte dhe autoritetet e burgut e kërcënuan se nëse nuk bëhej, do ti vrisnin të gjithë kalimtarët që kalonin aty pari.

Atëhere pranoi të firmoste për të shpëtuar njerëzit.

A është ky spiun?

Ka ardhur koha të dalin ata që detyronin njerëzit të beheshin spiun në atë rregjim.

Janë ata fajtorët e vërtetë ndoshta…

Fatmiri u angazhua në pyetjet për qëndrimet ndaj politikës së vendit…

Visari ka shërbyer dhe si ambasador i Shqipërisë në Vatikan, midis të tjerash ku ka takuar edhe dy Papë, Ratzinger dhe Papa Françeskun.

Unë i adhuroj Papët dhe ngulmova të flisnim për ta…

Një gazetar në mënyrë provokuese e pyeti Papën Ratzinger… e ke parë zotin?

-Jo,- i tha Papa Benedikti i XVI (gjerman bavarez)!

Çfarë është Zoti…

Ai në takim me Visarin e pyet si mundet të hyjë në burg një poet?

U habita, kaq i vemendëshëm ishte Papa Ratzinger në takimet që kishte!

Ratzinger, ky njeri madhështor i dijes teologjike dhe një det i thellë mendimi, në mendjen time.

E kam parë Papën Gjon Pali i dytë, vazhdoi, Papën që e “akuzojnë” për politikë…

Në mendimin tim, roli i Karol Vojtilës është i njëjtë me Reagan, Gorbaçhev, Kohl, për rrëzimin e komunizmit pasi ai e njihte aq mirë si polak që ishte.

E adhuroja Papën Gjon Pali i dytë, që kur Hoxha e stigmatizoi në kohën që Ai nga brigjet e Puljas me shikim nga Shqipëria u lut për popullin e martirizuar shqiptar, i cili vuante diktaturën më të egër komuniste…

Kam takuar Papa Françeskun, na tha.

Ai të dëgjonte duke u shkëputur komplet nga bota që e rrethonte, një hyjnor.

Më erdhi në mendje se kështu të dëgjonte edhe Visari kur flisnim.

Visari ka shkruar “Këpuca e aktorit”, por vetë nuk ka qenë kurrë dhe as është një aktor, por njeri i vërtetë një mik i rrallë dhe kjo u evidentua qartë në gjithë dimensionin e bisedës që zhvilluam.

Pasi na dhuroi libra të tij, u ndamë me premtimin… do takohemi përsëri.

Rrugës pa arritur në Chicago më shkroi dhe uroj prapë rrugë të mbarë.

Është VISAR ZHITI.

K.F.

Chicago 05/20/2023

Filed Under: Sofra Poetike Tagged With: KASTRIOT FETAHU

POEZI NGA ARJANA FETAHU GABA

May 23, 2023 by s p

I dashur gjysma ime!

I dashur gjysma ime më e mirë,

Çerek shekulli i mbushëm sot në kalendar,

Dy të panjohur në të njëjtin stacion,

Dy bashkëudhëtar.

U nisëm dhe udhës jemi ende,

Me mijëra te panjohura ky destinacion,

Ç’do lufte e fitore ka qene e vertete,

Me lot, të qeshura e plot emocion.

Ti s’me ke dëgjuar sa herë të dua kam thënë,

Dhe më shumë kur kemi qënë hidhëruar,

Ti ndoshta se di se botën time,

Ti e ke në duar.

Dhe kur të dy mbajmë mëri prej fëmije,

Për gjëra të vogla që s’kanë fare vlerë,

Unë qaj nën zë se jam grua e rritur,

Dhe fshihem shpesh pa u ndjerë.

Ç’do gjë që lëviz në kohën time,

Ndalon kur ti s’më thua një fjalë,

Heshtin gjethet nga fëshferimat,

As deti s’ka valë.

As zogjtë s’më çojnë në tjetër gjëndje,

Dhe unë nuk dua që dimrit ti ngjaj,

Për një buzëqeshje ka nevojë zemra ime,

Po fol që dreqi ta hajë.

Ndaj jetën e kam ndarë me ty,

Dhe shpirtin tim jo më pak,

Unë e ti jemi nga ato dashuritë,

Që s’digjen asnjëherë nëpër flakë.

Mos u afro në portën time

As hapat mos i sill në portën time,

Mos bë gabim e më troket,

Ikja ta dish më shumë se ardhja,

Të vret!!

Mos u afro se ta njoh hijen,

Dhe frymëmarrjen ty ta njoh,

Më kanë mbaruar gjithë dëshirat,

E s’dua të të shoh.

Prapa derës ku kërkon të hysh,

Nuk jam ajo që vrave ti,

Unë s’jam buzëqeshja e sajuar,

As dhe jotja mbretëri.

Në do ta dish sa ike ti,

Qershija sythat e brishtë I nxorri,

Në vend të lotit ka rënë pak shi,

Për trëndafilat e oborrit.

Dhe një këshillë në emër të asaj,

Që dikur ne të vyer kishim,

Mos mu afro se s’ka më vlerë,

Ne s’jemi më ata që ishim.

S’më zë gjumi nëna ime

S’më zë gjumi nëna ime,

Eh si unë mund të fle,

Trupin e nde në shtratin tim,

Por mëndjen tek ty ,atje.

Valixhen e mblodha një muaj të shkuar,

Nuk harrova të marr as ilaçet e tua,

E di që dhe ti s’ke gjumë nëno,

Dhe pse asnjëherë s’më thua.

Të voglin do ta marre me vete,

I gëzuar të takoj gjyshen e tij,

Ndërsa unë kthehem në një më e vogël,

Që pret ditën sa më shpejt të vij.

Ai se njeh mungesën e nënës,

Dhe unë s’kam sesi t’ja tregoj,

Ka çaste kur të voglin se marr me vete,

Por mungesa jote s’është njësoj.

Shpesh kur më shtrëngojnë lotët,

Ja fsheh fytyrën djalit,

Ato janë aq të rëndë nëno,

Ja kajojnë dhe malit.

Bileta pret mbi tavolinë,

S’di pse ditët ngurojnë nëpër fletë,

Shpirti më hidhet si zog I drobitur,

Me një cicërimë që gulçet .

Valixhen e mblodha një muaj të shkuar,

Dhe shpirtin me frymë e kam po aty,

Të të puth pak ballin plot rrudha,

Të çmall ata sy.

MË PREMTO

Më premto, si dielli i kthehet prap tokës e ngroh,

Më premto, si dallga buzës së detit, sërisht shkumbon,

Më premto, që ti kthehesh përgjithmon tek unë,

Të lutem i dashur, më premto.

Më premto, si lulja e çel gonxhen e saj, motin tjetër,

Si koha ndjek kohën në çdo sekondë më premto,

Më premto, që ti s’me lë nëpër ëndrra që i harron në mëngjes,

Më premto i dashur, më premto.

Më premto, dhe mbaje në shpirt, sikur fishekun e fundit,

Sikur aty, të varej jeta jote, në je ai burrë që unë njoh,

Kthehu, që zemra të bind mendjen për zgjedhjen time,

Më premto i dashur, më premto.

Se, nëse ndryshe,

As diell, as qiell,

E as tokë,

S’do mundem,

T’u gëzohem.

AI DHE VAJZA

Do të doja të gjëndesha mes resh

Për mos parë atë me një tjetër në krahë

Zemra m’u drodh si të jesh mes rrufesh

Bota m’rrëshkiti në copëza m’u nda.

Ajo dukej e çelur në karahët e tij

E pashë disi vjedhurazi pa u kuptuar

Ndërkohë u mundova lotët të fshij

Sa keq që më kishte harruar.

Ai m’u duk I huaj si jo nga ky planet

Ndaj në shpirt provova tjetër ndjesi

Padyshim zhgënjimi der në asht të vret

Jo kjo s’mund të jetë aspak dashuri.

U zhburrërua në çast para meje ai

Kuptova arsyen që ishte larguar,

E shtangur mbeta gjithësesi

Si një trup pa shpirt e i shuar.

Vetëm qielli ishte I qartë atë ditë

Unë s’kuptova si ndarja të jetë kaq e thjeshtë

Kurajo I dhashë vetes kokën ngrita lart

Dhe eca rrugës tjetër me lot si një vjeshtë.

Lamtumire..

Mos me prit neser,

pasneser,

as dhe të dielë mos më prit,

as në këtë,

e as në atë vit…

Ti mbetesh për mua,

i vyeri mik,

e unë,

e largëta dritë….

Filed Under: Sofra Poetike Tagged With: ARJANA FETAHU GABA

Sot, përkujtojmë 5 majin, ditën e dëshmorëve, të cilët dhanë gjënë më të shtrenjtë, jetën për Lirinë e Shqipërisë

May 5, 2023 by s p

Bujar Leskaj/

Sot, përkujtojmë 5 majin, ditën e dëshmorëve, të cilët dhanë gjënë më të shtrenjtë, jetën për Lirinë e Shqipërisë.

Të gjithë ata që dhanë jetën për liri, demokraci e prosperitet, akti i tyre sublim ka në thelb vlerat e patriotizmit dhe të atdhedashurisë.

Lavdi heronjve dhe dëshmorëve të këtij vendi dhe të gjithë atyre që u sakrifikuan për një vend më të mirë, pavarësisht bindjeve politike.

Lavdi të përjetshme, nderim, respekt dhe mirënjohjen më të thellë Dëshmorëve të çdo epoke të Atdheut, nderim e mirënjohje për të gjithë ata, që diktatura komuniste vrau e persekutoi.

Filed Under: Sofra Poetike

Çfarë është ‘betimi i Hipokratit’ dhe kush ishte Hipokrati?

May 5, 2023 by s p

Hipokrati ishte një mjek që jetoi në Greqinë e lashtë dhe i atribuohet shkrimit të një kodi etik të quajtur Betimi i Hipokratit.

A e thonë akoma mjekët betimin?

Betimi i Hipokratit është një premtim i recituar historikisht nga mjekët, të cilët gjatë leximit të tekstit bien dakord të respektojnë një kod specifik të etikës mjekësore. Pavarësisht se betimi origjinal u shkrua rreth 2500 vjet më parë, në shekullin e 5-të para Krishtit, versionet e modernizuara të betimit ende recitohen nga mjekët sot.

Teksti origjinal i betimit i atribuohet Hipokratit të Kos-it, një mjek dhe mësues grek i referuar shpesh si “babai i mjekësisë”.

KUSH ISHTE HIPOKRATI?

Hipokrati i Kos ishte një mjek grek që jetoi nga rreth 460 para Krishtit deri në 375 pes, sipas Bibliotekës Historike Reynolds-Finley. Në një kohë kur shumica e njerëzve ia atribuonin sëmundjen bestytnisë dhe zemërimit të perëndive, Hipokrati mësoi se të gjitha format e sëmundjes kishin një shkak natyror. Ai revolucionarizoi mjekësinë në Greqinë e lashtë duke themeluar shkollën e saj të parë intelektuale të njohur kushtuar mësimit të praktikës së mjekësisë. Për këtë, ai njihet gjerësisht si “babai i mjekësisë”.

Rreth 60 dokumente mjekësore që lidhen me emrin e Hipokratit, duke përfshirë betimin e famshëm të Hipokratit, kanë mbijetuar deri më sot. Këto dokumente u mblodhën përfundimisht në një koleksion të njohur si Korpusi i Hipokratit. Ndërsa Hipokrati mund të mos i ketë shkruar vetë të gjitha këto tekste, letrat mendohet se janë një pasqyrim i filozofive të tij.

Nëpërmjet shembullit të Hipokratit, praktika mjekësore u drejtua në një drejtim të ri, një drejtim që do të lëvizte drejt një qasjeje më racionale dhe shkencore për të kuptuar dhe trajtuar sëmundjet.

CILAT JANË ‘KATËR HUMORET’?

Hipokratit shpesh i njihet merita për zhvillimin e teorisë së “katër humoreve” ose lëngjeve. Filozofët Aristoteli dhe Galeni gjithashtu kontribuan në koncept. Shekuj më vonë, William Shakespeare inkorporoi humorin në shkrimet e tij kur përshkruan cilësitë njerëzore.

Të ashtuquajturat humor ishin biliare e verdhë, biliare e zezë, gjak dhe gëlbazë, sipas ” Bota e humorit të Shekspirit,” një ekspozitë nga Instituti Kombëtar i Shëndetësisë (NIH). Çdo humor shoqërohej me një element të veçantë (tokë, ujë, ajër ose zjarr); dy “cilësi” (të ftohtë, të nxehtë, të lagësht, të thatë); organe të caktuara të trupit; dhe mosha të caktuara (fëmijëria, adoleshenca, pjekuria, mosha e vjetër).

Teoria e katër humoreve parashtron se ndërveprimet midis humoreve, cilësive, organeve dhe moshave – si dhe ndikimi i stinëve dhe planetëve – përcaktuan shëndetin fizik dhe mendor të një personi, si dhe disponimin ose personalitetin e tyre.

(Galeni përdori termin “temperament” për të treguar se shëndeti dhe personaliteti i dikujt ndikoheshin fjalë për fjalë nga temperatura – e ftohtë, e nxehtë, e thatë ose e lagësht. Ky nocion pasqyrohet në idioma “të ftohtit” ose të kesh “ndjenjë humori të thatë”. “)

Sipas teorisë së katër humoreve:

Biliare e verdhë lidhet me prirjen kolerike dhe cilësitë e të nxehtit dhe të thatit. Ajo lidhet me zjarrin, verën, fshikëzën e tëmthit dhe fëmijërinë.

Biliare e zezë lidhet me prirjen melankolike dhe cilësitë e të ftohtit dhe të thatit. Ajo lidhet me tokën, dimrin, shpretkën dhe pleqërinë.

Gjaku është i lidhur me prirjen sanguine dhe cilësitë e nxehtësisë dhe lagështisë. Ajo është e lidhur me ajrin, pranverën, zemrën dhe adoleshencën.

Gëlbaza lidhet me disponimin flegmatik dhe cilësitë e të ftohtit dhe të lagështit. Është i lidhur me ujin, trurin dhe pjekurinë.

Dallimet për shkak të moshës, gjinisë, emocioneve dhe prirjes mund t’i atribuohen ndërveprimeve të humorit, sipas ekspozitës së NIH. Veprim i stimuluar nga nxehtësia; i ftohti e depresoi. Dikush me prirje kolerike ishte i guximshëm, por gëlbaza shkaktonte frikacakë. Rinia ishte e nxehtë dhe e lagësht; mosha ishte e ftohtë dhe e thatë.

Sipas teorisë së lashtë, çelësi i shëndetit të mirë ishte mbajtja e humorit në ekuilibër; një tepricë ose mangësi në një ose më shumë humor shoqërohej me sëmundje. Ushqimi ishte një nga mënyrat më të rëndësishme për të ndihmuar në balancimin e raportit të këtyre humoreve. Në fakt, një nga thëniet më të famshme të Hipokratit është: “Ushqimi le të jetë ilaçi juaj dhe ilaçi ushqimi juaj”.

Ndonjëherë mjeku provokonte gjakderdhje përmes një prerjeje duke hapur një venë dhe të nxirrte gjakun e pacientit, ose të përshkruante emetikë, ilaç që shkakton të vjella, për të balancuar humorin, sipas Liam A. Faulkner, autor i “Mjekësia e lashtë: Sëmundja dhe shëndeti në Greqi dhe Romë”, në një rubrikë për serialin Historia në një orë.

Megjithëse këto praktika dhe koncepti i katër humoreve mund të tingëllojnë të çuditshme dhe joshkencore sot, këto ide përfaqësonin hapin e parë larg pikëpamjes mbinatyrore të sëmundjeve dhe një hap drejt një ideje të re që sëmundja lidhet me mjedisin dhe atë që po ndodh brenda trupit.

ÇFARË ËSHTË KORPUSI I HIPOKRATIT?

Korpusi i Hipokratit, i cili konsiderohet gjerësisht si grupi më i vjetër i dokumenteve mjekësore, është një koleksion prej rreth 60 tekstesh ose “librash”, që përmban leksione, tekste shkollore, kërkime, raste dhe ese filozofike, mbi një sërë temash të lidhura me mjekësinë.

Disa nga shkrimet janë të shkurtra, si vetëm një paragraf, ndërsa të tjerët kanë disa vëllime, sipas Faulkner. Stilet ndryshojnë shumë në të gjithë koleksionin, duke mbështetur idenë se ai kishte disa autorë. Historianët mendojnë se tekstet mund të jenë vepër e shumë mjekëve që ushtronin mjekësi gjatë jetës së Hipokratit dhe më vonë, sipas Biography.com.

Korpusi u mblodh përfundimisht në Aleksandri, Egjipt, gjatë shekullit të tretë para Krishtit dhe përfundimisht u bë referenca standarde për mjekët e ardhshëm në të gjithë botën perëndimore, sipas Faulkner. Shumë nga mësimet u përdorën në shekullin e 19-të.

ÇFARË ËSHTË BETIMI I HIPOKRATIT DHE ÇFARË THOTË AI?

Shpesh i përfshirë në Korpusin e Hipokratit është betimi i Hipokratit, një kod i lashtë etike për mjekët. Megjithëse betimi i atribuohet gjerësisht Hipokratit, ende nuk dihet nëse ishte ai që e ka shkruar në të vërtetë atë. Sot, betimi vlerësohet më shumë si një shembull historik i etikës dhe parimeve mjekësore, sesa një shembull që duhet konsiderohet plotësisht fjalë për fjalë.

Midis anakronizmave në betimin origjinal, mjekët betohen për perënditë dhe perëndeshat greke të shëndetit që të ndjekin besëlidhjen me të mirën të aftësive të tyre. Sipas një artikulli të vitit 2016 të botuar në The BMJ, ky zotim për perënditë shëruese lexohej si vijon:

“Betohem për Apollonin Shëruesin, për Asklepin, për Hygieia, për Panacean dhe për të gjithë perënditë dhe perëndeshat, duke i bërë ata dëshmitarët e mi, se do të bëj, sipas mendimit tim, aftësia dhe gjykimi, ky betim dhe kjo marrëveshje”.

Betimi vazhdon duke renditur disa rregulla në dukje të çuditshme për mjekët që do të ishin mjaft të vështira për t’u zbatuar në kohën dhe moshën tonë të tanishme. Për shembull, ai bën thirrje për shkollim falas për studentët e mjekësisë, i nxit mjekët që të mos përdorin kurrë “thikën” (kirurgjinë) dhe sugjeron që ta trajtojnë mësuesin e tyre si prind – me fjalë të tjera, t’i konsiderojnë fëmijët e tij si vëllezër dhe t’i japin atij para nëse është e nevojshme.

Në kundërshtim me besimin popullor, fjalët “së pari, mos bëni dëm” nuk shfaqen në betimin origjinal të Hipokratit, Dr. Robert H. Shmerling, ish-shefi klinik i divizionit të reumatologjisë në Qendrën Mjekësore Beth Israel Deaconess dhe anëtari aktual përkatës i fakultetit në Shkollën Mjekësore të Harvardit, shkroi në një blog të vitit 2020për universitetin.

Kjo frazë në fakt është nxjerrë nga një tekst tjetër që i atribuohet Hipokratit, i quajtur “I Epidemive”. Origjina e saktë e frazës mund të jetë ngatërruar nga fakti se disa fjali me kuptime të ngjashme shfaqen në të dy tekstet, shkroi Shmerling.

A E THONË MJEKËT ENDE BETIMIN E HIPOKRATIT?

Sot, shumë të diplomuar të shkollave mjekësore ende recitojnë variacione moderne të betimit, sipas Peter Tyson, autor i një rubrike për NOVA me titull “Betimi i Hipokratit sot” Më poshtë është një version modern i betimit të shkruar në 1964 nga Dr. Louis Lasagna, atëherë profesor i mjekësisë në Universitetin Johns Hopkins dhe më vonë dekan i Shkollës Sackler të Shkencave Biomjekësore të Diplomuar në Universitetin Tufts:

Betohem se do ta përmbush, me aq sa mundem dhe gjykimin tim, këtë besëlidhje:

Unë do të respektoj përfitimet shkencore të fituara me vështirësi të atyre mjekëve në hapat e të cilëve eci dhe do të ndaj me kënaqësi njohuritë e mia, me ata që do të më ndjekin.

Unë do të zbatoj, për të mirën e të sëmurëve, të gjitha masat [që] kërkohen, duke shmangur ato kurthe binjake të mbitrajtimit dhe nihilizmit terapeutik. Do të kujtoj se ka art në mjekësi si dhe shkencë, dhe se ngrohtësia, simpatia dhe mirëkuptimi mund të jenë më të mëdha se bisturia e kirurgut ose ilaçet e kimistit. Nuk do të kem turp të them “nuk e di”, as nuk do të nguroj të thërras kolegët e mi kur aftësitë e një tjetri nevojiten për shërimin e një pacienti. Unë do të respektoj privatësinë e pacientëve të mi, sepse problemet e tyre nuk më zbulohen që bota mund t’i dijë. Më veçanërisht duhet të ec me kujdes në çështjet e jetës dhe vdekjes. Nëse më jepet për të shpëtuar një jetë, të gjitha faleminderit. Por mund të jetë gjithashtu në fuqinë time të marr një jetë; kjo përgjegjësi e jashtëzakonshme duhet të përballet me përulësi dhe vetëdije të madhe për dobësinë time.

Mbi të gjitha, nuk duhet të luaj me Zotin. Do të kujtoj se nuk trajtoj një tabelë ethe, një rritje kancerogjene, por një njeri të sëmurë, sëmundja e të cilit mund të ndikojë në familjen dhe stabilitetin ekonomik të personit. Përgjegjësia ime përfshin këto probleme të lidhura, nëse dua të kujdesem në mënyrë adekuate për të sëmurët. Unë do të parandaloj sëmundjen sa herë që të mundem, sepse parandalimi është më i preferuar se kurimi. Do të kujtoj se mbetem një anëtar i shoqërisë, me detyrime të veçanta ndaj të gjithë njerëzve të mi, atyre të shëndetshmit e mendjes dhe trupit si dhe ndaj të dobëtit.

Nëse nuk e shkel këtë betim, le të gëzoj jetën dhe artin, të respektuar sa jetoj dhe të kujtoj me dashuri më pas.

Sipas artikullit të BMJ të vitit 2016, disa mjekë e shohin dhënien e betimit si një rit solemn, ndërsa të tjerë as që mund të kujtojnë nëse e kanë marrë atë. Disa zbulojnë se pjesë nga tekstet origjinale të betimit – të tilla si “Unë do të respektoj sekretet e besuara në mua” – ende ofron si këshilla të shëndosha për praktikuesit modernë të mjekësisë, ndërsa të tjerë e shohin shumë prej këtij zotimi si të parëndësishëm.

Për këtë qëllim, disa mjekë besojnë se betimi është thjesht i pamjaftueshëm për të adresuar sfidat e sotme ekonomike, politike dhe sociale – për shembull, vetëvrasja me ndihmën e mjekëve dhe praktika të tjera që ishin të padëgjuara në kohën e Hipokratit, sipas Tyson. Megjithatë, mjekët i mbajnë ende të shenjta parimet e tij: trajtojnë të sëmurët në mënyrën më të mirë të mundshme, ruajnë ata nga dëmet dhe padrejtësitë, ruajnë privatësinë e pacientit dhe mësojnë sekretet e mjekësisë brezit të ardhshëm.

Për Live Science / Traci Pedersen

Përgatiti: Albert Vataj

Filed Under: Sofra Poetike Tagged With: ALBERT VATAJ

PËRMES SEJDI DIDËS ARRITA TË “LËSHOHEM” NËPËR GALERITË E PANDRIÇUARA TË TRADITËS POPULLORE

May 4, 2023 by s p

Nexhat Çoçaj/

Hasi, areal i pasur me thesarin e gurrës popullore, që shtrihet në qendër të trojeve shqiptare në periudha të ndryshme kohore ka dhënë shkëndijat e përhapjes së vlerave të mirëfillta kulturore. Duke qenë një përmendore historike e në veçanti fole e mençurisë, atdhetarizmit, krahina e Hasit për shekuj me radhë shërbeu si simbol i urtësisë, diturisë, burrërisë të vënë në shërbim të lirisë dhe çlirimit kombëtar. Hasi ka nxjerrë shumë figura, veprimtaria jetësore e të cilëve personifikohet me veprimtarinë kombëtare. Ndërkaq, trashëgimtar i denjë i figurave emblematike kombëtare, që Hasi i dha kombit është padyshim edhe Sejdi Avdi Dida, të cilin pata rastin ta njihja në ditët e para të ribashkimit të Hasit, të ndarë padrejtësisht.

Sejdi Dida i përket brezit të dijetarëve, që veprimtarinë e tyre shkencore e edukative e kaluan pa e gëzuar përkrahjen institucionale, apo thënë më mirë pa e gëzuar vlerësimin e merituar. Por, në anën tjetër, ky shkencëtar i nderuar, gëzoi vlerësimin dhe dashamirësinë e nxënësve të tij si dhe të gjithë atyre njerëzve që e njohën. Nga kjo shtresë, Sejdi Dida edhe sot gëzon respektin si dijetar dhe si eksplorues i palodhshëm.

Njohja me Sejdi Didën, për mua ishte më tepër se fat, ngase përmes tij arrita të njihja shpirtin liridashës të krahinës së Hasit. Përmes tij arrita të ‘lëshohem’ nëpër galeritë e pa ndriçuar të traditës popullore. Të njihesh me një intelektual siç ishte Sejdi Dida, ishte njësoj sikur të njihesh me të gjitha familjet e fshatrave të Hasit, ngase nuk kishte pothuajse fshat apo lagje të fshatrave të Hasit që ai nuk i kishte eksploruar me përkushtim.

Përkushtimi i tij për mbledhjen, sistemimin, zbërthimin e traditave të pasura të Hasit, më dhanë mundësinë që të jem edhe një hap më afër krahinës së Hasit, siç kisha qenë deri në atë kohë. Përmes Sejdi Didës, pata fatin të dëgjoja për herë të parë shumë ngjarje historike, të cilat për arsye të pakuptimta nuk u publikuan kurrë, ose u botuan të shtrembëruara deri në atë masë sa nuk i ngjanin më as ngjarjes reale, as vendit e as personazheve të atyre ngjarjeve historike.

Nga Sejdi Dida pata fatin që të dëgjoja një mendim, të cilin do ta kem bashkudhëtar të veprimtarisë në fushën e kërkimeve etnokulturore: “Arkivi më i pasur i botës, që çdo gjë argumenton me fakte, është gjuha dhe tradita popullore, përmes të cilës dëshmohet lashtësia, autoktonia dhe zhvillimi i traditës dhe kulturës së atij mjedisi nëpër etapa”. Dhe vërtetë, edhe sot pas 15 viteve, që kur u nda nga jeta mësuesi i rrugës sime të formësimit intelektual e krijues, marr parimet bazë nga po i njëjti mendim, duke bërë përpjekje që sado pak ta ndjek rrugën e tij, që në njëfarë mënyrë ma vari si medaljon në shpirtin tim, dashurinë për të mbledhur kulturën materiale dhe shpirtërore të krahinës së Hasit.

Aftësia e tij për t’i përvetësuar të interesuarit për traditën ishte e jashtëzakonshme, sa që mua më magjepsi që në takimin e parë. Takimi i parë me Sejdi Didën për shumë arsye do të mbetet udhërrëfyes i krijimtarisë sime të mëvonshme, ngase tek ai nuk hasa vetëm mikpritjen vëllazërore, por edhe ngrohtësinë prindore e edukuese. Për mua ishte hera e parë që po takohesha me një person, i cili jo vetëm se ta lexonte mendimin, që në fjalën e parë, por me përkrahjen e tij të detyronte që edhe më shumë të mishrohesh me pasionin për punën e nisur.

Takimet e radhës ndodhën gjatë përgatitjes së gazetës “Etja”, që ishte edhe “sebepi” i njohjes dhe afrimit shpirtëror me të. Gjërat që kish mbledhur për traditën Hasit m’i tregonte me mesazhin e qartë se është bërë kjo punë dhe ka mbetur akoma pa u kryer edhe kjo, por kishte raste kur thoshte ka qenë dashur në këtë mënyrë edhe pse është mbledhur në këtë mënyrë.

Sejdi Dida, kishte shumë ngjashmëri me trevën e Hasit. Hasi kishte fshehtësitë e pazbuluara, por të ruajtura besnikërisht të patrazuara dhe Sejdiu kishte fshehtësitë e veta, që e brenin nga brenda. Hasi kishte krenarinë, dhe me këtë veti ishte i “veshur” edhe Sejdi Dida. Hasi ishte i njohur për mikpritje dhe bujari, “armë” të cilat i kishte edhe Sejdi Dida, si hasjan.

Bisedat me Sejdi Didën nuk ishin biseda të zakonshme. Sa herë që fliste jepte nga një mesazh të shoqëruar me kërkesën për të qenë i paluhatshëm në eksplorimin e kulturës tradicionale për Hasin, sepse siç shprehej ai: “Nëse edhe ne heshtim dhe nuk e zbardhim thesarin e artë të traditës kulturore, Hasi edhe për shumë kohë do të shkojë zvarrë pa i marrë ‘këmbët’ që i kishte dikur”.

Por, përkundër punës së madhe në mbledhjen e këtij thesari, veprimtaria shkencore e Sejdi Didës ka mbetur e pabotuar, madje edhe me botimin e këtij libri sërish po mbetet jashtë kopertinave edhe një pjesë e madhe e veprimtarisë si eksplorues i traditës. Por, më duhet ta potencoi se një pjesë e materialeve të mbledhura nga Sejdi Dida, nga disa ‘shkencëtarë’ u përvetësuan dhe u publikuan, as pa e përmendur emrin e tij, qoftë edhe si informatorë. Jam shumë i bindur se do të vije dita që veprimtaria e Sejdi Didës do të kompletohet, ndërsa ky libër është vetëm një pjesë e vogël e punës së tij të madhe në mbledhjen e traditave. Them kështu duke u mbështetur nga materialet që po botohen dhe materialet që më ka treguar se i ka mbledhur. Sido që të jetë puna e vajzës së tij, Valdetes, është për t’u përshëndetur, duke shpresuar se në një të ardhme do të botohet edhe veprimtaria tjetër hulumtuese e Sejdi Didës siç janë këngët lirike dhe epike, pleqnitë, anekdotat, kallëzimet popullore, të dhënat për veshjet e Hasit, ritet e punës, veglat e punës e shumë punime tjera, të mbledhura nga ai.

Filed Under: Sofra Poetike

  • 1
  • 2
  • 3
  • …
  • 116
  • Next Page »

Artikujt e fundit

  • MID’HAT FRASHËRI DHE PËRPJEKJET E TIJ PËR TË NDALUAR SPASTRIMIN ETNIK NË ÇAMËRI DHE TROJET E TJERA SHQIPTARE
  • Gjergj Fishta – Përsiatje pas rileximit
  • “AULONA FESTIVAL” DHE VLORA, SËRISH JA BËNË FORA
  • “Festivali Shqiptar” bashkoi mijëra shqiptarë në emërtimin e rrugës “Gjergj Kastrioti- Skenderbeu” në Worcester, Massachusetts
  • “ISMAIL QEMALI” VJEN NESËR NË STATEN ISLAND, NEW YORK
  • ´´Këta janë Mjekët shqiptarë me Misionin e ngritjes së shëndetësisë shqiptare: Kontributi shkencor vullnetar i Federatës´´
  • Presidentja Osmani takoi Presidentin Macron, Kancelarin Scholz dhe përfaqësuesin e lartë Borrell
  • SINTAGMA “ZBRITJE NGA MALET”
  • Romanca e Aleksandrit
  • Milicia fashiste që sulmon Kosovën*…
  • MIDHAT FRASHËRI DHE ALBANOLOGJIA*
  • TAKIM ME VARGMALET APALASHE
  • SERBIA MBETET FAKTOR DESTABILIZUES NË KOSOVË DHE NË BALLKANIN PERËNDIMOR
  • Më 1 qershor 1850 lindi ideologu Sami Frashëri
  • Identiteti dhe integrimi në pluralizëm

Kategoritë

Arkiv

Tags

alfons Grishaj Anton Cefa arben llalla asllan Bushati Astrit Lulushi Aurenc Bebja Behlul Jashari Beqir Sina dalip greca Elida Buçpapaj Elmi Berisha Enver Bytyci Ermira Babamusta Eugjen Merlika Fahri Xharra Frank shkreli Fritz radovani Gezim Llojdia Hazir Mehmeti Ilir Levonja Interviste Keze Kozeta Zylo Kolec Traboini kosova Kosove Marjana Bulku Murat Gecaj nderroi jete ne Kosove Nene Tereza presidenti Nishani Rafaela Prifti Rafael Floqi Raimonda Moisiu Ramiz Lushaj reshat kripa Sadik Elshani SHBA Shefqet Kercelli shqiperia shqiptaret Sokol Paja Thaci Vatra Visar Zhiti

Log in

This website uses cookies to improve your experience. We'll assume you're ok with this, but you can opt-out if you wish. Cookie settingsACCEPT
Privacy & Cookies Policy

Privacy Overview

This website uses cookies to improve your experience while you navigate through the website. Out of these cookies, the cookies that are categorized as necessary are stored on your browser as they are essential for the working of basic functionalities of the website. We also use third-party cookies that help us analyze and understand how you use this website. These cookies will be stored in your browser only with your consent. You also have the option to opt-out of these cookies. But opting out of some of these cookies may have an effect on your browsing experience.
Necessary
Always Enabled
Necessary cookies are absolutely essential for the website to function properly. This category only includes cookies that ensures basic functionalities and security features of the website. These cookies do not store any personal information.
Non-necessary
Any cookies that may not be particularly necessary for the website to function and is used specifically to collect user personal data via analytics, ads, other embedded contents are termed as non-necessary cookies. It is mandatory to procure user consent prior to running these cookies on your website.
SAVE & ACCEPT